CC BY
164Scientific Journal Impact Factor
ZAMONAVIY DAVRDA FUQAROLIK JAMIYATINING O'ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI
Ushbu maqolada zamonaviy davrda fuqarolik jamiyatining o 'ziga xos hususiyatlari va undagi asosiy tendensiyalar, qarashlar, ta'limotlar haqida gap boradi. Shuningdek, zamonaviy davr fuqarolik jamiyati rivojlanishining istiqbollari haqida soha vakillarining fikrlari va qarashlaridan iqtibosliklar keltiriladi.
Kalit so'zlar: fuqarolik jamiyati, erkinlik,siyosat, siyosiy tizim, suverenitet, oila, davlat funksiyalari, monarax, ijtimoiy institutlar, davlat funksiyalari.
CHARACTERISTICS OF CIVIL SOCIETY IN THE MODERN AGE
Jumaev Abdumumin Fayzievich-
Lecturer at the Denau Business Pedagogical Institute
This article discusses the specifics of civil society in modern times and its main trends, views and teachings. It also quotes the views and opinions of industry representatives on the prospects for the development of civil society in modern times.
Keywords: civil society, freedom, politics, political system, sovereignty, family, state functions, monarch, social institutions, state functions.
ХАРАКТЕРИСТИКА ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В СОВРЕМЕННОМ ВЕКЕ
Джумаев Абдумумин Файзиевич-
Преподаватель Педагогического института бизнеса Денау.
АННОТАЦИЯ
В данной статье рассматриваются особенности гражданского общества в наше время и его основные тенденции, взгляды и учения. В нем также цитируются взгляды и мнения представителей отрасли о перспективах развития гражданского общества в наше время.
Ключевые слова: гражданское общество, свобода, политика, политическая система, суверенитет, семья, функции государства, монарх, социальные институты, функции государства.
Jumayev Abdumumin Fayzievich
Denov Tadbirkorlik Pedagogika Instituti o'qituvchisi
ANNOTATSIYA
ABSTRACT
Scientific Journal Impact Factor
KIRISH
Zamonaviy davrda "qonun ustuvorligi" va "fuqarolik jamiyati" nafaqat bir jamiyat tizimining elementi, tarkibiy qismlari, balki o'zaro rivojlanishni ham belgilaydigan tushunchalarga aylanmoqda. "Qonun ustuvorligi" va "fuqarolik jamiyati"ning o'zaro ta'siri "mazmun va shakl" umumiy falsafiy toifasining harakatlariga muvofiq sodir bo'ladi. Fuqarolik jamiyati ma'llum bir qisqa davrda yuqori darajada rivojlangan tizim sifatida paydo bo'lmaydi, u asta-sekin quyi turdagi jamoalardan o'sib boradi. Fuqarolik jamiyatining shakllanishi davlatchilikning mustahkamlanishi, mulkchilikning turli shakllarining rivojlanishi fonida amalga oshirilmoqda. Demokratiyaning rivojlanishi bilan fuqarolik jamiyati davlat vasiyligidan tobora ko'proq chiqib bormoqda va ularning o'zaro ta'siri haqida savol tug'iladi. Davlat apparati va fuqarolik jamiyati o'rtasidagi o'zaro munosabatlar masalalarini to'liqroq ochib berish uchun "fuqarolik jamiyati" ta'rifining mazmunini ko'rib chiqish kerak.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
"Fuqarolik jamiyati" tushunchasi "davlat" tushunchasi kabi qadimiy va o'zining uzoq rivojlanish bosqichalriga ega bo'lgan tushunchadir. Davlatda yashovchi fuqarolar fuqarolik jamiyatini tashkil qiladi, degan tezisni birinchi bolib ilgari surgan olimlardan biri Arastu edi. U "Davlat nima ekanligini aniqlashdan oldin fuqaro tushunchasini aniqlab olish kerak, chunki davlat fuqarolar yig'indisi, fuqarolik jamiyatidan boshqa narsa emas", deb yozgan edi [1].
Bu nuqtai nazar, ehtimol, qadimgi yunon demokratiyasi sharoitida, erkin fuqarolarning ko'pchiligi davlat ishlarini boshqarishda ishtirok etgan va boshqaruv ishlariga haq to'lanmagan sharoitlarda o'zini oqlagandir. Biroq keyingi tadqiqotchilar Arastuning davlat fuqarolik jamiyati degan fikrmi qo'llab-quvvatlamadilar. "Fuqarolik jamiyati" tushunchasi G.Gegel va boshqa ba'zi faylasuflar asarlarida yanada rivojlantirildi [2].
Fuqarolik jamiyati haqidagi zamonaviy tushunchaga G.Gegel eng yaqin keldi. U fransuz, anglosakson va nemis ijtimoiy tafakkuri yutuqlarini tizimlashtirib, fuqarolik jamiyati oiladan davlatga dialektik harakatning alohida bosqichini ifodalaydi, degan xulosaga keldi.
G.Gegel fuqarolik jamiyatini davlatning kelib chiqishi haqidagi shartnoma nazariyasi bilan bog'ladi [2].
Uzoq vaqt davomida rus olimlari fuqarolik jamiyati muammolari bilan shug'ullanmagan. Ushbu konsepsiya 90-yillarning boshidan faol ilmiy muomalada
Scientific Journal Impact Factor
bo'lgan. Bu holatni shu bilan izohlash mumkinki, aynan shu davrda fuqarolik institutlari yangi taraqqiyotga erishib, davlat boshqaruvi ishlarida ortib borayotgan rol o'ynay boshladi. Shu munosabat bilan jamiyatning davlat hayotidagi o'rni mazmunini qayta ko'rib chiqish zarurati tug'ildi. Aytish joizki, "fuqarolik jamiyati" toifasi nafaqat huquqiy, balki tarixiy, falsafiy va siyosatshunoslik hamdir. Shu bois ham keyingi yillarda turli soha olimlari "fuqarolik jamiyati" tushunchasining mazmuni haqida o'z fikrlarini bildirishmoqda. Masalan, S.L. Serebryakov: "Fuqarolik jamiyati - bu ijtimoiy-madaniy va ijtimoiy-siyosiy institutlar hayotini ta'minlaydigan, davlatdan mustaqil bo'lgan va shaxsning o'zini o'zi anglashi uchun sharoitlarni ta'minlashga mo'ljallangan ijtimoiy aloqalar tizimi"dir deyata'riflaydi. Muallif fuqarolik jamiyati o'z imkoniyatlarini ro'yobga chiqaradigan sohalarni ko'rsatadi, ammo bizning fikrimizcha, u iqtisodiy sohani mutlaqo unutib qo'yganligi ushbu ta'rifga muhim ahamiyatga ega. Lekin aynan shaxsning ishlab chiqarish munosabatlari sohasida o'z imkoniyatlarini ro'yobga chiqarishi ijtimoiy-madaniy va ijtimoiy-siyosiy sohaning rivojlanishiga zamin yaratadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, siyosatshunoslik lug'atida berilgan ta'rifni yanada to'liqroq deb hisoblash mumkin. Unda ta'kidlanganidek, fuqarolik jamiyati "o'z a'zolari o'rtasida rivojlangan iqtisodiy, madaniy, huquqiy va siyosiy munosabatlarga ega bo'lgan, davlatdan mustaqil, lekin u bilan o'zaro munosabatda bo'lgan jamiyat, yuqori ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, madaniy, ma'naviy-axloqiy mavqega ega fuqarolar jamiyatidir. davlat bilan birgalikda huquqiy munosabatlarni rivojlantirdi" [4]. V.G. Smolkovning ta'kidlashicha, fuqarolik jamiyati "siyosiy hokimiyatdan tashqarida bo'lgan jamiyatning bir qismi, shu jumladan siyosiy bo'lmagan munosabatlar, ya'ni qadriyatlar, manfaatlar xilma-xilligini ifodalovchi barcha nodavlat munosabatlar va institutlar yig'indisi. va odamlarning ehtiyojlari" [5]. A.P. Kochetkovning ta'kidlashicha, fuqarolik jamiyati "shaxsga o'z fuqarolik huquqlarini amalga oshirish va jamiyat a'zolarining turli ehtiyojlari, manfaatlari va qadriyatlarini ifoda etish imkonini beradigan nodavlat ijtimoiy munosabatlar va institutlar tizimi". "Fuqarolik jamiyati" tushunchasining mazmuni bo'yicha ko'plab fikr-mulohazalar ko'p jihatdan uning nafaqat huquqshunoslik sohasidagi mutaxassislar, balki faylasuflar, siyosatshunoslar, tarixchilar tomonidan ham o'rganilishi bilan bog'liq. Shunga qaramay, konseptsiyani aniqlashda ikkita asosiy yondashuv mavjud. Ayrimlarning fikricha, fuqarolik jamiyatining eng oliy qadriyati erkinlikdir, fuqarolik jamiyatining o'zi esa shaxsni davlatdan himoya qiluvchi mexanizm sifatida qaraladi. Bu nuqtai nazar liberal-demokratik nom oldi. Boshqacha, sotsial-demokratik yondashuv tarafdorlari fuqarolik jamiyatini butun ijtimoiy va siyosiy hayotning asosi deb
633
Scientific Journal Impact Factor
hisoblaydilar. Ularning aytishicha, fuqarolik jamiyati hokimiyat tuzilmalarini shakllantirishi kerak va bular, o'z navbatida, fuqarolik jamiyati mavjudligining asoslarini belgilaydi. Keling, siyosatshunoslik nuqtai nazaridan fuqarolik jamiyatining eng muhim xususiyatlarini ajratib ko'rsatishga harakat qilaylik. Birinchidan, fuqarolik jamiyati jamiyatda rivojlanadigan ijtimoiy munosabatlarning alohida turi bilan tavsiflanadi. Bu munosabatlar faqat ijtimoiy hayotda rivojlanishi mumkin. Bunday munosabatlar faqat aholi faol siyosiy pozitsiyani egallagan va davlat ishlarining aksariyat qismini hal qilishda ishtirok etishga intilgan holatda rivojlanishi mumkin. Uzoq muddatli demokratik an'ananing mavjudligi ham zaruriy shartdir. Bundan tashqari, bizning fikrimizcha, bu munosabatlar huquqiy munosabatlar bo'lishi kerak, garchi axloqiy normalar va odatlarning tartibga soluvchi ahamiyatini inkor etib bo'lmaydi.
Ikkinchidan, davlat va fuqarolik jamiyati o'rtasidagi munosabatlar vertikal bo'ysunish xususiyatiga ega bo'lmasligi kerak, bunda davlat fuqarolik jamiyatining turli tuzilmalariga bevosita rahbarlikni amalga oshirishini nazarda tutmaslik kerak. Bu munosabatlar, birinchi navbatda, muvofiqlashtirish, muvofiqlashtirish va o'zaro ta'sir qilish xarakterida bo'lishi kerak. Boshqacha aytganda, fuqarolik jamiyati tuzilmalari davlatdan mustaqil bo'lishi va alohida shaxslar tashabbusi bilan shakllanishi kerak.
Shundan kelib chiqib aytishimiz mumkinki, fuqarolik jamiyati davlatdan mustaqil, lekin u bilan shaxsning izchil rivojlanishi va o'zini o'zi anglashi uchun o'zaro ta'sir qiluvchi, jamiyat va davlat hayotining barcha sohalarini qamrab oluvchi ijtimoiy munosabatlar tizimidir. Fuqarolik jamiyati haqida gapirganda, biz ushbu ta'rifdan kelib chiqamiz. Fuqarolik jamiyati, birinchi navbatda, har qanday tuzilmalar emas, balki jamiyatning sifat holatidir, ammo o'z manfaatlarini amalga oshirish uchun shaxslar qandaydir tarzda birlashishi kerak. Shu sababli, davlat apparati va fuqarolar o'rtasidagi munosabatlar masalasini ochib berish
Fuqarolik jamiyatining asosiy elementlari sifatida aksariyat mualliflar quyidagilarni belgilaydilar: jamoat birlashmalari, jumladan, siyosiy partiyalar, ommaviy harakatlar, jamoat tashabbuskorlik organlari, xayriya fondlari, iste'molchilar uyushmalari, ilmiy, madaniy, sport jamiyatlari va boshqalar, lobbi tuzilmalari; diniy birlashmalar; mustaqil ommaviy axborot vositalari; oila; bevosita hukumat rahbariyatidan xoli sanoat tuzilmalari. Darhaqiqat, muayyan davlat ijtimoiy-siyosiy subyekti ikkita asosiy elementdan - davlat va fuqarolik jamiyatidan iborat. Bu elementlarning ikkalasi ham bitta tizimni tashkil qiladi va ularning har biri o'ziga xos funksiyalarni bajaradi. Bizning fikrimizcha, I.B. Levinning ta'kidlashicha, "fuqarolik
Scientific Journal Impact Factor
jamiyati jamiyatni integratsiyalash, ijtimoiy ziddiyatlarni sivilizatsiyaviy asosga kiritish, normalar va qadriyatlarni ishlab chiqarish, keyinchalik davlat tomonidan o'z sanktsiyasi bilan mustahkamlangan va ijtimoiy faol shaxs shakllanadigan muhitni shakllantirish funksiyalarini bajaradi". [7]. Sanab o'tilgan funksiyalarga davlatga ta'sir ko'rsatish, uni demokratik normalar va fuqarolar manfaatlariga muvofiq shakllantirish funksiyasini qo'shish mumkin.
Fuqarolik jamiyati muammolarini o'rganayotgan barcha mualliflar bir ovozdan, umumiy muammolarni birgalikda hal etish maqsadida ixtiyoriylik asosida tuzilgan odamlar jamoalari uning ajralmas qismi ekanligini ta'kidlamoqda. Biroq, bu hodisani tushunishda birlik yo'q. Ushbu masalani ochib berishda biz amaldagi qonunchilikda keltirilgan jamoat birlashmalarining tasnifiga amal qilamiz.
Fuqarolik jamiyati infratuzilmasining umume'tirof etilgan elementi rivojlangan siyosiy tizimdir Ilmiy adabiyotlarda jamiyatda siyosiy pariyalar tomonidan amalga oshiriladigan funksiyalar yetarlicha batafsil tadqiq qilingan. Bizningcha, eng muhimi, siyosiy manfaatlarni ifodalash funksiyasi. Albatta, siyosiy partiyalar mutlaq hamfikrlardan iborat ulkan jamoalar, deyish qiyin. Biz faqat eng muhim siyosiy manfaatlarning ifodasi haqida gapirishimiz mumkin. KG. Xolodovskiy ularni "jamlangan manfaatlar" deb ataydi [8]. Manfaatlarning jamlanishi natijasida asosiy masalalar bo'yicha umumiy pozitsiya ishlab chiqiladi, uning asosida umumiy siyosiy kurs, siyosiy dastur ishlab chiqiladi.
Yana bir teng darajada muhim funksiya integratsiya funksiyasidir. Integrativ funksiya shtat aholisini yoki uning bir qismini g'oya atrofida birlashtirishga qaratilgan. Safarbarlik va yo'naltirish funksiyasi fuqarolarni siyosiy kurashda faol ishtirok etish maqsadida tashkil etishga qaratilgan bo'lib, har qanday siyosiy partiyaning asosiy maqsadi - hokimiyatni zabt etishni amalga oshirishga yordam beradi.
Rivojlangan partiyaviy tizim siyosiy muxolifatni shakllantirish funksiyasini bajaradi. Siyosiy muxolifatning mavjudligi fuqarolik jamiyatining eng muhim belgisidir. Muxolifat aholining mutlaq ko'pchiligi manfaatlarini hisobga olgan holda qarorlar qabul qilish uchun siyosiy hokimiyatga bosim o'tkazadi, siyosiy yo'nalishni tuzatishda ishtirok etadi. Bundan tashqari, siyosiy muxolifat hokimiyat tuzilmalariga nisbatan nazorat funksiyalarini amalga oshiradi.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda, A.N.ning fikriga qo'shilish mumkin. Kulik "Zamonaviy partiya - bu jamiyat tomonidan qabul qilingan yordamga tayangan holda o'z vakillarini davlatning muhim lavozimlariga ko'tarish orqali (mustaqil ravishda
Scientific Journal Impact Factor
yoki boshqalar bilan koalitsiyada) hokimiyatni qo'lga kiritish, saqlash va amalga oshirishni asosiy maqsad qilib qo'yadigan jamoat tashkilotidir."[9].
Fuqarolik jamiyati turli ixtiyoriy tashkilotlar va harakatlardan iborat. Ular orasida kasaba uyushmalari g'oyat muhim o'rin tutadi. Fuqarolik jamiyatini shakllantirish, uni demokratlashtirish, unga ijtimoiy yo'nalish berish jarayonida kasaba uyushmalarining alohida o'rni bor. Ular fuqarolik jamiyati doirasida mustaqillik, erkinlik, bag'rikenglik, o'z-o'zini hurmat qilish kabi umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan ijtimoiy munosabatlarga katta hissa qo'shmoqda.Fuqarolik jamiyati bozor munosabatlarining shakllanishi davrida vujudga keladi va ular bilan birga rivojlanadi. Bu taraqqiyotning paradokslaridan biri shundaki, erkin iqtisodiy munosabatlar asosida vujudga kelgan fuqarolik jamiyatining alohida institutlari faoliyati tadbirkorlikning to'liq erkinligini cheklashga qaratilganligi, ya'ni bozor taraqqiyoti qonunlariga zid ravishda faoliyat yuritishidir. Bu birinchi navbatda kasaba uyushmalari faoliyatiga taalluqlidir.
Iqtisodiy munosabatlar zamonaviy fuqarolik jamiyatining quyi tizimlaridan biridir. O'zbekistonda iqtisodiy munosabatlar tizimi o'zining yangi tushunchasi bo'yicha o'zining shakllanish davrini boshdan kechirmoqda va uning jamoaviy sub'ektlari - kasaba uyushmalari va ish beruvchilar uyushmalari hali ham shakllanmoqda. Butun dunyoda ish beruvchi va xodim o'rtasidagi munosabatlarning eng ilg'or shakli jamoa shartnomasi hisoblanadi. Bizning sharoitimizda, u xulosaga kelganda, ko'pincha ish beruvchi tomonidan dikta bo'ladi. Bu kasaba uyushmalari hozirda ta'minlamayapti, degan fikrni bildiradi. Jahon amaliyoti shuni ko'rsatadiki, demokratik jamiyat rivojlanishi sharoitida rasmiy tuzilmalarga birlashtirilmagan, lekin davlatda qabul qilinadigan qarorlarga ta'sir o'tkazish qobiliyatiga ega bo'lgan maxsus odamlar yoki odamlar guruhlari jamiyat hayotining majburiy tarkibiy qismlaridan biriga aylanadi.
Fuqarolik jamiyati va qonun ustuvorligini ta'minlashda ommaviy axborot vositalarining o'rni ular bajaradigan vazifalar bilan belgilanadi. Ularning eng to'liq ro'yxati, bizning fikrimizcha, A.A. Chichanovskiyda keltiriladi. Uning aytishicha, ommaviy axborot vositalarining vazifalari: "muloqot funksiyasi (vositachi funksiya); ijtimoiy mobilizatsiya funksiyasi; axborot va kognitiv funksiya; qiymatga yo'naltirish funksiyasi; kommunikativ va estetik funksiya ". Ko'pgina siyosatchilar va jurnalistlar ommaviy axborot vositalari "to'rtinchi hokimiyat" degan fikrni tez-tez ta'kidlaydilar. Ommaviy axborot vositalarining hokimiyat va jamiyat tuzilmalari o'rtasidagi vositachi rolini belgilash to'g'riroq bo'ladi. Shu bilan birga, mediatsiyaning rolini kamsitmaslik kerak, chunki ommaviy axborot vositalari ko'plab qoidalarni mustaqil
Scientific Journal Impact Factor
ravishda sharhlash imkoniyatiga ega. Huquqiy davlatda ommaviy axborot vositalarining o'rni muhimligi yaqqol ko'zga tashlanadi. Demak, ularning faoliyatini huquqiy tartibga solish zarurati tug'iladi.
Fuqarolik jamiyatini shakllantirishning zarur sharti iqtisodiyotni rivojlantirishdir. G'arb mamlakatlari taraqqiyotining tarixiy tajribasi shuni ko'rsatadiki, iqtisodiyotni mustahkamlashda davlat hal qiluvchi rol o'ynaydi. Biroq, bu masalada davlatning tartibga solish ahamiyatini mutlaqlashtirib bo'lmaydi. Davlatning ta'siri tadbirkorlikka zarar keltirmaydigan tarzda amalga oshirilishi kerak. Davlat, eng avvalo, tadbirkorlikni rivojlantirish uchun normal sharoit yaratishga, bu sohada bevosita tartibga solishni amalga oshirmaslikka chaqirilgan. Davlat tomonidan to'g'ridan-to'g'ri tartibga solish ta'siri faqat bozorning o'zini o'zi tartibga solish doirasidan tashqarida bo'lgan sohalarda mumkin. Bu sohalarga mudofaa, xavfsizlik, jinoyatchilikka qarshi kurash, ijtimoiy xavfsizlik, monopoliyaga qarshi tartibga solish kiradi.
Xulosa qilib aytganda fuqarolik jamiyati tushunchasi murakkab ijtimoiy tushunchalardan biri bo'lib , ma'lum rivojlanish bosqichlariga ega hamda o'zini takomillashtirib borayotgan tushuncha hamdir. Bu tushuncha ayniqsa bugungi globallashuv davrida yuksak darajada rivojlanmoqda. Chunki bu davrda insonlarning siyosiy, ijtimoiy faolligi, ijtimoiy munosabatlardagi ishtiroki o'smoqda. Bularning barchasi kelajakda fuqarolik jamiyatini o'sishiga rivojlanishiga va yangi bir rivojlanish bosqichiga ko'tarilishiga xizmat qiladi.
REFERENCES
1. Аристотель. Политика. Сочинения в 4-х томах. М., 1983. Т. 4.
2. Гегель, Г. Философия права. М., 1990.
3. Серебряков, С.Л. Цивилизованные основы для формирования гражданского общества в России // Социальнополитический журнал. 1995. №2.
4. Политический словарь. М., 1993.
5. Смольков, В.Г. Гражданское общество и государство. Гражданское общество. М., 1993.
6. Кочетков, А.П. Россия на пороге XXI века. М., 1998.
7. Левин, И.Б. Гражданское общество на Западе и в России // Полис. 1996. №5.
8. Холодовский, В.Г. Гражданское общество в России: структуры и сознание. М.: Наука, 1998.
XULOSA
Scientific Journal Impact Factor
9. Кулик, А.Н. Партии как институт представительной демократии на Западе и постсоветской России. Проблемнотематический сборник. М.: ИНИОН РАН,
10. Sapaev V. O, The actuality of improvement in rural social standard of living in Uzbekistan // Scientific Bulletin of Namangan State University. - 2020. - T. 2. - №.
11. - C. 147-151. https: //uzj ournals.edu. uz/namdu/vol2/iss 11 /24/
11. Sapaev V., Madrakhimov A. The transformation of social conciousness and intelligence of rural population on social life of Uzbekistan //Norwegian Journal of Development of the International Science. - 2020. - №. 39-4. - C. 54-56. https://cyberleninka.ru/article/n7the-transformation-of-social-conciousness-and-intelligence-of-rural-population-on-social-life-of-uzbekistan
12. Sardor, Kutlimurodov, and Sapayev Valisher. "Inson ongi milliy g'oya tizimi elementi sifatida." Academic research in educational sciences 4 (2020). https://cyberleninka.ru/article/n7inson-ongi-milliy-goya-tizimi-elementi-sifatida
13. Khujanova T. Special proficiency-the provision of youth protection //Scientific researches for development future. - 2019. - C. 50-52. https://tsue.scienceweb.uz/index.php/archive/article/download/3901/2989/#page=51
14. Khujanova T. Problems of perfect protection of the younggeneration in globalization processes //Science and practice: a new level of integration in the modern world. - 2019. - C. 15-18.
1995.
