Научная статья на тему 'МАСТЕР-КЛАСС АСОСИДА ФИЗИКАДАН МАСАЛАЛАР ЕЧИШ МАШҒУЛОТЛАРИНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ'

МАСТЕР-КЛАСС АСОСИДА ФИЗИКАДАН МАСАЛАЛАР ЕЧИШ МАШҒУЛОТЛАРИНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
353
60
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мастер-класс / мотивация / технология / момент / инерция моменти / мувозанат / босим кучи / таянч кучи. / мастер-класс / мотивация / технология / момент / момент инерции / равновесие / сила давления / сила опоры.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ишмуродова Гулбахор Измуродовна, Махманов Эргаш Биноқулович

Ушбу мақолада табиат ҳодиса ва қонунларини ўрганишда, дунёнинг физик манзарасини тушунишда физикадан масалалар ечиш жараёнининг ўрни ва аҳамияти кўрсатилган. Шунингдек, физика фанига қизиқишни ошириш, мавжуд физик муаммоларни ҳамкорликда ҳал қилиш мақсадида амалий машғулотларда таълимнинг замонавий шаклларидан бўлган мастер-класс дарсларини ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятлари, тарихий тараққиёти, олий таълимда унинг ўрни, мақсад ва вазифалари ҳамда танланган мавзу бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган. Ўтган асрларда физика фанидан ташкил қилинган мастер-класс машғулотлари кейинчалик катта катта кашфиётларни очилишига сабаб бўлгани алоҳида кўрсатиб ўтилган. Мастеркласс машғулотларини ташкил қилиш бўлажак мутахассисларни ҳамкорликда ишлаш орқали ностандарт фикрлашга ўргатиши, креативлигини ошириши ва тафаккурини доимий машқ қилдирилиши кўрсатиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Ишмуродова Гулбахор Измуродовна, Махманов Эргаш Биноқулович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОРГАНИЗАЦИЯ МАСТЕР-КЛАССОВ ПО РЕШЕНИЮ ЗАДАЧ ПО ФИЗИКЕ

В данной статье показаны роль и значение процесса решения физических задач при изучении природных явлений и законов, понимания физической картины мира. Также с целью повышения интереса к физике, для совместного решения существующих физических проблем, были разработаны способы организации мастер-классов по современным формам образования, раскрыты история развития, их роль, цели и задачи в высшем образовании и рекомендации по выбранной теме. Отмечается, что мастер-классы по физике, которые были организованы в прошлые века, впоследствии привели в последствии к великии открытиям. Было показано, что организация мастер-классов позволяет будущим профессионалам работать вместе, учиться нестандартному мышлению, развивать креативность и практиковать свое мышление.

Текст научной работы на тему «МАСТЕР-КЛАСС АСОСИДА ФИЗИКАДАН МАСАЛАЛАР ЕЧИШ МАШҒУЛОТЛАРИНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ»

Ишмуродова Гулбахор Измуродовна,

Карши мух,андислик иктисодиёт институти "Физика" кафедраси доценти Махманов Эргаш Бинок,улович,

Карши мух,андислик иктисодиёт институти "Физика" кафедраси катта укитувчиси

МАСТЕР-КЛАСС АСОСИДА ФИЗИКАДАН МАСАЛАЛАР ЕЧИШ МАШГУЛОТЛАРИНИ ТАШКИЛ КИЛИШ

УДК: 372.853

ИШМУРОДОВА Г.И., МАХМАНОВ Э.Б. МАСТЕР-КЛАСС АСОСИДА ФИЗИКАДАН МАСАЛАЛАР ЕЧИШ МАШ¥УЛОТЛАРИНИ ТАШКИЛ КИЛИШ

Ушбу маколада табиат х,одиса ва конунларини урганишда, дунёнинг физик манзарасини тушунишда физикадан масалалар ечиш жараёнининг урни ва ах,амияти курсатилган. Шунинг-дек, физика фанига кизикишни ошириш, мавжуд физик муаммоларни х,амкорликда х,ал килиш максадида амалий машFулотларда таълимнинг замонавий шаклларидан булган мастер-класс дарсларини ташкил этишнинг узига хос хусусиятлари, тарихий тараккиёти, олий таълимда унинг урни, максад ва вазифалари х,амда танланган мавзу буйича тавсиялар ишлаб чикилган. Утган асрларда физика фанидан ташкил килинган мастер-класс машFулотлари кейинча-лик катта катта кашфиётларни очилишига сабаб булгани алох,ида курсатиб утилган. Мастер-класс машFулотларини ташкил килиш булажак мутахассисларни х,амкорликда ишлаш оркали ностандарт фикрлашга ургатиши, креативлигини ошириши ва тафаккурини доимий машк килдирилиши курсатиб утилган.

Таянч суз ва тушунчалар: мастер-класс, мотивация, технология, момент, инерция моменти, мувозанат, босим кучи, таянч кучи.

ИШМУРОДОВА Г.И., МАХМАНОВ Э.Б. ОРГАНИЗАЦИЯ МАСТЕР-КЛАССОВ ПО РЕШЕНИЮ ЗАДАЧ ПО ФИЗИКЕ

В данной статье показаны роль и значение процесса решения физических задач при изучении природных явлений и законов, понимания физической картины мира. Также с целью повышения интереса к физике, для совместного решения существующих физических проблем, были разработаны способы организации мастер-классов по современным формам образования, раскрыты история развития, их роль, цели и задачи в высшем образовании и рекомендации по выбранной теме. Отмечается, что мастер-классы по физике, которые были организованы в прошлые века, впоследствии привели в последствии к великии открытиям. Было показано, что организация мастер-классов позволяет будущим профессионалам работать вместе, учиться нестандартному мышлению, развивать креативность и практиковать свое мышление.

Ключевые слова и понятия: мастер-класс, мотивация, технология, момент, момент инерции, равновесие, сила давления, сила опоры.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

ISHMURODOVA G.I., MAHMANOV E.B. ORGANIZATION OF MASTER CLASSES ON THE SOLUTION OF PHYSICAL PROBLEMS

In the article is discussed the role and importance of the physical problems solving in the process of natural phenomena and laws study, while understanding the physical picture of the world. The specifics of the organization of master classes have also been disclosed, as one of the modern forms of training in practical classes, its role in higher education, goals and objectives, as well were developed recommendations on the chosen topic.

Key words and concepts: master class, motivation, technology, moment, moment of inertia, balance, compressive strength, base force.

Кириш. Олий таълим тизимида физика асосий тафаккурини ривожлантириш, олин-ган билимларни уз касбий фаолиятида амалда куллашга ургатишдир. Таълим ислох,отлари натижасида укув режаларини замон талабла-рига мувофик такомиллаштирилиши, аудитория соатлари ва мутахассисликка оид булмаган фанларнинг кискартирилиши, тала-баларнинг фанга оид кизикишларини оши-риш, урганилаётган материални чукур урганиш ва уз-узидан кушимча билим олиш истагини саклаб колиш усулларини излашга мажбур килади. Замонавий таълим тизими сифат жих,атдан куйидаги хусусиятлари билан фаркланади: давлатлар уртасида ракобатга киришиш кобилияти таълим, илм-фан, илFор технологияларни жорий этиш ва ривожлан-тиришнинг асосий курсаткичларини аниклаб олишни талаб этади.

Олий таълим тизимида физика фанини укитиш нима учун керак? Табиат х,одисаларини урганиш, билиш, яратиш, ривожлантириш, юкори мураккабликдаги муаммоларни х,ал килиш учун керак. Талаба качон урганишга, англашга, яратишга, ривож-ланишга кизикади? У х,ар куни, х,ар соатда ва х,ар дакикада кашфиётлар килади? Дарсда талабанинг интеллектуал усишини доимий равишда амалга оширадиган мух,итни яратиш учун факат битта йул бор боланинг тафаккурини озод килинг, табиат унга берган бой имкониятлардан фойдаланинг. Укитувчининг вазифаси дарсда талабанинг доимий интеллектуал усиши амалга ошириладиган мух,ит яратишдир.

Мавзунинг долзарблиги. Ёркин, Fайриоддий, фикрлаш мослашувчанлиги ва юкори даражадаги умумлаштирувчи, одатдаги ва Fайриоддий нарсаларни кура биладиган ёшларни тарбиялаш, бу талабани интеллек-

туал ижоднинг янги боскичига олиб чикади. Бугунги кунда юкорида курсатилган муаммоларни х,ал киладиган самарали укитиш усулларидан бири замонавий мастер-класс машFулотларидан фойдаланиш х,исобланади. Маълумки, физика фанининг асосий вазифа-лари тафаккурни ривожлантириш, олинган билимларни амалда куллашга ургатишдир.

Илмий муаммонинг куйилиши.

Физика фанидан масалалар ечиш жараё-нини такомиллаштириш х,амма вакт олимлар томонидан катор изланишлар олиб боришга сабаб булган. Жумладан, Б.Н.Дамитов, П.М.Фридман уз тадкикотларида масалалар ечишнинг барча аспектларини куриб чикишган. Шунингдек, улар уз тадкикотларида физикадан масалалар ечиш назариянинг аниклаштирилишига олиб келиши, масалалар ечишни тизимли тарзда утказиш уткир акл ва билимни чархланишига сабаб булиши курсатилган1. Д.Х.Усмонова масалалар ечиш-номаълум физик катталикни масала шар-тида берилган катталиклар оркали ифодалаш-дир. Масалаларни тизимли ечиб бориш кера-клигини, бу физика курсини узлаштиришнинг мух,им омили эканлигини, х,одисаларнинг физик маъносини тушуниб олишга, назарий билимларни амалий татбик кила билиш мала-касини эгаллашига ёрдам беришини таъкид-лаб утган2.

Мак,сад. Физика фанидан амалий машFулотлар жараёнида укитишнинг замонавий шакл ва методларидан фойдаланиш оркали табиат хрдисаларини чукуррок урганиш, маъруза давомида олинган билимларни мустах,камлаш, талабаларнинг креатив-

1 Дамитов, Б.К., Фридман, Л.М. Физические задачи и методы их решения. - Алма-Ата: «Мектеп», 1987. - 100 с.

2 Усмонова Д.Х. Физикадан масалалар ечиш. - Т.: "Ук,итувчи", 1988. - 4 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

лигини ошириш ва фанни урганишга булган кизикишларини янада ривожлантириш-дан иборат. Таълимда физикавий муаммо-ларни хал килиш талабаларга нафакат табиат конунларини яхширок тушуниш, балки дои-мий равишда фикрлашни ривожлантиришга имкон беради. Физикадан укитишнинг замо-навий шаклларидан бири бу мастер-класс (махорат) дарсларини ташкил этишдир.

Физикадан мастер-класс дарслари талабаларга физиканинг турли булимларидан юкори даражадаги мураккаб муаммо, масала ва экспериментларни кандай ечишни ургатиш максадида утказилиши мумкин.

Физикадан мастер-класс дарслари талабаларга физиканинг турли булимларидан юкори даражадаги мураккаб муаммо, масала ва экспериментларни кандай ечишни ургатиш максадида утказилиши мумкин. Master-klass (инглизча Master class, нем. Meisterkurs, Musikpadagogik, фр Classe de maître, Рос-сияда "творческая мастерская" атамаси кулланилади) - бу узига хос укитиш усули ва муайян ижодий фаолият сох,аси мутахассиси томонидан амалий махоратни ошириш учун утказиладиган узига хос дарс шаклидир. Ушбу дарс шакли дастлаб тасвирий санъат, адабиёт, режиссёрлик, актёрлик, дизайн, шунингдек, фан, педагогика ва хунармандчилик фаолият сохаларида етарлича профессионал даража-сига эришган одамлар учун утказилган1.

Шунингдек, мастер-классни хозирги замон муаммолар ва технологиялар хакидаги наза-рий маълумотлар билан тулдириш мумкин, аммо унинг асосий вазифаси - фаолият усул-ларини мохирона етказиш хисобланади. Бу усул, метод, методика ёки технология булиши мумкин. Улар хакидаги маълумотлардан шун-чаки хабар бериш, етказиш ёки узлаштириш эмас. Купинча мастер-класс уста ва тинглов-чиларнинг биргаликдаги фаолияти натижа-ларини мухокама килиш билан якунланади2. Майорат дарсларини ташкил килиш катъий

1 О различных пониманиях и определениях теуаммоларрмина в статье: Бобряшова О.В. Мастер класс и творческая мастерская как педагогические технологии обучения будущих дизайнеров. Вестник ОГУ № 11 (130). Ноябрь 2011. С. 169—175.

2 Организация и проведение мастер-классов. Методи-

ческие рекомендации. Сост. А.В. Машуков. Челябинский институт переподготовки и повышения квалификации работников образования, 2007.

бир хил стандартга эга эмас. Укитишнинг ушбу шакли уз вактида тартибга солинмайди ва мастер-класс бир соатдан бутун иш кунигача давом этиши мумкин. ТуFридан-туFри ишти-рокчилар сони иккитадан уттизтагача булиши мумкин. Одатда мастер-класс мутахассиснинг сезгисига ва талабанинг амалий эхтиёжларига асосланади. Махорат дарси давомида талаба бирон бир ижодий фаолиятни амалга оши-ради ва уста унга буни кандай амалга ошириш кераклигини аник тушунтиради, уз нуктаи назарига шарх беради ва фаолиятнинг индивидуал элементларини намойиш этади, энг куп учрайдиган хатоларни тушунтиради.

Шундан сунг, талаба устанинг тушунти-ришларини инобатга олган холда фаолия-тини кайта амалга оширади. Ушбу укитиш усу-лининг афзалликлари: мутахассис ва талаба уртасидаги доимий алока, амалий характер ва талабага индивидуал ёндашув хисобланади.

Агар мастер-класс доимий равишда узок вакт ва доимий иштирокчилар билан утказилса, унда одатда укитишнинг ушбу шакли ижодий устахона деб аталади3.

Мастер-класс - бу укув жараёнининг шакли булиб, унда амалий тажрибани укитувчидан талабаларга етказиш амалга оширилади. Мавзу танланди ^ долзарб муаммо ёритилади ^ бу муаммони хал килиш назарияси тушун-тирилади ^ назарияни мустахкамлаш учун амалий машFулотлар ташкил этилади ^ дарс тугагандан сунг кулланилиши мумкин булган фойдали куникма шакллантирилади. Агар машFулотдан кейин талаба янги бирор нар-сани урганмаса, бу мастер-класс эмас - балки таълимнинг маъруза, хикоя, оммавий нутк ёки бошка шакли сифатида каралиши керак. Махорат дарсларининг узига хос хусусияти шундаки, талабалар ёки тингловчилар таълим жараёнида утилган мавзу юзасидан белгилан-ган махоратга эга булишади.

Мастер-классни утказиш учун катъий тар-тиб коидалар ва машFулотнинг тузилиши йук, балки танланган мавзунинг мураккаблигига, талаба ёки тингловчиларнинг махоратига, укитувчи ёки нотикларнинг малакасига, таълим жараёни ташкил этилаётган жойнинг

3 Бобряшова О.В. Мастер класс и творческая мастерская как педагогические технологии обучения будущих дизайнеров. Вестник ОГУ № 11 (130). Ноябрь 2011. С. 169—175.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

жих,озланиш даражасига, шароитларга ва бошка х,олатларга боFлик1.

Изланиш объекти. Техника йуналишидаги олий таълим муассасаларида булажак мух,андисларни тайёрлашда физика фанини укитиш жараёни.

Хар томонлама ривожланган шахсни шак-ллантиришнинг асосий йуналишларидан бири талабаларга фанга оид куникмаларни шак-ллантиришдир. Шулардан бири физика дарс-ларида замонавий педагогик ва ахборот тех-нологияларидан фойдаланишдир. Хозирги вактга кадар фойдаланиб келинаётган методология буйича олиб борилаётган дарслар бугунги кунда талабаларнинг кизикишини келтириб чикармайди, тезда эътиборни йукотишга олиб келади. Диккатни саклаш, ишда кизикиш ва мустакилликни ривожлан-тириш учун билим ва куникмаларни синаш учун доимо укишнинг янги шаклларидан фой-даланиш керак.

Агар укитувчи мастер-классдан фойдаланиб дарсларни мустакил равишда тайёрлашга карор килса, унда бир нечта савол туFилади:

- буни кандай килиш керак;

- материални каердан топиш мумкин;

- дарсда ундан кандай фойдаланиш керак.

Мастер-класс талабаларга физика-нинг турли булимларидан юкори даража-даги мураккабликдаги муаммоларни кандай ечишни ургатиш масаласига баFишланган. Таълимда жисмоний муаммоларни х,ал килиш талабаларга нафакат табиат конунларини яхширок тушуниш, балки доимий равишда фикрлашни ривожлантиришга имкон беради. Физикадан имтих,он топширган мактаблар-нинг х,озирги битирувчилари учун кийин муаммоларни х,ал килиш жуда мух,имдир, чунки келгусида касбий фаолият жараёнида шундай муаммоларни ечиш учун куникма шаклланади.

Физикадан мастер-класс дарслари узининг куп йиллик тарихий тажрибасига эга булиб, бир неча йиллар аввал х,ам етук физик олимлар томонидан маълум бир муаммоларни ечиш учун ташкил этилган. 1884 йилда

1 Ишмуродова Г.И., Мирзаева Г.М. Укув маш^улотларини мастер-класс асосида ташкил килиш. //"Замонавий таълим журнали",2019, 12-сон ,-37-41-бет

Уильям Томсон Жонс Хопкинс университетида мастер-класс шаклида молекуляр динамика ва ёругликнинг тулкин назарияси буйича йиFма дарслар утказган. Маърузалар XIX-XX аср охирларида физиканинг ривожланишига ижобий таъсир курсатди. Товушни тулкин сифатида тавсифлаган Томсон акустик тулкин тенгламасига мурожаат килди. Ёритувчи эфир тебранишга учрайди деб фараз килиб, уни электромагнит тулкин тенгламаси оркали тасвирлашга х,аракат килди. МашFулотларга келиб катнашган Мишельсон ва Морли кейин-чалик ушбу Fоя атрофида илмий тадкикотлар олиб борди ва эфирлар назариясини инкор этувчи тажрибалар утказган2.

Хозирги вактда майорат дарси укув жараёнида купрок узига хос укитиш усули сифатида тобора купрок фойдаланилмокда. Таълим-нинг мазкур шакли узининг бир катор хусуси-ятлари билан фаркланади ва физика фанидан утказиладиган мастер-класс куйидаги вазифа-ларини х,ал килишни уз олдига максад килиб куяди:

• булажак мух,андисларга танланган мутахассисликка оид касбий муносабат асос-ларини ургатишга имкон берувчи физик х,одиса ва конунларнинг мох,иятини чукуррок тушунишга кумаклашиш, фундаментал билим ва куникмаларни мустах,камлаш;

• физиканинг касбий фанларни укитишдаги ах,амиятини аниклаш оркали (масалан, му^андислик иши, технолог, энергетик ва бошкалар тайёрлашдаги роли) техник курилма (физик жих,оз)лардан фойдаланиш малакасини кенгайтиришдир.

Физика дарсларида мах,орат дарсларини утказиш методикаси укитувчининг педагогик сезги ва талабанинг физик х,одисаларни, жи^озларни ишлата олиш ва тасаввур этиш билан боFлик тафаккурига асослан-ган. Мах,орат дарси икки томонлама жараён булиб, укитувчи ва талаба уртасидаги муноса-батлар мутлако окланади.

Асосий цисм. Олий таълим тизимида физика фанидан "К,аттик жисмларнинг айланма х,аракати" мавзуси буйича мастер-класс.

2 Robert Kargon and Peter Achinstein (1987) Kelvin's Baltimore Lectures and Modern Theoretical Physics: historical and philosophical perspectives, MIT Press ISBN 0-262-11117-9

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

Мацсад: Талабаларнинг фаоллигини оши-риш, иштирокчиларнинг изланишлар олиб бориш буйича компетентлигини ривожлан-тириш, масалалар ечишда шахсий тажри-бага эга булиш ва адабиётлар билан ишлашга ургатишдир.

Вазифалар:

- узлаштирилиши зарур буладиган билимлар тизимини ажратиб олиш, бизнинг мисолимизда каттик жисм, айланма харакат кинематикаси ва динамикаси элементлари: момент, куч моменти, инерция моменти каби тушунчаларни мустахкамлашда фикрлашни ривожлантиришнинг усул ва воситаларини намойиш этиш;

- мастер-класс иштирокчиларининг бир-бири билан фаол, хамкорлик асосида узаро муносабатлари учун шароитлар яратиш;

- махорат дарсининг самарадорлигини аниклаш, тажриба натижаларини акс этти-ришни ташкил килиш

Биз томонимиздан таклиф килинаётган мастер-класс куйидаги тартибда амалга оши-рилади.

Биринчи боскич: Саломлашиш.

- Салом хурматли хамкасблар! "Каттик жисмларнинг айланма харакати"мавзусини1 урганишда физика дарсларида мастер-класс дарсларини утказиш технологиясидан фой-даланиш тажрибасини сиз билан бахам курмокчимиз.

Иккинчи босцич: Мотивация. Бу боскич - бу "мотивлаштириш" булиб, берилган маса-лани ечишга ички ва ташки эхтиёж хосил килиниши керак, шундагина талабалар масалалар ечишга фаол иштирок этишади. Эхтиёж канча кучли булса, талабалар шунча яхши масалани ечишга барча кучларини сарф-лайдилар ва максимал даражада харакат киладилар, натижадан юкори даражада коникиш хосил киладилар. Мазкур боскичда талабалар томонидан илгари олинган ва узлаштирилган билимлар хотирада кайта тикланади, мавзуга кизикиш уЙFонади ва кел-гуси укув материалини урганиш максадлари аникланади. Бунинг учун талабаларни фаол-лаштирувчи куйидаги саволлар берилади.

1 Ахмаджонов О. Физика курси. - Тошкент: "Укитувчи", 1987. - 84 б.

Каттик жисм деганда нимани тушунасиз? Айланма харакат-чи? Айланма харакатни урганиш бизга нима учун керак? Момент сузи качон ва кай вактда ишлатилади? Бирор жисмнинг оFирлик маркази деганда нимани тушунасиз? F кучнинг бирор айланиш укига нисбатан M моменти деб нимага айти-лади? Инерция нима? Инерция моменти-чи? Инерция моменти жисмларнинг шаклига боFликми? Муз устида конькида айланаёт-ган спортчи аввал кулларни икки томонга ёйиб кейин эса маълум тезликка эриш-гач кулларини йиFиб олади (кукраги устига ковуштириб олади). Бунга сабаб нима?

Талабалар билан савол-жавоб килингач, кейинги боскичга утилади.

Учинчи боскич: "Жонлантириш . Ушбу боскичда талабаларга стандарт тестларни ечишни таклиф этиш мумкин. Бунинг учун талабаларга хамкорликда ишлашга, дарслик, адабиёт ва луFатлардан фойдаланишга рухсат берилади. Масалан:

Диск ва цилиндрнинг массалари ва ради-уси бир хил. Уларнинг инерция моментлари-нинг нисбати кандай?

A) дискнинг инерция моменти катта;

B) цилиндрнинг инерция моменти катта;

C) инерция моментлари бир-бирига тенг;

D) инерция моменти тушунчаси бу жисм-ларга тааллукли эмас.

Жавоб: С.

Туртинчи_боскич: "Тушуниш"-

мохиятли булиб, унинг давомида талаба ама-лий иш билан шуFулланади бизнинг мисолимизда туFридан-туFри масалалар ечиш билан шуFулланади, бундан ташкари, иш йуналтирилган, маълум бир мавзуга каратилган ва мазмунли булади. Масала шарти тахлил килинади, изланаётган катта-ликлар аникланади, алохида узига хос хусу-сиятлари таккосланади. Ушбу жараёнда талаба албатта шунга ухшаш ечилган маса-лаларни хотирада тиклайди, ушбу масала билан боFликлик даражасини аниклашга харакат килади. Ушбу боскични бошлашдан аввал талабаларга физик масалаларни ечиш-дан максад нима? деб савол берилади. Талабалар албатта, жавобни топишлигини айти-шади. Укитувчи жавобни китобни оркасидан хам билиб олиш мумкинлигини билдиради. Шунда талабалар уз фикрларини билдира

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

бошлашади. Шунда укитувчи масала ечиш нима учун кераклигини аникрок билиш учун куйидаги масалаларни ечиб куришни таклиф килади.

1-масала1.

5-расм

Массаси

калта томонига осиш керак ?

ctga = 2

m2 = m1

2 1 ctga -

\3

7

66

m1 = 350g

Тестлар 1 2 3 4 5 6 7

Жавоблари

2-жадвал

Масалалар 1 2 3 4 5 6

Жавоблари

1 Черноуцан А.И. Физика: задачи с ответами и решениями. - Москва: Книжный дом «Университет», 2011. 352 с.

Укитувчи: Дафтар алмашинг ва бир-бирингизнинг ишингизни текширинг. Хар бир туFри жавоб учун "+" белгисини куйинг. Даф-тарларни кайтаринг. "+" белгисини уз даф-тарларингизга куйинг. Ун учта"+" ни ким туплади? ва х,оказо. Физикадан масала ечиш нима эканлиги х,акидаги фикрлар дарс яку-нида хулосаланади.

Олтинчи бощич: "Хулосалаш". Укитувчи талаба ва иштирокчилардан дарсни бах,олашни сурайди. Бунинг учун карточка-ларни таркатади ва белги куйишни сурайди.

1. Менга х,аммаси ёкди_____________

2. Менга х,еч кайсиси ёкмади__________

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

m1 = 300 g стерженни 2:1 нис-

батта 900 бурчак остида букилиб, букилиш нуктасидан осиб куйилган. Стерженни иккала учи бир текисликда мувозанатда туриш учун

кандай m2 массали жисмни

Жавоб. 350 g

Бешинчи босцич: "Кузгу" - акс эттириш бос^ичи. Ушбу боскичда талаба масаланинг ечимига шахсий муносабатини билдиради ва унга уз ечимини таклиф этади. Айнан шу ерда уз фикрларимизни кайта куриб чикиш амалга оширилади ва тест ва масалалар ечими мух,окама килинади.

1-жадвал.

3. Менга х,еч нима тушунарли булмади______

4. Менга кизикарли булди_________________

5. Менга зерикарли булди______________

6. Менга ёкимли булди_____________

7. Менга кийин булди_________________

8. Мен купгина янги маълумотларни олдим_____________

9. Мен х,еч нарса ололмадим____________

Утказилган мастер-класс машFулоти

куйидагича хулосаланди.

Хулоса.

Биринчидан, каттик жисмларнинг айланма х,аракати кинематикаси ва динамикаси х,акидаги билимлар амалий машклар бажа-риш жараёнида муста^камланди, масала ечиш жараёнида изланган катталикни топиш учун маълум кетма-кетлик асосида олиб бориш тушунтирилди, чизмада тасвирлаш, физик конуниятларни бир-бири билан боFлаш, асосий формулани топиш ва берилган кийматларни урнига куйиб ечиш куникмасига эга булдилар.

Иккинчидан, физикадан масала ечиш жараёни умумий назарий маълумот-лар (тушунча, конун, формула) уртасидаги узвийликни топиш, математик амалларни куллаш, фанлараро алокадорликни тушу-ниш (физика, геометрия, математика ва кимё), санок системасини ва координатасини тан-лаш, хрдисанинг схемасини туFри чиза билиш кераклигини тушундилар.

Учинчидан, машFулотни мастер-класс шаклида утказиш ^ар бир талабани пассив иштирокчидан билиш жараёнини фаол узлаштирган, танланган мавзу юзасидан аклли

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

билим, куникма ва малакага эга булган ишти-рокчига айлантирди.

Туртинчидан, талабалар адабиётлар билан ишлаш ва х,амкорлик асосида изланиш олиб бориш натижасида бирмунча мустах,кам, юкори даражадаги англанган, амалиётда куллай оладиган билимга эга булдилар.

Бешинчидан, укув топширикларини бажа-риш вактида кейинчалик уз касбий фаоли-ятларида куллаш мумкин буладиган комму-никатив, лойих,алаштириш, изланиш олиб бориш, умуммаданий, укув куникмаларига эга булдилар.

Тавсиялар.

Физикадан масалалар ечиш жараёни дунё-нинг физик манзарасини табиий-илмий асосда тушунтиришга асос булиши, табиат х,одиса ва конунларини, материя, х,аракат,

фазо ва вакт х,акида бирмунча умумий илмий тасаввурларини шакллантиришга каратиш, техник муаммоларни х,ал килиш туFрисидаги билим, куникмаларни кенгайтириш.

Техника йуналишидаги олий таълим муас-сасаларида булажак мух,андисларни тайёр-лашда физика фанидан укитишнинг замона-вий шакл ва методларидан фойдаланишни йулга куйиш.

Физикадан масалалар ечиш жараёнини х,амкорликда, кизиктириш асосида олиб бориш билан бирга, талабаларни нафакат табиат конунларни билишга ундаш балки, тафаккурларини доимо машк килдириш, ижо-дий масалаларни ечишга булган иштиёкини шакллантириш.

Уз касбига инновацион ёндашадиган булажак мух,андисларни тарбиялаш.

Адабиётлар руйхати:

1. Дамитов, Б.К., Фридман, Л.М. Физические задачи и методы их решения. - Алма-Ата: «Мектеп», 1987. - 100 с.

2. Усмонова Д.Х. Физикадан масалалар ечиш. - Т.: "Укитувчи", 1988. - 4-б.

3. Бобряшова О.В. Мастер класс и творческая мастерская как педагогические технологии обучения будущих дизайнеров. // Вестник ОГУ № 11 (130). Ноябрь 2011. С. 169—175.

4. Организация и проведение мастер-классов. Методические рекомендации. Сост. А.В. Машуков. - Челябинский институт переподготовки и повышения квалификации работников образования, 2007.

5. Ишмуродова Г.И., Мирзаева Г.М. Укув машFулотларини мастер-класс асосида ташкил килиш. // "Замонавий таълим" илмий амалий оммабоп журнали", 2019, 12-сон. - 37-41-бет.

6. Robert Kargon and Peter Achinstein (1987) Kelvin's Baltimore Lectures and Modern Theoretical Physics: historical and philosophical perspectives, MIT Press ISBN 0-262-111179.

7. Ахмаджонов О. Физика курси. - Тошкент: "Укитувчи", 1987. - 254 б.

8. Черноуцан А.И. Физика: задачи с ответами и решениями. - Москва : Книжный дом «Университет», 2011. 352 с.

9. M.Muhiddinov, SH.Ahmedov, B.Qutlimurodov. Fizikadan testlar va ularning yechimi. -Toshkent. O^zbekiston NMIU 2016, 424 b.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.