Научная статья на тему 'ТАКМИЛИ СИЁСАТИ МИНТАҚАВӢ ДАР СОҲАИ ДАРОМАДИ АҲОЛӢ'

ТАКМИЛИ СИЁСАТИ МИНТАҚАВӢ ДАР СОҲАИ ДАРОМАДИ АҲОЛӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
90
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Калидвожаҳо: даромади аҳолӣ / тафриқаи даромад / танзими даромад / сиёсати минтақавӣ / усулҳои танзим / сатҳи зиндагӣ / барномаи давлатӣ / Ключевые слова: доходы населения / дифференциация доходов / регулирование доходов / региональная политика / методы регулирования / уровень жизни / государственнная программа

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Саиджонов Содикжон Шарифджонович, Зокирова Шаходат Мухитдиновна

Масъалаҳои такмили сиёсати минтақавӣ дар соҳаи даромади аҳолӣ мавриди таҳқиқ қарор дода шудааст. Зарурати танзими давлатии даромади аҳолӣ, махсусан дар шароити иқтисоди бозорӣ баррасӣ шуда, бо дарназардошти вазъи воқеии сатҳи зиндагии аҳолии манотиқи кишвар, аз ҷумла аҳолии вилояти Суғди Ҷумҳурии Тоҷикистон самтҳои асосии калидии такмили сиёсати иҷтимоии давлатӣ пешниҳод гардидаанд. Дар асоси таҳлили сохтори даромади аҳолии вилояти Суғд дар даҳсолаи охир, таҳлили муқоисавии музди миёнаи меҳнат дар минтақаҳои кишвар, музди меҳнати миёна дар навоҳии вилоят, чораҳои асосии давлатӣ тавассути таҳияи барномаи баробарсозии даромади аҳолии минтақаҳо дар сатҳи ҷумҳурӣ, минтақа ва маҳаллӣ асоснок карда шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ РЕГИОНАЛЬНОЙ ПОЛИТИКИ В СФЕРЕ ДОХОДОВ НАСЕЛЕНИЯ

Исследуются вопросы совершенствования региональной политики в области доходов населения. Рассмотрена необходимость государственного регулирования доходов населения в условиях рыночной экономики, с учетом реального состояния уровня жизни населения регионов, в частности Согдийской области Республики Таджикистан. Предложены ключевые направления совершенствования государственной социальной политики в области доходов. На основе анализа структуры доходов населения Согдиской области, сравнительного анализа среднемесячной заработной платы по регионам и по районам области обоснованы основные государственные меры посредством разработки программы по выравниванию доходов населения регионов на республиканском, региональном и местном уровне

Текст научной работы на тему «ТАКМИЛИ СИЁСАТИ МИНТАҚАВӢ ДАР СОҲАИ ДАРОМАДИ АҲОЛӢ»

УДК 332.1

DOI10.24412/2411-1945-2022-3-103-113

ТАКМИЛИ СИЁСАТИ Саидцонов Содиццон Шарифцонович, муаллими МИНТАДАВЙ ДАР СОХАИ калони кафедраи бауисобгирии бухгалтерии ДАРОМАДИАХРЛЙ ДДХрСТ Зокирова Ша^одат Му^итдиновна,

н.и.и., дотсенти кафедраи ицтисодиёти корхонауо ва минтацаи ДДХрСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ Саиджонов Содикжон Шарифджонович, РЕГИОНАЛЬНОЙ ПОЛИТИКИ старший преподаватель кафедры бухгалтерского В СФЕРЕ ДОХОДОВ учета ТГУПБП; Зокирова Шаходат НАСЕЛЕНИЯ Мухитдиновна, канд. экон. наук, доцент кафедры экономики предприятий и региона ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

IMPROVEMENT OF Saidjohnov Sodikjohn Sharifjohnovich, senior REGIONAL POLICY IN THE teacher of the department of accounting under SPHERE OF POPULATION'S TSULBP, Zokirova Shakhodat Mukhitdinovna, INCOMES candidate of the sciences of economics, Associate Professor of the department of enterprise and region economy, TSULBP (Tajikistan, Khujand)

Калидвожа^о: даромади ауоли, тафрицаи даромад, танзими даромад, сиёсати минтацави, усулуои танзим, сатуи зиндаги, барномаи давлати

Масъалауои такмили сиёсати минтацави дар соуаи даромади ауоли мавриди тауциц царор дода шудааст. Зарурати танзими давлатии даромади ауоли, махсусан дар шароити ицтисоди бозори барраси шуда, бо дарназардошти вазъи воцеии сатуи зиндагии ауолии манотици кишвар, аз цумла ауолии вилояти Сугди Цумуурии Тоцикистон самтуои асосии калидии такмили сиёсати ицтимоии давлати пешниуод гардидаанд. Дар асоси таулили сохтори даромади ауолии вилояти Сугд дар даусолаи охир, таулили муцоисавии музди миёнаи меунат дар минтацауои кишвар, музди меунати миёна дар навоуии вилоят, чорауои асосии давлати тавассути тауияи барномаи баробарсозии даромади ауолии минтацауо дар сатуи цумуури, минтаца ва мауалли асоснок карда шудааст.

Ключевые слова: доходы населения, дифференциация доходов, регулирование доходов, региональная политика, методы регулирования, уровень жизни, государственнная программа

Исследуются вопросы совершенствования региональной политики в области доходов населения. Рассмотрена необходимость государственного регулирования доходов населения в условиях рыночной экономики, с учетом реального состояния уровня жизни населения регионов, в частности Согдийской области Республики Таджикистан. Предложены ключевые направления совершенствования государственной социальной политики в области доходов. На основе анализа структуры доходов населения Согдиской области, сравнительного анализа среднемесячной заработной платы по регионам и по районам области обоснованы основные государственные меры посредством разработки программы по выравниванию доходов населения регионов на республиканском, региональном и местном уровне.

Key-words: incomes of the population, income of differentiation, the regulation, the regional policy, the methods of regulation, standard of living, state program of income

The article examines the issues of improving the regional policy in the field of incomes of the population. The necessity of state regulation of incomes of the population in a market economy is considered, taking into account of the real state of the standard of living of the population of the regions, in particular the Sughd region of the Republic of Tajikistan, the main key directions for improving the state social policy in the field of income are proposed.On the based of analysis of the income structure of the population of the Sughd region, a comparative analysis of the average monthly wages of the regions of the country, the average monthly wages by districts of the region, the main measures of the state are substantiated by developing a program for equalizing the incomes of the population of the regions at the republican, regional and local levels.

Рушди мишэдахои Чумхурии Точикистон раванди гуногунпахлу буда, бехтар намудани зиндагии ахолй яке аз чанбаи мухимтарини он ба хисоб меравад. Дар айни замон баландбардории сатхи даромади во^еии ахолии минта^ахои Чумхурии Точикистон вазифаи аввалиндарача мебошад. Дар робита бо баландбардории даромад масъалаи асосии зерин ба миён меояд: оё дар шароити бозорй ба равандхои ташаккул, та^сим ва бозта^сими даромади ахолй таъсир расонидан имконпазир аст? Муаммои бартараф кардан ва ё хадди а^ал танзими тафри^аи даромади ахолй ба натори масъалахои мураккаби сиёсати макрои^тисодй ва хадафхои мухимтарини сиёсати дохилии хар як давлат дохил мешавад.

Зарурати дахолати муайяни тасхехии давлатро ба сохаи даромад намояндагони хамаи консепсияхои и^тисодй эътироф мекунанд. Дар хамаи низомхои и^тисодй, чамъият дар ин ё он дарача дастгирии моддии шахсони мувавдатан бешугл, гайри добили мехнат ва таъминоташон гайрикофиро ба зимма мегирад. Лекин, дар баробари ин, тарафдорони усули сотсиалистй, ки бар му^обили муста^илияти и^тисодии истехсолкунандагон ва бозор баромад мекунанд, чунин мехисобанд, ки хамаи амалхои иштирокдорони истехсолот ва мувофи^ан та^симоти махсулоти истехсолшуда бояд ба таври ^атъй ба танзим дароварда шавад.

Дар и^тисодиёти на^шавй сиёсати та^симотии давлат вазифахои и^тисодй, ичтимой ва идеологиро ичро менамуд. Вай ба он холат асос меёфт, ки давлат масъулияти пурраи некуахволии хар як фардро ба души худ мегирад. Сатхи пасти даромади пулй бо хизматрасонихои ройгони ичтимой оид ба хифзи саломатй, маориф ва манзил, ки давлат пешниход мекунад, чуброн карда мешавад. Нархи молхои ниёзи аввалиндарача, ба мисли хурокворй, манзил, хизматхои коммуналй, на^лиёт ва гайра аз чихати маъмурй му^аррар ва дар сатхи пасту добили ^абул нигох дошта мешавад. Лекин, аз сабаби махдуд будани захирахо чунин холат тулонй давом ёфта наметавонад ва чй тавре ки тачриба нишон медихад, пас аз як ^атор тагйироти гайричашмдошт таназзули тамоми низом ба амал меояд.

Чонибдорони консепсияи бозорй зарурати танзими равандхои бозта^сими даромадро эътироф намуда, аз он бар меоянд, ки механизми и^тисодиёти бозорй худтанзимкунанда махсуб меёбад ва ба хадди аксар расонидани чихатхои мусбат ва ба хадди а^ал овардани чихатхои манфии бозор равона гардидааст. Аммо, вай аз чихати ичтимой бефар^ буда, ба хеч кас ху^у^ ба мехнат, ба даромад, тахсил, ба хифзи ичтимой дар холати аз даст додани ^обилияти мехнатиро намедихад. Махз хамин холат дар низоми и^тисоди бозорй ба тавсеаи сатхи нобаробарй аз руйи даромад шароит ба вучуд меорад. Лекин, дарачаи аз хад зиёди тафри^абандии ичтимоии чамъият, талаботи мачмуиро дар и^тисодиёт ихтисор намуда, дар интихо ба поёнравии и^тисодй оварданаш мумкин аст. Афзоиши таба^абандии ичтимой

боиси афзоиши теъдоди ахолии камбизоат мегардад ва мумкин аст сабаби таквияти ташаннучи ичтимой шавад. Сабабхои мазкур, давлатро бо максади кохиш додани нобаробарй ва рафъи зухуроти номатлуби он ба ичрои функсияи субъекти танзимкунанда дар сохаи таксимоти даромад водор месозад.

Танзими даромади пулии ахолиро ба амал оварда, давлат усулхо ва воситахои гуногунро истифода мебарад, ки онхо вобаста ба шароитхои муайян, имконоти моддии давлат, амалияи танзим тагйир меёбанд. Тавассути усулхои мавриди татбик, давлат вазифаи танзимотии худро амалй намуда, ба максадхои муайяншуда ноил мегардад. Байни усулхои танзими давлатии даромади ахолй усулхои хукукй, маъмурй ва иктисодиро чудо намудан мумкин аст, ки дар навбати худ ба мустаким ва гайримустаким чудо мешаванд. [1, с. 84] Сиёсати ичтимой унсури марказии стратегияи миллии кохиши камбизоатй ба хисоб меравад, зеро дар он чорахое муайян мегарданд, ки бевосита барои рафъи зухуроти мазкур дар сохахои зерин равона мегарданд:

- сиёсати ташаккули даромад;

- сиёсат дар бозори мехнат, шуглнокй ва музди мехнат;

- рушди хидматрасонихои ичтимой (тандурустй, маориф ва гайра);

- низоми хифзи ичтимой;

- низоми нафака, такмили конунгузорй;

- сиёсати минтакавй;

- рушди бизнеси хурд ва миёна хамчун сохаи худиштигол ва худкумакрасонй;

- такмили конунгузорй дар самтхои мазкур.

Дар робита бо ин, Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030 татбики мачмуи чорахоеро пешбинй мекунад, ки ба самтхои зерин равона шудаанд:

- мусоидат ба афзоиши даромади ахолй, бахусус, ахолии дехот, чавонон ва занхо;

- фарохам овардани шароит барои ёфтани чойи кории сазовор ва пурмахсул, аз чумла бо кор таъмин намудани табакахои осебпазири ахолй;

- кохишдихии сатхи нобаробарй дар чомеа.[2]

Рушди устувори иктисодиёт ва ба миён омадани иктисодиёти омехта ва афзудани мустакилияти субъектони хочагидор дар иктисодиёти Чумхурии Точикистон тахияи стратегияи ташаккул ва истифодаи хамаи намудхои даромади пулии ахолии вилояти Сугдро такозо менамояд. [3, с.118] Тибки маълумоти расмии оморй музди мехнати миёнаи номиналии хармоха дар хамаи минтакахои чумхурй, аз чумла вилояти Сугд афзуда истодааст (ниг. ба расми 1).

а >

то * о

то % ю х то к

ото I | Ч о

м * £

5 с; о

Ч О и

то X1

£ то

О 5

О. о.

то то

с! "

800 700 600 500 400 300 200 100 0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Сол^о

Расми 1 - Динамикаи даромади миёна ба хар сари ахолии в. Сугд дар солхои

- 105 -

2010-2020

Дар баробари ин, суол ба миён меояд, ки то кадом дарача ин раванд рушдёбанда аст. Омузиши динамикаи даромади во^еии ах,олй бошад, чунин афзоишро нишон намедиадц, ки мах,з х,амин муаммо мебошад.

130 120 110 100 90

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Расми 2 - Динамикаи даромади во^еии ах,олии в. Сугд дар солх,ои 2011-2020 Тавре аз расми 2 бармеояд, афзоиши даромади во^еии ах,олй дар солх,ои 2012 (124,3%),

2013 (116,85%), 2017 (116,7%) ва 2020 (122,53%) назаррас ба х,исоб мераванд. Лекин, солх,ои

2014 ва 2015 тамоюли пастшавй ба назар мерасад, ки ба фикри мо, ба ин раванд болоравии сатх,и таваррум, ки дар ин солх,о мутаносибан 7,4% ва 6,3% - ро ташкил дода буд, таъсир расонидааст.

Татби^и сиёсати минта^авии даромад бояд ба баландбардории сатх,и зиндагии ах,олй ва рафъи тафри^аи аз х,ад зиёди даромад равона гардад. Мухталиф будани сарчашмах,ои даромади ах,олй дар сохтори гуногуни вай аз руйи намуд зох,ир мегардад, ки асоси и^тисодии раванди тафри^а ба х,исоб меравад.

Ба андешаи мо, раванди тафри^аи даромади ах,олй х,амчун ягонагии нишондихднда^ои сифатй ва мивдории вай, зарурати тахдщи сохтори даромади ах,олиро ба миён оварда, ба сиёсати ташаккулёбии даромад ба тафри^аи он муста^иман таъсир мерасонад.

Динамикаи сохтори даромади пулии ах,олй, ки мушаххасоти мух,имми самаранокии сиёсати амалишавандаи давлатй мах,суб меёбад, дар чадвали 1 оварда шудааст.

Чадвали 1 - Динамикаи сохтори даромади ах,олии вилояти Сугд

Сол^о Соли 2020 нисбат ба соли 2010, б.ф.

Сарчаш ма^ои даромад 201 0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

^амагй 100 % 100% 100% 100% 100 % 100 % 100% 100 % 100 % 100 % 100 %

даромади мехдатй 34,5 39,0 38,3 47,2 48,8 51,8 58,5 54,2 51,6 56,4 45,5 +11

трансфер т^ои 2,9 3,6 3,8 4,5 4,8 5,3 5,4 5,5 5,3 6,2 7,4 +4,5

ичтимой

даромад аз 0,02 0,5 0,1 0,91 0,01 - 0,2 0,1 0,3 0,1 3,8 +3,8

моликият

даромад аз 31,3 26,4 24,2 16,5 16,6 18,6 12,2 13,6 10,4 9,4 11,1 -20,2

хочагии

ёрирасон и шахсй

дигар даромади пулй 31,3 30,5 33,4 30,9 29,8 24,3 23,7 26,6 32,4 27,9 32,2 +0,9

Сарчашма: Мачмуи омори вилояти Сугд. Точикистон: 30 - соли истиклолияти давлатй. Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Чумхурии Точикистон дар вилояти Сугд, 2021 с., С. - 211-213

Сохтори даромади пулии ахолии вилояти Сугд тайи солхои ислохоти иктисодй дар кишвар ба як кадар тагйирот дучор гардид. Агар ба сохтори даромади ахолй дар тули 10 соли охир назар афканем, мушохида карда метавонем, ки хиссаи музди мехнат торафт устувор мегардад. Дар соли 2010 хиссаи он 34,5% - ро ташкил дода, соли 2020 то ба 45,5% афзудааст. Афзоиши ёздахфоиза аз он шаходат медихад, ки дар иктисодиёти минтака хиссаи даромади мехнатй нисбатан устувор буда, ба сатхи давраи шуравй баробар шуда истодаст (соли 1990 - 71,5% ва соли 1991 - 58,3%). Дар баробари ин бояд кайд намуд, ки дар соли 2020 каму беш кохиши он ба назар мерасад. Ба фикри мо, ин тамоюли кохиш бо афзоиши хиссаи пардохтхои ичтимой чуброн гардидааст, ки соли 2020 он 7,4% - ро ташкил кард. Тайи дах соли охир хиссаи пардохтхои ичтимой 2,5 маротиба афзоиш ёфтааст, ки ин тамоюл аз натичаи сиёсати пешгирифтаи хукумат оид ба дастгирии табакаи камбизоати чомеа шаходат медихад. Даромад аз хочагии ёрирасони шахсй дар солхои охир тамоюли пастравй дошта, ба акидаи мо, бо зиёд гардидани теъдоди шахсони хукукй ва сохибкорони инфиродй вобастагй дорад, ки ба таъмини ахолй бо чои кори доимй ва даромади пулй дар шакли музди мехнат мусоидат намудааст. Хдмчунин инро мо аз фаъолияти мустакилонаи касбй, ки дар солхои охир тамоюли болоравй дорад, дида метавонем. Тагйироти мазкур дар расми 3 инъикос ёфтааст.

даромади мехдатй трансфертной ичтимой даромад аз моликият

даромад аз хочагии.. дигар даромади пулй

34,5

■ 45,5

11,1

■ 31,3

ГзЗё2

■ 2090

Расми 3 - Мукоисаи сохтори даромади ахолии в. Сугд дар солхои 2010-2020 Додахо оид ба тагйироти сохтори даромади пулии ахолй дар вилояти Сугд аз он шаходат медиханд, ки дар раванди дигаргунихои трансформатсионй дар ташаккули даромади ахолй баъзе тагйирот ба миён омаданд.

Ахамият ва накши даромади ахолй дар шаклхои аз нав ташаккулёбандаи моликият ба таври назаррас тагйир ёфта, боиси тагйирот ва пайдоиши ташаккул ва бозтаксими даромад, пардохти мехнат ва музди кор мегардад, ки ба таксимоти дурусти муносибатхо дар шаклхои нави моликият мусоидат менамояд. [4, с. 84] Ба андешаи мо, хусусият ва «муаммои» Чумхурии Точикистон ислохоти ниходии нотамом, махдудият дар имкониятхои молиявии рушди минтакахои чумхурй хангоми мавчуд набудани анъанахои риояи катъии коидахое мебошад, ки тартиби истифодаи максадноки кумаки молиявиро муайян мекунанд.

Тафрикаи аз хад зиёди байни минтакахо вазъи иктисодй ва сиёсиро дар мамлакат тезутунд намуда, зарурати барои амалхои макомоти идоракуниро, ки ба кохиши тавофутхои

бaйниминтarçaвй дap дapомaди axолй paвонa мeгapдaнд, бa миëн мeоpaд.

музди мexнaти миëнa дap минтarçaxои гуногуни чyмxypй тaвофyти нaзappac доpaд. Дap pacми 4 музди миëнaи Mexpara номинaлии xapмоxaи пapдоxтaшyдaи коpмaндони коpxонaxо

3000 2000 1000

1393,8 2080,8 1347,3 1236,2 1053,7 1192,8

0

Ч,умх,урй ш. Душанбе ВМКБ вил. Сугд вил. Хатлон нтч

Рacми 4 - Музди мдаши мexнaти номинглии xapмоxaи пapдоxтaшyдaи коpи коpмaндони коpxонaxо Ba тaшкилотxо дap caтxи минтarçaxои Ч,yмxypии Точикистон (бо

сомонй) [5, с. 217]

Чй тaвpe ки aз pacми 4 бap меояд, дap мaмлaкaт музди Mex^ra миëнaи бaлaндтapин дap ш. Дyшaнбe бa мyшоxидa мepacaд, ки 2080,8 сомон^о тaшкил мeкyнaд. Музди коpи aз xaMa пacт дap вилояти Хaтлон 1053,7 сомонй бa ^йд гиpифтa шyдaacт. Дap вилояти Сугд ин нишондиxaндa 1236,2 сомонй ë 88,7 % - и caтxи чyмxypиявиpо тaшкил мeдиxaд.

Дap pacми 5 мaълyмот оид бa бyзypгии музди миëнaи мexнaти бa коpмaндони коpxонaю тaшкилотxои вилояти Сугд пapдоxтaшyдa овapдa шyдaacт.

н. Шадристон н. Ашт н. Зафаробод н. Спитамен ш. Исфара н. Б^афуров ш. Бустон н. Айнй ш. Гулистон

W¿4

787,53 790,43 791,97 826,99 926,57 937,97 940,96 975,94 1030,44 1032,32 1063,16 1272

23

1430,13 1496,17 1537,37

0

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

500

1000

1500

2000

2500

Расми 5 - Музди мдаши мexнaти номишлии xapмоxaи пapдоxтaшyдaи коpи коpмaндони коpxонaxо вa тaшкилотxои шaxpy ноxияxои в.Сугд дap соли 2020 (бо сомонй)

[б, с. 217]

Чй тaвpe ки as pacм бap меояд, дap ми^си вилоят музди мштаи мexнaтии номинaлии xapмоxaи бa коpмaндони коpxонaxо вa тaшкилотxо пapдоxтaшyдa дap ш. Гулистон (2078,34 с.), ш. na^a^rn" (1537,37 с.), н. Айнй (1496,17 с.) вa ш. Ху^нд (1430,13 с.) aa caтxи чyмxypиявй низ бaлaнд acт. Дap бapобapи ин, музди миëнaи мexнaти xapмоxa дap ноxияxои Кyxиcтони Мacтчоx, Шaxpиcтон, Дeвaштич, Ашт вa Мacтчоx дap ми^си вилоят пacт apзëбй мeгapдaд. Дap иpтибот бо ин мacъaлa, мarçомоти идоpaкyнй дap caтxи чyмxypиявй бояд ду мacъaлaи acоcиpо x&n нaмоянд.

Аз як тapaф, pacонидaни кyмaки мyнтaзaм бa минтarçaxои кaмдapомaди чyмxypй (мacaлaн, ноxияxои Кyxиcтони Мacтчоx, Дeвaштич, Шaxpиcтони вилояти Сугд), ки aлxол имконияти xaлли мусга^илоши мyaммоxои тaъмини caтxи муносиби зиндaгии axолиpо

бинобар таъминнокии пасти бучетии минтакахои мамлакат, махсусан дар таъмини кафолатхои хадди акалли ичтимой аз руйи намудхои асосии хизматрасонихои чамъиятй надоранд. Дар акси хол холати иктисодиёт ва сохаи ичтимоиёти ин минтакахо ба окибатхои вайронкунанда оварда мерасонад.

Кушишхои асосй дар баробарсозии сатхи зиндагй дар субъектони мамлакат ба хокимиятхои минтакавй ва махаллй марбутанд, ки бояд шароитхоро барои фаъолгардонии механизмхои худтанзимкунии бозории иктисодиёт фарохам оваранд.

Мутаассифона, хукуматхои минтакавй дар аксари субъектони мамлакат дар самти сиёсати ичтимой ташаббус зохир намекунанд ва бештар ба амалхои хокимияти чумхуриявй умед мебанданд. Минтакахои мамлакат имкониятхои банакшагириро дар сиёсати ичтимой ба таври суст амалй намуда, хамчун ичрокунандаи карорхои макомоти хокимияти чумхуриявй бокй мемонанд.

Дар баробари ин, барои арзёбии тафрика нишондихандахои нисбат ба хадди акалли зиндагй васеи мачмуи молхо ва хизматхо, аз кабили нишондихандахои бучети баркароркунанда ва бучети басандагии баланд истифода мешаванд. Таркиб ва сохтори ин бучетхо на тавофутхои фардй дар истеъмоли неъматхои моддй ва хизматхо, балки моделхои гуногуни сифати зиндагии онхо, мувофикан, мансуб будани онхо ба гуруххои мухталифи ичтимоии ахолиро тавсиф медиханд.

Айни замон воситаи сиёсати ичтимоии давлат хадди акалли зиндагй ба хисоб рафта, яке аз самтхои афзалиятноки он наздик намудани кафолатхои хадди акалли ичтимой ба бузургии хадди акалли зиндагй мебошад. Вобаста ба ин, масъалаи сабади истеъмолй барои гуруххои асосии ичтимоиву демографй дар мачмуъ аз руйи мамлакат ва минтакахои он ахамияти махсусро касб мекунад. Мувофики моддаи 6 - и Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи хадди акалли зиндагй» сабади истеъмолй камаш як маротиба дар 5 сол муайян мегардад.[7] Мубрам будани сабади истеъмолй бо тагйироти вокей дар истеъмолоти ахолии камбизоат вобастагй дорад, ки бо васеъгардии пардохтхо дар сохахои ичтимой, амалигардонии чорахо оид ба боздоштани имтиёзхо ба категорияхои алохидаи шахрвандон дар самти хизматрасонихои коммуналй ва гайра алокаманд аст. ^адди акалли зиндагй сархади камбизоатии мутлаки ахолй ва меъёри мухимми ичтимоиро муайян менамояд, ки ноил гаштан ба он асоси сиёсати давлатии мубориза бо камбизоатии мутлак карор мегирад.

Равандхои ичтимоиву иктисодй дар асоси шароитхои заминавии барои хар як кишвар хос, омилхои ичтимоиву маданй, анъанахои миллй, хусусиятхои таърихй рушд ёфта, хавасмандихои махсуси рафтори хочагй ва таксимоти даромадро ташаккул медиханд. [8, с.135] Интихоби принсипхои асосии адолати ичтимой дар таксимоти даромад бояд дар хар як давлат вобаста ба сатхи рушди ичтимоиву иктисодй муайян гардад.

Дар доираи тахкики масъалаи такмили сиёсати минтакавй дар сохаи даромади ахолй тахияи барномаи давлатй, ки ба рафъи тамоюлхои таквияти тафрикаи байниминтакавии даромади ахолии кишвар нигаронида шудааст, мувофики максад хисобида мешавад.

Татбики барнома дар он минтакахои мамлакат, ки дорои даромади нокифояанд, барои бештар чолиб гардидан ба сармоягузорон, баланд бардоштани макоми хеш ва сифати зиндагй мусоидат мекунад. Барои он минтакахое, ки дорои даромади кофй мебошанд, барои равона намудани захирахои мавчуда ба сохахои бештар самаранок имкон дода, заминахои вокеиро барои ихтисори тафрикаи байниминтакавии даромади ахолй ташаккул медихад.

Бо максади истифодаи самаранок ва муносиби захирахои иктисодиёти минтакахои мамлакат бо назардошти тагйирот дар рушди ичтимоиву иктисодй зарурати дохил намудани тагйирот ба базаи меъёрии хукукй, ки амали якчояи давлат ва субъектони хочагидорро ба танзим медарорад, инчунин истифодаи чорабинихо - усулхои танзим ба миён меояд.

Вазифахои умумии чунин танзим инхоянд:

1. тячдиди низоми иcтифодaи мaблaFxоe, ки &з aндоз вa дигар пaрдоxтxо дaр caтxи минтa^axои Чyмxyрии Точикистон ворид мeгaрдaнд, дaр ясоси «мyноcибaтxои бовaриноки» мя^ОМОТИ чyмxyриявй вa минтarçaxои мaмлaкaт (6ОЗТЯ^СИМИ мycтarçилонaи мaблaFxои доxилшaвaндa aз чониби минтarçaxо). Бо нaзaрдошти он, ки дaромaди aндоз мaнбaи aоcии бучети дaвлaт мeбошaд, бaнarçшaгирии о^илоши воридоти онро мeтaвон acоcи идорaкyнии caмaрaбaxши дaвлaтй бaрои ноил шyдaн бa xaдaфxои рушди ичтимоию и^тисодй xиcобид [9, с. 43];

2. бa xaдди a^n рacонидaни тaлaфоти и^тисодии xочaгии xanrç &з тaъcири о^ибaтxои тяфри^и бaйниминтarçaвии дaромaди axолии минтarçaxои Чyмxyрии Точикистон;

3. бexтaр гaрдонидaни робитaxои бaйниминтarçaвй дaр acоcи xaмгироии иктисоддати минтarçaxои чyмxyрй бaрои ^були rçaрорxои идорaвй вa ояндaбинй бо нaзaрдошти тaчрибaи бaйнaлмилaлй;

4. тaъcиcи мудити мусоид бaрои рушди фaъолияти cоxибкорй вa бexтaр нaмyдaни и^лими caрмоягyзорй.

Тиб^и cоxтори Бaрномaи дaвлaтй дaр caтxи якуми идорaкyнй (чyмxyриявй) рacонидaи кумяки фaврй бa минтarçaxо дaр xолaтxои фaвrçyлодa, инчунин кумя^ои чорй, миëнaмyxлaт вa дaрозмУxлaт бa aмaл меояд (рясми 6).

Расми 6 - Сxeмaи тaнзими дaвлaтии рушди минтarçaxо бaрои тaxияи бaрномaи бaробaрcозии дaромaди axолй Дaр caтxи якуми бaрномaи дaвлaтй тят6щи чорaбиниxои зерин зaрyр acт: - мyк;aррaр нaмyдaни cтaндaртxои ягонaи ичтимой б8рои axолй дaр ясоси истифодяи низоми

бучети истеъмолй ва дар оянда таъсисдихии табакаи миёна дар кишвар;

- таъсиси ракобат байни минтакахои чумхурй оид ба рушди сармояи инсонй, хавасмандкунии тахсилот (дар алохидагй барои шахсон бо маълумоти олй ва миёна), давомнокии хаёт ва оммавй гардонидани ин раванд. Ин боиси афзоиши рушди иктисодй, мутахаррикии баланди ахолй, кохиши «рухияи туфайлихурй» байни минтакахои мамлакат мегардад;

- расонидани кумаки давлатии интихобй ба минтакахои муаммодори мамлакат тавассути барномахои максадноки чумхуриявй;

- сиёсати бозтаксими давлат дар самти кумаки молиявй;

- саъю кушиш ба афзоиши ММД то ба сатхи мамлакатхои мутараккй ва на кам аз 8-10%;

- таъсиси заминахои зарурии меъёрии хукукй, ниходй ва умумииктисодии амалкарди иктисоди бозорй;

- такмили низоми кафолатхои хадди акалли ичтимой, ки такрористехсоли муътадили онхоро таъмин мекунад: хадди акалли музди мехнат ва нафакаи мехнатй, кумакпулихои сугуртавй, кумакпулихои сурогавй барои категорияхои алохидаи ахолии гайри кобили мехнат, кумакпулихои сурогавй барои хамаи ахолии камбизоат;

- баланд бардоштани музди мехнат дар кишоварзй ва бахши бучетии иктисодиёт. Рушди механизми комилан бозории пардохти мехнат дар асоси низоми шарикии ичтимой (созишномахои генералии тарофавй, созишномахои сохавй, созишномахои касбй ва г.)

- муайян кардани захирахои афзоиши даромади миёна пулй ба хар сари ахолй дар хар як минтакаи мамлакат ва хавасманд гардонидани афзоиши омилхо бо максади баландбардории бевоситаи сатхи зиндагии ахолй ва кохиши тафикаи даромади ахолй зарур аст;

- барои ахолй ва макомоти хочагй фарохам овардани шароитхое, ки зимни он иштирокдорон ба конунигардонии даромади худ хавасманд мешаванд;

- индексатсияи давравии даромадхои мехнатй (музди мехнат дар сохаи бучет, нафакахо, кумакпулихо ва ба монанди ин).

Сатхи навбатии низом минтакахои Чумхурии Точикистон мебошад, ки нисбат ба якум аллакай камтар буда, дар ин чо рушди гуруххои алохидаи минтакахои мамлакат инъикос меёбад. Низоми мазкур дар худ асосан тахия ва татбики барномахои максадноки вилоятиро дар бар мегирад.

Дар сатхи мазкур татбики чорабинихои зерин зарур аст:

- фаъолгардонии захирахои дохилй ва хавасманд намудани рушди устувори иктисодй;

- рушди сохахои ёрирасон ва хизматрасон дар минтакахои мувофики мамлакат. Ба назардошти он ки ин сохахо асосан корхонахои хурд ва миёнаро, ки ба мавчудияти махдудияти талаботй дар бозори минтакахои мамлакат хассосияти махсус доранд, дар бар мегиранд, бо андозаи рушди сохахои махсусгардонидашуда, инчунин андозаи дастгирии чумхуриявии минтакахои мамлакат муайян мегарданд;

- татбики пурраи механизмхои бозории худтанзим ба таъсиси хавасмандии иловагии рушди минтакахои мамлакат имкон дода, дар аксари манотики чумхурй ба хайси самараи хавасмандкунандаи афзоиши арзиши кувваи корй хизмат мекунад. Дар навбати аввал, ин ба минтакахои дорои захирахои мехнатии барзиёд (масалан, ш. Хучанд, ш. Истаравшан) дахл дорад. Хднгоми таъсири сармоягузорони хусусй ба татбики лоихахои рушд дар ин минтакахо, истехсолоти мехнатталаб бо махсулоти дарачаи баланди коркард хамчун мисоли таъсири мусбати механизмхои бозорй ба тафрикаи байниминтакавй хизмат карда метавонад;

- тахияи санадхои меъёрии хукукии худ дар сатхи минтака аз руйи масъалахои баландбардории даромади ахолй мувофики конунгузории Чумхурии Точикистон ва бо назардошти имкониятхои мавчудаи молиявию иктисодй ва талаботи махсусан мухим;

- хамгироии минтакахои Чумхурии Точикистон хамчун натичаи ракобат;

- барои муайянсозии да^щи эхтиёчмандии мишэдахои мамлакат, ба рох мондаи тархрезихои рушд, инчунин дар асоси онхо пешгуй кардани дар холати хозира ва дурнамои наздик;

- истифодаи самараноки омилхои дохилии рушди ичтимой - щтисодии хар як минта^аи чумхурй.

Сатхи сеюм «махаллй» буда, кумак бевосита аз бучети махаллй бар меояд. Х^уччатхои меъёрии ху^у^ии худ, ки барои кохиши тафи^аи дохилиминта^авии даромади ахолй мусоидат менамоянд, тахия мегарданд.

Дар сатхи мазкур татби^и чунин чорабинихо зарур аст:

- равона намудани захирахо ва таъмини шароитхои зарурии ахолии шахрхо ва нохияхои ^аламрави минта^аи мамлакат;

- дарёфти созиш байни манфиатхои минта^ахо ва махалхо;

- таъсиси барномаи ма^саднок хамчун сарчашмаи мухимтарини бадастории захирахои марказонидашудаи сармоягузорй;

- хавасманд гардонидани рушди нохияхо ва шахрхое, ки хамчун «ну^тахои рушди» минта^ахои Чумхурии Точикистон дорои и^тидори бузурги илмй - техникй мебошанд.

Усули меъёрии танзим асосан дар сатхи чумхуриявй дар намуди та^сими маблагхои пулй (андозхо, дотатсияхо, субсидияхо, кумаки молиявй) байни минта^ахои мамлакат истифода мешавад. Усули идоракунии и^тисодй тахияи чорабинихои алтернативии рушди ичтимоиву и^тисодии минта^ахои мамлакатро ифода мекунад, ки дар доираи барномахои хукумати Чумхурии Точикистон тахияшаванда татби^ мегарданд.

Ба фикри мо, барномахои минта^авии рушд дар Чумхурии Точикистон ба ошкор сохтани и^тидори шахрхо дар сатхи зарурй равона карда нашудаанд. Дар стратегияхои рушди ичтимой - и^тисодии минта^ахои Чумхурии Точикистон таъсиси мачмуаи корхонахои ра^обатпазир самти афзалиятнок ба хисоб меравад, ки омилхои мавчудаи мусоид ва заминахоро барои таъмини рушди устувори и^тисодй ба пуррагй истифода мебаранд. Дар ин хол, кумаки давлатии ба таври зуд вокуниш нишондихандаи умумичумхуриявй ва минта^авй зарур аст.

Тавассути барномахои ма^садноки чумхуриявй аз руи самтхои зерин фаъолият амалй мегардад: та^симоти ами^и салохиятхо байни ма^омоти хокимият дар сатхи чумхуриявй, минта^авй ва махаллй дар масъалахои расонидани кумаки ичтимой, инчунин нигохдории низоми амалкунандаи имтиёзхои мухталиф ба категорияхои гуногуни ахолй, ки бидуни назардошти эхтиёчмандй пешниход мегардад.

Храмин тарщ, низоми танзими и^тисодиёт аз руйи се сатх барои ифода намудани хамон зарурате имкон медихад, ки ба хар як минта^аи мамлакат дар доираи масъалаи тафри^аи даромад ва камбудихо дар рушди ичтимоиву и^тисодй зарур аст, яъне муайян намудани мачмуи чорахои мусоиди дастгирии давлатии минта^ахои муаммодори мамлакат. Мусаллам аст, ки ин ба истифодаи о^илонаи захирахои мавчуда имкон медихад.

Пайнавишт:

1. Саиджонов С.Ш. Методы государственного регулирования доходов населения в Республике Таджикистан // Вестник Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики. - Худжанд, 2013. - №2. - С. 84-93.

2. Стратегияи миллии рушди Цумуурии Тоцикистон барои давраи то соли 2030 (Карори Мацлиси намояндагони Мацлиси Олии Цумуурии Тоцикистон аз 01.12.2016, таути №636). - Рецаи дастарсй: URL: mmk.tj (санаи муроциат: 15.01.2022).

3. Байматов А.А., Авезов А.Х., Ризокулов Т.Р. и др. Формирование стратегии устойчивого развития региональной экономики. Коллективная монография ученых научно-исследовательского и образовательного центра Университета Шанхайской организации сотрудничества и устойчивого развития ТГУПБП. - Душанбе: Ирфон, 2014. - 221 с.

4. Кодирзода Д.Б., Ибрагимов Х.А. Статистическое измерение доходов населения: теория, методология и практика - Душанбе: СИНО, 2021 - 128 с.

5. Омори солонаи Чумуурии Тоцикистон - 2021 (нашри расми). Агентии омори назди Президенти Чумуурии Тоцикистон. Душанбе, 2021. - 702 с.

6. Мацмуи омори вилояти Сугд. Тоцикистон: 30 - соли истицлолияти давлати Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, Хуцанд, 2021. - 744 с.

7. Цонуни Чумхурии Тоцикистон «Дар бораи уадди ацали зиндаги» аз 19.05.2009, таути №521 - Рецаи дастарси: URL: mmk.tj (санаи муроциат: 09.12.2021).

8. Зокирова Ш.М. Проблемы регулирования доходов населения. - Худжанд: Хуросон, 2007. -148 с.

9. Бауодщии ицтидор ва тамоюли нишондщандауои асосии цамъоварии андоз дар вилояти Сугд. Маъмуров А.М., Исматов Х.Х.. // Ахбори ДДХрСТ. Мацаллаи илми - назарияви. -Хуцанд. 2021, №2 (87). - С. 41-55.

10. Кадыров Д.Б. Механизм регулирования доходов населения. - Душанбе: Ирфон, 2003. -153 с.

Reference Literature:

1. Saidjohnov S.Sh. Methods of State Regulation of Incomes of Population's Incomes in the Republic of Tajikistan // Bulletin of the Tajik State University of Law, Business and Politics. - Khujand, 2013. №2. -pp. 84-93.

2. National Development Strategy of the Republic of Tajikistan for the Period up to 2030 (Resolution of the Majlisi Namoyandagon Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan dated 01.12.2016No. 636). - Regime of availability: mmk.tj (Date of appeal: 15/01/2022)

3. Baimatov A.A., Avezov A.Kh., Rizokulov T.R. Formation of a Strategy for Sustainable Development of Regional Economy. Collective monograph of scientists of the research and educational center of the University under the Shanghai Cooperation and Sustainable Development Organization TSULBP. Dushanbe. "Cognition", 2014. - 221 pp.

4. Kodirzoda D.B., Ibragimov Kh.A. Statistical Measurement of Incomes of the Population: Theory, Methodology and Practice, Dushanbe: publishing house "SINO". Publishing-House of TNU, 2021 -128 pp.

5. Statistical Annual of the Republic of Tajikistan - 2021 (Official publication). Agency on Statistics under the Auspices of the President of the Republic of Tajikistan. Dushanbe, 2021. - 702pp.

6. Statistical collection of Sughd Viloyat. Tajikistan: 30 years of State Independence. The Central Directorate of the Agency for Statistics under the Auspices of the President of the Republic of Tajikistan in Sughd Viloyat. Khujand, 2021. - 744

7. Law of the Republic of Tajikistan "On Subsistence Minimum" dated May 19, 2009, No. 521 -Regime of availability: mmk.tj (Date of appeal: 09/12/2021)

8. Zokirova Sh.M. Problems of Regulation of Incomes of the Population. - Khujand, "Khuroson". 2007. - 148pp.

9. Assessment of Potential and Trends of Key Indicators of Tax Collection in Sughd Viloyat. Mamurov A.M., Ismatov Kh.H. Bulletin of the Tajik State University of Law, Business and Politics. - Khujand, 2021, №2 (87). - pp. 41-55.

10. Kadyrov D.B. The Mechanism of Regulation of Incomes of the Population. - Dushanbe: Cognition, 2003. - 153 pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.