Научная статья на тему 'РОЛЬ ДЕЦЕНТРАЛИЗАЦИИ В КОНЦЕПЦИЯХ СОВРЕМЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ'

РОЛЬ ДЕЦЕНТРАЛИЗАЦИИ В КОНЦЕПЦИЯХ СОВРЕМЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
82
53
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
модернизация государственного управления / современное государственное управление / децентрализация государственного управления / концепции современного государственного управления / “New Public Service” / “New Public Management” и “Good Governance”. / modernization of public administration / modern public administration / decentralization of public administration / concepts of modern public administration / “New Public Service” / “New Public Management” and “Good Governance”.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Умаров Бекзод

В данной статье описаны актуальные вопросы государственного управления в условиях глобализации. В настоящее время, основываясь на опыте многих развитых стран в решении данных проблем, применяются основы и практика современных концепций государственного управления, таких как “New Public Service” (“Новая государственная служба”), “New Public Management” (“Новое государственное управление”) и “Good Governance” (“Эффективное управление”), в ней описываются история формирования этих концепций, их специфика и основные принципы государственного управления. Особое внимание при анализе концепций уделяется эффективности децентрализованного государственного управления.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF DECENTRATION IN THE CONCEPTS OF MODERN PUBLIC ADMINISTRATION

This article describes the current issues of public administration in the context of globalization and analyses the basics and practice of modern concepts of public administration such as “New Public Service”, “New Public Management” and “Good Governance”, based on the experience of many developed countries in solving these problems. In addition, it also presents the history of the formation of these concepts, their specifics and the basic principles of public administration. Special attention is paid to the effectiveness of decentralized public administration in the analysis of the concepts.

Текст научной работы на тему «РОЛЬ ДЕЦЕНТРАЛИЗАЦИИ В КОНЦЕПЦИЯХ СОВРЕМЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ»

12.00.01 - ДABЛAT BA ХУЦУЦ HA3AP^CT BA TAPИXИ. ХУЦУЦИй TAЪЛИMOTЛAP TAPИXИ

UDC: 342.5 (042) (575.1)

yMapoB Бeкзoд

Тошкент давлат юридик университети "Бизнес хукуки" кафедраси катта укитувчиси E-mail: b.a.umarov@tsul.uz

ЗAМQHAБИЙ ДАБЛАТ БOШЦAPУВИ KQHЦEПЦИЯЛAPИДA HQМAPKAЗЛAШTИPИШ ЖAPAËHИHИHГ ТУТГАН YPm

Аннотация. Maзкур мaцолaдa глобaллaшув шaроитидa дaвлaт бошщрувининг aмaлгa ошири-лишидa вужудгa келaётгaн долзaрб мaсaлaлaр бaён этилгaн. X,озирдa куma6 ривожлaнгaн мaм-лaкaтлaр тaжрибaси aœrnda ушбу муaммолaрни тизимли рaвишдa ечишгa цaрaтилгaн "New Public Service" ("Янги дaвлaт хизмaти"), "New Public Management" ("Янги дaвлaт бошщруви") вa "Good Governance" ("Сaмaрaли бошщрув") тби зaмонaвий дaвлaт бошщруви концепциялaри aсослaри вa aмaлиёти тa%лил этилгaн. Шу билaн биргa, мaцолaдa ушбу концепциялaрнинг шaкллa-ниш тaрихи, y3^a хос жи%aтлaри вa дaвлaт бошщрувининг тaмaл цоидaлaри ёритилгaн. Хусутн, концепциялaр тa%лилидa номaркaзлaшгaн дaвлaт бошщруви сaмaрaдорлигигa aло%идa эътибор щ-рaтилгaн.

Калит сузлар: дaвлaт бошщрувини модернизaциялaш, зaмонaвий дaвлaт бошщруви, дaвлaт бошщрувини номaркaзлaштириш, зaмонaвий дaвлaт бошщруви концепциялaри, "New Public Service", "New Public Management" вa "Good Governance".

Умaрoв Бeкзoд

старший преподаватель кафедры «Бизнес-право» Ташкентского государственного юридического университета

POЛЬ ДEЦEHTPAЛИЗAЦИИ Б ТОНЦЕПЦИЯХ COВPEМEHHOГO

УГОАБЛЕНИЯ

Аннотация. В дaнной стaтье опитны aктуaльные вопросы госудaрственного упрaвления в условиях глобaлизaции. В нaстоящее время, основывaясь нa опыте многих рaзвитых стрaн в решении дaн-ных проблем, применяются основы и прaктикa современных концепций госудaрственного упрaвления, тaких шк "New Public Service" ("Новaя госудaрственнaя службa"), "New Public Management" ("Новое госудaрственноеупрaвление") и "GoodGovernance" ("Эффективноеупрaвление"), в ней описывa-ются история формировaния этих концепций, их специфит и основные принципы госудaрственного упрaвления. Особое внимaние при aнaлизе концепций уделяется эффективности децентрaлизовaнного госудaрственного упрaвления.

Ключевые слова: модернизaция госудaрственного упрaвления, современное госудaрственное упрaвление, децентрaлизaция госудaрственного упрaвления, концепции современного госудaрственно-го упрaвления, "New Public Service", "New Public Management" и "Good Governance".

12.00.01 - ^ARiïAT BA ^y^y^ HA3APHACH BA TAPHXH.

XyK^HH TAKiïHMOT.iïAP TAPHXH

Umarov Bekzod

Senior Lecturer of the Business Law Department, Tashkent State University of Law

THE ROLE OF DECENTRATION IN THE CONCEPTS OF MODERN PUBLIC

ADMINISTRATION

Abstract. This article describes the current issues ofpublic administration in the context of globalization and analyses the basics and practice of modern concepts of public administration such as "New Public Service", "New Public Management" and "Good Governance", based on the experience of many developed countries in solving these problems. In addition, it also presents the history of the formation of these concepts, their specifics and the basic principles of public administration. Special attention is paid to the effectiveness of decentralized public administration in the analysis of the concepts.

Keywords: modernization of public administration, modern public administration, decentralization of public administration, concepts of modern public administration, "New Public Service", "New Public Management" and "Good Governance".

Жамиятдаги иктисодий, ижтимоий, сиёсий ва бошка йуналишлардаги узгариш (динамик жара-ён)лар замонавий давлат бошкарув тизимлари ол-дига хам янги вазифаларни куйиб келмокда. Би-нобарин, давлат бошкарувини такомиллаштириш динамик ва диалектик жараён, у жамият ривожи эхтиёжларидан келиб чикади. Чукур янгиланиш ва модернизациялаш жараёнларини бошдан кечи-раётган хар кандай мамлакатда давлат бошкаруви органлари фаолиятини замонавий талаблар дара-жасига кутариш - хаётий заруратдир.

Глобаллашув шароитида ижтимоий муноса-батларнинг шиддатли ривожи, фан-техника, жум-ладан, ахборот технологияларининг мисли курил-маган тараккиёти ушбу тизим олдига хам янги-дан-янги талаблар, вазифалар ва муаммоларнинг кун тартибига куйилишига сабаб булмокда.

Бинобарин, давлат бошкарувини самарадор-лигини ошириш, жамиятда шиддатлик билан узгариб бораётган муаммо ва вазифаларга уз вактида ва тугри ечим топиш хозирги янгиланиб бораётган мамлакатимиз учун мухим ахамият касб этмокда. Ушбу масалаларни ислох этишда сиёсий-хукукий хамда ташкилий асос, яъни 2017-2021 йилларда Узбекистан Республикаси-ни ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси хизмат килмокда [1]. Ушбу нуфузли хужжатнинг биринчи йуна-лиши мохиятан давлат бошкарувини такомил-лаштиришга каратилган, унда давлат ва жамият курилишини такомиллаштиришга йуналтирил-

ган демократик ислохотларни чукурлаштириш ва мамлакатни модернизация килишда парламент хамда сиёсий партияларнинг ролини янада кучай-тириш, давлат бошкаруви тизимини ислох килиш, давлат хизматининг ташкилий-хукукий асослари-ни ривожлантириш, "Электрон хукумат" тизими-ни такомиллаштириш, давлат хизматлари сифати ва самарасини ошириш, жамоатчилик назорати механизмларини амалда татбик этиш, фукаролик жамияти институтлари хамда оммавий ахборот воситалари ролини кучайтириш асосий йуна-лишлар сифатида белгиланган.

Зеро, мазкур ислохотлар тизимлилиги хамда самарадорлиги хозирги кунда ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар томонидан амалда кенг кулланилиб, узининг ижобий натижасини курсатган замонавий давлат бошкаруви тугри-сидаги концепцияларга таяниши мухим ахамият касб этади. Яъни давлат бошкаруви самарадорли-гини оширишда жорий килинадиган ислохотлар аник белгилаб олинган стратегияга таяниши ва у оммавий бошкарувнинг концептуал асосларига мос холда амалга оширилиши лозим. Ушбу ислохотлар узвийлигини таъминлашда, албатта, хар бир давлатнинг ижтимоий, сиёсий, маданий ва бошка узига хос жихатларини инобатга олиб, хо-зирги кунга кадар шаклланган замонавий давлат бошкарувининг тамал коидаларига таянган холда амалга ошириш максадга мувофикдир. Мамлака-тимизда амалга оширилаётган сиёсий-хукукий ис-лохотларда хам замонавий давлат бошкарувининг

12.00.01 - ДАВЛАТ BA ХУКУК; НАЗАРИЯСИ ВА ТАРИХИ. ХУ^УЦИй ТАЪЛИМОТЛАР ТАРИХИ

концептуал асосларини чукур тахлил этган холда ундан самарали фойдаланиш максадга мувофик-дир. Шу боис давлат бошкарувини модернизация килиш буйича ривожланган мамлакатларда шаклланган ва ижобий тажрибадан келиб чиккан холда давлат бошкарувини ривожлантиришга ка-ратилган бир катор концепцияларни тахлил этиб утамиз.

Замонавий давлат бошкаруви тугрисидаги энг янги концепциялардан бири "New Public Service" ("Янги давлат хизмати"), унинг бош гояси - давлат жамиятни бошкариши эмас, балки жамиятга хизмат килиши [2]. Давлат хизматининг мухим роли фукароларга жамиятни янги йуналишларда назорат килиш ёки бошкаришга уринишдан кура уларнинг умумий манфаатларини шаклланти-риш ва кондиришга ёрдам беришдан иборатдир деб бахоланади. Ушбу бошкарув моделига кура хукумат ва унинг фукаролари уртасидаги муно-сабатлар бизнес ва унинг мижозлари уртасидаги муносабатлардан фарк килади. Давлат секторида мижоз ким эканлигини аниклаш кийин, чунки хукумат нафакат бевосита мижозга хизмат кила-ди, балки хизматни кутаётган кишилар ва унга мухтож булганларга, хатто уни фаол равишда ки-дирмаса-да, келажак авлодлар учун хам хизмат килади.

Зеро, янги дунёда хукуматнинг асосий роли тартибга солиш ва карор кабул килиш оркали нафакат жамоатчилик хатти-харакатларини (баъзан тегишли булиши мумкин булса-да), балки жами-ятни "тугри" йуналишга йуналтиришдир. Хуку-мат жамият олдида турган долзарб муаммоларни самарали ва уз вактида хал килиш учун хусусий ва нотижорат ташкилотлар билан биргаликда ха-ракат килиши керак. Ушбу жараёнда хукумат роли назорат функциясидан кун тартибини шаклланти-риш, тегишли механизмларни жамоатчилик муам-моларини хал килишда (купинча давлат, хусусий ва нотижорат ташкилотлари коалицияси оркали) мухокама килиш ва рагбатлантириш, музокаралар ёки воситачилик килиш учун жалб килиш функ-циясига айланади [3].

Юкоридаги назарий карашлар, шунингдек, халкаро тажриба шуни курсатадики, хозирги кун-да бу таълимотларда кузда тутилган тамойилларни АКШ, Германия, Франция, Англия ва Австралия каби мамлакатлар уз бошкарувларида кенг куллаб келмокда. Натижада айнан мана шу мамлакатлар-

да давлат сектори нихоятда тижоратлаштирилиб, бозор иктисодиёти янада ривожлантирилди хамда давлатнинг ундаги иштироки кескин камайтирил-ди. Умуман, Германия, Франция ва Англия каби мамлакатларда давлат бошкаруви самарадорли-гини оширишга каратилган ислохотлар утган аср-нинг 90-йиллариданок бошланган эди.

Назаримизда, ислохртлар бошланишига турт-ки булган асосий омил - бу ушбу мамлакатларда бюрократик бошкарув тизимларининг ташки таъ-сирларга мослашувчанлик даражасининг паст-лиги. Айни дамда Узбекистонда хам хукм суриб турган эпидемиологик вазият, экологик муаммо-лар хамда технологияларнинг шиддат билан ян-гиланиши, АКТнинг ривожланиши каби омиллар хам мамлакатимиз давлат бошкаруви тизимида туб бурилиш ислохотларини амалга оширишга ундамокда.

Зеро, бугунги кунда глобаллашув жараёнлари кескин ривожланиб бораётган даврда мамлакат фукаролари орасида хукуматнинг хукук ва маж-буриятлари хакида хабардорлик ортиб бормокда. Бунда давлат бошкарувининг роли ва вазифала-ри хам жуда динамик хусусият касб этиб, жами-ятнинг узгарувчан эхтиёжлари ва талабларига жавоб бериш учун доимо ривожланиб бормокда. Технологик аралашув, янги бошкарув тамойил-ларини жорий этиш, охирги истеъмолчи эхтиёж-лари ва интилишларини хисобга олиш бу давлат бошкарувининг янги тенденциялари хисобланади.

Бугунги кунда давлат бошкарувининг замона-вий концепциялари карор кабул килиш жараёни-да сиёсий плюрализм, бошкарув иерархиясининг куйи даражаларига ваколатларни топшириш, хо-кимиятни янада мувозанатли таксимлаш, масъу-лият ва хисобдорлик, фукаролик иштирокини ри-вожлантириш ва кенгайтиришга каратилган. Ма-салан, махаллий хокимият органларининг ваколат-лари ва масъулиятини кенгайтириш оркали бошка-рувни номарказлаштириш (ваколатларни жойларга таксимлаш)ни назарда тутувчи концепцияни олиб карайдиган булсак, бунда хукуматнинг асосий ва-зифаси махаллий жамоаларга уз муаммоларини мустакил равишда хал килиш ва такдим этилган давлат хизматлари сифатини назорат килиш имко-ниятини бериш эканлигини куришимиз мумкин. Ушбу ёндашув махаллий хокимиятнинг асосий кадриятлари - автономия (номарказлаштирилган бошкарув), демократия (фукароларнинг бевоси-

12.00.01 - ДABЛAT BA ХУЦУЦ HA3AP^CT BA TAPИXИ. ХУЦУЦИй TAЪЛИMOTЛAP TAPИXИ

та иштироки) ва самарадорлик (хокимиятнинг ахолига якинлиги ва хисобдорлиги) билан боглик. Унга кура давлат умумий стратегияни назорат ки-лиш ва ишлаб чикиш функцияларинигина узида саклаб колади. Давлат хизматларини эса тижорат ва жамоат ташкилотларига такдим этади. Бундай номарказлаштириш бошкарувнинг мослашувчан-лиги ва самарадорлигини оширишга имкон бера-ди, шунингдек, хизмат курсатувчилар уртасидаги ракобатни рагбатлантиради хамда фукаролик ва ижтимоий масъулиятни оширади [4].

Давлат бошкарувини номарказлаштириш - хокимият ва масъулиятни марказий давлат хо-кимиятидан бошкарувнинг куйи бугинларига ва нодавлат секторга утказиш. Шундан келиб чиккан холда давлат бошкарувини номарказлаштириш-нинг асосий максади сифатида куйидагиларни курсатиш мумкин:

- махаллий жамоаларга уз манфаатларини ифодалаш ва химоя килиш хукукини берган сиё-сий узгаришлар;

- технологик узгаришлар ва глобал интеграция сабабли бошкарув ва узини узи бошкариш доирасидаги гоялар узгариши;

- марказлаштирилган бошкарув тизими ки-йинчиликлари;

- минтакавий ва махаллий хукуматларни сиёсий ва иктисодий жараёнларда иштирок этиш зарурати.

Хдр бир мамлакатда умумий тенденция до-ирасида марказий ва махаллий хокимият урта-сидаги муносабатлар табиати, келиб чикиши ва эволюцияси хамда хар бир давлатда ноёб булган номарказлаштиришиш сабаблари, шакллари ва натижалари мавжуддир. Хусусан, Буюк Британия -да фукаролик жамияти, Германияда давлатчилик, Францияда фукаролик каби асосий ижтимоий кадриятлар номарказлаштиришишнинг туб са-баблари, шакллари хамда натижалари хисобла-нади. Бирок давлат бошкарувини хар хил вакт ва холатларда ислох килишни тахлил килиш турли мамлакатларда пайдо булган ва амалга оширилган номарказлаштиришиш моделларини ажратишга хам имкон беради.

Давлат бошкарувини самарадорлигини оши-ришга катта хисса кушган асосий концепциялар-дан бири "New Public Management" ("Янги давлат бошкаруви") булиб, унинг асосий мохияти давлат сектори доирасидаги бозор жараёнларини

моделлаштириш ва хусусий компаниялар учун ишлаб чикилган бошкарув технологияларини уз-лаштиришдан иборатдир. Бу, авваламбор, давлат бошкаруви кулами ва рееуреларини (хуеуеий-лаштириш, марказлашган тизимдан номарказлаш-ган тизимга утиш, давлат ваколатларини эркин бозор етруктураларига утказиш, давлат аппарати харажатларини киекартириш, яъни эркин бозор коидаларини куллаш оркали давлат томонидан куреатиладиган хизматларни давлат-хуеуеий ше-риклик аеоеида амалга ошириш ёки тулик нодавлат секторга бериш оркали давлатнинг маъмурий таъеирини камайтириш, давлат мажбуриятларини кайта куриб чикиш ва уларнинг айримларидан, аеоеан, axолини ижтимоий таъминлаш билан боглик булганларидан воз кечиш) киекартириш, давлат бюджети ва маблагларини бошкариш ме-ханизмларини такомиллаштиришда (танлов ва тендерлар, давлат хизмати ичидаги контракт тизими, пудратга бериш, иетеъмолчилар учун катор хизматларни пуллик тизимга утказиш) уз ифода-еини топади [5].

"New Public Management" иерархик буйеу-ниш ва бошкарув ечимларини марказлаштириш элементлари хос булган давлат бошкарувининг анъанавий шакли (Вебер концепцияси)нинг сама-рали деган тушунчаеини йукка чикаради. Бундан ташкари, y постбюрократик, менежерлик оламига утишни англатади. Шунга кура, М. Барзлей анъана-вий бюрократик ва поетбюрократик бошкарув мо-деллари уртасидаги куйидаги фаркларни ажратади:

- бюрократик ташкилот эътиборини, авваламбор, узининг шахеий эxтиёж ва иетикболларига каратади, постбюрократик ташкилот эса истеъ-молчи эxтиёж ва иетикболларини уз фаолияти-нинг асосий мезони деб билади;

- бюрократик ташкилот ишчилар уртасидаги мажбуриятларни аник белгилаб куйишга аеоелан-ган булеа, поетбюрократик ташкилот ишчилар-нинг бир жамоа булиб, бирлашиб xaрaкaтлaни-шини талаб этади;

- бюрократик ташкилот уз фаолиятини уз-лаштирилган рееурелар ва бажарилган вазифа-лар кийматига кура белгилайди, поетбюрократик ташкилот эса иетеъмолчилар учун фойдали булган натижаларга кура белгилайди;

- бюрократик ташкилот конун томонидан бел-гиланган процедураларга огишмай амал килади, поетбюрократик ташкилот эса у томонидан кур-

12.00.01 - ДABЛAT BA ХУКУК ИЛЗЛРИЯСИ BA TAPИXИ. ХУ^У^Ий TAЪЛИMOTЛAP TAPИXИ

сатилаётган xизматлаpга нисбатан янги талаблар пайдо бyлса, коидаларни yзгаpтиpишга кодир.

Шундай килиб, ушбу бошкарув модели орка-ли жамият xаётидаги давлатнинг анъанавий Урни тубдан кайта куриб чикилади, яъни жамиятдаги ижтимоий фойдали xизматлаpни курсатиш асо-сий функцияси xисобланган давлатга xизматчи сифатида ёндашиш унинг устувор йуналишлари-дандир. "Хар кандай давлат ташкилотларининг асосий маxсyлоти - аxолига курсатиладиган тур-ли фукаролик xизматлаpидиp, маишийларидан (энергия ва дорилар билан таъминлаш) тортиб фукароларнинг уз xаётлаpини xимоя килишга-ча (xyкyкни мyxофаза килувчи, ёнFинни учириш xизматлаpи, давлат мудофааси ва xоказолаp) [6]. Бундай ёндашув давлат ва унинг органлари жами-ят эxтиёжлаpига нисбатан янада сезгир ва мосла-шувчан булиши, сифатлирок xизматлаp курса-тишга xаpакат килиши ва умумий манфаатлар xакида яxшиpок каЙFypа олишида яккол намоён булади. "New public management" Fоялаpида давлат кайикка киёсланади, унда xyкyмат асосан ри-вожланиш стратегиясини ишлаб чикишга жавоб беради (йуналиш курсатувчи булиб xизмат килади), xизмат курсатиш эса (эшкак эшиш) бевосита уз фукаролари ва уларнинг бирлашмалари, бизнес елкасига юкланади. Бошкача килиб айтганда, xy-куматлар жамиятга xизмат килиши эмас, балки унга ваколатлар такдим этиши назарда тутилади. Бу xyсyсида К. Райеxаpд таъкидлаганидек, гап мажбуриятларни давлат ва жамият уртасида ян-гича талкинда булиб олиш xакида кетмокда. Асосий масала шундаки, кандай масалаларни давлат ечиши керак, кайсилари эса нодавлат институтлар томонидан бажарилиши зарур" [7].

Турли мyтаxассислаp 1990-2000 йиллар даво-мида "New Public ManagemenfWm асосий прин-ципларини ажратиб курсатишга xаpакат килган. Бу борада Д. Осборн ва Т. Геблернинг: "Бошка-рувни кайтадан иxтиpо килиб: кандай xолатда тадбиркорлик pyxи давлат секторини узгартири-ши мумкин?" - деган фикрлари эътиборга молик. Америка экспертлари таxлилига кура ушбу кон-цепцияга асосланган давлат куйидаги функция-ларни бажаради [8].

1. Ижтимоий xизматлаpни етказиб берувчилар (давлат сектори ташкилотлари xамда давлат сек-тори ва xyсyсий компаниялар) уртасида ракобат-ни кучайтиради.

2. Назорат функцияларини бюрократик ташки-лотлардан узини узи бошкариш органларига уза-тиш оркали фукаролар xyкyклаpини кенгайтиради.

3. Ташкилотлар фаолиятини xаpажатлаp (бюд-жетни бажариш)га караб эмас, натижаларга караб баxолайди.

4. Фаолиятини юритиш вактида, авваламбор, кулланмаларга караб эмас, олдидаги вазифаларга таяниб иш куради.

5. Солик туловчиларни, xyсyсан, таълим соxа-сида, малака ошириш, турар-жой коммунал муам-моларини ечиш борасида уларга кенгрок танлов имкониятларини бериш оркали давлат xизматлаpи истеъмолчиларига айлантиради.

6. Хусусийлаштиришда айрим давлат функ-циялари xyсyсий секторга такдим этилади, ушбу жараён оддий шартнома ёки давлат xyсyсий ше-риклик асосида кечади.

7. Анъанавий сарфлаш урнига пулни ишлаб топишга катта эътибор каратилади.

8. Оммавий бошкарув номарказлашган бошкарув усулларидан фойдаланилган xолда ташкил этилади, унда кооперация (xамкоpлик) ва Xисобдоpлик принципига таянилади.

9. Бюрократикдан кура бошкарувнинг бозор меxанизмлаpи афзал курилади.

Куриниб турибдики, юкорида таъриф бе-рилган принциплар уртасида бир-бири билан якиндан назарий-методолик боFликликлаp мав-жуд. Шундай килиб, агар xyкyмат уз олдига долзарб ижтимоий муаммолар ечишни куйса, унда у бюрократик ташкилотлар ишини уларнинг натижасига караб баxолайдиган булади. Агар бозор иктисодиёти асосларига таянса, унда у давлат сектори ичида ракобатни xаp томон-лама ривожлантиришга xаpакат килади. "New public management" концепциясидаги иктисодий омиллар устунлиги, куплаб xолатлаpда ижтимоий омилларни иккинчи даражага куйилиши бир канча ижтимоий йуналтирилган xyкyкий давлат-лар моделида самарали ишламаслигини курсат-ди ва бунинг натижасида унинг камчиликларини истисно этадиган янги ёндашувлар шакллани-шига туртки булди.

Бунга жавобан "Good Governance" ("Caмaрa-ли бoшкaрyв") номини олган янги бошкарув модели кириб келди. Асосан янги парадигма илгариги давлат бошкарувида кузатилган камчиликлар, яъни ижтимоий нотенглик ва камбаFаллик даражасининг

12.00.01 - ДABЛAT BA ХУЦУЦ HA3AP^CT BA TAPИXИ. ХУЦУЦИй TAЪЛИMOTЛAP TAPИXИ

ошиб кетиши, ижтимоий муноеабатларда давлат ва давлат хизматчилари axaмиятининг эрозияеи (чири-ши) каби натижаларни келтириб чикарган ижтимоий муаммоларни ечишнинг иккиламчилиги муам-моеини xan килишга каратилган эди.

Биринчи марта "Good Governance" 1992 йил Жaxон банкининг иктисодий ривожланишга ба-гишланган йиллик конференцияеида вужудга кел-ган [9]. "New public management" билан бир ка-торда aлоxидa бошкарув модели еифатида 1997 йил Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг "Ин-еон рееуреларининг баркарор ривожланиши учун "Governance" дея ном олган ривожланиш даету-рида юзага чиккан. "Good Governance" модели де-ганда иштирокчилик, шаффофлик, маеъулият, еа-марадорлик, тенг xyкyклилик ва конун уетуворли-ги тушунилади. Бундан ташкари, ушбу модел бошкарув еокаеида жамиятнинг макеимал даражада иштирок этишини кенгайтиришга каратилган ва еиёеий, ижтимоий ва иктисодий уетуворлик умумий ризоликка аеоеланган булиши, давлат карор-ларини кабул килишда энг камбагаллар овозидан тортиб ижтимоий xимоя килинмаган axоли овози xaм тингланиши зарурлигига аеоелангандир [10].

Ушбу парадигманинг узига хос шиори - "Дав-латдан бошкарувга" ибораеи давлат, бизнес ва фукаролик жамияти тенг равишда xокимият вако-латларини булиб олишда катнашишини англатади. Ушбу модел шерикчилик муноеабатларига аеоеланган булиб, еиёеатчилар ва давлат хизматчилари жамиятнинг бошка еекторлари билан биргаликда карорлар кабул килишларини назарда тутади.

БМТ даетурида "Good Governance'ram аео-еий принциплари килиб, куйидагилар келтирил-ган [11]:

1) давлат карорларини кабул килишда ишти-рокчилик;

2) карорлар кабул килишда консенсус (кели-шувчанлик);

3) етратегик караш;

4) карама-карши богликлик;

5) давлат еиёеати юритишда еамарадорлик;

6) жараён барча иштирокчилар маеъуллиги;

7) шаффофлик;

8) тенг xy^^ram;

9) конун уетуворлиги.

"Good Governance" xyкyмaт жараёнлари электронлашувига ва тулик ракамли операциялар-га утишига катта axaмият беради, яъни "Электрон

хукумат" бошкарувига курилишини назарда тутади. Табиийки, бу замонавий дунёда маълумотлар кулами, сифати ва сони ошгани билан богликдир. Шундай килиб, 80-йилларда бор-йуги 20 фоиз мамлакатларнинг маълумотлар олиш тугрисида конунчилиги бор эди, 90-йилларда эса 40 фоиз-га, 2000-йилларда бундай мамлакатлар сони 80 фоизгача ошиб кетди [12]. Агар "New public management'^ факатгина маъмурий ва бизнес жа-раёнлар электрон канални тулдириб турган булса, "Good Governance" доирасида эса агентликлар давлат хизматларини курсатувчи веб-сайтларга айлантирилиши лозимлиги назарда тутилади.

Олдинги концепциялардан фаркли уларок "Good Governance" моделида давлатнинг барча жараёнларда иштироки юкори булиб, давлатни сиёсий жараёнлар бошкарувчиси деб бахолай-ди. Ушбу концепция намояндалари хар кандай холатларда хам давлатни иштирокчиликдан чет-лаштириб булмаслигига ишонишади, хаттоки фукаролар ва тадбиркорликнинг узаро фаолия-тида хам давлат мониторинг ва тартибга солувчи функцияларини амалга ошириши учун тулик маъ-лумотга эга булиши лозим.

Юкорида куриб чикилган концепциялар тах-лили асосида кайд этиш лозимки, хозирда замонавий давлат бошкарувидаги жамият, фукаро ва давлатнинг узаро узвий богликлигини таъминлашга каратилган устувор жараёнлар (тенденцилар)ни белгилаб олиш хамда уларнинг асосий жихатла-рига эътибор каратишимиз мумкин.

Биринчидан, катор давлат функцияларининг махаллий узини узи бошкарув тизимига берил-ганлиги, субсидиарлик принципининг жорий ки-линганлиги ва бюрократик иерархиянинг куйи бугинлари мустакиллиги оширилганлигида уз ифодасини топган марказлашган тизимдан но-марказлашган тизимга утиш ва давлат бошкаруви тизими бугинларининг нисбатан мустакиллиги (автономияси) ушбу концепцияларнинг асосий белгиларидан биридир.

Иккинчидан, нодавлат ва тижорат бирлаш-маларининг оммавий бошкарув ечимларни кабул килиш жараёнига фаол жалб килиниши, дав-лат органларининг оммавий ва очик ижтимоий бахс-мунозараларга тайёр тузилмаларга айлан-тирилишини куришимиз мумкин. Давлат факат умумий бахт-саодатни белгилайдиган, узининг хулк-атвор коидасини татбик этадиган субъект

12.00.01 - ДАВЛАТ ВА ХУКУК НАЗАРИЯСИ ВА ТАРИХИ. ХУКУКИй ТАЪЛИМОТЛАР ТАРИХИ

сифатида эмас, балки давлат ва нодавлат ташки-лотлар уртасидаги хамкорликни йулга куйувчи асосий ташаббускорга айланмокда.

Учинчидан, оммавий бошкарувда креатив (ижодкор) ташкилотчилик маданиятини шакл-лантирилиши, унда замонавий талабларга жавоб берувчи субъект сифатида индивидуал мехнатдан жамоавий мехнатга, тор ихтисослашувдан кенг йуналишли ихтисослашувга, буйсунув муноса-батлари буйича хисобот беришдан асосий истеъ-молчиларга хисобот бериш тизимига утишни на-зарда тутади.

Туртинчидан, давлат структураларининг иш фаолиятини фукароларга келтирган фойдасига караб бахолаш, яъни давлат бошкарув тизимини,

бир томондан, мехнат учун сифатига караб пул тулаш, янги информацион тизимларни шакллан-тириш оркали, бошка томондан эса ижтимоий хизматлар курсатишда ракобатни шакллантириш, бир-бири билан ракобат килувчи давлат структу-ралари, хусусий корхоналар ва нотижорат таш-килотлар вужудга келишини куллаб-кувватлаш оркали соглом ракобат мухитини шакллантириш.

Бешинчидан, давлат маблаглари ва бюджети-ни бошкариш механизмларини такомиллаштириш оркали ортикча харажатларни камайтириш (би-ринчи навбатда давлат аппаратини ихчамлашти-риш хисобига), бюджет шаффофлиги ва давлат ташкилотларининг иш унумдорлигини оширишга эришишдан иборатдир.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. 'Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тугриси-да"ги Узбекистон Республикаси Президенти фармони ва унга илова ^илинган "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси". 2017 йил 7 февраль, ПФ-4947-сон // Узбекистон Республикаси ^онун хужжатлари туплами.

- 2017. - № 6. -70-модда; - № 20. - 354-модда; - № 23. - 448-модда; - № 37. - 982-модда.

2. Denhardt R.B., Denhardt J/ (2000). The New Public Service: Serving Rather Then Steering. Public Administration Review, (6), 549.

3. Robert B. Denhardt, Janet Vinzant Denhardt: The New Public Service: Serving Rather then steering // Arizona State University // Public Administration Review - November / December 2000. - Vol 60. - № 6.

4. Husain Radjapov. The Identification of Tacit Collusion in Oligopolistic Markets. Diss., 2019.

5. Decentralization and local democracy in the world: first global report by United Cities and Local Governments, 2008. - Barcelona: United Cities and Local Governments, 2009.

6. Красильников Д.Г., Сивинцева О.В., Троицкая Е.А. Современные западные управленческие модели // Теории политики, экономики и управления, 2014 г.

7. Осборн Д., Пластрик П. Управление без бюрократов: пять стратегий обновления государства. -М., 2001.

8. Райнхард К. Реформирование государственного управления. Концепция активизирующего государства // Реформы гос. управления накануне третьего тысячелетия. - М., 1999.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9. Osborne D., Gaebler T. Reinventing Government: How the Entrepreneurial Spirit Is Transforming the Public Sector. - N.Y., 1993.

10. Рузиназаров Ш., Ачилова Л. "Свободные научно-технические зоны". Общество и инновации 1.1/s (2020): 287-291.

11. World Bank. Proceedings of the World Bank Annual Conference on Development Economics 1991. -Washington, 1992.

12. UNDP. Governance for Sustainable Human Development. Jan., 1997 (Электронный ресурс). URL: http://gis.emro.who.int/HealthSystemObservatory/ Workshops/ WorkshopDocuments/ Reference%20 reading%20material/Literature 20on%20 Governance/GOVERN~2.PDF (дата обращения: 20.04.2014).

13. Askarov J. Definition and importance of public-private partnership // Review of law sciences. - 2017.

- Т. 1. - №. 2. - С. 17.

12.00.01 - ДАВЛАТ ВА ХУЦУК; НАЗАРИЯСИ ВА ТАРИХИ. ХУЦУЦИй ТАЪЛИМОТЛАР ТАРИХИ

14. UNDP. Governance for Sustainable Human Development. Jan., 1997 [Электронный ресурс]. URL: http://gis.emro.who.int/HealthSystemObservatory/ Workshops/WorkshopDocuments/Reference%20 reading%20material/Literature 20on%20Governance/GOVERN~2.PDF (дата обращения: 20.04.2014).

15. Caddy J. Why Citizens Are Central to Good Governance // The OECD Observer. - 2001. - № 229. - Р. 2.

16. Utkirbek Kholmirzaev. Анализ конструкций организационно-правовых форм субъектов предпринимательства: сравнительный анализ в примере хозяйственных товариществ (gesellschaften) и партнерств (partnershiр). Journal Of Law Research. special vol., issue 3, 2019, pp. 71-79

17. Hakimov R.R. Development of the legal framework of parliamentary control in Uzbekistan: the main provisions of the law" On parliamentary control. - 2016.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.