Научная статья на тему 'Инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солишнинг назарий асослари'

Инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солишнинг назарий асослари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
902
212
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновация / инновацион фаолият / миллий иқтисодий тараққиёт / давлат инновацион сиёсати / инновацион фаолиятни тартиблаш / илмий­техник ривожланиш / инновацион иқтисодиёт. / innovation / innovation activity / national economic development / state innovation policy / regulation of innovation activity / scientific and technical development / innovative economy.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Бегматова Шахноза Адхамовна

Мақолада инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солиш жараёнларининг назарий­ услубий асосларини ўрганиш натижалари ёритилган ҳамда инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солишнинг асосий йўналишлари, восита ва усуллари қиёсий таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THEORETICAL BASICS OF STATE REGULATION OF INNOVATIONS

There is described in the article results of a theoretical and methodological study of the processes of state regulation of innovation activity and a comparative analysis of the main directions, means and methods of state regulation of innovation activity.

Текст научной работы на тему «Инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солишнинг назарий асослари»

Бегматова Шахноза Адхамовна,

Тошкент давлат иктисодиёт университети ассистенти

ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

УДК: 6.01(575.1)

БЕГМАТОВА Ш.А. ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

Маколада инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солиш жараёнларининг назарий-услубий асосларини урганиш натижалари ёритилган х,амда инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солишнинг асосий йуналишлари, восита ва усуллари киёсий тах,лил этилган.

Таянч сузлар: инновация, инновацион фаолият, миллий иктисодий тараккиёт, давлат инновацион сиёсати, инновацион фаолиятни тартиблаш, илмий-техник ривожланиш, инновацион иктисодиёт.

БЕГМАТОВА Ш.А. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ГОСУДАРСТВЕННОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ ИННОВАЦИЙ

В статье раскрыты результаты теоретико-методологического исследования процессов государственного регулирования инновационной деятельности и сравнительного анализа основных направлений, средств и методов государственного регулирования инновационной деятельности.

Ключевые слова: инновация, инновационная деятельность, национальное экономическое развитие, государственная инновационная политика, регулирования инновационной деятельности, научно-техническое развитие, инновационная экономика.

BEGMATOVA SH.A. THEORETICAL BASICS OF STATE REGULATION OF INNOVATIONS

There is described in the article results of a theoretical and methodological study of the processes of state regulation of innovation activity and a comparative analysis of the main directions, means and methods of state regulation of innovation activity.

Keywords: innovation, innovation activity, national economic development, state innovation policy, regulation of innovation activity, scientific and technical development, innovative economy.

Кириш

Инновацион ривожланиш мамлакатларнинг жах,ондаги иктисодиёт ва саноати ривожланган давлатлар каторига кириб боришининг зарур шарти ва мустах,кам пойдевори булиб х,исоб-ланади. Кишилик жамиятининг тараккиёти инсон-нинг яратувчанлик роли ортиб бориши, ишлаб чикарувчи кучларнинг ривожланиши х,амда иктисодий муносабатларнинг такомиллашуви оркали намоён булади.

Узбекистан Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев таъкидлаб утганидек, «Айни вактда мамлакатимиз босиб утган тараккиёт йулининг чукур тах,лили, бугунги кунда жах,он бозори конъ-юнктураси кескин узгариб, глобаллашув шарои-тида ракобат тобора кучайиб бораётгани давла-тимизни янада баркарор ва жадал суръатлар билан ривожлантириш учун мутлак,о янгича ёнда-шув х,амда тамойилларни ишлаб чик,иш ва руёбга чикаришни такозо этмокда» [1].

Шундай экан, мазкур чора -тадбирларни амалга ошириш максадида 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатар стра-тегиясида х,ам илмий-тадкикот ва инновацион фаолиятни раFбатлантириш илмий ва инновация ютук,ларини амалиётга жорий этишнинг самарали механизмларини яратиш масалаларига алох,ида эътибор каратилган. Мазкур сох,анинг самарали фаолиятини таъминлаш, унинг тулаконли амал килиши ва ривожланишига тускинлик килувчи омилларни бартараф этиш х,амда х,ар томонлама куллаб-кувватлаш уз мазмун ва максадларига кура иктисодиётни давлат томонидан тартибга солиниши жараёнларининг узвий таркибий к,исми х,исобланади.

Тадк,ик,от мавзусининг долзарблиги

Тадк,ик,отлар х,озирга кддар инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солиш жараёнларининг узига хос самарали восита, дастак х,амда механизмлари аник тизимга солинмагани бу борадаги ёндашувлар узаро фаркланиши ва илмий асосланмаганлигини курсатади. Ушбу вази-фани самарали бажариш учун мазкур х,олатни чукур урганиш талаб этилади. Бу эса уз навбатида макола мавзусининг долзарблигини курсатади. Шунингдек, жах,онда инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солишнинг иктисодий механизмларини такомиллаштириш, мазкур жараёнларнинг самарадорлигини ошириш, дав-латнинг тартибга солиш обьекти сифатидаги кулай

инновацион мух,ит яратиш, инновацияларни молиялаштириш механизмларини такомиллаштириш, инновацион Fоялар ва технологияларни амалиётга жорий этишни фаоллаштириш мух,им ах,амият касб этмокда. Шу жих,атдан мазкур макола долзарблиги намоён булади.

Муаммонинг цуйилиши

Амалга оширилган илмий-тадкикот ишлари ва олиб борилган илмий-назарий изланишларга карамасдан, айнан инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солишнинг иктисодий механизмларини такомиллаштиришга каратилган масалалар тизимли х,олда ёритиб берилгани йук,. Мазкур х,олат мак,олада келтирилган мунозарали муаммолар ва уларни бартараф этиш юзасидан такдим этилган таклиф ва хулосаларнинг долзарб-лик даражасини янада оширади.

Тадк,ик,отнинг мак,сади. Инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солишнинг иктисодий механизмларини такомиллаштириш буйича назарий-услубий х,амда амалий йуна-лишдаги таклиф ва тавсияларни ишлаб чикишдан иборат.

Тадк,ик,от методлари

Мак,олада тах,лил ва синтез, индукция ва дедукция, статистик тах,лил, илмий абстракциялаш ва бошка усуллар кулланилган.

Инновация назариясининг ривожланишига асос солган олим й.А.Шумпетер х,исобланади. У биринчи бор инновация тушунчасини илмий асослаб берган. 1-жадвалда «Инновациялар» тушунчасининг профессионал адабиётларда учрайдиган таърифларида келтирилган.

Юкорида келтирилган таърифларни тах,лил килиб, инновация янги билимларнинг амалга оширилган йиFиндиси сифатида амалий кул-ланиши ва мос келувчи сох,аларда самара бериши лозимлигини алох,ида таъкидлашимиз лозим.

Асосий натижалар

Инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солиш давлатнинг иктисодий тизимига максадли таъсир этиш шакли булиб, бевосита ишлаб чик,ариш - тижорат алок,алари ва мутано-сибликни хусусий ва ижтимоий манфаатларнинг узаро уЙFунлигини таъминлаш асосида иктисодий фаолиятни мувофик,лаштириш, иктисодий вок,еа-лар узгаришини куллаб-кувватлашга к,аратилади. Давлат илмий-техник сиёсатини амалга оширишда фойдаланадиган тартибга солишнинг С^ридан-туFри ва воситали) шакллари ва усуллари бозор муносабатларининг вужудга келиши даврида халк,

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 3(123)

1-жадвал. «Инновациялар» тушунчасининг профессионал адабиётларда учрайдиган

таърифлари [2].

Таъриф

Манба

Инновация - капитални янги техника ёки технологияга, ишлаб чикаришни ташкил этиш, мех,нат, хизмат курсатиш ва бошкарувнинг янги шаклига, жумладан, янгича назорат ва х,исоб шакллари, режалаштириш ва тах,лил усулларига киритишдан олинган моддий тус олган натижадир

Балобанов И.Л. Инновационный менеджмент. - СПб.: Питер, 2001

Инновация - илмий тадкикот ва тажриба конструкторлик ишлари (ИТТКИ) натижаларини бозорга етказиш

Большой толковый словарь бизнеса. -М.: Бече:АСТ,1998

Инновация (янгликар киритиш) - янги мах,сулот турлари, технологиялар ишлаб чикиш, яратиш ва таркатишга, янги ташкилий шакллар жорий килишга йуналтирилган ижодий фаолият натижаси

Борисов А.Б. Большой экономический словарь. - М.: Книжный мир, 2000

Инновация - мнтеллектуал мах,сулот - ихтиро, ахборот, ноу-хау ёки Fоя иктисодий мазмунга эга буладиган жараён

Браян Т. Управление научно-техническими нововведениями. М.: "Экономика", 1989

Инновация - бозорга мавжуд таклиф билан таъминланмаган эх,тиёжларни кондирадиган мах,сулот олиб чикишга кодир булган, махсус ишлаб чикилган технологияга асосланган янги мах,сулот линиясини узлаштириш

Балдайцев С.Б. Оценка бизнеса и инновации. - М.: Филин, 1997

Инновация - ишлаб чикариш механизмининг бошланFич структурасидаги узгариш, яъни унинг ички структураси янгича х,олатга утиши; мах,сулот, технология, ишлаб чикариш воситалари, профессионал ва малакавий структурасига тааллукли; хам ижобий, х,ам салбий ижтимоий-иктисодий окибатларга эга булган узгаришлар

Балента Ф. Управление инновациями. - М.: Прогресс, 1985

Инновация - тизим сифатида корхона фаолиятидаги максадли узгариш (корхона фаолиятининг исталган сох,асида сифат ва сон узгаришлари)

Болдачек Л. Стратегия управления инновациями на предприятии. -М.: Экономика, 1989

Инновация - янги ижтимоий эх,тиёж (ёки маълум булган эх,тиёжни яхширок кондириш) учун янги амалий восита (янглик) яратиш, таркатиш ва ундан фойдаланиш комплексли жараён; шу билан бир пайтда бу ушбу янгилик билан унинг х,аётийлик даври якунланадиган ижтимоий ва буюм хрлатидаги мух,итда боFлик булган узгаришлар жараёни

Гвишиани Д.М Диалектико-материалистические основания системных исследований. // Диалектика и системный анализ. -М.: Наука, 1986

Инновация - ИТТКИ, маркетинг ва бошкарув сох,аларининг узаро алокалари натижаси

Голдштейн Г.Я. Иновационый менеджмент

Инновация - бошкарув объектини узгартириш ва иктисодий, ижтимоий, экологик, илмий-техник ва бошка турдаги самара олиш максадида янгиликни жорий килишнинг якуний натижаси

Иленкова С.Д. Инновационный менеджмент: учебник. - М.: ЮНИТИ, 1997

Инновация - жамият х,аётининг у ёки бу жабх,асида фаолият жараёни ёки унинг натижаларини такомиллаштиришга йуналтирилган интеллектуал (илмий-техник) фаолият натижаларидан фойдаланиш

Инновационный менеджмент учеб. - СПб.-М.: Наука, 2000

Инновация - амалиётда кулланадиган х,амда ижтимоий, иктисодий ва сиёсий талабларни кониктирадиган, мос келувчи сох,аларда самара берадиган илмий ихтиро ёки кашфиётлар

Канторович Л.Б. Системный анализ и некоторые проблемы научно-технического прогресса: Диалектика и системный анализ. М.: Наука, 1986_

1-жадвал давоми

Инновация - утказилган илмий тадк,ик,от амалга оширилган кашфиёт натижасида ишлаб чик,аришга жорий килинган, олдингилардан тамомила фарк, киладиган объект Мединский Б.Г. Инновационный менеджмент: учебник. - М.: ИНФПА-М, 2002

Инновация - сифат жихатидан янги карорларни амалиётга татбик этиш, корхона стратегиясининг мазмуни ва стратегия мохияти Паппопорт Б. Диагностика управления: практический опыт и рекомендации. - М.: Экономика, 1988

Инновация - ижтимоий, техник, ик,тисодий жараён, уз хусусиятлари буйича яхширок махсулот ва технологиялар яратишга олиб келадиган ихтиро ва Fоялардан амалий фойдаланиш, ик,тисодий фойда ва кушимча даромад олишга йуналтирилади, тадкикот ва лойихалардан тортиб то маркетинггача булган барча фаолият турларини к,амраб олади Санто Б. Инновация как средство экономического развития. - М.: Прогресс, 1990

Инновация - бошкарув объектини узгартириш хамда иктисодий, ижтимоий, экалогик, илмий-техник ёки бошк,а турдаги самара олиш максадида янгиликларни жорий килишнинг якуний натижаси Фатхуддинов П.А. Инновационный менеджмент. - СПб.-М.: Питер, 2004

хужалигини ижтимоий-ик,тисодий узгаришларида эгилувчан ва адекват булиши керак. Ушбу бос-кичда давлатнинг фаолияти инновацияларни татбик этиш ва такомиллаштиришни хар томон-лама ратбатлантиришга к,аратилиши керак. Демак, инновацион ривожланиш жараёнида давлатнинг ик,тисодиётни тартибга солишдаги ролини сама-рали ошириш ижобий натижалар беради.

Инновацион фаолиятни давлат томонидан тартибга солишнинг бевосита ва билвосита усуллари мавжуд булиб, соханинг ривожланганлик дара-жасига кура узгариб, унга мос тушувчи воситалар кулланиб бориши зарур. Инновацион тарак,к,иёт-нинг дастлабки боск,ичларида купрок, давлатнинг бевосита тартибга солиш механизмлари самарали булса, унинг ривожланиб бориши билан билвосита тартибга солиш механизмларининг роли кучайиб боради.

Мамлакатимиз йирик олимларининг к,айд эти-шича [3], узгараётган жамиятда давлатнинг роли борасида янгича ёндашувлар ишлаб чик,иш зарур давлатнинг стратегик-инновацион функцияси инновацион ик,тисодиёт пойдевори хисобланган билимлар жамияти шаклланиши шароитида жуда мухим ахамият касб этади. Аммо мамлакат х,уду-дида шундай илмий-техник база хамда хориждан инновациялар к,абул к,илишни таъминловчи меха-низмлар мавжуд булмаса, жахон инновацион жараёнларига тулак,онли интеграциялашишнинг иложи булмайди. Миллий ик,тисодиётнинг глобал ракобатдошлиги инновацион жараёнларнинг ривожланиш даражасига боFликдир. Бу эса уз

навбатида, инновацияларнинг умумдавлат ах,а-миятидаги мухимлигини тасдиклайди.

Бу борада инновацион сохада давлат орган-ларининг асосий функциялари к,аторига куйида-гиларни киритиш мумкин:

- давлат инновацион сиёсатини шаклланти-риш;

- инновацион жараёнларнинг хукукий асос-ларини яратиш, айник,са, инновациялардаги муал-лифлик хукуклари ва интеллектуал мулкни химоя килиш;

- инновацион рискларни суFурталаш;

- инновацион соха инфратузилмасини шакл-лантиришда катнашиш;

- фан, техника ва технологияларни ривожлан-тиришнинг устувор йуналишларини белгилаш;

- устувор илмий тадкикотлар ва инновация-ларга ресурслар ажратиш;

- давлат сектори ташкилотларида инновацион жараёнларни институционал таъминлаш;

- инновацион ва илмий-техник фаолият билан шуFулланадиган шахсларнинг жамиятдаги мак,о-мини ошириш;

- инновацион соха учун кадрлар тайёрлаш;

- минтакаларда инновацион жараёнларни тартибга солиш;

- илмий-инновацион тадбиркорлик манфаат-ларини химоя килиш;

- инновацион жараёнларнинг халк,аро жихат-ларини тартибга солиш.

Юкорида баён этилганларнинг барчаси Узбекистонда илм фан сохасидаги фаолият ва

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 3(123)

70 ИНВЕСТИЦИЯЛАР ВА ИННОВАЦИЯЛАР / ИНВЕСТИЦИИ И ИННОВАЦИИ

ч_/

2-жадвал. Корхона ва ташкилотларнинг инновацион фаолияти [3].

2016 й. 2017 й.

Инновациялар жорий килган корхона ва ташкилотлар сони:

технологик 893 975

маркетинг 20 22

ташкилий 20 26

Жорий килинган инновациялар сони:

технологик 1 816 1 946

маркетинг 51 62

ташкилий 39 38

Ишлаб чикарилган инновацион махсулотлар (товарлар,ишлар ва хизматлар) хажми, млрд. сум 10 688,2 18 543,3

Инновацияларга килинган харажатлар, млрд. сум 2 571,4 4 162,3

инновацияларнинг давлат томонидан тартибга солиниши учун иктисодий-хукукий механизм-ларни ишлаб чикиш зарурлигини таъкидлайди. Узбекистонда охирги 10 йил ичида инновация сохасида изчил ислохотлар амалга оширилмокда. Жумладан, сохага оид бир канча инновациялар ва илмий-техник фаолиятни тартибга солувчи меъёрий-хукукий хужжатлар ишлаб чикилган. 2018 йил «Фаол тадбиркорлик, инновацион тоялар ва технологияларни куллаб-кувватлаш йили» деб эълон килиниши инновациялар боскичига утиш-нинг яна бир мухим кадамларидан хисобланади. Шу муносабат билан Узбекистонда инновацияни ривожлантириш вазирлиги ташкил этилди. Бу вазирлик мухим лойихларни нафак,ат иктисодиёт сохасига, балки бутун жамият хаётига амалий татбик этмокда.

Олий таълим муассасаларида илмий ва инновацион фаолият билан шугулланувчи алохида масъул ректор уринбосари лавозими киритилди. Шунингдек, мамлакатимизда х,ар йили «Innoweek» инновацион янгиликлар хафталиги утказилмокда. 2018 йилда Молия вазирлиги томонидан инновацион ривожланиш ва муаллифлик илмий лойихаларига 50 млрд. сум микдорида бюджетдан маблатлар ажратилди. Илмий ва инновацион фаолиятни молиялаштириш учун мамлакатимизда давлат хусусий шерикчилиги тарак,к,иётига алохида эътибор к,аратилмок,да. Зеро, инновация сохасида давлат-хусусий шериклиги механизмидан фойда-ланиш, амалий ишланмалар ва инновацион инфратузилмани такомиллаштириш жараёнида самарали натижалар беради.

2-жадвалда 2016-2017 йилларда Узбекистондаги корхона ва ташкилотларнинг инновацион фао-лиятини урганиш натижалари келтирилган.

Агар жадвалда келтирилган маълумотларга таянадиган булсак, 2017 йилда 2016 йилга нисба-тан Узбекистондаги корхона ва ташкилотларнинг инновацион фаолиятида ижобий усишни кузати-шимиз мумкин. Алохида таькидлаш лозимки, бун-дай тенденциянинг усиши мамлакатимизда ахоли турмуш фаровонлигининг яхшиланиши ва пиро-вардида урта мулкдорлар синфининг кенгайишига замин яратади.

Хулоса ва таклифлар

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Демак, инновацион фаолиятни тартибга солиш, уни куллаб-кувватлаш жараёнларини давлатнинг иктисодий сиёсатини самарали амалга ошириш, ислохотларни чукурлаштириш, ижтимоий-икти-содий тараккиётни юксалтириш мак,садида инновацион ривожланишни янада кучайтириш, ташаб-бускорик хамда мотивацион жихатларига эътибор бериш соханинг жадал ривожланишига имкон яратади.

Хулоса киладиган булсак, бугун хар бир мам-лакат илFор иктисодиёт назариясига асосланган уз миллий инновация тизимини яратишга интил-мок,да. Узбекистан Республикаси ик,тисодиётининг узига хослигидан келиб чиккан холда, илмий-техник тарак,к,иёт сохасини давлат томонидан тартибга солишдан воз кечиш, бунда факат бозор механизмлари ва хусусий ташаббусга таяниш, фикримизча, нотуFри булади. Чунки давлат, бир томондан, инновацион стратегиянинг амал килиш коидасини урнатади, иккинчи томондан эса маз-кур сохани куллаб-кувватлаш, жумладан, молия-лаштиришни таъминлайди.

Давлат томонидан инновацион фаолиятни тартибга солиш ва унинг мамлакат ижтимоий-иктисодий ривожланишига таъсирини тадкик этиш иктисодиёт назариясининг мухим муаммо-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 3(123)

лapидaн x1иcoблaнaди. Aкcapият иктиcoдчилap дaвлaт ceктopининг тyлaкoнли aмaл килиши иннo-вaциoн мух,ит шaкллaниши вa caмapaлиpoк иннo-вaциoн тapaккиëтни paFбaтлaнтиpaди, дeб x^CO6-лaйдилap. Дaвлaтнинг иннoвaциoн фaoлиятни тapтибгa coлиш мexaнизми УНИНГ pивoжигa x^na-кит бepмacлиги, aкcинчa yнгa шapoит яpaтиб бepиши лoзим. Дaвлaт илмий вa иннoвaциoн cox1acидa фaoл иш oлиб бopиб, 6у cox^a узининг

мaкcaди, принципи, ^ëca™ вa шaxcий yc^op-лигини шaкллaнтиpиши лoзим. Илмий-тexник ßa иннoвaциoн фaoлиятни pecпyбликaмиздa кУллaб-кyввaтлaш мexaнизми шaкллaниши бocкичидa турибди. Бу cox^a х^л килиниши лoзим бyлгaн ишлap куп. Шуни aлox1идa тaъкидлaш лoзимки, xa^oh x1aмжaмиятидah мyнocиб урин oлиш учун pecпyбликaмиздa иннoвaциoн фaoлиятни фaoл-лaштиpиш бугунги дaвp тaлaбидиp.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2017 йил 7 фeвpaлдaги «Узбeкиcтoн Pecпyб-ликacини янaдa pивoжлaнтиpиш бyйичa Xapaкaтлap cтpaтeгияcи тyFpиcидa»ги ПФ-4947-фapмoни.

2. Aбдycaттapoвa X.M. Иннoвaция cтpaтeгияcи. - Т., 2012. -12-14-б.

3. Эpгaшxyжaeвa Ш.Ж. Иннoвaциoн мapкeтинг. - Т.: Чул^н нoмидaги нaшpиëт мaтбaa ижoдий уйи, 2014. -6-13-б.

4. Гимуш ^И., Maтмypoдoв Ф.M. Иhhoвaциoh мeheжмehт. - Т.: Узбeкиcтoh фaйлacyфлapи миллий жaмияти нaшpиëти, 2008. -51-б.

5. Шoдмoнoв Ш.Ш., Aлимoв P., Жypaeв Т. Иктиcoдиëт нaзapияcи. - Т.: «Moлия», 2002. -416-б.

6. Aбyлкocимoв Х.П. Иктиcoдиëтни тapтибгa голишнинг бoзop вa дaвлaт мexaнизмлapи. Moнoгpaфия. - Т: «Aкaдeмия», 2012.

7. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Дaвлaт cтaтиcтикa кУмитacи мaълyмoтлapи. Узбeкиcтoн paкaмлapдa. - Т., 2018. -231-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.