Научная статья на тему 'САМТҲОИ АФЗАЛИЯТНОКИ ТАНЗИМИ ФАЪОЛИЯТИ ХОҷАГИҲОИ ХОНАВОДАГЙ ДАР ВИЛОЯТИ СУГД'

САМТҲОИ АФЗАЛИЯТНОКИ ТАНЗИМИ ФАЪОЛИЯТИ ХОҷАГИҲОИ ХОНАВОДАГЙ ДАР ВИЛОЯТИ СУГД Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
87
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ХОҷАГИҲОИ ХОНАВОДАГӢ / БУҷЕТИ ХОҷАГИҲОИ ХОНАВОДАГӢ / ДАРОМАД / ХАРОҷОТ / ИЦТИСОДИЁТИ МИНТАЦАВӢ / МАҷМӯИ МАҲСУЛОТИ МИНТАЦАВӢ / НЕКӯАҲВОЛИИ ХОҷАГИҲОИ ХОНАВОДАГӢ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ғозибеков Садриддинбек Арслонбекович, Негматова Шоҳида Ғуфроновна

Самтҳои афзалиятноки танзими фаъолияти хоҷагиҳои хонаводагӣ ва механизмҳои баланд бардоштани некӯаҳволии хоҷагиҳои хонаводагӣ дар минтаца баррасӣ шудааст. Хоҷагии хонаводагӣ омили ташаккули синфи миёна ба ҳисоб меравад, ки бе иштироки он на танҳо ҷорӣ намудани муносибатҳои мӯътадили бозоргонӣ, балки ноил гардидан ба самарабахшии зарурии ицтисодии ислоҳот гайриимкон аст. Истифодаи оцилонаи даромаду хароҷоти хоҷагии хонаводагӣ, роҳҳои ташаккули ицтисодиёти хоҷагии хонаводагӣ ва вобастагии он ба сатҳи маҷмӯи маҳсулоти минтацавӣ таҳлил гардидааст. Тавсияҳо оид ба такмили механизми идоракунии захираҳои ицтисодии хоҷагиҳои хонаводагии минтаца, ки яке аз роҳҳои баланд бардоштани некӯаҳволии хоҷагии хонаводагӣ мебошанд, пешниҳод гардидаанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PREROGATIVE DIRECTIONS OF REGULATION AS TO FAMILY HOUSEHOLDS ACTIVITIES IN SUGHD VILOYAT

The article dwells on priority directions of regulation as to the activities of households in the region and the mechanisms of ensuring their welfare rising. Household is a factor of middle class formation because without this layer of people it is impossible not only to regulate stable market relations, but to attain necessary economic efficiency of reforms either. The author analyzes rational utilization of revenues and expenditures of households, ways of formation of the economy of households and their dependence on gross regional product standard. Recommendations are given on an improvement of the mechanism of management with economic resources of regional households. All this is one of the ways of raising rural population's welfare.

Текст научной работы на тему «САМТҲОИ АФЗАЛИЯТНОКИ ТАНЗИМИ ФАЪОЛИЯТИ ХОҷАГИҲОИ ХОНАВОДАГЙ ДАР ВИЛОЯТИ СУГД»

УДК 330 ББК 65.202.2

Fозибеков Садриддинбек Арслонбекович,

профессори кафедраи менецменти Донишкадаи ицтисод ва савдои ДДТТ, Негматова Шо^ида Fуфроновна, муаллими калони кафедраи менецменти ДДХрСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

Газибеков Садриддин Арсланбекович,

профессор кафедры менеджмента Института экономики и торговли ТГУК; Негматова Шохида Гуфроновна, ст. преподаватель кафедры менеджмента ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

Gazibekov Sadriddin Arslanbekovich, Professor of the Department of Management under the Institute of Economics and Trade attached to TSUC, Negmatova Shokhida Gufronovna, senior lecturer of the department of management under TSUPBP (Tajikistan, Khujand)E-MAIL: shohida1717@mail.ru

Калидвожа^о: хоцагщои хонаводагй, буцети хоцагщои хонаводагй, даромад, хароцот, ицтисодиёти минтацавй, мацмуи маусулоти минтацавй, некуауволии хоцагщои хонаводагй

Самтуои афзалиятноки танзими фаъолияти хоцагщои хонаводагй ва механизмуои баланд бардоштани некуауволии хоцагщои хонаводагй дар минтаца баррасй шудааст. Хоцагии хонаводагй омили ташаккули синфи миёна ба уисоб меравад, ки бе иштироки он на тануо цорй намудани муносибатуои муътадили бозоргонй, балки ноил гардидан ба самарабахшии зарурии ицтисодии ислоуот гайриимкон аст. Истифодаи оцилонаи даромаду хароцоти хоцагии хонаводагй, роууои ташаккули ицтисодиёти хоцагии хонаводагй ва вобастагии он ба сатуи мацмуи маусулоти минтацавй таулил гардидааст. Тавсияуо оид ба такмили механизми идоракунии захирауои ицтисодии хоцагиуои хонаводагии минтаца, ки яке аз роууои баланд бардоштани некуауволии хоцагии хонаводагй мебошанд, пешниуод гардидаанд.

Ключевые слова: домашние хозяйства, бюджет домохозяйств, доходы, расходы, региональная экономика, валовой региональный продукт, благосостояние домохозяйств

Рассматриваются приоритетные направления регулирования деятельности домохозяйств в регионе и механизмы повышения их благосостояния. Домашнее хозяйство - фактор формирования среднего класса, без которого невозможно не только регулировать стабильные рыночные отношения, но и добиться необходимой экономической эффективности реформ. Анализируется рациональное использование доходов и расходов домашних хозяйств, способы формирования экономики домашних хозяйств и их зависимость от уровня валового регионального продукта. Даны

САМТУОИ АФЗАЛИЯТНОКИ ТАНЗИМИ ФАЪОЛИЯТИ ХО ЦАГИХ^ОИ ХОНАВОДАГЙ ДАР ВИЛОЯТИ СУFД

ПРЕРОГАТИВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РЕГУЛИРОВАНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СЕМЕЙНЫХ ХОЗЯЙСТВ В СОГДИЙСКОЙ ОБЛАСТИ

PREROGATIVE DIRECTIONS OF REGULATION AS TO FAMILY HOUSEHOLDS ACTIVITIES IN SUGHD VILOYAT

рекомендации по совершенствованию механизма управления экономическими ресурсами региональных домохозяйств, что является одним из способов повышения благосостояния сельского населения.

Key-words: households, household budget, revenues, expenditures, regional economy, gross

regional product, welfare of households

The article dwells on priority directions of regulation as to the activities of households in the region and the mechanisms of ensuring their welfare rising. Household is a factor of middle class formation because without this layer of people it is impossible not only to regulate stable market relations, but to attain necessary economic efficiency of reforms either. The author analyzes rational utilization of revenues and expenditures of households, ways of formation of the economy of households and their dependence on gross regional product standard. Recommendations are given on an improvement of the mechanism of management with economic resources of regional households. All this is one of the ways of raising rural population's welfare.

Алхол, сиёсати ичтимоию щтисодии дар асоси рушди пойдори щтисодй ба амал татбщшаванда, пеш аз хама, ба баланд бардоштани сатхи хаёти ахолии Ч,умх,урии Точикистон равона карда шудааст. Хочагии хонаводагии муосири точик ба сифати яке аз субъектхои мухимтарини хочагидор тасдщ гардидааст, зеро он ба раванди ташаккули неруи корй ва сармояи инсонй, истехсоли бисёр махсулоту хизматхо, чалбу истифодаи захирахои моддию молиявй ворид шудааст.

Имкони муста^илона муайян кардани мушаххасоти раванди такрористехсоли худро ба даст оварда, хочагихои хонаводагии ватанй таъсирашонро ба равандхои и^тисодие, ки дар сатххои мухталиф, аз чумла дар сатхи минта^авии ташкили хочагии чамъиятй мегузаранд, пурзур мекунанд.

Аз рушди пойдори хочагихои хонаводагй фаъолияти бехатари умуман низоми и^тисодй вобаста аст. Киматхои баланди нишондихандахои ичтимоию и^тисодии зерин ба томияти низоми амнияти и^тисодии хочагихои хонаводагй кафолат медиханд: сатхи даромад; сохтори харочот; озодии и^тисодй; фаъолнокии и^тисодй; самарабахшии сиёсати давлатии ичтимой ва и^тисодй.

Хочагии хонаводагй чун вохиди хурдтарини низомманди хочагии минта^авй дар бозори мехнат, дар бозори истеъмолй, бозори амволи гайримащул ва бозори молиявй амал мекунад.

Ба назари мо, хочагии хонаводагй бо тамоми чузъхою сохторхои асосии и^тисодиёти минта^авй ало^аи таркибй дорад ва бо ин рох мукаммалии онро таъмин намуда, хосияту сифатхои асосиро хангоми таъсири гуногуни беруна ва тагйироти дохилй нигох медорад (расми 1).

S H а ■ Бучети 1411^11^1811 1

09 S Ч IS о U о Сиëcaти ичтимоии мин-тк;! (трaнcфeртxoи ичтимой ) |

<я s

пн _ o&i« g = £ BSH ©В Я Бозори мexнaт д1Р минт!^

Бозори истеъмоли

X g я в у2 молу хизм!тхо

В я Л s m ° И Й Бозори молиявии минтaкa

Хoчaгии мaнзилию

Т кoммyнaлии минтaкa

Расми 1. Сохтори щмкории хоцагиуои хонаводаги ва цузщои асосии ицтисодиёти

минтаца

Чй тавре ки аз расми 1 бармеояд, хочагинои хонаводагй дар низоми иктисодии минтаца чойгир шyда, тибки таксимоти меннат вазифанои махсyси истенсолй ва такрористенсолиро ичро мекyнанд. Хдмкории бахши хочагинои хонаводагй дар сохтори и^тисоддати минтаца ичрои вазифаи мyнимтарини зеринро аз чониби хочагинои хонаводагй таъмин мекунад: конеъгардонии талаботи истеъмолй, ки шарти мунимми фаъолияти механизми бозорй мебошад.

Бо вучуди дигаргyнинои бозорй ниссаи даромад аз фаъолияти сонибкорй ва моликият дар сохтори даромади хочагии хонаводагй хеле паст бокй мемонад. Дар он, мисли пештара, ниссаи даромад аз кироякорй афзалият дорад. Хдмчунин кисми назарраси даромаднои хочагинои хонаводагй дар и^тисоддати «нинонй» ташаккул меëбад, ки ба чалби онно ба раванди сармоягузорй ва истифодаи мачрои дахлдори воситано ба сифати таъмини моддии баргардондани карзно мамониат мекунад. [1, с.73]

Хдмонангсозии намкории мутакобилаи бучети хочагинои хонаводагй бо бучети минтакаи Ч,умнурии Точикистон вазифаи мунимтарини сиëсати давлатй (аз чумла минтакавй) дар рушди бахши хочагии хонаводагй ба шумор меравад. Байни хочагии хонаводагй ва давлат мунтазам наракати пулй сурат мегирад: аъзои хочагии хонаводагй дар бахши давлатй кор карда ë ба давлат молу хизмати истенсолкардаашонро фурухта, аз давлат музди кор ë даромад мегиранд. Fайр аз ин, сдасати ичтимоию иктисодиро амалй гардонида давлат трансфертами мухталифи пулй, намчунин неъмату хизматнои чамъиятиро дар шакли натура равона месозад. Айни замон дар хочагинои хонаводагй нангоми пардохти андоз, боч, хироч ва дигар пардохтно ба бучет ва фонднои гайрибучетй муносибатнои молиявй бо давлат ба вучуд меоянд.

Дар марнилаи муосири рушди и^тисоддат хочагии манзилию коммуналй дар вазъияти на он кадар хуб карор дорад. Ба он сатни пасти истифодаи самарабахши

энергия ва сарфаи захира мансуб аст. Серхарчии баланди хизматрасонй боиси баландшавии тарифах,ои хизматх,ои коммуналй мегарданд. Вале, азбаски хочагих,ои хонаводагй масрафкунандагони фаъоли хизматх,ои коммуналй мебошанд, онх,о ^обиланд дар асоси арзишх,ои муштарак хочагии махдллиро дигаргун созанд, шароитх,ои зистро мутаносибан ба манфиату талаботи худ бех,тар намоянд.

Дигаргуншавии механизмх,ои идоракунии и^тисодиёт, чустучуи рохдои нави рушд ва ба туфайли ин, тагйирёбии мушаххасоти асосии фаъолияти хдётии чамъият вижагих,ои давраи гузариш ба х,исоб мераванд. Шакливазкунии ичтимоию и^тисодй, ки ба куллан тагйир додани низоми кух,на ва ташаккули низоми нави муносибатх,о нигаронида шудаанд, дар чанбах,ои макрои^тисодии ислох,от тамаркуз ёфта, рушди чамъиятиро аз самти бах,исобгирии полати ах,олй ва дигаргуних,ои амалигардонандаро идрок кардани он тамоман ба тарафи дигар бурданд. [2]

Фаъолияти хдётии хочагих,ои хонаводагиро мавриди омузиш ^арор дода, самтх,ои асосии иштироки хочагих,ои хонаводагиро дар рушди ицтисодиёти минтацавй чудо кардан мумкин аст, ки онх,о дар расми 2 инъикос ёфтаанд.

Самтхои таъсири хочагихои хонаводагй ба рушди ицтисодиёти минтака

ташаккул ва такрористеусоли щтидори инсони - шарти мууимтарини стратегии фаъолияти дарозмуулату устувор ва самарабахши низоми ицтимоию щтисодии минтаца

- истеъмоли молу хизматуое, ки дар корхонаю ташкилотуои минтаца истеусол шудааст

- фаъолияти меунати дар корхонаю ташкилотуои минтаца ва иштирок дар ташаккули мацмуи маусулоти минтацави ва даромадуои буцети минтацави

иштирок дар раванди инвеститсионии минтаца: гайримустацим ва ё мустацим

- иштирок дар идоракунии корхонауои минтаца (ба воситаи механизмуои сауоми ва институти иттифоцуои касаба)

- иштирок дар идоракунии ицтисодиёти минтаца тавассути механизмуои ташкилотуои цамъияти ва институти худидоракунии мауалли

таъмини бозори озуцавории минтаца бо маусулоти барзиёди хоцагиуои хусусии ёрирасон

Расми 2. Самтуои таъсири хоцагиуои хонаводагй ба рушди ицтисодиёти минтацави Кайд кардан зарур аст, ки амалигардонии фаъолияти мехратй ва истеъмоли молу

- 64 -

хизматуо бевосита дар ташаккули мачмуи маусулоти минтацавй иштирок мекунанд, табдилёбии пасандозуои хочагиуои хонаводагй ба захирауои инвеститсионии минтацавй бошад хусусияти дарозмуулати стратегй дорад.

Храмин тариц, хочагиуои хонаводагй субъекти махсуси ицтисодиёти минтацавй мебошанд. Онуо як цисми маусулоти иловаро дар намуди музди кор истеъмол намуда, онро ба сармояи инсонй ва инвеститсияуо мубаддал мегардонанд. Хочагиуои хонаводагй воуиди ибтидоии бозорй ба уисоб мераванд ва тибци цонунуои бозор амал мекунанд.

Тацвияи нацши хочагиуои хонаводагй ба самарабахшии ислоуоти ичтимоию ицтисодй дар уудуди минтацаи мушаххас таъсири калон мерасонад. Истифодаи олатуои чалби захирауои хочагиуои хонаводагй ба гардиши ицтисодй боиси он мегардад, ки пасандозуои захиравии ауолй ба сифати такони пурцуввати рушди динамикии ицтисодиёти минтаца истифода шаванд.

Дар шароити уукмфармоии моликияти давлатй даромадуои асосии хочагиуои хонаводагиро музди кор ва пардохтуо аз бучет ташкил мекарданд. Баробари рушди муносибатуои бозорй нацши сарчашмаи дувум торафт баланд шудан гирифт. Вале алуол низ музди кор даромади асосй боцй мемонад. Ауамияти намудуои алоуидаи сарчашмаро дар оилаи мушаххас таркиби ичтимоии он муайян мекунад. Масалан, хочагиуои хонаводагие уастанд, ки дар онуо музди меунат цариб 100 % даромади пулиро ташкил мекунад. Зану шавуари бефарзанд, ки уар ду кор мекунанд, мисоли ин гуфтауо шуда метавонанд. Хочагиуои хонаводагие уастанд, ки даромадуои пулии онуо тануо аз уисоби трансфертуои ичтимоии давлатй ташаккул меёбанд. Масалан, зану шавуари нафацахур, ки наберауои хурдсолашонро тарбият мекунанд. Ба сохтори даромади хочагиуои хонаводагй мауалли зист, яъне дар шаур ё деуот зиндагй кардани онуо низ таъсир мерасонад.

Ба мацсади уифзи ичтимой давлат ба ауолй уачми уадди ацалли музди меунатро кафолат медиуад. Бисёриуо чунин мешуморанд, ки уачми уадди ацалли музди меунат ба уудуди поёнии пардохти музди меунат, ки ба меунати аз уама камихтисоси одй муцаррар карда мешавад, мутобицат дорад. Хачми музди меунати воцей бо назардошти уамаи намудуои пардохтуо (мизонуои тарифй, маош, иловапулй ва гайра) набояд аз уачми уадди ацалли музди меунат, ки цонунгузорй муцаррар намудааст, новобаста аз он ки одам дар кадом ташкилот кор мекунад, паст бошад.

Fайр аз ин, иштирок дар идоракунии корхона (тавассути институти идоракунии корпоративии чамъиятуои сауомй ва институти иттифоцуои касаба), уамчунин иштирок дар идоракунии ицтисодиёти минтаца тавассути механизмуои ташкилотуои чамъиятй, ташкилотуои худтанзимкунанда ва институти худидоракунии мауаллй самтуои мууимми таъсиррасонии хочагиуои хонаводагй ба рушди ицтисодиёти минтацавй мебошанд. Аз чумла, идоракунии бинои бисёрошёнаи дар шакли рафоцати соуибмулкони манзил, ки дар як цатор давлатуои хоричй худро хеле хуб муаррифй кардаанд ва дар Точикистон инкишоф ёфта истодаанд, шакли ба цадри кофй самарабахши худидоракунии хочагиуои хонаводагй ба шумор меравад.

Кайд кардан зарур аст, ки уамаи самтуои таъсири хочагиуои хонаводагй ба ицтисодиёти минтацавй, ки дар боло номбар гардиданд, байни уам алоцаи зич доранд. Агар онуо самарабахш амалй гардонида шаванд, уамдигарро пурра мекунанд ва тацвият менамоянд. Масалан, фаъолияти меунатии самарабахш, махсусан агар бо иштироки шаурвандон - сауомони корхонауои худй дар низомуои назорати корпоративй такмил дода

шавад, боиси афзоиши даромадхои во^еии пулй ва мутаносибан, дар мавриди баробарии шароитхои дигар, зиёдшавии тамоюл ба пасандоз мегардад. Иштироки во^ей, на зохирию руякии хочагихои хонаводагй дар фаъолияти институти худидораи махаллй ба сарфаи воситахои худии хочагихои хонаводагй, ки ба ма^садхои рушди махаллй чудо карда мешаванд ва мутаносибан, ба сарфаи воситахо барои афзоиши истеъмоли чорй ва пасандоз имкон медихад. [3, с.341]

Тахлили таъсири нишондихандахои и^тисодй ба мачмуи махсулоти минтак;авй ба истифодаи усулхои муосири эконометрикй асос ёфтааст. Бо хадафи тахдщ, усули регрессияи бисёромила хамчун воситаи тахлил интихоб шудааст, ки ба мо имкон медихад ало^амандии байни якчанд нишондихандахои тагйирёбандаи муста^илро вобаста намоем. Омилхое, ки чанбахои мухталифи хонаводахоро тавсиф менамоянд, хамчун тагйирёбандаи муста^ил амал мекунанд, ки сатхи мачмуи махсулоти минта^авии Чумхурии Точикистон аз он вобаста аст.

Хднгоми арзёбии сатхи хаёти хочагихои хонаводагй, пеш аз хама, омилхоеро чудо мекунанд, ки ба сатху сифати хаёти ахолй таъсир мерасонанд. [4, с.4]

Бинобар ин, тасхехи талаботро ба ташаккули сатхи даромад ва сифати хаёт мувофи^и ма^сад мешуморем. (ниг. чадвали 1).

Цадвали 1. Нишондихандахои ицтимоию ицтисодии некуахволии хоцагщои хонаводагии

вилояти Сугд, дар солхои 2010-2019

Солхо МММ ба хар сари ахолй (бо нарххои цори, млн. сомони) Даромади пулй мохе ба як узви хонавода (сомони) Харочоти истеъмолй, (сомони) Шумораи миёнасолонаи кормандон (хаз.нафар) Шумораи бекорони расман кайдшуда (хаз.нафар)

У Х1 Х2 Хз Х4

2010 5716,2 277,96 213,42 398,7 14,6

2011 7179,3 308,34 258,28 391,7 12,7

2012 8961,2 369,42 305,75 389,6 11,8

2013 10439,9 425,62 339,43 393,9 11,4

2014 11530,5 396,35 326,72 401,5 10,9

2015 12036,9 380,01 318,83 402,0 10,9

2016 14654,8 418,52 347,69 401,9 10,8

2017 17510,7 500,6 401,46 402,7 9,7

2018 18343,8 496,15 385,03 408,2 8,1

2019 20537,1 543,11 434,80 421,5 8,9

Хисоби муаллиф аз руи сарчашмаи: Солномаи омории вилояти Сугд. Агентии омори назди Президенти Цум%урии Тоцикистон. - Хуцанд, 2015. С. 114-115; Солномаи омории вилояти Сугд. Агентии омори назди Президенти Цум%урии Тоцикистон. - Хуцанд, 2020. -С.7-10; 108-111.

Барои муайян кардани омилхое, ки ба мачмуи махсулоти минта^авй таъсир мерасонанд, мо модели бисёромилаи регрессиониро тахлил намудем, ки дар натичаи он муодилаи зерин хосил шуд:

У = 52039,0 + П,28х! + 21,25х2 + 154,14х3 - 804,52х4 (1.1)

Коэффисиентуои чандириро дар ифодаи мутлац муцоиса намуда, цайд кардан мумкин аст, ки дар маруилаи чории инкишофи Точикистон нишондиуандаи аз уама самарабахше, ки некуауволии хочагиуои хонаводагиро тавсиф мекунад, даромади миёнаи хочагиуои хонаводагй (ба уар сари ауолй) мебошад. Шумораи умумии неруи корй бошад, уиссаи баланд дорад.

Натичауои регрессияи бисёромила дар чадвали 2 оварда шудааст.

Цадвали 2. Коэффисиентуои чандирии омил

Аломати омилй бо фоиз

Даромади пулй ба як узви хонавода, дар як моу 11,28

Харочоти истеъмолй 21,26

Шумораи миёнасолонаи кормандон 154,14

Шумораи бекорони расман ба цайд гирифта -8,04 маротиб

Муаллиф дар асоси манбаи зерин уисоб кардааст: «Нишондиуандауои асосии тадцици буцетуои хоцагиуои хонаводагии Цумуурии Тоцикистон». Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон, 2020. - С.73

Аз руи муцоисаи коэффисиенти чандирй, метавон цайд кард, ки агар даромади пулй моуе ба як узви хонавода 1 % зиёд шавад, пас МММ 11,28% меафзояд. Дар маруилаи кунунии рушди минтаца нишондиуандаи самараноке, ки сатуи мачмуи маусулоти минтацаро ба уар сари ауолй муайян мекунад, ба тагйирёбии шумораи миёнаи шуглнокон уассос мебошад, уар як фоиз зиёдшавии он боиси 154,14 % афзудани МММ мегардад. Бекорй низ ба МММ алоцаманд аст: як банди фоизй камшавии шумораи бекорон боиси 8,0 маротиба зиёд шудани мачмуи маусулоти минтацавй мегардад. Хамин тариц, амсилаи тауия гардида пурра цобили цабул ва мувофици мацсад буда, уамаи коэффисиентуои регрессия мууимманд ва мутаносибан, онуоро барои цабули царор ва ояндабинй истифода бурдан мумкин аст.

Аз ин ру, имруз зарурати объективй бо роуи баланд бардоштани уосилнокии меунат, шугли ауолй ва таъмини рацобатпазирии маусулоти ватанй тацвият дода мешавад. Тачрибаи чауонй нишон медиуад, ки дар он кишваруое, ки сатуи баландтарини зиндагй ба даст оварда шудааст, масалан, дар давлатуои Аврупои Fарбй, Осиё ва Амрикои Шимолй, ицтисодиёт дорои соуаи рушдкарда, низоми мураттабу муназзам, инфрасохтори истеусолй ва ичтимой, уосилнокии баланди меунат, техника ва технологияи пешрафта мебошад.

Хамин тариц, амсилаи тауия гардида пурра мувофицу мутобиц буда, тамоми коэффисиентуои регрессия мууимманд ва мутаносибан онро барои цабули царор ва амалигардонии ояндабинй истифода бурдан мумкин аст.

Натичауои дигари регрессияи бисёрченака дар чадвали 3 оварда шудааст.

Цадвали 3. Натицауои уисобкунии регрессияи бисёромила

Нишонд^анда Арзиш

Коэффисиенти коррелятсия 0,987

Коэффисиенти бдетерминатсия ^2) 0,974

Хатоуои стандартй 1067,109

Мушоуида 10

Муаллиф дар асоси манбаи зерин уисоб кардааст: «Нишондиуандауои асосии тадцики буцетуои хоцагиуои хонаводагии Цумуурии Тоцикистон». Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон, 2020. - С.73

Натичахои тахлили ба дастомада нишон медиханд, ки зичии алодаи мутадобилаи байни аломатхо мусбат аст, зеро, чи тавре ки маълум шуд, коэффисиенти коррелятсия ба R=0,987 баробар мебошад. Хдмчунин коэффисиенти детерминатсия хисоб карда шуд, ки он R2=0,974-ро ташкил кард. Аз ин чо бармеояд, ки вобастагии мачмуи махсулоти минтадавй аз тагйирёбии даромади миёна ба хар сари ахолй бо назардошти омилхои мавриди таддид тадрибан 97,4%-ро ташкил мекунад.

Таддид нишон дод, ки тибди модели тахияшуда таъсири аз хама зиёдро тагйирёбии даромади хочагихои хонаводагй дар солхои чорй ва даблй, тагйирот дар хайати ахолии шуглнок, сипас МММ ва харочоти истеъмолй мерасонанд.

Хднгоми арзёбии механизми дигаргуншавии захирахои идтисодии хочагихои хонаводагии минтада тахлили таносуби даромадхои пулии хочагихои хонаводагй ва индикаторхои асосии рушди идтисодиёти минтадавй лахзаи мухим ба хисоб меравад, зеро захирахои ахолй ба рушди идтисодиёти минтада танхо дар сурати назаррас будани хачми онхо таъсири махсус расонида метавонанд.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Сиёсати фаъолонаи ичтимой, ки ба бехтар намудани некуахволии халд (ба мубориза зидди бенавой) ва такмили хифзи тандурустй, маориф ва таъминоти ичтимоии ба нигохдории сармояи инсонй самт гирифта нигаронида шудааст, ба афзоиши идтисодй, адолати ичтимой ва устувории сиёсй мусоидат мекунанд.

Бояд самтхои зерини стратегии дастгирии хочагихои хонаводагй эътироф карда шаванд:

- таъмини шароит барои ичрои вазифахои асосии онхо, пеш аз хама, вазифахои репродуктивй ва тарбиявй;

- ихтисори тафрида дар некуахволии хочагихои хонаводагии намудхои гуногун;

- институтгароии пайдарпаи хочагии хонаводагй ва муносибатхои дохилиоилавй.

Зимнан сиёсати давлатии ба хочагии хонаводагй нигаронида шуда, татбиди чунин

принсипхоро, аз дабили ба вучуд овардани шароит барои амалхои мустадилона ва фаъолонаи ахолй, ташкили ёрии водеию мушаххас ба гуруххои аз лихози ичтимой заъфпазир, мисли гирифтани маълумот, ташкили кори худ, бизнеси оилавй бояд пешбинй намояд.

Танзими хочагихои хонаводагй дар амалигардонии вазифахои асосии ичтимоии онхо дар рушди идтисодиёти минтада самти мухим ба шумор меравад. Аз нудтаи назари надш ва ахамият дар идтисодиёти минтада хочагихои хонаводагй субъектхои худташкилшудаи хочагидорй мебошанд. Аъзои хочагихои хонаводагй вазифахои мушаххасро дар сохахои истехсолот, истеъмолот, тачаммуъ ва такрористехсоли сармояи инсонй ичро мекунанд, хамчунин дар тавлид ва рушди идтидори идтисодии бахшхои асосии идтисодиёти минтада ба мадсади ба хадди аксар расонидани некуахволии худ ширкат меварзанд. [5, с.104]

Манфиатдории хочагихои хонаводагиро ба робита ва хамкорй бо дигар субъектхои идтисодиёти бозорй махсус таъкид кардан лозим аст. Хочагихои хонаводагй хамчунин ба ташаккулу рушди идтидори идтисодии бахши водеии идтисодиёти минтада таъсири назаррас мерасонанд, ки он дар самтхои зерин ифода меёбад:

- таъмини пешниходот дар бозори омилхои истехсолот, зеро хочагихои хонаводагй тахвилгарони захирахои истехсолй (мехнатй, добилиятхои сохибкорй, сармоя) мебошанд;

- таъмини сатхи барои фаъолияти механизми бозорй зарурии талаботи истеъмолй ба молу хизматхое, ки корхонахои хусусй ва давлатй истехсол кардаанд;

- пур кардани дисми даромади бучети давлатй тавассути пардохти андоз ва дигар намудхои пардохтхои хатмй;

- ташаккули андухт ва инвеститсияхо аз хисоби пасандози хочагихои хонаводагй, ки барои ширкатхо ва давлат сарчашмаи сармоягузории истехсолот мебошад;

- такрористехсолу рушд ва амалигардонии сармояи инсонй тавассути иштигол дар сохахои мухталиф;

- баланд бардоштани некуахволии хусусии хочагихои хонаводагй тавассути рушди бизнеси оилавй, ки он умуман ба рушди ицтисодиёти бозорй мусоидат мекунад.

Хамин тариц, рушди ицтисодиёти хочагихои хонаводагй хиссаи назарраси сарватхои миллии мамлакат ва минтацаро ташкил мекунад, ки амалигардонии самарабахши он метавонад барои гузаронидани ислохоти ичтимоию ицтисодй дар давлат пойгохи моддиро таъмин кунад, хамчунин сатхи некуахволии ахолиро назаррас баланд гардонад.

Пайнавишт:

1. Чумакова Н.А. Финансовая несостоятельность системы домашнего хозяйства (на материалах Краснодара). // Вестник Адыгейского государственного университета. Экономика. - 2011. - № 1. - С. 73-77.

2. Паёми Президенти Цумуурии Тоцикистон Эмомали Раумон ба Мацлиси Оли Цумуурии Тоцикистон аз 26 апрели 2013. [манбаи электроны] URL: http://www.president.tj (санаи истифодабари: 17.08.2021).

3. Нугуманова Л.Ф. Институциональная трансформация домашних хозяйств в современной экономике: дисс. д-ра экон. наук. 08.00.01. - Казань, 2012. - 341 с.

4. Улугходжаева Х.Р., Давлатов М.Х. Роль домашних хозяйств в условиях перехода к рыночной экономике.// Таджикский национальный университет. Вестник ТНУ. Серия социально-экономических и общественных наук. - 2017. - №2/6. - С. 4 - 7.

5. Тюгашев Е.А. Экономика домашнего хозяйства и окружающего социума: учебное пособие.- Новосибирск: СибУПК, 2002. - 249 с.

Reference Literature:

1. Chumakova N.A. Financial Bankruptcy of Households System (on the materials of Krasnodar kray) // Bulletin of Adygheyan State University. Economics. - 2011. - No. 1. - pp. 73-77.

2. The Message of Tajikistan Republic President Emomali Rahmon to Tajikistan Republic Majlisi Oli (Supreme Council) from April 26, 2013. [electronic resource] URL: http://www.president.tj (Date of appeal: 17.08.2021).

3. Nugumanova L.F. Institutional Transformation of Households in Modern Economy. Doctoral dissertation in economics: 08.00.01. - Kazan, 2012. - 341 pp.

4. Ulughhojayeva H.R., Davlatov M.Kh. The Role of Households under the Conditions of Transition to Market Economy. Tajik National University. TNU Bulletin. Series of SocioEconomic and Social Sciences. 2017, №2 / 6. - pp. 4 -7.

5. Tyugashev Ye.A. The Economy of Household and Surrounding Society: manual. -Novosibirsk: Siberian Managerial Office of Produce Complex, 2002. - 249 pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.