Научная статья на тему 'МАТЕМАТИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШ СИФАТИ ДАРАЖАСИНИ ИЛҒОР ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР АСОСИДА ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ'

МАТЕМАТИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШ СИФАТИ ДАРАЖАСИНИ ИЛҒОР ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР АСОСИДА ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
441
78
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
PISA / TIMSS / Сингапур математикаси. / PISA / TIMSS / Сингапурская математика.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ахмедова Зулнура Аллаяровна

Ушбу мақолада математика фанини ўқитиш сифати даражасини илғор хорижий тажрибалар асосида ошириш тўғрисида фикрлар юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОПРОСЫ ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ПРЕПОДАВАНИЯ МАТЕМАТИЧЕСКИХ ДИСЦИПЛИН НА ОСНОВЕ ПЕРЕДОВОГО ЗАРУБЕЖНОГО ОПЫТА

В данной статье обсуждаются вопросы повышения уровня качества преподавания математических дисциплин, на основе передового зарубежного опыта.

Текст научной работы на тему «МАТЕМАТИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШ СИФАТИ ДАРАЖАСИНИ ИЛҒОР ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР АСОСИДА ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ»

Ахмедова Зулнура Аллаяровна,

Андижон давлат университети хузуридаги Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш худудий маркази "Аник ва табиий фанлар методикаси" кафедраси математика фани укитувчиси

МАТЕМАТИКА ФАНИНИ У^ИТИШ СИФАТИ ДАРАЖАСИНИ ИЛГОР ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР АСОСИДА ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ

УДК: 372.851

АХМЕДОВА З.А. МАТЕМАТИКА ФАНИНИ УЦИТИШ СИФАТИ ДАРАЖАСИНИ ИЛ€ОР ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР АСОСИДА ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Ушбу маколада математика фанини укитиш сифати даражасини и^ор хорижий тажрибалар асосида ошириш туFрисида фикрлар юритилади.

Таянч суз ва тушунчалар: PISA,TIMSS, Сингапур математикаси.

АХМЕДОВА З.А. ВОПРОСЫ ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ПРЕПОДАВАНИЯ МАТЕМАТИЧЕСКИХ ДИСЦИПЛИН НА ОСНОВЕ ПЕРЕДОВОГО ЗАРУБЕЖНОГО ОПЫТА

В данной статье обсуждаются вопросы повышения уровня качества преподавания математических дисциплин, на основе передового зарубежного опыта. Ключевые слова и понятия: PISA, TIMSS, Сингапурская математика.

AKHMEDOVA Z.A. PRINCIPLES OF IMPROVING THE QUALITY OF TEACHING MATHEMATICS BASED ON BEST INTERNATIONAL PRACTICES

This article aiming to improvement the quality of teaching math based on the best international practices

Кеу words and concepts: PISA, TIMSS, Singapore Math.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

Кириш.

"Таълим т^рисидаги" конун ва "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури" талаблари асо-сида укувчиларни маънавий етук, мустакил билим олиш, урганиш ва ижодий ишлаш кобилиятига эга, келажакда касбий ва х,аётий муаммоларини мустакил х,ал кила олади-ган юксак маънавиятли шахс килиб тарби-ялаш таълим тизимининг асосий вазифала-ридан бири х,исобланади. Бу вазифаларни амалга оширишда мактабда укитиладиган математика фанининг урни бекиёсдир. Фан ва техника жадал суръатлар билан ривожла-ниб бораётган бугунги кунда жамиятимизнинг барча сох,аларида фаолият олиб бораётган х,ар кандай мутахассис математикадан чукур билимларга эга булиши керак.

Укувчиларни чукур, пухта ва сифатли билим олишларида укув жараёнини ташкил килиш мух,им урин тутади. Укитувчи матема-тикани укитиш жараёнида дидактик тамойил-ларнинг энг асосийси булган назария билан амалиётнинг бирлиги тамойилидан мунтазам фойдаланиниши керак. Математика фанини укитиш жараёнида назарий билим бериш, яъни, математик тушунчаларни, масалан, процент, урта кийматлар, х,осила, интеграл ва бошка тушунчаларни киритиш асосан маъ-руза оркали амалга оширилади. Математик тушунчаларни кизикарлирок, амалий масала-лар билан х,амда ижтимоий х,аётда учрайдиган масалалар билан боFлаб тушунтириш зарур.

Функция, х,осила, интеграл каби фун-даментал тушунчаларни шакллантиришда укувчиларда урганилаётган янги тушунча моддий дунё фактларининг умумлаштири-лиши эканлигини онгли равишда тушуниш-лари уларнинг кейинги фаолиятларида катта ёрдам беради.

Моддий дунёнинг микдорий томонларини тушунчалар шаклида билишимиз туфайли, таълим жараёнида янги тушунчаларни кири-тишда тадбикий характердаги мисол ва маса-лаларни ечиш катта ах,амиятга эга. Зеро тушунчанинг мазмуни ва х,ажми факат шундай мисол ва масалалар оркали очиб берилади.

Масалан х,осила тушунчасининг пайдо булишида манба булиб XVII асрдаги фан ва техника майдонига ташланган ихтиёрий

берилган эгри чизикка уринмани топиш каби масалалар хизмат килган.

Укувчилар х,осила тушунчасининг мазму-нини пухта узлаштиришлари учун факатгина х,осила тушунчаси билан боFлик булган мисол ва масалаларни караш билан чегаралан-масдан, балки уни куллаш мумкин булган бошка тадбикий мисол ва масалаларга х,ам карашлари лозим. Хусусан ишлаб чикаришга доир масалаларнинг урни бекиёсдир. Ишлаб чикаришга доир масалаларни ечиш нафакат х,осила тушунчасини ишлаб чикаришнинг амалий равишда куллаш малакаларини аник х,олатларида амалий равишда куллаш малакаларини шакллантиришга ёрдам беради, шу билан бирга таълимнинг тарбиявий таъси-рини кучайтиради. Укувчининг математика фанини урганишга булган кизикишларини оширади.

Мавзунинг долзарблиги.

Бугунги кунда дунё микёсида математика таълимини такомиллаштириш буйича интенсив ишлар амалга оширилмокда: математика укитишнинг максадлари, укув мате-риали мазмунини танлаш тамойиллари аниклаштирилаяпти, дарсликлар ва бошка укув воситаларини модернизация килиш ишлари олиб борилмокда, укитишнинг самарали шакллари ва методлари ишлаб чикилмокда. Бу жараён х,озирги вактдаги фаннинг, фан ва техника уртасидаги узаро алокаларнинг ривожланиши, жамиятнинг барча сох,аларига, янги ахборот технология-ларининг кенг жорий этилишига асосланган илмий-техник революциянинг натижаларини уз ичига камраб олади.

Шу билан боFлик равишда мактабда математика укитишнинг максадлари х,ам узгармокда. Тегишли ахборотларни эгал-лашнинг кучайиши эса укув материаллари тузулмасини узгартиришни, тараккий этти-ришни талаб этмокда. Бу эса укувчиларнинг математиканинг умумий принциплари ва конунларини узлаштириш даражаларига ва уларни назарий фикрлаш методлари асосида эгаллашларига уз таъсирини курсатади.

Купгина мамлакатларда математика укитишга куйиладиган максадлар деярли бир хил: укув фани буйича илмий ва амалий саводхонлик асосларини шакллантириш; ижо-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

дий кобилиятларни ривожлантиришни таъ-минлаш, илмий фикрлашни шакллантириш, турли манбалар (адабиётлар, эксперимент-лар ва х,.к.) ёрдамида мустакил билим эгал-лаш куникмаларини ривожлантириш. Деярли барча мамлакатларда укитувчилар фаолияти характерини узгартириш х,аракатлари яккол кузга ташланмокда: билимларни оддий усулда беришдан билиш жараёнини бошкаришга ургатишга утилмокда. Асосий эътибор укувчилар билиш фаолиятларини таъмин-ловчи дарсликлар мазмунини узгартиришга (экспериментлар, турлича мустакил топшириклар ва бошкаларни купайтириш), укув жараёнини ташкил килишнинг шакллари, усуллари ва методларига каратилмокда. Бу усуллардан онгли ва кенг фойдаланиш, илмий тадкикот методларини урганиш, укитиш методларидан самарали фойдаланиш ва бошкалар методологик билимлар сифатида мух,им урин тутади.

Мацоланинг мацсади бугунги кунда таъ-лим тизимида математика фанини укитиш жараёнида хорижий тажрибалардан фойда-ланишнинг мох,иятини урганиш, хорижий таж-рибаларнинг ижобий х,амда салбий томонла-рини курсатиб беришдан иборат.

Укувчиларда математикага булган кизикишларини орттириш учун таълим жараёнида амалий ва ностандарт харак-тердаги масалалардан фойдаланмас-дан булмайди. Бундай масалаларни ечиш укувчиларда анализ, синтез, аналогия, умум-лаштириш, индукция ва дедукция каби мантикий мушох,ада юритиш фаолиятини, интуиция каби кобилиятларни ривожланти-риб, укувчиларни олинган натижалар устида танкидий фикрлашга ургатади. Купинча амалий ва ностандарт характердаги масалаларни ечими дархол топилмасдан, бир неча бор уринишлар натижасидагина аникланишлиги сабабли, бу максадга эришиш учун тиришкок булишликни, яъни, шахснинг иродали-лик каби жуда ах,амиятли сифатларни тар-киб топишига имкон беради. Энг асосийси: бундай масалаларни ечилиши укувчиларга натижага эришганлик билан, ечим йулининг гузаллиги ва анъанавий эмаслиги билан боFлик булган катта эмоционал завк бери-лиши ах,амиятлидир.

Мураккаброк булган мантикий, кизикарли х,амда ностандарт характердаги масалалар билан шуFулланиш укувчиларга математика фанини чукуррок узлаштиришларига сабабчи булади.

Мацоланинг илмий мохияти. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга Муро-жаатномада "Мактаб укув дастурларини илFор хорижий тажриба асосида такомиллаштириш, укув юкламалари ва фанларни кайта куриб чикиш, уларни халкаро стандартларга мос-лаштириш, дарслик ва адабиётлар сифатини ошириш зарур", деб таъкидлаб утдилар1.

Бизнинг фикримизча, математика фанини укитиш сифатига таълим тизими-нинг алох,ида тармоFи сифатида караш ёки факат таълим амалиётини макбуллаштиришга йуналтирилган тизим, деб караш мумкин змас. Бу сох,адаги назарий ва амалий изланиш-ларни бирлаштириш доирасидаги фаолият йуналишларини аниклайди. Бу ерда изланиш-ларнинг мох,ияти - педагогик тизимни ташкил этувчи элементларни урганиш асосида модернизация килишдан иборатдир.

Асосий цисм.

Дунёнинг купгина давлатларига хос булган математика курсининг структураси сифатида куйидаги укитиш тизимини караб чикишимиз мумкин: бошланFич мактаб, урта мактаб-нинг биринчи боскичи, урта мактабнинг иккинчи боскичи, урта мактабнинг юкори боскичи, туликсиз урта мактаб (таълимни биринчи, иккинчи ва учинчи боскичлари; х,ар бир боскич уч синфдан), гимназия (гуманитар, аник, табиий-илмий булим ва бошкалар; одатда 2-3 йиллик таълим). 50% вакт таянч фанларни (тил, адабиёт, математика ва бошкалар) укитишга ажратилади. Инте-граллашган курслардан фойдаланиш кенг таркалган, юкори синфларда эса махсус курс-лар купрок укитилади. БошланFич мактабда математика аник-табиий фанлар доирасида урганилади.

Математика ва фанга нисбатан ижобий муносабатни шакллантириш куплаб мамла-

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзи-ёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 24 январь. - https://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 -2020

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

катларда ушбу фанларнинг укув дастурлари-нинг энг мух,им максадларидан биридир. Ама-лиёт шуни курсатадики, укувчилар куйи син-фларда математика фанини ургана бошлаган-ларида дарсда ургатиладиган дастлабки мав-зуларга кизикиш курсатадилар, укитувчининг саволларини мух,окама килишда фаол ишти-рок этишади. Бирок, вакт утган сари мате-матикага х,али х,ам иштиёкли булган 3-4 гина укувчи колади. Укитувчиларнинг иш услу-бларининг бир хиллиги укувчилар орасида кизикишнинг пасайишига олиб келади.

1995 йилдан бошлаб Сингапурлик укувчилар математикадан утказилаётган турли халкаро олимпиадалар Fолиби булиб келишмокда. Бунинг сири нимада? Купгина давлатлар Сингапур математикасини бутун-лигича жорий этишга ёки ундан нусха олишга уриниб келишмокда. АК.Ш, Япония, Исроил, Россия ва Корея давлатларида х,ам бу ёнда-шувни асос килиб олиб, Сингапур матема-тикаси1 услубиётини математика фанини укитишда жорий этиб келишмокда.

Сингапур математикасининг бизники-дан фаркли булган асосий хусусиятларига тухталиб утамиз.

Таълим жараёнининг мох,ияти катта х,ажмдаги укув материалини урганишга эмас, балки киритилаётган математик атама ва фактларни тушуниш чукурлигига эътибор каратилади. Одатдаги, хусусан бизнинг мак-таб математика фани укув дастурларимизда бунинг акси: дастурларимиз укув юкламаси жуда катта, урганилиши керак булган мавзу-лар жуда куп, вактимиз эса чекланган. Бунинг окибатида бу мавзуларни чукур урганиш имкониятлари чекланган. Бунинг натижа-сида укувчиларимизда математик тушунчалар туFрисида юзаки фикрлар сакланиб колади.

Таълим жараёни муайян амалий тажри-бадан бошланади ва абстракт тушунчаларга томон борилади. Тушунчаларни урганиш уч боскичда утказилади:

Биринчи боскичда (enactive stage)2 укувчилар киритилаётган тушунчага доир турли моддий нарсаларни ушлаб курадилар, танаввул киладилар. Санок чуплари, кубча-лар, коFозлар ва пластилиндан ясалган турли

1 http://wiseparents.ru/singapurskaya-matematika-sekret

2 http://wiseparents.ru/singapurskaya-matematika-sekret

шакллар ва предметлар х,амда бошка турли махсус укув куролларини куллари билан ушлаб курадилар ёки улардан турли модел-ларни ясайдилар.

Иккинчи боскичда (iconic stage) янги тушунчани тимсоллар ёрдамида тасвирлайди-лар. Уларни турли расмларда, диаграмма ёки чизмаларда ифодалайдилар.

Шундан кейингина учинчи боскич (symbolic stage) янги тушунчага оид абстракт таъриф, математик тимсол ва белгилашларга каратилади. Бошкача килиб айтганда математик тушунчалар билан танишиш кизикарли, кургазмали уйинлардан бошланади, унинг асосида абстракт тушунчани "ушлаш" ва "куриш" имконияти берилади.

Таълимнинг амалий тажрибадан абстракт тушунчаларга томон бориши укувчиларда х,ар бир мавзу буйича муайян, ёркин, хотирада чукур ва мустах,кам урнашувчи таассурот-лар х,осил килинади. Бу таассуротлар эслан-ганда мавзунинг турли жих,атлари ёдга туши-шини таъминлайди. Таълим жараёнининг бошидан амалий ишга йуналтирилганлиги у ёки бу математик тушунчанинг нима сабаб-дан урганилаётганлиги ва унинг х,аётий вази-ятларда качон ва каерда керак булишини олдиндан билишга ва таълим олишга булган кизикишни оширади. Бу эса математика фани х,аётда керакли ва фойдали булиши билан бирга, унинг жозибадор фан эканлигини х,ам курсатади.

Жуда катта эътибор (model drawing)3 моделлаштиришга каратилади. Бу билан берилган масала шарти кургазмали килиб визуаллаштирилади. Масала моделлашти-рилади ва берилганлардан кулай равишда фойдаланишга эришилади х,амда боскичма-боскич масалани ечишга киришилади. Бизнинг дарсликларимизда эса ясашга оид маса-лалар деярли йук. Хозирги кунда математика дарсларимизда исботлашга, келтириб чикаришга х,ам эътибор сусайгандек.

Сингапур математикасида х,амкорликда урганиш ва узаро мулокотга катта эъти-бор берилади. Сингапур математикасидаги купгина масалалар шартида "Кара!" ва "Сузлаб бер!" сузларини учратиш мумкин. Бу масала-ларни ечишда укувчиларга математик тушун-

3 http://wiseparents.ru/singapurskaya-matematika-sekret ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

чаларни ва масалалар буйича уз фикрларини билдириши, уларни биргаликда мух,окама килиш ва бошкалар фикрини х,ам тинглаш имконияти яратилади. Натижада укувчилар тушунчани яхширок узлаштиришади, математика тилидан туFри фойдаланишга урганишади, баъзи х,олларда у ёки бу масала-нинг бир неча ечими булиши мумкинлигини тушуниб етишади. Дарсликдаги масалалар-нинг деярли купчилигида масала шарти, уни ечиш усуллари ва ечими х,акида х,ар сафар синфдошларига ёки укитувчига овоз чикариб сузлаб беришга ундов бор. Бу эса уз навба-тида мавзуни, масалани ечиш йулларини яхширок эслаб колинишини таъминлайди.

Хар бир мавзу чукуррок урганилади. Укувчилар олдин урганилган мавзуга уни такрорлаш учун эмас, балки чукуррок урганиш максадида кайта-кайта мурожаат килишади. Яъни, мавзуга уни жиддийрок даражада чукуррок урганиш учун яна кайтилади. Бизда эса барча математик тушун-чалар х,амда уларнинг хоссаларини ёдлаб колишига, формулаларни келтириб чикара олмаса х,ам шунчаки ёддан айтиши ёки ёзи-шига эътиборни каратамиз.

Уларда укувчиларни эслаб колишга эмас, масала ечиш (problem solving)^ ургатилади.

PISA (Programme for International Student Assessment)1 укувчилар билимини бах,олаш халкаро дастури, 15 ёшли бола-ларнинг математика, табиий фанлар ва она тилидан х,аётий куникмаларни эгаллаганли-гини урганишга каратилган тадкикот. Хозирги вактда таълим жараёнида укитишнинг илFор усулларини куллаш, укитиш жараёнида юкори натажаларга олиб келади. Таълим усулларини х,ар бир дарснинг дидактик вазифасидан келиб чикиб танлаш максадга мувофик саналади. Анъанавий дарс шаклини саклаб колган х,олда, уни турли-туман замо-навий усуллар билан бойитиш таълим олув-чиларнинг узлаштириш даражасининг кутарилишига сабаб булади. Бунинг учун дарс жараёни окилона ташкил килиниши, таълим берувчи томонидан таълим олув-чиларнинг кизикишини кучайтириб, улар-

1 Ковалёва Г.С., Раснянская К.А. Основные результаты международного исследования PISA-2015. - Москва: 2015. С-3-7.

нинг таълим жараёнида фаоллиги муттасил раFбатлантирилиб турилиши, укув материа-лини кичик-кичик булакларга булиб, уларнинг мазмунини очишда интерфаол усулларни куллаш ва таълим олувчиларни оммавий машкларни мустакил бажаришга ундаш зарур. Бу усуллар кулланилганда таълим берувчи таълим олувчини фаол иштирок этишига эри-шади. Таълим олувчи бутун жараён давомида иштирок этади.

Олинган натижалар ва уларнинг та^лили. Андижон вилояти Шахрихон тумани 44-сон давлат ихтисослаштирилган умум-таълим мактабининг 100 нафар 8-9 синф укувчилари билан утказилган семинар тре-нингда PISA топширикларига ухшаш масала-лардан ишлаш таклиф этилди. Топшириклар якунида масалалар, уларнинг ечили-шида кандай муаммоларга дуч келганлиги туFрисида укувчилар уртасида суровнома х,ам утказилди. Куйида ана шу суровнома натижа-лари, х,амда тестларда дуч келинган муаммо-лар х,акида суз юритамиз.

Математика фанини узлаштиришда укувчилар кандай муаммоларга дуч келиши мумкин?

1. Дарсликларда PISA топширикларига ухшаш масалаларнинг йуклиги ёки камлиги ва шунинг учун укувчиларда бундай амалий фаолиятларни амалга ошириш тажрибасининг етишмаслиги окибатида уларнинг натижалари паст булиши мумкин.

2. PISA топшириклари одатда расм-лар, узун матнлар ёрдамида тасвирланиб, улардаги реал вазият ва муаммоларни х,ал килиш усулини танлаш учун математика-нинг кайси булимига мурожаат килиш х,акида курсатмалар йук.

3. PISA топшириклари (матнли, расмли, диаграмма ва жадваллар, реал боFланишлар графиклари) турли шаклларда таклиф килинади. Уларни математик тилга угириш ва ечим топилгандан сунг уни яна реал шароит билан боFлаб бах,олаш ва шарх,лаш талаб килинади.

4. Купинча математика дарсликла-рида стандарт масалалар берилади ва улар стандарт усуллар ёрдамида ечилади, яъни укувчилар муайян турдаги масалаларни маъ-лум алгоритмлар асосида ечишга ургатилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

Ностандарт ёки ижтимоиий вазиятларда укувчилар бундай масалаларни ечишга кодир булмай коладилар.

5. Одатда математика дарсликларидаги масалалар муайян булимда берилади ва бу билан уларни ечиш усуллари х,ам шу булимда курилган усулларга боFланган х,олда берилади, яъни, муайян булимнинг масалалари кандай ечилиши х,акида курсатма берилади.

6. Бундан ташкари, дарсликдаги масалалар соф математик масаланинг тавсифи-дан иборат булиб, одатда уларнинг маз-муни х,аётдаги реал вазиятлардан анча узокда булади.

Хозирда ишлатилаётган умумтаъ-лим мактабларининг амалдаги математика дарсликларида PISA топширикларига ухшаш масалалар жуда кам ёки умуман йук. Мисол тарикасида умумтаълим мактабларининг 10-синфлари 2017 йилги М.А.Мирзаахмедов, Ш.Н.Исмаиловларнинг "Математика" дарслигини ёки янги нашр-дан чиккан Ш.Алимов, О.Р.Холмухаммедов, М.А.Мирзаахмедовларнинг "Алгебра" умум-таълим мактабларининг 8-синфи учун Тош-кент-2019 йилги дарсликларни келтириш мум-кин. PISA топширикларида курилаётган вази-ятни тавсифловчи жуда катта х,ажмдаги ахбо-рот берилиб, уларда жуда куп янги матнли маълумотларнинг борлиги масалани тушуниш ва уни ечишни яна оFирлаштиради. Маълумот турли шаклларда такдим этилади: матн, ракам ва маълумотлар шаклида. Масалани ечиш учун зарур булган маълумотлар матннинг турли кисмларидан олиниши керак. Баъзи масалаларда "айлана" сузи топширик матнида кайд этилмасада, укувчиларнинг узлари объ-ектнинг айлана шаклида эканлигини топиш-лари керак булади.

Хулоса ва тавсиялар.

1. Чет эл тажрибалари шуни курсатмокдаки, таълим мазмунини кайта куриш ишида шошма-шошарликка йул куйиб булмайди. Фикримизча, бу сох,ада самаралирок йул интеграция ва ихтисослаш-тиришга асосланган укув дастурларини яра-тишдир.

2. Педагогик жараёнда укувчиларга индивидуал ва дифференциал ёндашув шахс ривожланишида мух,им омил х,исобланади,

чунки айнан шундай ёндашув болалардаги иктидор ва кобилиятни кура билиш, шахс ривожланишига шароитлар яратишни назарда тутади.

3. Купинча дарсларда уй вазифаси суралганда укувчилар билимидаги камчили-клар кидирилади. Аслида ютук, билим, мала-калари аникланиши керак, зеро уй вазифаси суралганда асосий вазифа ургатиш, ёрдам бериш ва куллаб-кувватлашдир. Шу уринда укувчилардан уй вазифасини сурашда ноанъ-анавий таълим усулларидан фойдаланиш зарур.

4. Укувчиларнинг индивидуал хусу-сиятларини билиш, зарурат булса коррек-цион самарага эришиш максадида дифференциал таълим амалга оширилиши керак, бу эса укитувчилардан укувчиларнинг индивидуал кобилиятлари ва укиш имкониятларини (диккат, фикрлаш, хотира ва бошкаларнинг ривожланиш даражаси), аник фанлар буйича билим, куникма, малакалар даражасини урганишни талаб килади.

5. Дифференциал таълим укув жараёнини укувчилар гурухининг етакчи хусусиятларини хисобга олган холда ташкил этиш булса, индивидуал таълим х,ар бир укувчининг кобилияти, иктидорига караб берилади. Демак, ноаъана-вий таълимни самарали ташкил килиш учун дастур, дарслик, дидактик материалларнинг янги вариантлари яратилиши лозим булади.

6. Илмий равишда асосланган наза-рий билимлар амалий мисол ва масалаларни ечиш билан бирга олиб борилса, назария-дан амалиётга ёки амалиётдан назарияга утиш укувчиларнинг математикадан билимлари янада чукуррок булишини ва онгли равишда узлаштиришларини таъминлайди.

7. Укувчиларга купрок кундалик фаолият билан боFлик масалаларни ечишга ургатиш долзарб булибгина колмай, ижтимоий вазиятларда куллай олишга хам ургатиш зарурдир.

8. Дарсликларда хам мавзуларнинг чукуррок берилишига эътибор каратилган холда, PISA, TIMSS1 топширикларига ухшаш масалалар берилса фойдадан холи булмас эди.

1 Елдашева Г., Каримова Г. Таълим тарбия технологиялари ва жахон тажрибаси. - Тошкент: 2018.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

с ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ 27 и

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Президенти Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 24 январь. - https://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 -2020

2. Муталипова М., Имомов М. Таълимда илFор хорижий тажрибалар. - Тошкент: 2017. - 89-93 б.

3. Ковалёва Г.С., Раснянская К.А. Основные результаты международного исследования Р^А-2015. - Москва: 2015. с. 3-7.

4. Глобал илмий жараёнда интеграцион таълимни ривожлантириш усуллари. -Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. Гулистон, 2019. - 219-227 б.

5. Абдулх,амидов А. 8-10 синфларда математика укитишда амалиёт билан боFлаб олиб бориш тажрибасидан. - Тошкент: 1989.

6. Мирзаахмедов М.А., Исмаилов Ш.Н., Аманов А.К,. Математика - 10 синф дарслиги, 1-Кисм. - Тошкент: 2017.

7. Елдашева Г., Каримова Г. Таълим тарбия технологиялари ва жах,он тажрибаси. -Тошкент: 2018.

Интернет ресурслар:

1. http://wiseparents.ru/singapurskaya-matematika-sekret

2. www.ziyonet.uz

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.