CC BY
0
CONSTITUTIONAL-LEGAL ANALYSIS
УДК 342
DOI 10.24412/3005-8023-2024-2-11-18 _
ЗАМИНАХОИ ИЦТИМОИ- Эргашева Шарофат Икромовна,
ИЦТИСОДИИ ДАВЛАТ: ТАХДИЛИ ассистенти кафедраи ууцуци
НАЗАРИЯВИ ВА ХУЦУЩ - конститутсионии факултети ууцуцшиноси
КОНСТИТУТСИОНИ ДДХрСТ (Хуцанд, Тоцикистон)
СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЕ Эргашева Шарофат Икромовна,
ОСНОВЫ ГОСУДАРСТВА: ассистент кафедры конституционного
ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ И права юридического факультета ТГУПБП
КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВОЙ (Худжанд, Таджикистан)
АНАЛИЗ
SOCIO-ECONOMIC Ergasheva Sharofat Ikromovna, assistant of
FOUNDATIONS OF THE STATE: constitutional law department of legal faculty
THEORETICAL AND under TSULBP (Khujand, Tajikistan)
e-mail: sharofatergasheva97@mail.com
Заминауои ицтимои ва ицтисодии давлат, мафуум ва хусусиятуои давлати ицтимои барраси карда шудааст. Таъсири ицдисодиёти давлат ба шароити зиндагии шаурвандон муайян карда шудааст. Зикр гардидааст, ки мацсади давлати ицтимои дуруст муайян кардани танзими ууцуции соуауои ицтимои - ицтисодии давлат ба уисоб меравад. Таъкид шудааст, ки агар шаурвандон асоси уасти ва амнияти давлатро ташкил кунанд, мацсади нщоии давлат ба шаурвандон мууайё сохтани шароити мусоиди зиндаги ва тацсимоти одилонаи неъматуои модди бояд бошад.
Калидвожа^о: заминауои назарияви, давлати ицтимои, асосуои ицтимои - ицтисоди, заминауои ууцуци, асосуои конститутсиони, адолати ицтимои, уифзи ицтимои
Рассматриваются социально-экономические и теоретические основы, а также понятие и характеристики социального государства. Определено влияние экономики на условия жизни граждан. Отмечено, что цель социального государства, очевидно, состоит в правильном определении правового регулирования его социальной и экономической сферы. Подчеркивается, что если граждане составляют основу существования и безопасности государства, то конечной целью государства должно быть обеспечение гражданам благоприятных условий жизни и справедливого распределения материальных благ.
Ключевые слова: теоретические основы, социальное государство, социально-экономические основы, правовые основы, конституционные основы, социальная справедливость, социальная защита
The article examines the socio-economic and theoretical foundations, as well as the concept and characteristics of a welfare state. The influence of the economy on the living conditions of citizens is determined. It is noted that the goal of the welfare state, obviously, is to correctly determine the legal regulation of its social and economic sphere. It is emphasized that if citizens form the basis of the existence and security of the state, then the ultimate goal of the state should be to provide citizens with favorable living conditions and a fair distribution of material benefits.
Key words: theoretical foundations, social state, socio-economic foundations, legal foundations, constitutional foundations, social justice, social protection
Таърих гувох аст, ки инсониятро ма^сад ва хадафхои ягона сарчамъ намудааст. Он чизе, ки чомеаи одамонро муттахид мекунад, мавчудияти «хадафхо ва манфиатхои якхела, эъти^од ва арзишхои он мебошад. Ч,амъияте, ки умумияти худро дарк кардааст, хал^ мешавад» [4]. Воситаи асосии ба хадафхои умумии худ расидани чомеа ташкилот (давлат) аст. Махз хамин гуна ташкилот, ки дар асоси чомеахои этникй ва миллй ташкил карда мешавад давлат мебошад.
Давлат воситаи асосиест, ки бояд талаботи хал^ро дар мачмуъ таъмин намояд, яъне манфиатхои хал^ро муайян намуда, шароит ва ма^садхои хал^ро му^аррар карда, дар асоси ^онунгузории мукаммал роххои хамохангсозии муносибати хал^ро бо давлат кор карда барояд. Давлате, ки барои ахолй шароити арзандаи зиндагониро фарохам меорад, давлати ичтимой номида мешавад.
Мафхуми давлати ичтимой бори аввал дар миёнахои асри XIX аз чониби и^тисоддони немис Лоренс фон Штейн пешниход карда шудааст. Назарияи у дар зери таъсири фалсафаи Гегел, дар натичаи тахлили инкишофи капитализм ва муборизаи синфй дар Олмон ташаккул ёфтааст. Fояхои у аз нав бар^арор намудани баробарй ва озодй, ва то дарачаи сарватманду бои^тидор баланд бардоштани таба^ахои поёнии камбизоат мебошад. Давлат бояд «пешрафти и^тисодй ва ичтимоии хамаи аъзоёнашро ба амал орад, зеро рушди яке заминаи рушди дигараш аст [6, с 18]». Албатта мафхуми давлати ичтимой, ки Лоренс фон Штейн пешниход намуда буд, ба замони худ мувофи^ат мекунад. Зеро Лоренс фон Штейн вазифаи давлати ичтимиро дар баробар намудани синфхои ба хам му^обил (доро ва нодор) мехисобад.
Дар замони муосир низ вазифахои гуногуни давлати ичтимой хам аз ну^таи назари мутафаккирон тахлил шудаанд ва хам дар санадхои меъёрии ху^у^й мустахкам карда шудаанд. Асосхои назариявии мафхуми давлати ичтимоиро бисёр мутафаккирони муосир тах^и^ кардаанд. Мохияти он дар манбаъхои гуногун шарх дода шудааст. Дар бисёр мавридхо бунёди давлати ичтимой бо и^тисодиёт ало^аманд хисобида шудааст. Аз чумла дар "Лугати Кембрич" ^айд карда мешавад ки, давлати ичтимой давлатест, ки дар он хукумат дар хавди беморон, пиронсолон ё онхое, ки кор пайдо карда наметавонанд, гамхорй мекунад ва ба онхо кумак мерасонад [12]. Бояд гуфт, ки тафсири мазкур маънои лугавии давлати ичтимоиро шарх медихад. Аз ин мафхум маълум мешавад, ки асосхои и^тисодй барои давлати ичтимой ахаммияти калон доранд. Зеро давлат дар холи имконияти и^тисодии кофй дошта бошад, баъд метавонад, ки дар хавди бекорон ва мухточон гамхорй намояд.
Дар илми конститутсионию ху^у^й бошад, барои муайян кардани мохияти давлати ичтимой ва заминахои ичтимой-и^тисодй давлат а^идахои гуногун пешниход шудаанд. О.Е.Кутафин кайд мекунад, ки «Вазифаи асосии давлати ичтимой ноил шудан ба рушди ичтимоист, ки ба принсипхои адолати ичтимой, хамраъйии умумибашарй ва масъулияти тарафайн асос ёфта, дар ^онун мустахкам карда шудаанд. Мохияти давлати ичтимой аз кумак расонидан ба шахсони нотавон, таъсир расонидан ба та^сими манфиатхои и^тисодй дар асоси принсипи адолат ва таъмини хаёти шоистаи хар як шахс иборат мебошад"[8, с.32]. Муаллиф ^айд мекунад, ки вазифаи давлати ичтимой фарохам овардани шароити мусоид барои зиндагй мебошад. Хамчунин барои ичроиши ин вазифа давлати ичтимой бояд ба манфиатхои и^тисодии субъектони гуногуни муносибатхои и^тисодй таъсир расонида ин манфиатхоро бояд одилона муайян намояд. Манфиатхои и^тисодии субъектони муносибатхои и^тисодй (ба монанди ба даст овардани фоида, сохиб шудан ба махсулоти босифат, дастрасй ба бозори ра^обат) гуногун мебошанд. Давлати ичтимой бошад бо кор карда баромадани кафолатхои умумии ху^у^й (и^тисодй) ва махсуси ху^у^й (ху^у^й) адолатро дар ин чода бояд таъмин намояд. Ба фикри мо рушди ичтимоии давлат
низ танхо дар он холат имконпазир мешавад, ки идтисодиёти давлат тараддй карда бошад. Танзими дурусти сохаи идтисодиёт ба бунёди давлати ичтимой заминаи асосй мегузорад. Мохиятан хамаи давлатхо ичтимой хастанд. Мадсади хамаи давлатхо мухайё кардани шароити зиндаги ва инкишофи озодона ба шахрвандон мебошад. Лекин идтидори фарохам оварда тавонистани чунин шароит дар хамаи давлатхо якхела нест. Шароити зиндагонии шахрвандон аз идтидори идтисодии давлат вобастагии калон дорад. Давлати сатхи идтисодиёташ баланд давлати инкишофёфтае мебошад, ки бо рохи таъсиррасонии боадолатона ба сохахои хаёти чамъиятй шароити мусоиди зиндагиро барои хар як инсон мухайё месозад. Аз чумла олими рус П.К.Гончарев низ мохияти давлати ичтимоиро чунин иброз доштааст: "давлати ичтимой чунин шакли давлати инкишофёфтае мебошад, ки дар он сатхи олии хифзи ичтимоии хамаи шахрвандон кафолат дода мешавад. Дар он таъсиррасонии давлат ба танзими муносибатхои ичтимой, идтисодй ва дигар сохахои хаёти чамъиятй ба назар мерасад ва адолати ичтимой устувор карда мешавад"[5, с.4].
Агар мадсади давлати ичтимой пеш аз хама ба манфиати инсон ва бехтар намудани шароити зиндагии инсон нигаронида шуда бошад, пас зарур аст, ки дар мадди аввал адолати ичтимоиро бардарор намояд. Шароити зиндагй дар бисёр мавридхо аз шароити моддии шахрвандон вобастагй дорад. Адолати ичтимой дар холе устувор мешавад,ки давлат хамчун танзимкунандаи муносибатхои байни инсонхо, шароити якхеларо чихати ба даст овардани неъматхои моддй фарохам оварад. Хдмчунин танзими худудии иштироки шахс дар муносибатхои идтисодй бояд дуруст ба рох монда шавад. Зеро "давлати ичтимой гуфта чунин давлатеро мегуянд, ки барои ба хар як шахрванд фарохам овардани шароити арзандаи зиндагонй, инкишофи озодона, хифзи ичтимой кушиш менамояд, иштироки шахсро дар идоракунии истехсолот ва ба даст овардани неъматхои моддй таъмин мекунад, дар заминаи он водеан шароитхои якхелаи зиндагиро кафолат медихад"[9,с.29]. Яъне бо рохи таъсиррасонии одилона давлат водеан барои инсонхо шароити якхелаи зиндагониро таъмин менамояд. Имкониятхои худмуайянкунии шахсро дар байни чомеа фарохам меорад
Аз таърифхои мазкур мадсадхои асосии давлати ичтимоиро ошкор намудан мумкин аст: S Ба хар як шахс мухайё намудани шароити мусоиди зиндагй ки ба адолати ичтимой асос ёфтааст
S Шароити арзандаи зиндагиро таъмин намудан S Х^ифзи ичтимоии ахолй
S Фарохам овардани шароит барои худмуайянкунии шахс S Кафолат додани инкишофи озодонаи шахрвандон S Тадсимоти одилонаи неъматхои моддй Аз ин чо давлати ичтимой гуфта давлатеро меноманд, ки мадсади асосиаш мухайё сохтани шароити арзандаи зиндагй ва инкишофи озодонаи инсон, хифзи ичтимоии ахолй тавассути бардарор намудани адолати ичтимой мебошад. Дар давлати ичтимой ба шахрвандон барои худмуайянкунй ва сохиб шудан ба неъматхои моддию маънавй имкониятхои баробар фарохам оварда мешавад.
Барои дар хадидат ичтимой шудани давлат дар холе ки идтисодиёташ имконият медихад, бояд адолати ичтимой бардарор карда шавад. Бардарор кардани адолати ичтимой бошад ба сиёсати давлатй алодамандй дорад. Давлат бояд сиёсати ичтимоиеро пеш гирифта бошад, ки мадсади нихоии он мухайё намудани шароит барои зиндагонии арзанда ва инкишофи озодона бошад. Идоракунии давлатй амалан ба манфиати халд нигаронида шавад. Асосхои меъёрии - худудии давлати ичтимой дар амал тадбид шаванд. Тадсими манфиатхои идтисодй бояд дар асоси донун ва боадолатона бошад, ки адолати идтисодиро дар назар дорад.Бунёди адолати ичтимой-идтисодй заминаи асосии хифзи ичтимоии ахолй ба шумор меравад.
Аз ин чо ба хулосае омадан мумкин аст, ки уифзи ицтимой уамчун категорияи щтисодй низоми муносибатуои та^симотиро ифода менамояд, ки дар раванди он аз уисоби як ^исми даромади миллй, фонди пулию асъорй, таъминоти ичтимой ва хизматрасонии шаурвандон ташкил ёфта, мавриди истифода ^арор мегирад. Масалан, маълум аст ки ^исми асосии бучети давлатро андозуо ташкил медиуанд. Соуибкорон, шахсони уу^у^й уамчун субъекти фаъоли муносибатуои и^тисодй ба бучети давлатй андоз месупоранд. Андозе, ки субъектони номбурда месупоранд, ба бучети давлатй ворид мегардад. Сипас давлат аз уисоби бучети давлатй таъминоти ичтимоии шаурвандонро (ба монанди нафа^а, сугурта, кумакпулиуо) таъмин менамояд. Вобаста ба ин масъала олими ватанй хеле бамаврид ^айд намудааст: "Дар уаёти имруза андоз баури таъмини на тануо дастгоуи давлатй, балки пурра намудани харочоти бучаи давлат, таъмини фаъолияти ицтисодии давлат, таъмини талаботи ичтимоии ауолй (таъминоти нафа^а, кумак ба ауолии камбизоат ва м.и.), дар соуауои маориф, тандурустй, ало^а ва диг. истифода мешавад"[7, с.263].
Таулилуо ба мо имконият медиуанд, ки моуияти давлати ичтимоиро ба инобат гирифта, нишонауои давлати ичтимоиро ба и^тисодиёти давлат ало^аманд намоем. Аз мафуумуои гуногуни давлати ичтимой, ки дар боло зикр шуд, маълум мешавад, ки барои дар уа^и^ат ба ма^садуои ичтимоии худ ноил шудан давлатро мебояд, ки и^тисодиёти пешрафта дошта бошад. Нишондиуандауои и^тисодиёти давлат чи ^адар баланд бошад, уамон ^адар барои шаурвандон шароити мусоиди зиндагй фароуам оварда мешавад. Дар заминаи таулили назарияи мууавдщон мо метавонем давлатро ба оила шабоуат диуем. Даромади як оила чй ^адар афзоиш кунад, шароити зиндагии аъзои оила уамон ^адар беутар мешавад. Давлат низ шароити хуби рузгузаронии ауолиашро вобаста ба и^тисодиёташ кафолат медиуад.
Гуфтан мумкин аст, ки кор карда баромадани заминаи уу^у^ии шароити арзандаи зиндагй вазифаи асосии давлати ичтимой мебошад. Заминаи уу^у^ии давлати ичтимой дар бисёр уолатуо аз ^онунуои асосии давлатуо сарчашма мегирад.
Кариб уамаи давлатуои дунё давлати ичтимой уастанд ва дар ^онунуои асосиашон а^алан уу^у^уои ичтимоиро кафолат додаанд,ки нишон аз давлати ичтимой аст. Аввалин шуда Чумуурии федеративии Олмон худро дар сатуи Конститутсия - моддаи 20 кисми 1 давлати ичтимой эълон намуд: "Асосуои конститутсионии аъзоёни федератсия бояд ба принсипуои давлати демократй ва ичтимой мутоби^ бошад"[10].
Масалан, давлати Ч,опон худро дар сатуи Конститутсия давлати ичтимой эълон накардааст. Ба ин нигоу накарда, дар моддаи 25 Конститутсияи Ч,опон, му^аррар шудааст, ки "давлат дар уамаи соуауои уаёт мунтазам бояд барои баланд бардоштани сатуи зиндагй ва инкишофи озодонаи инсон кушиш намояд" [2]. Ин меъёри конститутсионй аз давлати ичтимой будани Ч,опон дарак медиуад.
Агар дар хусуси давлати ичтимой будани Русия, Фаронса, Олмон, Испониё бевосита дар конститутсияуояшон гуфта шуда бошад, дар конститутсияуои Казо^истон, Киргизистон, Туркманистон, Узбекистон, ИМА ва гайра ин хусусияти онуо нишон дода нашудааст. Хрло он ки аксари онуо низ давлати ичтимой буда, ба инсон уу^у^у озодиуои ичтимой - и^тисодиро кафолат додаанд. Новобаста аз ин бисёри давлатуои таравдикарда расман ва уа^и^атан давлати ичтимой уастанд.(Масалан, дар Чумуурии Федеративии Олмон соли 2023 кумакпулй барои модару кудак 45 уазор евроро ташкил медод.)
Точикистон давлати ичтимой аст. Ичтимой будани Точикистон дар Конститутсияи Точикистон[1] дар моддаи 1 асоси уу^у^й пайдо намудааст. Худро ичтимой эълон кардани Точикистон уро водор месозад, ки ба уар як инсон шароити арзанда зиндагй ва инкишофи озодона фароуам орад. Аз ин ру, мацсади сиёсати ичтимоии давлат ноил гардидан ба некуауволии уаёти уар як инсон ва тамоми чамъият, кафолати адолати
ичтимой, таъмини имкониятхои баробар барои ошкоршавии лаёдати хадидии шахс ба зиндагии муносиб мебошад.
Точикистон дар заминаи моддаи якуми Конститутсия ба худ ухдадории мухайё сохтани шароити арзандаи зиндагиро гирифтааст. Дар ин рох давлат мачмуаи мукаммали донунгузориро хам дар сохаи ичтимой ва хам дар сохаи идтисодй дабул кардааст. Пеш аз хама дар сатхи Конститутсия худуду озодихои ичтимой ва идтисодиро кафолат додааст, ки заминаи худудии давлати ичтимой махз аз хамин кафолатхо сарчашма мегирад
Дар асоси моддаи 1, дар боби дуюм моддахои алохидаи Конститутсия низоми худуду озодихои ичтимой ва идтисодии инсон ва шахрванд кафолат дода шудаанд. Ба назари мо нишонахои давлати ичтимой, ки дар Лугати Кембрич[12] пешниход шудааст, дар якчоягй дар Конститутсияи Точикистон дар моддаи 39 хамчун худуди таъминоти ичтимой кафолат дода шудаанд. Боз як датор худудхои ичтимой дар меъёрхои конститутсионй мустахкам карда шудаанд, ки аз хусусияти ичтимоии давлат дарак медихад. Хдмчунин худуду озодихои идтисодй низ дар Конститутсия заминаи худудии худро дорад. Fайр аз Конститутсия дар Точикистон боз санадхои меъёрии худудй дар сохаи худудхои ичтимой, ба монанди донунгузорй дар бораи нафада, оила, манзил, тандурустй, мехнат ва истирохат, хизматрасонихои ичтимой, кумакхои ичтимой ва гайра мебошанд. Барои амалан тадбид шудани меъёрхои дар санадхои меъёрии худудй кафолатдодашуда мадомоти давлатй ва шахсони мансабдори он санадхои зердонунй дабул мекунанд.Мадсадхои асосии хокимияти давлатй дар танзими худудии давлати ичтимой надши барномаву стратегияхо хеле калон аст. Дар барномову стратегияхо надшахо барои бунёди давлати ичтимой анид нишон дода мешаванд.Худи барномаи ичтимой - "дисми таркибй, низоми тадбирхое, ки барои халли масъалахои мушаххасу афзалиятноки сиёсати ичтимой равона гардидааст"[3]
Дар Точикистон самаранокии сохаи ичтимой ва махсули ичтимоию идтисодии барномаи ичтимой дар бехтар гардонидани сифати зиндагии шахрвандон инъикос меёбад. Дар натичаи амалй гардидани барномаи ичтимой бештар масъалахои мухим ва зарурии хусусияти ичтимоидошта, ба монанди паст гардонидани сатхи дашшодй, таъмини шахрвандон ба манзили истидоматй ва дигар мушкилихои ичтимой халли хешро меёбанд. Масалан, дар чахорчубаи сиёсати давлатии хифзи ичтимоии ахолй барномаи миёнамухлати рушди Чумхурии Точикистон тахия гардидааст, ки ба фарохам оварданм шароит ва кафолати худудй, идтисодй ва ташкилии хифзи ичтимоии ахолй нигаронида шудааст. Дар барномаву стратегияхо, хадафхои мадомоти давлатй бахри баланд бардоштани сатхи зиндагии ахолй дайд карда шудаанд.
Дар Точикистон барои дар амал тадбид шудани барномаву стратегияхо тамоми сохторхои давлатй бояд мадсади давлати ичтимоиро дарк карда истода фаъолият намоянд. Шароити мусоиди зиндагонй натанхо барои инсон ва шахрванд бояд мухайё карда шаванд, балки бояд ба мадомоти давлатй ва шахсони мансабдори он шароит барои муътадил ичро намудани фаъолияти мехнатиашон фарохам оварда шаванд. Мадсадхои худро давлати ичтимой дар симои шахсони мансабдори мадомоти давлатй амалй мегардонад. Барои дар асоси донун ва добили дабул фаъолият бурдани хизматчиёни давлатй бояд онхо пеш аз хама аз чихати моддию (маоши кофй) ташкилй (бинои корй, тачхизоти корй) таъмин бошанд. Дар чунин шароити корй мадомоти давлатй, аз чумла хизматчиёни давлатй сиёсати дурусти ичтимоиро пеш бурда, ба шахрвандон роху воситахои ба даст овардани неъматхои моддй ва моликиятро таъмин намоянд. Маълум мешавад, ки дар кишвари мо низ мохияти ичтимоии давлатро идтисодиёт муайян мекунад. Вобаста ба ин давлат гуногуншаклии моликиятро эътироф намудааст.
Яке аз хусусиятхои худудии Конститутсияи Точикистони сохибистидлол дар он аст, ки шаклхои гуногуни моликиятро кафолат додааст. Дар Конститутсия[1] эълон гардидааст, ки
асоси ицтисодии Точикистонро шаклуои гуногуни моликият ташкил медиуад.
Конститутсияуои давраи шуравй заминауои уу^у^ии ичтимой ва ицтисодии давлатро бо кафолат додани уу^у^уои ичтимоию и^тисодй му^аррар мекард. Давлат ба ^онунгузориуои ичтимой ва и^тисодй ма^оми аввал дода, таъмини амалишавии онуоро вазифаи аввалиндарачаи худ меуисобид. Ин бо он асоснок карда мешуд, ки сарчашмаи зиндагй ва фаъолияти одам пеш аз уама неъматуои моддианд. Мав^еи давлат дар ин чода дар одилона та^сим намудани неъматуои моддй зоуир мегардид. Асбаски аксари кулли моликият дар дасти давлат ^арор дошт, бинобар ин, вай уамчун соуиби тамоми боигарии моддй харчи онро низ ба ууда дошт. Хамаи соуауои уаёти чамъиятй аз чумла муносибатуои ичтимой ва ицтисодии мардум бо дахолат ва танзими давлатй амалй мешуд. Ин чо олими рус В.Е.Чиркин хеле бамаврид ^айд намудааст, ки «давлати ичтимой ин пеш аз уама давлати фаъол, дахолаткунанда, танзимкунанда мебошад, ки ба соуаи муносибатуои ичтимой-и^тисодй ва муносибатуо дар соуаи фаруанг, уаёти маънавй, дар ниуоят ба ма^садуои умумй (чамъиятй) дахолат мекунад; гарчанде ки на уамеша дар асл манфиатуои уамаи таба^ауои чамъият ва шахсони алоуидаро баробар эутиром мекунад (ва бинобар мавкеи худ наметавонад баробар эутиром кунад) [11, с.19]».
Даст кашидан аз сохтори шуравй ба уукмронии мутла^и моликияти сотсиалистй хотима гузошт. Чунки моликияти сотсиалистй шакли хоси и^тисодиёти чомеаи дастчамъй буда, берун аз он вучуд дошта наметавонист. Давлат молкияти хусусиро эътироф намекард. Моликияти давлатй бошад ба манфиати чомеа истифода бурда мешуд.
Муносибатуои нави и^тисодй вазъи уу^у^ии шаклуои гуногуни моликиятро тагйир дод. Давлат ба фаъолияти озоди и^тисодй, соуибкорй, баробаруу^у^й ва уифзи уу^у^ии уамаи шаклуои моликият, аз чумла моликияти хусусй кафолат медиуад. Хеч ягон шакли моликият нисбат ба дигаре аз ну^таи назари уу^у^й бартарй надорад. Аз ин ру, уар гуна шакли моликият аз тарафи ^онун баробар уифз карда шуда, суи^асд ба моликият чинояти барои чомеа хавфнок шуморида мешавад.
Мутоби^и Конститутсия дар Точикистон ба шаурвандон имконият дода шудааст, ки моликияти хусусй дошта бошанд, онро мувофи^и салоудиди худ истифода намоянд, ба соуибкорй машгул шаванд, аз неъматуо моддй баробар истифода баранд. Дар заминаи ин кафолатуои уу^у^й вазъи ицтисодии худ ва шароити зиндагиашонро беутар намоянд.
Бо мацсади ноил гардидан ба гуногуншаклии моликият ва инкишофи шаклуои нави хочагидорй дар заминаи асосуои конститутсионй як ^атор ^онунуо дар соуаи и^тисодиёт амал мекунанд, ки онуо ба уар кас барои машгул шудан ба фаъолияти озоди и^тисодй, аз чумла, соуибкорй, тичорат ва савдо ичозат медиуанд. Кодекси нави мадании Чумуурии Точикистон амали озодонаю уифзи уар гуна шаклуои моликият, аз чумла, моликияти хусусиро кафолат медиуад. Аз ин чо бар меояд, ки асосуои уу^у^ии ичтимой ва ицтисодии давлат дар Чумуурии Точикистон, ки давлати ичтимой мебошад дар Конститутсия мустаукам карда шудаанд.
Дар баъзе давлатуо хусусияти ичтимой - ицтисодии давлат дар ^онунуои асосиашон нишон дода шуда бошанд уам, кафолатуои он махсус му^аррар нашудааст. Дар конститутсияи баъзе мамлакатуо бошад (Руссия), онуо муфассал нишон дода шудаанд. Агар дар ^онунуои асосй меунат ва сиуатии одамон уифз карда шуда, уадди а^алли музди меунат кафолат дода шавад, дастгирии давлатии оила, уу^у^и модарй, падарй ва кудакй, маъюбон ва пиронсолон таъмин карда шуда, низоми хизматрасонии ичтимой нишон дода шаванд, нафа^аи давлатй, ёрдампулй ва кафолатуои дигари уимояи ичтимой муайян карда шаванд боз уам ба ма^сад мувофи^ мешуд. Барои ани^ муайян намудани кафолатуои дар боло номбаршуда, ки аз фаъолияти ичтимоии давлат гувоуй медиуанд, давлати ичтимой ба заминауои ицтисодии худ такя мекунад. Маълум мешавад, ки тануо дар дарачаи нисбатан
баланди инкишофи муносибатхои идтисоди бозорй чомеа ба халли масъалахои ичтимой добилият пайдо карда метавонад. Албатта ин холат мазмуни ичтимоии худро гум кардани идтисодиётро надорад. Ин холат асосхои идтисодии давлати ичтимоиро мударрар мекунад.
Храмин тавр асосхои ичтимой - идтисодии давлати ичтимоиро заминахои назариявй ва худудие ташкил медиханд, ки дар хар давлат вобаста ба шакли идоракунии давлат, режими сиёсии он, холати демографии ахолй ва хатто мухити табии ва мавдеи чугрофии давлат пайдо шуда инкишоф меёбанд. Заминахои назариявии ичтимой-идтисодии давлат боиси пайдоиши заминахои худудии ичтимой-идтисодии давлат мегардад. Аввалан муносибатхои идтисодй-ичтимоии пайдо шуда диддати олимон, худудшиносонро ба худ чалб мекунанд. Баъди оне ки мохияти ин муносибатхо муайян карда шуданд(яъне заминаи назариявй) барои ба танзим даровардани онхо давлат дар симои мадомоти донунгузор меъёрхои худудро(заминаи худудй) дабул мекунанд. Барои дар амал тадбид шудани меъёрхои худудие, ки муносибатхои ичтимой - идтисодиро танзим мекунанд, механизми амалишавй ва химояи онхоро кор карда мебарояд.
Заминахои ичтимой ва заминахои идтисодии давлати ичтимой дар як радиф истода хамдигарро пурра мекунанд. Нихоят агар давлат дар харду соха муваффад бошад, барои шахрвандон шароити арзандаи зиндагиро фарохам меорад. Ичтимой шудани давлатро мадсад ва вазифахои давлат тадозо мекунанд. Барои хастй ва устувории худро нигох доштан давлат мачбур аст, ки ба шахрвандон шароити арзандаи зиндагй фарохам оварад. Шароити арзандаи зиндагй ва инкишофи озодонаи шахрвандон устувории давлатро таъмин менамояд. Хамин гуна устуворй бошад аз заминахои идтисодии давлат вобастагии калон дорад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Конститутсияи Цумуурии Тоцикистон. Бо тагйироту иловато аз 22 майи соли 2016. -Душанбе: Ганц, 2017. - 123 с.
2. Конститутсияи Цопон аз 03.05.1947 https: //legalns.com /download/books/ cons/_japan.pdf
3. Бауромбеков В.А., Безпалко О.В. Кори ицтимой: Фаруанги мухтасари энсиклопедии тоцикй-русй. Зери таурири доктори илмуои педагогй, профессор Зверева И.Д.Душанбе, 2009.- 47 с.
4. Волконский В. А. Смысловые установки и роль государства в эпоху многополярного мира / В. А. Волконский. - Москва: Книжный мир, 2021. - 384 с.
5. Гончаров П.К.Социальное государство: сущность и принципы / П.К. Гончаров // Вестник Российского универститета дружбы народов. Сер: Политология. 2000. №2.С.10 https://publications.hse.ru/ (санаи муроциат: 27.03.2024).
6. Милецкий, В. П. Социальное государство: эволюция идей, сущность и перспективы становления в современной России / В. П. Милецкий //Политические процессы в России в сравнительном измерении / под ред. М. А. Василика, Л. В. Сморгунова. - Санкт-Петербург: Изд-во Санк-Петерб. ун-та, 1997. - 350 с.
7. Сотиволдиев Р.Ш. Поблемауои назарияи давлат ва ууцуц. Китоби дарсй. Цилди1. / Р.Ш. Сотиволдиев. - Душанбе, 2010. - 420 с.
8. Кутафин О.Е. Избранные труды: в 7 т. Т. 7: Российский конституционализм: монография / О.Е. Кутафин. - Москва: Проспект, 2011. - 345 с.
9. Кричинский П.Е., Морозова О.С. Основы социального государства: учеб. пособие. -Москва: ИНФРА, 2018. - 124 с.
10.Косаренко, Н. Н., Социальное государство: реализация социальной политики в странах СНГ: монография / Н. Н. Косаренко, Н. А. Машкин, А. В. Лосяков, М. С. Азаров. —
Москва: Русайнс, 2023. — 139 с. — ISBN 978-5-466-05168-1. — URL: https://book.ru/book/952813 (дата обращения: 12.03.2024). — Текст: электронный.
11. Чиркин В. Е. Конституция и социальное государство: юридические и фактические индикаторы / В. Е. Чиркин //Журнал российского права. 2008. № 12. - 36 с.
12. Welfare State // URL: https://dictionary.cambridge.org/ru/словарь/англо-русский/welfare-state (санаи муроциат: 12.03.2024).
REFERENCES:
1. Constitution of the Republic of Tajikistan. With amended and supplemented from May 22, 2016 - Dushanbe: Ganj, 2017. - 123 pp.
2. Constitution of Japan dated on 03/05/1947 https://legalns.com/download/books/cons/japan.pdf
3. Bakhrombekov V.A., Bezpalko O.V. Social work: brief Tajik-Russian encyclopedic culture. Edited by Doctor of Pedagogical Sciences, Professor I.D. Zverevoy - Dushanbe, 2009. - 47pp.
4. Volkonsky V. A. Semantic Attitudes and the Role of the State in the Era of a Multipolar World. Moscow: Book World, 2021. 384 pp.
5. Goncharov P.K. Social State: Essence and Principles // Bulletin of the Russian University of Friends of People. Ser. Political science. 2000. No. 2. P. 10 https://publications.hse.ru/ (access date 03/27/2024)
6. Miletsky, V.P. Social State: Evolution of Ideas, Essence and Prospects of Formation in Modern Russia // Political processes in Russia and comparative measurements / ed. M. A. Vasilika, L. V. Smorgunova. - SPb.: St. Petersburg. University, 1997. -350pp.
7. Sotivoldiev R.Sh. Problems of the Theory of State and Law. Textbook. Volume 1. Dushanbe, 2010. -420 pp.
8. Kutafin O. E. Selected works: in 7 volumes. V. 7: Russian constitutionalism: monograph. -Moscow: Prospekt, 2011. -345pp.
9. Krichinsky P.E., Morozova O.S. The Basis of the Social State. Teaching skills. - Moscow: INFRA, 2018. -124 pp.
10.Kosarenko N. N., Social State: Implementation of Social Policy in the CIS Countries: monograph / N. N. Kosarenko, N. A. Mashkin, A. V. Losyakov, M. S. Azarov. - Moscow: Rusigns, 2023. - 139 p. - ISBN 978-5-466-05168-1. — URL: https://book.ru/book/952813 (access date: 03/12/2024). - Text: electronic.
11.Chirkin V. E. Constitution and Social State: legal and factual indicators // Journal of Russian Law. 2008. No. 12. -36pp.
12. Welfare State // URL: https://dictionary.cambridge.org/ru/dictionary/English-Russian/welfare-state (access date 03/12/2024).
