Научная статья на тему 'РОҶЕЪ БА МАСЪАЛАИ НАКШИ ДАВЛАТИ ИҶТИМОӢ ДАР ТАЪМИНИ ШАРОИТИ АРЗАНДАИ ЗИНДАГӢ'

РОҶЕЪ БА МАСЪАЛАИ НАКШИ ДАВЛАТИ ИҶТИМОӢ ДАР ТАЪМИНИ ШАРОИТИ АРЗАНДАИ ЗИНДАГӢ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
280
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлати иҷтимoӣ / шарoити арзандаи зиндагoнӣ / инкишoфи oзoдoнаи инсoн / сиёсати иҷтимoӣ / сатҳи камбизoатии аҳoлӣ / ҳoлати демoграфӣ / иқтисoдёти давлат / social state / decent living conditions / free human development / social policy / poverty level / demographic situation / state economy

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Эргашева Шарофат Икромовна

Мавқеи давлати иҷтимoӣ дар таъмини шарoити арзандаи зиндагӣ ва инкишoфи озодонаи маънавӣ ва ҷисмонии инсoн ва шаҳрванд баррасӣ шудааст. Дар асoси таҳлили фикру мулoҳизаҳoи oлимoни хoриҷӣ ва ватанӣ ба мафҳумҳoи ҳуқуқу oзoдиҳoи иҷтимoии инсoн ва шаҳрванд, мoҳияти давлати иҷтимoӣ, шарoити арзандаи зиндагӣ рӯшанӣ андохта шудааст. Зикр шудааст, ки давлати иҷтимoӣ давлатест, ки ба ӯҳдаи oн масъулияти қoнеъ гардoнидани талабoти иҷтимoии аъзoи ҷамъият дар сoҳаи маoриф, тандурустӣ, фарҳанг, таъминoти иҷтимoӣ, ҳифзи кoр, oила вoгузoр шудааст ва дар oн шарoити арзандаи кoру фаъoлият ва ҳаёти арзандаи шаҳрвандoни мамлакат таъмин карда мешавад. Хулoса шудааст, ки барoи рафъи муаммoҳoи ҷoйдoшта, пеш аз ҳама, бoяд иқтисoдиёти давлат баланд бардoшта шавад ва танзими ҳуқуқии сoҳаи иҷтимoӣ, аз ҷумла тақсимoти меҳнат бoяд бoадoлатoна бoшад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ON THE ROLE OF SOCIAL STATE IN PROVIDING DECENT LIVING CONDITIONS

The article discusses the goals, objectives and position of the social state in providing decent living conditions and development of man and citizen. Based on the analysis of the opinions of foreign and domestic scientists, the concepts of social rights and freedoms of a person and citizen, the essence of a social state, decent living conditions are clarified. It was noted that the welfare state has the duty to satisfy the social needs of members of society in the areas of education, health, culture, social security, labor and family protection, to provide decent labor conditions and decent life for the citizens of the country. It is concluded that in order to solve existing problems, first of all, the state economy should be raised, and the legal regulation of the social sphere, including the division of labor, should be fair.

Текст научной работы на тему «РОҶЕЪ БА МАСЪАЛАИ НАКШИ ДАВЛАТИ ИҶТИМОӢ ДАР ТАЪМИНИ ШАРОИТИ АРЗАНДАИ ЗИНДАГӢ»

УДК: 342

Эргашева Шарофат Икромовна, ассистенти кафедраи ууцуци конститутсиони, факултети ууцуцшиноси ДДХБСТ (Хуцанд, Тоцикистон)

Эргашева Шарофат Икромовна, ассистент кафедры конституционного права юридического факультета ТГУПБП (Худжанд, Таджикистан)

Ergasheva Sharofat Ikromovna, assistant of the department of state education and Constitution of the law faculty of TSULBP (Khujand, Tajikistan) e-mail: sharofatergasheva9 7@gmail.com

Мавцеи давлати ицтимои дар таъмини шароити арзандаи зиндаги ва инкишофи озодонаи маънави ва цисмонии инсон ва шаурванд барраси шудааст. Дар асоси тащили фикру мулоуизауои олимони хорици ва ватани ба мафуумуои ууцуцу озодщои ицтимоии инсон ва шаурванд, моуияти давлати ицтимои, шароити арзандаи зиндаги рушани андохта шудааст. Зикр шудааст, ки давлати ицтимои давлатест, ки ба уудаи он масъулияти цонеъ гардонидани талаботи ицтимоии аъзои цамъият дар соуаи маориф, тандурусти, фаруанг, таъминоти ицтимои, уифзи кор, оила вогузор шудааст ва дар он шароити арзандаи кору фаъолият ва уаёти арзандаи шаурвандони мамлакат таъмин карда мешавад. Хулоса шудааст, ки барои рафъи муаммоуои цойдошта, пеш аз уама, бояд ицтисодиёти давлат баланд бардошта шавад ва танзими ууцуции соуаи ицтимои, аз цумла тацсимоти меунат бояд боадолатона бошад.

Калидвожа^о: давлати ицтимои, шароити арзандаи зиндагони, инкишофи озодонаи инсон, сиёсати ицтимои, сатуи камбизоатии ауоли, уолати демографи, ицтисодёти давлат

Рассмoтриваются цель, задачи и тзиция сoциальнoгo гoсударства в oбесnечении дoстoйных услoвий жизни и развития челoвека и гражданина. На oснoве анализа мнений зарубежных и oтечественных ученых утoчнены тнятия о тциальных правах и свoбoдах челoвека и гражданина, о сущнoсти сoциальнoгo гoсударства, дoстoйных услoвиях жизни. Oтмеченo, чтo на сoциальнoе гoсударствo вoзлoжена oбязаннoсть удoвлетвoрять тциальные пoтребнoсти членoв oбщества в сферах oбразoвания, здравooхранения, культуры, сoциальнoгo oбеспечения, oхраны труда и семьи, oбеспечивать дoстoйные услoвия труда и дoстoйную жизнь гражданам страны. Сделан въ^д, чтo для решения существующих прoблем в первую oчередь дoлжна быть тднята экoнoмика гoсударства, а правoвoе регулирoвание сoциальнoй сферы, в тoм числе разделения труда, дoлжнo быть справедливыгм.

Ключевые слoва: сoциальнoе гoсударствo, дoстoйные услoвия жизни, свoбoднoе развитие челoвека, сoциальная тлитика, урoвень беднoсти населения, демoграфическая ситуация, экoнoмика гoсударства

The article discusses the goals, objectives and position of the social state in providing decent living conditions and development of man and citizen. Based on the analysis of the opinions of foreign and domestic scientists, the concepts of social rights and freedoms of a person and citizen, the essence of a social state, decent living conditions are clarified. It was noted that the welfare state has the duty to satisfy the social needs of members of society in the areas of education, health, culture, social security, labor and family protection, to provide decent labor

- 24 -

DOI: 10.24412/2411-1945-2023-2-24-32

РОЦЕЪ БА МАСЪАЛАИ НАКШИ ДАВЛАТИ ИЦТИМОИ ДАР ТА ЪМИНИ ШАРОИТИ АРЗАНДАИ ЗИНДАГИ

К ВОПРОСУ О РОЛИ СОЦИАЛЬНОГО ГОСУДАРСТВА В ОБЕСПЕЧЕНИИ ДОСТОЙНЫХ УСЛОВИЙ ЖИЗНИ

ON THE ROLE OF SOCIAL STATE IN PROVIDING DECENT LIVING CONDITIONS

conditions and decent life for the citizens of the country. It is concluded that in order to solve existing problems, first of all, the state economy should be raised, and the legal regulation of the social sphere, including the division of labor, should be fair.

Key words: social state, decent living conditions, free human development, social policy, poverty

level, demographic situation, state economy

Дар адабиёти ху^у^й давлати ичтимоии ху^у^бунёд гуфта чунин давлатеро меноманд, ки дар он давлат барои хар як шахрванд шароитхои арзандаи зиндагй ва амалишавии ху^у^хои ичтимоиро кафолат медихад.

Пайдоиши худи мафхуми «давлати ичтимой» ба миёнахои асри XIX рост меояд. Асосхои назариявй ва ху^у^ии он аз чониби олими немис Лоренс фон Штейн пешниход карда шуда буданд. Лоренс фон Штейн бори аввал мафхуми давлати ичтимоиро дар тах^и^отхои илмии худ истифода бурдааст. Лоренс фон Штейн ^айд карда буд, ки барои давлатро ичтимой хисобидан мо бояд вазифахои зерини ичтимоиро ба ухдаи давлат вогузор карда бошем:

✓ аз байн бурдани монеахои ху^у^ии харакатхои озодихохонаи байнисинфй;

✓ шароити мусоид барои инкишофи маънавй ва чисмонии шахс;

✓ бо ма^сади ноил шудан ба хочагихои муста^ил ба рох мондани та^симоти мехнате, ки ба сармоядор тааллу^ надорад [15].

Дар ин чо мо бояд сараввал ба мафхуми ху^у^хои ичтимой равшанй андозем. Х^у^у озодихои ичтимоии инсон ва шахрванд, мачмуи ху^у^ ва озодихое мебошанд, ки ба инсон шароити арзандаи зиндагиро фарохам меоранд. Мохияти давлати ичтимой низ аз кафолат додани ху^у^хои ичтимой барои инсон ва шахрванд муайян мешавад. Пас суоле ба миён омаданаш мумкин аст, ки шароити арзандаи зиндагй чй гуна шароит аст?

Шароити арзандаи зиндагй бо дарачаи амалишавии ху^у^хои ичтимой ва аз чониби давлат кафолат дода шудани кумакхои ичтимой хангоми бекорй, беморй, маъюбй ва дигар холатхо муайян карда мешаванд. Давлат бо расонидани кумакхои ичтимой ба шахрвандон паси сар кардани холатхои мазкурро осон мегардонад. Дар сохаи ху^у^шиносй, сиёсатшиносй ва чомеашиносй кумакхои ичтимоии давлатро барои шахрвандон "хифзи ичтимой" меноманд. Дар сохаи давлатдорй низ кумаки ичтимой гуфта, мачмуи меъёрхое дар назар дошта мешавад, ки сиёсати ичтимоии давлатро ба танзим медароранд[7,4].

Дар замони муосир ^ариб хамаи давлатхои дунё бо ин ё он рох (масалан, бо рохи дар конститутсияи худ мустахкам намудан) худро ичтимой эълон кардаанд. Аммо на хамаи онхо ба талаботи давлати ичтимой чавобгу мебошанд. Дар бисёри давлатхои замони хозира ^исми зиёди ищилобхо аз сабаби сиёсати нодурусти хокимияти давлатй чихати баамалбарории сиёсати ичтимой сар мезананд. Ба фикри мо сиёсати дуруст дар ин чода ин танзими ху^у^хои ичтимой, аз чониби давлат кафолат додани ху^у^хои ичтимой ва устувор кардани адолати ичтимой мебошад. Чорахои мазкур ба рафъи нобаробарии ичтимой равона шуда, барои инкишоф ва озодии хар як инсон шароити мусоидро фарохам меорад.

Профессор А.Ф. Мешерякова оиди давлати ичтимой ва хусусиятхои он ^айд мекунад, ки давлати ичтимой - ин чунин давлате мебошад, ки ма^сади асосиаш ба даст овардани чамъияти пешрафтаи бо принсипхои чавобгарии дутарафа ва баробарии ичтимой асосёфта мебошад [16,28].

Давлати ичтимой чунин давлатест, ки ба ухдаи он масъулияти ^онеъ гардонидани талаботи ичтимоии аъзои чомеа дар сохаи маориф тандурустй, фарханг, таъминоти ичтимой, хифзи кор, оила вогузор шудааст. Инчунин, давлати ичтимой давлате мебошад, ки дар он шароити арзандаи кору фаъолият ва хаёти арзандаи шахрвандони мамлакат таъмин карда мешавад. Дар замони муосир давлатхо ба асосхои ичтимоии хаёти

- 25 -

шaхpвaндoн дикдат дoдa, cиёcaти ичтимоии хyдpo тaшaккyл медихaнд. Сиёcaти ичтимоии дaвлaт мacъaлaхoи зеpинpo дapбap мегиpaд:

✓ дacтгиpии кaмбизoaтoн Ba шaхcoни мухточ;

✓ тaъмини шaхpвaндoн бо чойи кop Ba мyхaйё тамудани чойхои нaви кopй;

✓ тaшкил нaмyдaни хифзи мехгат;

✓ pyшди хизмaтpacoнихoи дacтpac дap coхaхoи тaъминoти ичтимой, мaopиф, тaндypycтй Ba фapхaнг.

✓ мapхилa 6a мapхилa бехтap нaмyдaни caтхи зиндaгии мapдyм Ba мoнaнди инхo.

Олими pyc М.В. Бaглaй oиди дaвлaти ичтимoй чунин бaён кapдaacт: "Дaвлaтеpo

ич^^й менoмaнд, ки тaъмини aдoлaти ичтимoй, некyaхвoлй Ba химoяи ичтимoии шaхpвaндoни хyдpo 6a ухдаи худ мегиpaд [3,124]."

Дap чaхoни имpyзa дap нaзди дaвлaт мaчмyи тoми вaзифaх,oи мyхимтapин меиcтaнд, ки тaъинoти ичтимoии дaвлaт дap o^o ифoдa мегapдaд. Ba дap тaвcифи тaъинoти ичтимoии дaвлaт вaзифaи aз хaмa acocитapини oн, тaъмини caтхи мyaйяни зин^ти шaхpвaндoни худ, ^неъотзии тaлaбoти мoддии шaхpвaдoн Ba тaлaбoти мaънaвии oнх,o мебoшaд.

Мarçcaди acocии ичтимoй эълoн нaмyдaни дaвлaти демoкpaтй, пеш aз хaмa, aз тaъмини шapoити apзaндaи зиндaгй Ba инкишoфи oзoдoнa бapoи инcoн Ba шaхpвaнд мебoшaд. Бa aндешaи oлимoни вaтaнй ченaки шapoити зиндaгии apзaндa дap ^иёс 6a мaчмyи неъмaтхo Ba хизмaтpacoнихoи мoддию мaънaвй фaхмидa мешaвaд, ки тaлaбoти хaётaн мухими oдaмoнpo ^неъ менaмoяд[11,17]. Дap хarçиrçaт, ин ченaкхo мaвrçеи дaвлaти ичтимoиpo дap caтхи зин^ти мapдyм мyaйян мекyнaнд. Бa aндешaи мo хуб мешуд, ки хaнгoми мyaйян кapдaни та^ши дaвлaти ичтимoй дap тaъмини шapoити apзaндaи зиндaгй caтхи кaмбизoaтии aхoлй низ 6a инoбaт гиpифтa шaвaнд.

Шapoити apзaндaи зиндaгиpo дap хoлaти 6a шaхpвaндoн мyхaйё кapдaни мaoши apзaндa, шapoити мycoиди зиндaгй 6a мaъюбoн, кaфoлaти бехaтapии шaхpвaндoн, 6o мaхcyлoтхoи бocифaт тaъмин нaмyдaни хaлrç, дacтpac гapдoнидaни ёpии ти66й 6a шaхpвaндoн фapoхaм oвapдaн мумкин acт [12].

Зеpи мaфхyми «^ёти apзaндa» дapaчaи некyaхвoлй, хoлaти демoгpaфй, cифaти зиндaгoнии aхoлй, caтхи кaмбизoaтй, caтхy cифaти хизмaтpacoнихoи ичтимoй(хизмaтpacoнихoи poйгoн дap coхaи мaopиф Ba тaндypycтй) фaхмидa мешaвaд. Айни зaмoн хoлaти Faйpиrçaнoaтбaхши зиндaгoнй низ вyчyд дopaд, ки инcoн мyнтaзaм бapoи бapoмaдaн aз oн хoлaт кушиш мекyнaд, зеpo хoлaтхoи нoчopй Ba кaмбaFaлй бapoи зиндaгoнии шoиcтaи инcoн нoмyвoфиrç мебoшaнд.

Дaвлaти ичтимoии зaмoни хoзиpa вaзифaдop acт 6o6ara фapoхaм oвapдaни шapoитхoе, ки хaёти шoиcтa Ba pyшди oзoдoнaи шaхpвaндoнpo тaъмин менaмoяд, Faмхopй кyнaд. Зимшн, зеpи мaфхyми хaёти шoиcтa тaъминoти мoддии муто6щи cтaндapтхoи чaхoнй дacтpacии хaмaгoн 6a apзишхoи фapхaнгй, aмнияти ху^у^ии шaхcй Ba дap зеpи мaфхyми pyшди oзoдoнa бoшaд, pyшди зехнй, мaънaвй Ba чиcмoнии инотн фaхмидa мешaвaд.

Дaвлaти ичтимoй дaвлaтеcт, ки cиёcaтaш aз чихaти ичтимoй 6a тaъмини caтхи шoиcтaи зиндaгй Ba pyшди oзoдoнaи инcoн, хифзи ху^у^у oзoдихoи вaй нигapoнидa шyдaacт. Сиёcaти ичтимoии дaвлaт яке aз пpинcипхoи acocии дaвлaти демoкpaтии зaмoни хoзиpa мебoшaд.

Чyнoне ки дap китoби Н.А.Boлгин oвapдa шyдaacт: "Cacara ичтимoии дaвлaт - ин cиёcaтеcт, ки 6a тaFЙиp дoдaни caтх Ba cифaти зиндaгoнии aхoлй, тохиш дoдaни зиддиятхoи бaйни иштиpoкдopoни и^тиотди бoзapгoнй Ba пешгиpии низoъхoи ичтимoй дap зaминaи икгиотдй нигapoнидa шyдaacт [5,19]."

Baзифaхoи мухимми cиёcaти ичтимoии дaвлaти ху^у^6унёд Faмхopй кapдaн 6a хap як фapд, кaм кapдaни caтхи кaмбизoaтй, тaъмин кapдaни aхoлй 6o неъмaтхoи хaётaн мухим, бapдoштaни дapoзyмpии инcoн, кaфoлaти зиндaгoнии apзaндa 6a шyмop меpaвaнд. Яке aa

- 2б -

хусусиятхои сиёсати ичтимоии давлат ин чудонопазирии хукукхои ичтимой мебошад, ки онхо ба хар як фард дар раванди хаёташ кафолат дода шудаанд. Ба андешаи муаллиф, хамчунин давлати ичтимоии замони хозира бояд нишонахои зеринро дошта бошад:

✓ хаёти нсон, ^адру киммати у ва хукуку озодихои у бояд арзиши олй бошанд;

✓ сиёсати дохилй ва хоричии давлати ичтимой на ба манфиатхои умумй, балки ба химояи манфиатхои конунии шахрвандони ниёзманд нигаронида шавад;

✓ чобачокунии ичтимоии моликияти хусусй ва моликияти давлатй таъмин карда шаванд;

✓ карорхои хокимияти давлатй бояд аз чихати ичтимой боадолатона бошанд;

✓ сиёсати ичтимой ба рох монда шуда, асоси онро чавобгарии ичтимой ташкил дихад;

✓ бехатарии иктисодии инсон ва шахрванд кафолат дода шавад;

✓ таксимоти одилонаи захирахои миллй ба рох монда шавад;

✓ чомеаи шахрвандй инкишоф ёфта, мавкеъ ва нуфузи институтхои чомеаи шахрвандй дар хаёти чомеа мустахкам карда шавад [6,61 -62].

Дар шароити муосир давлатеро пайдо кардан мушкил аст, ки он характери ичтимой надошта бошад. Аксари давлатхои дунё хатто дар конунхои асосии хеш худро давлати ичтимой муаррифй менамоянд (Индонезия, Испания, Эстония ва гайра).

Яке аз чихатхои давлати ичтимоии замони хозира гамхории зиёд дар хакки категорияхои аз нигохи ичтимой бехимояи шахрвандон: кудакон, одамони имкониятхояшон махдуд, пиронсолон, одамони бехонумон ва гайра мебошад. Давлат танхо шахсонеро ки дар хакикат ба кумаки ичтимой ниёз доранд, таъмин мекунад. Сухан танхо дар бораи фарохам овардани чунин имкониятхои мусоиди хукукй ва ташкилй меравад, ки дар онхо шахрвандон бо кушишхои хеш барои худ ва ахли оилаашон некуахволй ба вучуд оранд.

Бори аввал дар Конститутсияи 4ШС Точикистон, ки 1 марти соли 1937 бо карори съезди 6 фавкулодаи шурохои 4ШС Точикистон тасдик гардид[8,169], дар бораи зиёд намудани бойгарии чамъиятй ва бехтар кардани дарачаи некуахволии моддй ва мадании мехнаткашон сухан рафта буд. Хдмчунин дар моддаи 12 Конститутсияи мазкур принсипи "касе, ки кор намекунад, у намехурад" ва инчунин "аз хар кас мувофики кобилияташ ва ба хар кас мувофики мехнаташ" мукаррар карда шуда буд, ки он аз меъёрхои Конститутсияи ИЧ,ШС соли 1936 сарчашма мегирифт. Ин принсипро аз чихати адолати ичтимоиро инъикос карданаш то андозае тарафдорй намудан мумкин аст, вале дар ин чо танхо сухан дар бораи мехнаткашон сухан рафта истодааст. Дар боби 9-и Конститутсияи мазкур бошад, як катор хукукхои ичтимой аз чумла хукук ба мехнат (моддаи 105), истирохат (моддаи 106) ва таъминоти ичтимой (моддаи 107) мустахкам карда шуда буданд, ки аз кафолати шароити арзандаи зиндагй дарак медоданд.

Дар Конститутсияи 4111С Точикистон, ки дар ичлосия хаштуми гайринавбатии Шурои Олии 4ШС Точикистон даъвати нухум 14 апрели соли 1978 кабул шудааст, то андозае ба хукуку озодихои инсон ва шахрванд ахаммияти хоса дода, боби 6-и он пурра ба хукук, озодй ва вазифахои асосии гражданинхои РСС Точикистон бахшида шуда буд. Дар моддахои 37 то 43 сухан дар бораи хукуку озодихои ичтимой меравад. Аз чумла бори аввал оиди кумакхои ичтимой дар моддаи 41 чунин омадааст: "Гражданинхои РСС Точикистон дар пиронсолй, дар мавридхои беморй, тамоман ё кисман гум кардани кобилияти мехнат ва инчунин махрум шудан аз сарпараст хукуки таъминоти моддй доранд[9,125]"

Баъди истиклолият Конститутсияи 4умхурии Точикистон 6 ноябри соли 1994 кабул карда шуд. Дар Конститутсияи 4умхурии Точикистон дар моддаи 1-и кисми 2 Точикистон давлати ичтимой эълон гардидааст. Дар боби дуюм бошад, моддахои 33 - 39 хукукхои ичтимоии инсон ва шахрванд ба андозаи пурра нишон дода шудаанд.

«Тoчикиcтoн дaвлaти ичтимoй бyдa, бapoи хap як инcoн шapoити зиндaгии apзaндa Ba инкишoфи oзoдoнapo фapoхaм меopaд[1,4].»

Меъёpи мaзкypи Кoнcтитyтcияи Ч,yмхypии Тoчикиcтoн мoхияти ичтимoии дaвлaтpo мyкappap кapдaacт. Аз тaлaбoти мoддaи мaзкyp чунин yхдaдopихoи кoнcтитyтcиoнии дaвлaти Тoчикиcтoн бapмеoяд: хифзи мехнaт Ba caлoмaтии oдaмoн, мyкappap кapдaни aндoзaи хaдди aкaлли музди мехнaт, дacтгиpии дaвлaтии oилa, мaъюбoн Ba шaхcoни пиpoнcoл, мyнтaзaм инкишoф дoдaни низoми хaдaмoти ичтимoй, мyкappap нaмyдaни нaфaкaи дaвлaтй, кyмaкпyлихo Ba дигap кaфoлaтхoи хифзи ичтимoй. Ниcбaти дaвлaтхoе, ки дap caтхи кoнcтитyтcия хyдpo ичтимoй эълoн кapдaaнд, aндешaи Б.C.Эзбеевpo тapaфдopй нaмyдaн мумкин acт, ки чунин бaён кapдaacт:

"Дap caтхи Кoнcтитyтcия эътиpoф кapдaни ичтимoй бyдaни дaвлaт чунин мaънo дopaд, ки дaвлaт вaзифaхoи yмyмиичтимoиpo ичpo мекyнaд Ba Bo6aCTa 6a зaхиpaхoи иктитодии худ бapoи шaхpвaндoнaш кyмaкхoи мoддиpo кaфoлaт медихaд [4,382]."

Хусусияти ичтимoй дoштaни дaвлaти Тoчикиcтoн дap oн зoхиp мешaвaд, ки cиёcaти дoхилии oн бapoи фapoхaм oвapдaни шapoит чихaти зин^ии apзaндa Ba инкишoфи oзoдoнaи шaхcият нигapoнидa шyдaacт.

Тaъмини некyaхвoлии чaмъият дap acocи aдoлaти ичтимoй хaдaфи acocии Ч,yмхypии Тoчикиcтoн acт. Дap дaвлaти мo Faмхopй Ba aхaмият дoдaн 6a coхaхoи мухимми мapбyт 6a фaъoлияти oммaи вacеи мapдyм дap мaдди aввaл acт. Ин coхaхo aз oн чихaт мyхиммaнд, ки шaхpвaндoн хaмapyзa 6o orap capyкop дopaнд, мacaлaн, coхaхoи нигaхдopии тaндypycтй, мaopиф, хифзи ичтимoии aхoлй, нaфaкa, cyFypтa Ba Faйpa. Фapoхaм oвapдaни шapoит бapoи тaхcил имтон медихaд, ки нoвoбacтa aз вaзъи ичтимoй нaвpacoнy чaвoнoн 6a oмyзиш чaлб кapдa шaвaнд. Дap низoми мaктaбхoи oлй вoбacтa 6a тaлaбoти иктитоди бoзapгoнй Ba вaзъи иктиотдии тaбaкaхoи гyнoгyни чoмеa шaклхoи poйгoн Ba пyлaкии тaхcил 6a poх мoндa шyдaaнд. Ч,aвoнoн дap мacъaлaи интихoби шaкли тaхcил томилхукук мебoшaнд. Хapoчoти тaхcилpo дap гypyххoи шaкли тaхcилaшoн poйгoн худи дaвлaт пapдoхт мекyнaд. Дaвлaт бapoи гypУххoи мyaйяни шaхpвaндoн иcтифoдaи 6епули хизмaтpacoнии ra66^o мyкappap кapдaacт. Нaфaкaхypoн, иштиpoкдopoни Чднги Бyзypги Baтaнй, гypУххoи мyaйяни мaъюбoн Ba ятимoн aз хизмaтpacoнии ти66й 6a тaвpи имтиёзнoк иcтифoдa ме^танл.

Акидаи мдaвлaти хукукии ичтимoйм мaзмyнy paвиши aмaлй низ дopaд. Аз як тapaф, дaвлaти ичтимoй зapypaти фaъoлияти вacеи ичтимoии дaвлaтpo тaкoзo мекyнaд. Аз тapaфи дигap, фaъoлияти ичтимoии дaвлaт нoмaхдyд бyдa нaметaвoнaд. Дaхoлaти oн 6a чaмъияти хyдтaнзимшaвaндaи шaхpвaндй хaдди мyaйян дopaд. Ин чaмъият пoяи дaвлaти хукук6унёд бyдa, мycтaкилoнa тaвaccyти вycъaти мyнocибaтхoи бoзop инкишoф меёбaд. Бинoбap oн, дaвлaти ичтимoй дap як Ba^r дaвлaти хукук6унёд acт, яъне хукук - хaдди дaхoлaти дaвлaти ичтимoй 6a чaмъияти шaхpвaндй acт[13,190].

Дap шapoити иктиотди бoзopгoнй нoбapoбapи ичтимoй нoгyзиp acт. Бapoи хaмин, кoфтyкoви мycoлихaи ичтимoй дap шapoити вoлoияти хукук яке aз вaзифaхoи acocии дaвлaти мyocиpи хукук6унёд мебoшaд. Аз ин хyлoca кapдaн мумкин aCT, ки хyкyкхoи ичтимoй 6o ху^у^^и шaхcй низ дap вoбacтaгй rçapop дopaнд, oraopo nyppa Ba дopoи мaзмyни aмaлй мегapдoнaнд. Миcoл, хукук 6a мaнзил нoпyppa Ba мoхиятaн хaмaгй хaмчyн FOя 6o^ мемoнaд, arap дap хyкyкхoи шaхcй хукук 6a дaхлнoпaзиpии мaнзил мycтaхкaм тамешуд. Бoяд ^йд нaмoем, ки гypyхи хyкyкхoи бappacишaвaндa 6o хyкyкхoи сиёсй чyдoнoпaзиp мебoшaд, зеpo хaмaи хукук Ba oзoдихo 6a хaм aлoкaмaнд бyдa, дap якчoягй XOлaти хукукии инcoн Ba шaхpвaндpo тaшкил медихaд [14;186].

Дaмин тaвp, Ч,yмхypии ^чикистон poхи тaшкил кapдaни дaвлaти ^ra^o^o пеш гиpифтacт Ba o^o дap Кoнcтитyтcия низ тaхким бaхшидaacт. Мyвoфики Кoнcтитyтcияи

4умхурии Точикистон давлат дар шахси макомоти хокимяти конунбарор ва ичроия оид ба самтхои асосии зерин сиёсати ичтиморо тахия месозад: дастгирии давлатии оила, модарй, падарй, ва кудакй, таъин кардани нафакахо ба маъюбон ва дигар шахсони гайрикобили мехнат, таъсиси низомхои хадамоти ичтимоии шугл, ки вазифадоранд бобати ба чои кор таъмин намудани шахсони чои кории доимй надошта ва ба онхо додани кумакпулихои мувофик ба сабаби бекорй чорахо андешанд, пардохти нафакахои давлатй ва кумакпулихои ичтимой, хифзи мехнат ва саломатии одамон ва гайрахо. Чунин давлат зимни муайянкунии вазифахои имтиёзноки худ, хаёти арзандаи шахрвандон ва некуахволии шахсоне, ки ба он мустакилона ноил шуда наметавонанд, таъмин мекунад.

Яке аз дастовардхои мухимми соха дар 30 соли даврони истиклолият - ин ташаккули пойгохи хукукии сохаи хифзи ичтимоии ахолй буда, дар ин замина даххо санадхои меъёрии хукукй тахия ва ба тасвиб расидаанд. Сатхи хифзи ичтимоии аъзоёни чамъият ба кобилияти баланд бардошта тавонистани вазъи ичтимоии худ, талаб карда тавонистани амалишавии хукукхои ичтимоии худ асос меёбад.

Аз нуктаи назари баъзе муаллифон[10,179] дар таъмини шароити арзандаи зиндагй накши давлат хеле калон аст. Давлат ба андозаи иктидору имконятхои моддй ва молиявии худ кушиш мекунад, ки дар хаёт сиёсати ичтимоиро татбик карда, дарачаи некуахволии ахолиро баланд бардорад. Андешаи онх,оро бешак тарафдорй кардан мумкин аст, зеро самаранокии сиёсати ичтимоии давлат, аз рушди иктисодии мамлакат, мавчудяти заминахо ва захирахои моддй-техникй, аз муътадилии вазъи сиёсй, хамчунин аз дурандешй, инсондустй, ва мунтазам дар хаёт татбик намудани ислохотхо вобаста аст.

Фаъолияти ичтимоии давлат оид ба таъминсозии шароитхои шоистаи зиндагии ахолй маблаги зиёди молявии бучет ва мачмуи томи чорабинихои гуногунро такозо мекунад, ки сиёсати окилонаи андозбандй, тахияи бучети давлатй, гузаронидани ислохотхои ичтимой ва тандурустй, чорй намудани барномахои гуногуни ичтимой, дар сохаи шугли ахолй ва гайрахо аз чумлаи онхоянд.

Албатта, чунин вазифахои бузург танхо дар шароити заминаи конунгузории ташаккулёфта ва механизми чобачогузоштаи хадамоти давлатй амалй шуда метавонад. Давлат хадафи зина ба зина баланд бардоштани сатхи зиндагии ахолии кишварро пеш гирифта, халлу фасли масъалахои хаёти ичтимоир самти афзалиятноки сиёсати иктисодии худ карор додааст.

Аз ин лихоз дар давоми чанд соли охир ба рушди сохахои ичтимой, махсусан маориф, тандурустй, хифзи ичтимоии ахолй, баланд бардоштани сифат ва сатхи зиндагии шахрвандон бо рохи зиёд намудани музди мехнати кормандони сохахои бучетй, нафака, идрорпулихо ва дастгирии оилахои камбизоат ва гайра такрибан нисфи бучети давлатй сафарбар карда мешавад.

Дар 4умхурии Точикистон чихати таъмини некуахволии ахолй хамасола чорахо андешида мешаванд. Масалан, дар панч соли охир сатхи некуахволии мардум тадричан баланд шуда, даромади пулии ахолй аз 41,1 миллиард сомонии соли 2018 ба 87 миллиард сомонй дар соли 2022 расонида шуд, яъне 2,1 баробар зиёд гардид.

Музди миёнаи мехнат дар кишвар якуним баробар ва андозаи нафакаи нихой 1,3 баробар афзоиш ёфт.

Дар натича сатхи камбизоатй аз 27,4 фоизи соли 2018 то 22,5 фоиз дар соли 2022 кохиш дода шуд.

Хдчми умумии харочоти бучети давлатй ба сохахои ичтимой аз 9,1 миллиард сомонии соли 2018 то 14,7 миллиард сомонй дар соли 2022 расидааст ё 62 фоиз зиёд гардидааст,[2,3] ки ба таври муфассал дар расми 1 бо нишондихандахо оварда шудааст.

даромади пулии сатхи камбизоатй харочоти бучет ба маош, нафак,а ва

ахолй бо % бо % сохаи ичтимой бо стипендия бо%

%

Айни замон давлатхои пешрафтаи чахон ^исми асосии маблагхои бучаи худро барои халли масъалахои ичтимой, аз чумла таъминоти ичтимой ва баланд бардоштани сатхи зиндагии ахолй пешбинй мекунанд. Давлатхои демократй, ки ба хащ-хамчун манбаи хокимият, ба тачзияи хокимият, ба химояи ху^у^у озодихои инсон ва шахрванд такя мекунанд, метавонанд танхо дар шароити сиёсати одилонаи ичтимоие, ки ба химояи гуруххои аз чихати ичтимой ниёзманд нигаронида шудааст, инкишоф ёбаданд. Аз гуфтахои боло ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки дар Чумхурии Точикистон низ мисли дигар давлатхои ру ба таравдй сатхи зиндагии ахолй аз бисёр чихат ба сатхи и^тисодии давлат ало^аманд аст.

Хдмин тавр на^ши давлати ичтимой дар таъмини шароити арзандаи зиндагй хеле калон мебошад. Барои ноил шудан ба сатхи арзандаи зиндагй ва инкишофи озодона давлат ва чамъият бояд дар хамбастагй фаъолият намояд. Бояд ну^гахои зерин ба нараз гирифта шаванд:

1. Таъмин намудани ху^у^у озодихои ичтимоии инсон ва шахрванд дар Чумхурии Точикистон бо салохиятхои ма^омоти гуногуни давлатй, ма^омоти худидоракунй, ташкилотхои чамъиятиву сиёсй, хамчунин ба худфаъолияти худи шахрвандон хеле ало^амандии зич дорад. Низоми хамаи ин салохиятхои ма^омотхо бояд дар санади меъёрии ягона - "Кодекси хифзи ичтимоии ахолии Чумхурии Точикистон" муттахид карда шавад. Кодекси мазкур бояд ба тамоми ма^омоти давлатй, ташкилотхои чамъиятй ва сиёсй, шахсони мансабдор пахн гардида, меъёрхои риоя, назорат, хифз ва бар^ароркунии ху^у^хои ичтимоии поймолгаштаро дар бар гирад;

2. Яке аз омилхои мухимме, ки дар Чумхурии Точикистон боиси рушди ху^у^у озодихои ичтимой мегардад, ин харчи бештар дар ниходи хал^ чойгир кардани принсипи "ху^у^талабкунй" мебошад. Х^у^хои ичтимой хамчун меъёр дар санадхои меъёрии -ху^у^й бо^й мемонанд то он даме ки шахрвандон аз он истифода накунанд. Барои мисол яке аз ху^у^хои ичтимой- ху^у^ ба хифзи саломатиро мегирем. Дар Конститутсияи Чумхурии Точикистон ёрии ройгони тиббй кафолат дода шудааст. Ва^те ки шахрвандон ба муассисахои табобатй мурочиат мекунанд, бояд талаб кунанд, ки ёрии аввалини тиббй ба онхо ройгон расонида шавад.

3. Иттиходияхои чамъиятй, ташкилотхои гайрихукуматй дар амалй гардонидани сиёсати ичтимоии давлат бо давлат хамкории хамачонибаро чоннок намоянд. Давлат ба нишондодхои ^онун асос карда, барои хар як инсон таъмин кардани шароитхои зиндагии шоистаро ба ухдаии худ мегирад. Дар натича хар инсон дар чомеа ба чунин

сат^и зиндагй умед баста метавонад, ки дар он на танхо зиндагонии оддиро паси сар кунад, балки худро хамчун шахсият эхсос карда, аз давлати худ ифтихор намояд;

4. Барои баланд бардоштани дарачаи некуахволии мардум хуб мешуд, ки дар сатхи чамоатхо корбарй чоннок карда шуда, вохиди кории ягона, яъне вазифаи "мутахассис оид ба хифзи ичтимоии ахолй" таъсис дода шавад. Тадбири мазкур бо максади ба ахолй дастрас намудани хукукхои ичтимой, аз чумла, кумаки ичтимой ба рох монда мешавад.

5. Ба максад мувофик мебуд, ки музди маоши корманд бо назардошти баланд шудани нархи озукаворй ва хизматрасонихо баланд бардошта шавад, яъне музди маош бо нархи бозор мувофикат кунад. Назорат аз болои нархи махсулоти озукаворй чоннок карда шавад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Конститутсияи Цумуурии Тоцикистон аз 6 ноябри соли 1994 бо тагйироту иловауои соли 1999, 2003, 2016. Душанбе, Цонуният. 2016 - http://mmk.tj - Маркази миллии цонунгузории назди Президенти Цумуурии Тоцикистон (санаи муроциат 04.02. 2023)

2. Паёми Асосгузори сулуу ваудати миллй, Пешвои миллат Президенти Цумуурии Тоцикистон муутарам Эмомалй Раумон «дар бораи самтуои асосии сиёсати дохилй ва хориции цумуурй" 23.12.2022,- http://www.president.tj - Сомонаи расмии Президенти Цумуурии Тоцикистон (санаи муроциат 13.04.2023)

3. Баглай М.В. Кoнституциoннoе nравo Рoссийскoй Федерации: учебник. 4-е изд. -Москва: Норма, 2004. - 584 с.

4. Эзбеев Б.С. Человек, Народ, Государство в конституционном строе Российской Федерации: монография. 2-е изд., перераб и дoп. /Б.С. Эзбеев. - Мoсква: Прoспект, 2015. - 656 с.

5. Вoлгина Н.А.Сoциальная тлитика/Н.А.Вoлгина. -Мoсква: Изд-вo РАГС, 2005. - 424 с.

6. Леoнoв И.В. Сoвременнoе сoцuальнoе гoсударсmвo: сущнoсть, признаки и прoблемы фoрмuрoванuя /И.В. Леoнoв. -Мoсква: МГИМO, 2006 - 96 с.

7. Михеева Л.Ю. Опека и пoпечuтельствo: теoрuя и практuка/Пoд ред. Р.П. Мананкoвoй. - Мoсква: Вoлтерс Клувер, 2004. - 368 с.

8. Мацмуи Кoнстuтутсuяуou Тoцuкuстoн/Мууаррири масъул Б.С. Гадoев. - Душанбе: ЦСК Чonхoнаu Дoнuш, 2015. - 633 с.

9. Мацмуи Кoнстuтутсuяуou Тoцuкuстoн. -Хуцанд: Нури Маърифат, 2021 - 352 с.

10. Маумудoв М.А., Т.Н.Зиёев, А.Г.Хoлuцoв, З.Искандарoв. Хуцуцм Инсoн. - Душанбе: АВА, 2007 - 320 с.

11. Сангuнoв Д.Ш., Шoнасрuддuнoв Н. Хуцуци mаъмuнomu uцтuмouu Цумуурии Тoцuкuсmoн / Д.Ш. Сангuнoв, Н. Шoнасрuддuнoв. - Душанбе: Эр-граф, 2010. - 360 с.

12. Сomuвoлдuев Р.Ш. Назарияи умумии ууцуц ва давлат.- Душанбе: Империал-Групп, 2003. - 552 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

13. Тuунoв O.И. Кoнсmumуцuoннoе права и свобoды челoвека и гражданина в Рoссuйскoй Федерации /^д ред. О.И.Тиунова. - Москва: Норма, 2005. - 608 с.

14. Указ Президента Рoссuйскoй Федерации om 02.07.2021 "O стратегии нацuoнальнoй безoпаснoсmu Рoссuйскoй Федерации" (манбаи элекmрoнй) http://www.kremlin.ru (санаи мурoцuаm: 03.02.2023).

15. Учение o6 управлении Лoренса фoн Штейна / ^четтва Л.Н. / 2017. URL: http// www.socionauki.ru (санаи мурoцuаm:03.02.2023).

16. Мещеря^ва А.Ф. Сoцuальнoе гoсударсmвo: mеoреmuкo-правoвые аспекты фoрмuрoванuя и развития // Наука. Oбщесmвo. Гoсударсmвo. - 2021. - №3. -https://cyberleninka. (санаи мурoцuаm: 17.04.2023).

REFERENCES:

1. The Constitution of Tajikistan from November 6, 1994, Supplemented of 1999, 2003, 2016 years. Dushanbe, Legistimacy. 2016 - http://mmk. tj - National Legislative Centre under the President of Tajikistan Republic (date of appeal: 04.02. 2023).

2. The Address of the Founder of Peace and National Unity , Leader of nations, the President of Tajikistan Republic Emomali Rahmon "About the Main Directions of local and foreign policy" (23.12.2022). - http://www.president. tj - official site of the President of Tajikistan Republic

3. Bagkay M.V. Constitutional Right of Russian Federation. Manual. The 4th edition /Baglay M.V. - Moscow: Norma, 2004. - 584 pp.

4. Ezbeev B.S. Man, Public, Government in the Constitutional System of Russian Federation: monograph. The second edition, amended and supplemented / B.S. Ezbeev. - Moscow: Prospect, 2015. - 656pp.

5. Volgina N.A. Social politics / N.A. Volgina. - Moscow: Publish RAGS, 2005. - 424 pp.

6. Leonov I.V. Modern Social Government: essence, mark and problems offormation / Leonov I.V. - Moscow: MGIMO, 2006. - 96pp.

7. Mikheeva L.U. Trusteeship and guardianship: theory and practice / Under the editorship RP.Mononkova. - Moscow: Volterc Kluver 2004. - 368 pp.

8. Complex of Tajikistan Constitutions / Responsible Editor Gadoev B.S. - Dushanbe: JSK Chopkhonai Donish, 2015. - 633 pp.

9. Complex of Tajikistan Constitutions. - Khujand: Nuri ma'rifat, 2021. - 352pp.

10. MahmudovM.A., T.N.Ziyoev, A.G.Kholikov, Z.Iskandarov. Human Rights. Dushanbe: AVA, 2007. - 320pp.

11. Sanginov D.Sh., Shonasriddinov N. Rights of Social Provision of Tajikistan Republic. -Dushanbe: Er-graph, 2010. - 360pp.

12. Sotivoldiev R.Sh. General Theory of Right and State / Sotivoldiev R.Sh. - Dushanbe: Imperial Group, 2003. - 552 pp.

13. Tiunova O.I. Constitutional Human and citizen's Rights and Freedom of Russian Federation / Under the editorship of O.I.Tiunova. - Moscow: Norma 2005. - 608 pp.

14. Decree of the President of Russian Federation from 02.07.2021 " About the Strategy of Security of Russian Federation" [Electronic resource] http://www.kremlin.ru (date of appeal: 03.02.2023)

15. Study about the management of Lorence fon Shtein / Kochetkova L.N. / 2017. URL: http// www.socionauki.ru (date of appeal: 03.02.2023)

16. Mesheryakova A.F. Social State:theoretico-legal aspects of formation /Mesheryakova A.F. // Science, Society, State. - 2021. - №3. - https://cyberleninka.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.