CC BY
114
УДК 342 ББК 67.400.3
Юсупова Зарина Шарофиддиновна,
муаллимаи калони кафедраи ууцуци конститутсионии ДДХБСТ (Тоцикистан, Хуцанд)
Юсупова Зарина Шарофиддиновна,
старший преподаватель кафедры конституционного права ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)
Yusupova Zarina Sharofiddinovna,
senior lecturer of the department of constitutional law under TSULBP (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: zyshl981@mail.ru
Вожа^ои калидй: сиёсати гендери, цонунгузории гендери, вазъи цамъияти- ууцуци, нобаробарууцуции мардон ва занон, уифзи давлатии занон,нацши занон дар цамъият
Сиёсати гендерии Цумуурии Тоцикистон мавриди тащил царор дода шудааст. Дар асоси сарчашмауо ва адабиёти илми-оммави мууимтарин паулууои вазъи ууцуциву ицтимоии мардону занон, цалби занон ба фаъолияти сиёси, ицтисоди, ицтимои ва фаруанги, амалишавии сиёсати гендери, баланд бардоштани нацш ва мацоми занон, фаъолияти Кумитаи кор бо занон ва оилаи Цумуурии Тоцикистон, таулилуо доир ба зуууроти нобаробарии марду зан, ташкили низоми давлатии уимояи ицтимоии зануо мухтасар барраси гаштаанд. Таъкид гардидааст,ки ба таъмини баробарии гендери дар Тоцикистон цанги шаурвандии солуои 1992-1997 таъсири манфи расонидааст. Хукумати Цумуурии Тоцикистон аз соли 1998 Нацшаи миллии амлиётро дар цодаи баланд бардоштани нацш ва мацоми занон роуандози намуда, дар ин самт даууо барномаву стратегияуо цабул намудааст. Дар бораи афзудани нацши занон дар цомеа далелуои мушаххас оварда шудааст.
Ключевые слова: гендерная политика, гендерное законодательство, неравенство мужчин и женщин, государственная защита женщин, роль женщин в обществе
Рассмотрены вопросы гендерной политики в Республике Таджикистан. На основе источников и научно-популярной литературы раскрыто общественно-правовое состояние мужчин и женщин, вовлечение женщин в политическую, экономическую, общественную и культурную жизнь, реализация гендерной политики, повышение места и роли женщин в обществе, деятельность Комитета по делам женщин и семьи Республики Таджикистан, проблемы неравенства мужчин и женщин, организация системы государственной защиты женщин и др. Констатируется, что на обеспечение гендерного равенства негативно повлияла гражданская война в Таджикистане 1992-1997 гг. Правительство Республики Таджикистан в 1998 г. разработало Национальный план действий в повышении места и роли женщин, и в этой области приняты десятки программ и стратегий. Приведены данные о повышении роли женщин в обществе.
Key-words: gender policy, gender legislation, inequality of men and women, state protection of women, role of women in society
БА ЪЗЕ МУЛОХЦЗАХр РОЦЕЪ БА ТАЪМИНИ СИЁСА ТИ ГЕНДЕРИ ДАР ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН
НЕКОТОРЫЕ СООБРАЖЕНИЯ ОБ ОБЕСПЕЧЕНИИ ГЕНДЕРНОЙ ПОЛИТИКИ В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН
SOME CONSIDERATIONS ON GENDER POLICY INSURANCE IN TAJIKISTAN REPUBLIC
The article analyzes the issues of gender policy in the Republic of Tajikistan. On the basis of sources and popular science literature, social and legal status of men and women, involvement of women into political, economic, social and cultural life of the country, implementation of gender policy, enhancement of the place and role of women in society, activities of the Committee on Women and Family Affairs of the Republic of Tajikistan, problems of inequality of men and women, organization of the system of state protection of women, etc. are revealed. It is stated that the civil war in Tajikistan in 1992-1997 had a negative impact on ensuring gender equality. Since 1998, the Government of the Republic of Tajikistan has elaborated the National Action Plan to enhance the place and role of women and dozens of programs and strategies were adopted in this area. The article adduces the data on elevating the role of women in society.
Дар шароити кунунй, ки пешрафти илму техника мушохида карда мешавад ва муносибатхои нав ба нави чамъиятй арзи хастй мекунанд, баробарии вазъи ху^у^иву ичтимоии мардону занон ва имкониятхои баробари амалигардонии ху^у^хои онхо талаби замон аст. Хукумати Точикистон сиёсати гендериро пеша намудааст, ки он ба намояндагони хар ду чинс имконияти озодона инкишоф додани ^обилияту тавоной, махорат ва малакаашонро барои иштирок дар раванди сиёсй, и^тисодй, ичтимой, фархангй ва азхудкунии натичаи он медихад.
Бояд ^айд намуд, ки дар сиёсати дохилии давлат танзими хаёти чамъиятй на^ши мухим мебозад. ^онуну ^арорхои давлат, фаъолияти амалии сохторхои хокимият метавонанд раванди хамгироии фардхоро дар хаёти ичтимой тезонанд ё суст гардонанд. Фаъолияти ма^омоти давлатй оид ба рушди сохахои ичтимой, ^онеъгардонй ва хамохангсозии талаботи шахсият ва гуруххои ичтимой, таъмини сатхи хуби зиндагй таъсири назаррас мерасонанд.
Дар Точикистон муассисаи асосие,ки ба пешбурди сиёсати гендерй масъул аст, Кумитаи кор бо занон ва оила махсуб меёбад. Кумита ба фаъолияти гуногунчанба, аз тах^и^и масъалаи занон то шунидани арзу шикояти шахрвандон, таргиби фаъолияти занон дар васоити ахбори омма, танзими кори ташкилотхои давлатй ва гайридавлатй доир ба масъалахои баробарии гендерй ва гайра машгул аст. Дар назди кумитаи кор бо занон 110 марказхои минта^авии иттилоотй- машваратй ва рафъи бухрон, ки аз бючети махаллй маблаггузорй мешаванд, амал мекунанд [19,c.15].
Хукумати Точикистон аз соли 1994 ухдадории муваффа^ шудан ба баробарии гендериро бар душ гирифт. Яке аз дастовардхои мухимми Точикистони сохибисти^лол дар самти баробарии гендерй ин тахия ва ^абули санадхои ху^у^ии татби^и сиёсати гендерй махсуб меёбад. Точикистон дар ин чода тадбирхои судманд андешида, шартномахои байналхащиро тасвиб ва ^онунгузории миллиро бо санадхои меъёрии байналхал^й мутоби^ намудааст [11,с.3].
Ба хама маълум аст, ки шароити зиндагии мардон ва занон аз хамдигар ба куллй фар^ мекунанд, ки ин то дарачаи муайян ба фаъолияти наслофарии занхо вобастагй дорад. Вале мушкилоти нобаробарии гендерй дар вучуд доштани фар^ият не, балки дар он аст, ки ин тафовут набояд ба муста^илияти мардхо ва занон таъсири манфй расонад. Дар халли ин масъала сиёсати ичтимоии давлат на^ши мухим мебозад. Сиёсате, ки ба манфиати мардхо ва занон дахл мекунад, хусусияти мушаххаси таърихй дорад. Мазмун ва самаранокии он аз омилхои зерин вобаста аст:
- якум, аз он ки ахли чамъият ва сиёсат мохияти масъалаи занон, идеологияи муносибат ба занро чй тавр мефахмад;
- дуюм, аз намуди муносибати щтисодй ва сатхи таравдиёти ичтимоию щтисодии давлат;
- сеюм, аз хусусиятхои тартиботи сиёсй сатхи демократия дар давлат ва чамъият;
- чорум, аз мав^еъ ва ташаббуснокии субъектхои сиёсати давлат: сохторхои хокимият, хизбхои сиёсй, харакатхои чамъиятй,оммаи занон.
Сиёсати давлатии падарсолорй сиёсатест, ки ба назарияи муайяни та^симоти вазифахои оилавй ва чамъиятй дар байни мард ва зан асос ёфтааст. Дар айни хол вазифахои табиии зан аз тарбияи фарзандон ва рузгордорй иборат аст, мард бошад на^ши субъекти фаъолияти давлатй, касбй ва чамъиятй, сардор ва саробони оила, пайвандгари робитаи байни оила ва чамъиятро мебозад.
Профессори чомеашиноси мактаби и^тисодии Берлин Б. Пфау Эффингер чунин модели чомеаро модели анъанавии мардхои саробон ва занхои кадбону меномад [16,с.27]. Дар афкори феминистии ватанй ин намуди иерархияи гендерй чун шартномаи кадбону барои занхо ва саробон - сарпарасти зиндагй барои мардхо дониста шудааст [2,с.7].
Хусусиятхои хоси сиёсати давлатии гендерй аз инхо иборатанд:
-аз тарафи давлат этироф карда шудани баробарху^у^ии юридикии чинсхо, кабул намудани ^онунхое, ки барои мардхо ва занхо дар хамаи сохахои хаёти чамъиятй, муносибатхои оилавию никохй ху^у^хои баробар му^аррар мекунанд;
-иштироки васеи занхо дар истехсолоти чамъиятй;
-инкишофи сохахои хизматрасонй бо ма^сади фарохам овардани шароитхое, ки зан тавонад вазифахои наслофарй, истехсолй ва оилавиаш, аз чумла тарбияи чамъиятии кудакон ва умумигардонии рузгорро баробар ичро кунад;
-ташкили низоми давлатии химояи ичтимоии занхо дар шакли имтиёзхо, ёрдампулихо, рухсатй барои тавваллуди кудак ва нигохубини он, махдуд намудани мехнати занхо ва хоказо [10,с.39].
Азбаски зухуроти нобаробарии марду зан хам дар давлатхои таравдикарда ва хам дар давлатхои таравдиёбанда чой дорад, аксари олимон бар онанд, ки барои муваффа^ шудан ба баробарии ха^и^ии чинсхо муносибати нав, дурнамо ва усулхои нави кор лозиманд. Яке аз чунин стратегияхо назари комплексй ба масъалаи баробарии чинсхо гардид, ки он хамчун принсипи сиёсати давлат дар хуччатхои Конференсияи чоруми умумичахонии СММ оид ба масъалахои занхо соли 1995 дар Пекин пешниход карда шуд [15]. Ма^сади он хамбастагии амалиёт барои тахкими баробарии байни чинсхо дар тамоми стратегия ва барномахои сиёсй, дар мавридхои зарурй, то кабул намудани хама гуна карор тахлил кардани о^ибатхои имконпазири онхо мутоби^ан барои занхо ва мардхо мебошад. Стратегияи мазкур дар хаёти сиёсии бисёр давлатхои таравдикарда ба монанди Канада, Олмон, Шветсия, Финландия, Норвегия ва гайра фаъолона татбик карда мешавад.
Чумхурии Точикистон низ талаботи Эъломияи Пекин ва Барномаи амали онро, ки дар Конференсияи Чоруми Умумичахонии СММ соли 1995 кабул гаштааст, мавриди истифода карор дода, тадбирхои зайлро рохандозй намуд:
1. Тахияи асосхои хукукии таъмини баробарии гендерй дар Чумхурии Точикистон.
2. Ч,орй намудани масъалахои гендерй ба сифати мавзуи асосии стратегияи кохиш додани камбизоатй ва сиёсати рушди миллй.
3. Ч,орй намудани принсипи баробархукукии мардон ва занон дар масълаи дастрасй ба замин дар сатхи конунгузорй ва сиёсати давлатй.
4. Ч,орй намудани квотахои президентй барои чалби духтарони минтакахои алохида бахри тахсил дар мактабхои олй [12].
Намуди мухими сиёсати давлати ин сиёсати гендерии фаъол мебошад, ки ин намуди сиёсат ба баробарии гендерй дар бобати таъмини дастрасии баробари марду зан ба
захирахои истехсолй ва манбаъхои гирифтани даромад мусоидат менамояд; вакт ва захмати занхоро дар рузгордорй кам мекунад; хифзи ичтимоиро аз лихози гендерй таъмин менамояд; обруи сиёсии занхоро баланд мебардорад ва ба иштироки онхо дар хаёти сиёсии мамлакат мусоидат мекунад.
Ба таъмини баробарии гендерй дар Точикистон чанги шахрвандии солхои 1992-1997 таъсири манфй расонид. Дар ин чанг кариб 1% ахолй халок гардид, 25000 зан бева монд, 55000 кудак ятим гашт, кариб як миллион нафар ичборан мухочир гашт, зарари иктисодй $7млрд-ро ташкил дод, инфрасохтори ичтимоии мамлакат фалач гардид [8,с.128]. Дар солхои чанги шахрвандй хазорхо мардон халок шуданд ё беному нишон гаштанд, занон у духтарон низ ба вазъияти ногувор фаромада буданд, силохбадастон ва афроди чиноятпеша онхоро мачбуран ба никохи худ мегирифтанд ё ба фуруш мемонданд [7,с.25].
Баъди итмоми чанги шахрвандй Точикистон дар фехристи баробархукукии марду зан чои 95-умро дар миёни кишвархои Гурчистон ва Парагвай дарёфт кард. Бинобар маълумоти оморй, нисфи ахолии Точикистонро бонувон ташкил мекунанд. Исландия, Норвегия, Финландия, Руанда ва Шветсия дар фехрист панч пиллаи болоиро ишгол кардаанд. [1].
Соли 1996 дар Чумхурии Точикистон Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Хукумат созмон дода мешавад, ки ба души он хамохангсозии тадбирхо барои пешбурди баробарии гендерй, пешгирии табъиз бар зидди занон, духтарон ва гуруххои осебпазир ва рафъи хушунати гендерй вогузошта мешаванд.
Соли 1998 Хукумати Чумхурии Точикистон Накшаи миллии амалиётро дар чодаи баланд бардоштани накш ва макоми занон барои солхои 1998-2005 кабул намуд. Дар накшаи мазкур тадбирхо доир ба гузаронидани тахлили гендерии конунгузорй, ташаккули захираи кадрхо бахри пешбарй намудан ба сохторхои идорй дар заминаи гендерй пешбинй шуданд [11,с.4].
Дар таъмини баробарии гендерй Фармони сарвари давлат, Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон аз 3 декабри соли 1999 «Дар бораи баланд бардоштани макоми зан дар чамъият» ахамияти калон касб намуд. Чй тавре О.Э Рахмонова кайд намудааст фармони мазкур "бо максади таъмини иштироки васеи занон дар хаёти чамъиятй ва идоракунии давлат, баланд бардоштани макоми ичтимоии онхо солимии генофонди миллй, фаъол гардонидани макоми занон дар мустахкам гаштани асосхои ахлокй" кабул шудааст [17,с.123].
Бояд кайд намуд, барои баланд бардоштани сиёсати гендерй ва таъмин намудани баробарии зану мард дар Чумхурии Точикистон санаи 8-уми августи соли 2001 Карори Хукумати Чумхурии Точикистон тахти №391 «Дар бораи Барномаи давлатии самтхои асосии сиёсати давлатй оид ба таъмини хукуку имкониятхои баробари мардон ва занон дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2001-2010» аз чониби Раиси Хукумати Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба имзо расид. Тавре дар он зикр шудааст, максад аз кабули Барномаи мазкур таъмини ичрои Фармони Президенти Чумхурии Точикистон аз 3-юми декабри соли 1999 тахти №5 «Дар бораи тадбирхои баланд бардоштани макоми зан дар чомеа» буд. Дар Барнома якчанд масъалахо рочеъ ба таъмини баробархукукии занону мардон, накши занон дар сиёсат, иктисодиёт, оила ва пешгирии зуроварй нисбати занон, кабули санадхои барномавй дар сохаи хифзи хукуки кудаку модарон, тандурустии репродуктивй ва гайра пешбинй шудаанд [11,с.4].
Зиёда аз ин, дар ин бобат як катор санадхои меъёрии хукукй, аз кабили "Барномаи давлатии тарбия, интихоб ва чобачогузории кадрхои рохбарикунандаи Чумхурии Точикистон аз хисоби занону духтарони лаёкатманд барои солхои 2007-2016","Стратегияи миллии фаъолгардонии накши занон дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2011 -2020",
"Барномаи давлатии пешгирии зуроварй дар оила дар Чумхурии Точикистон барои отлхои 2014-2023", "Барномаи давлатии тарбия, интиxоб ва чобачогузории кадрхои рохбарикунандаи Чумхурии Точикиcтон аз хиотби занону дyxтaрони лaëкaтмaнд барои шлхои 2017-2022" кабул гардиданд, ки амалй гаштани ин барномахо дар чомеаи мо хамчун омили мухимми отфати xиccaгyзории занон дар рушди устувори чомеа аз ахамияти xоca ва манзалати олии хукуки онхо шаходат медихад.
Мacъaлaхои таъмин намудани баробарии гендерй дар тамоми caнaдхои стратегии рушди кишвар ворид гардида, беш аз 40 caнaди меъëрии хукукй бо дарназардошти ycyлхои гендерй кабул гардиданд. Инчунин, хaмохaнгcозии амалхо барои татбики cиëcaти гендерй амалй гардида, cacara чорахои муваккатй ва меxaнизмхои пешгирии зyровaрй ниcбaти занон татбики xyдро ëфтaнд.
Амалигардонии барномахои рохбарй, чудо намудани грантхои президентй барои рушди фаъолияти тохибкории занон, квотахо барои доxил шудан ба мактабхои олй ва бо тaхcил фаро гирифтани дyxтaрон, дacтгирии дyxтaрон бо идрорпулихо, тaъcиcи Марказ барои дyxтaрони ятим, дacтгирии модаршавии беxaвф ва caломaтии занон дар фаъолгардонии накши зан дар чомеа мавкеи мухимро кacб намуд.
Умуман cиëcaти гендерии давлат баробарии гендериро дар œ caмт бояд таъмин намояд: якум, баробарии марду зан бояд дар конунгузории мамлакат инъикоc гардад; дуюм, фарохам овардани имкониятхои баробар хам барои мардон ва хам барои занон; теюм, фарохам овардани шароити баробарй, яъне рафъ намудани хама гуна монеъахо ва пешгирии зyровaрй [3,с.10].
Дар Пaëми Президенти Чумхурии Точикиcтон Эмомалй Рахмон аз 27 апрели отли
2000-ум таъкид шудааст,ки дар хайати праламенти ду палатагии нав тaъcиcëфтa микдори занон ндабат ба даъватхои гузашта ду баробар здад мебошад [14,с.12].
Дар шли 2000 теъдоди занон дар макомоти марказии идоракунии давлатй ва cоxторхои он 2800 нафар (24,2%), аз чумла дар вазифахои рохбарикунанда - 515 нафар (16,8%); дар макомоти махаллй идоракунии давлатй 993нафар (26,7%), аз чумла дар вазифаи рохбарй -310 нафар (21,3%); дар макомоти xyдидорaкyнии махаллй - 562 нафар(17,0%), аз чумла дар вазифаи рохбарй - 241 нафар (20,5%)-ро ташкил доданд [11 ,с.18].
Дар аооот Карори Хукумати Чумхурии Точикиcтон тахти №391 аз 8-уми aвгycти отли 2001 «Дар бораи Барномаи давлатии caмтхои acоcии cиëcaти давлатй оид ба таъмини хукуку имкониятхои баробари мардон ва занон дар Чумхурии Точикиcтон барои cолхои
2001-2010» дар caмти баланд бардоштани макоми занон дар мамлакат тадбирхои мyшaxxac андешида шуданд ва дар муддати кутох карори мазкур caмaрaи нек дод ва бодаи афзудани накши занон дар чомеа гардид. Як катор занони кобилиятнок ва ботачриба ба мажабхои мacъyли давлатй таъин шуданд, ки бомуваффакият адои вазифа мекунанд [14,с.66]. Дар Пaëми caрвaри давлатамон аз отли 2014 омaдaacт,ки аз 18 300 нафар xизмaтчиëни давлатй, ки дар макомоти марказиву махаллии хокимияти давлатй ва чамоатхо фаъолият менамоянд, 4315 нафар ë 24 фоизро занон ташкил доданд. Айни замон танхо дар мажабхои рохбарикунандаи макомоти давлатй 1100 нафар занон фаъолият доранд, ки аз ин 500 нафар ба cоxторхои рохбарикунандаи вазорату идорахо роcт меояд [14,с.591-592].
Дар cоли 2020 бошад ба xизмaти давлатй 4355 нафар занон чалб гардиданд, ки 23,4% xизмaтчиëни давлатиро ташкил мекунад. Аз ин теъдод 1066 нафар занон дар мажабхои рохбарикунанда (18,7% аз теъдоди умумии кормандони рохбарикунанда) фаъолият доштанд [11,c.18].
Дар соли 2020 занон 70% кормандони сохаи маорифро, 67% кормандони сохаи тандурустй ва хифзи ичтимоиро, 51% кормандони фархангроз, 36 % кормандони сохаи бонкдорро, 21,4 % рохбарони хочагихои дехкониро, 23,1 % сохибкорзанонро ташкил додаанд,ки онхо дар рушди иктисоди кишвар сахми босазо гузоштаанд[18].
Дар солхои аввали сохибистиклолии кишварамон вазъияти занон дар дехот хеле вазнин буд. Хукумати Чумхурии Точикистон хамаи ташкилотхои давлатй, гайрихукуматй ва ахзоби сиёсиро вазифадор намуд,ки фаъолияти худро нисбати занони дехот ва баланд бардоштани маърифатнокии онхо чоннок намоянд, зеро хавфи ба хурофоти асримиёнагй кашидани занон дар баъзе минтакахои кишвар хануз аз байн нарафта буд.
Дар Точикистон соли 2009-ум 45% кувваи кориро занон ташкил медоданд. Теъдоди занон дар сохахои тандурустй ва маориф, ки дар ин сохахо даромаднокй нисбат ба дигар сохахо камтар аст, нисбат ба мардон зиёд буд. Дар сохаи кишоварзй 48% кувваи кориро занон ташкил медоданд, вале эхтимол дорад ин ракам бештар бошад, зеро занон ба кори сахрой ба шавхарони худ, бидуни гирифтани маош кор мекунанд. Соли 2013 кисми зиёди коркунони хочагии кишлокро занон ташкил медоданд(75,1%), аммо теъдоди занони сарвар дар хочагихои дехконй нисбат ба мардон хеле кам буд (хамагй 8%-ро ташкил медод). Занон инчунин дар бозори гайрирасмй (корхои кироя, мардикорй, муздурй) бо гирифтани музди ночиз кору фаъолият мебаранд. Дар соли 2013 маоши занон хамагй 63,3 % маоши миёнаи мардонро ташкил медод, аммо ин ракам дар солхои охир каме афзоиш ёфтааст [19,с.16].
Дар самти чалби занон ба истехсолот тадбирхои судманд андешида шуданд. Хукуматхои махаллй ба ташкили кори хонагй, хунархои дастй ва дигар намудхои косибй барои занону духтарони хонашин ва бо хамин рох паст намудани шиддати бекорй таваччухи бештар зохир менамоянд. Барои дастгирии фаъолияти сохибкории занон аз соли 2006 то 2011 дар хачми 3 миллиону 300 хазор сомонй грантхои президентй чудо гардиданд, ки ин амал боиси афзудани шумораи занону духтарони сохибкор гашт [14,с.459]. Соли 2014 нуфузи занон дар самти сохибкорй бештар гардида, онхо беш аз 30 фоизи сохибкорони мамлакатро ташкил доданд.
Агар дар заминаи гендерй афзоиши нуфузи занонро дар сектори хусусй тахлил намоем, пас маълум мегардад,ки соли 2010 дар сохаи сохибкорй 11,7% занон фаъолият бурдаанд, дар соли 2018 ин нишондод 31,5 %-ро ташкил додааст. Дар сохаи сохибкорй занон ба хайси сарвар дар 45% -и корхонахои хурду миёнаи тичоратй фаъолият мебаранд, дар 25%-и корхонахои сохаи хизматрасонй ва дар 19% -и корхонахои истехсоли кишоварзй занон рохбарй мекунанд [6,с.7].
Дар Точикистон бештари занон дар сохаи маориф ва тандурустй фаъолият мебаранд. Чунончй, дар соли 2014 аз 193 хазор нафар кормандони сохаи маориф 54,9 фоиз ё кариб 106 хазор нафарро ва дар сохаи тандурустй аз 88 хазор нафар кормандон 66,5 фоиз ё кариб 60 хазор нафарро занон ташкил медоданд [14,с.592].
Умуман, дар чумхуриамон амалй гардидани барномахои давлатии мусоидат ба шугли ахолй имкон дод, ки дар давоми солхои 2006-2016 зиёда аз 1 миллион чойхои кори доимй, муваккатй ва мавсимй таъсис дода шуда, танхо тавассути макомоти давлатии шугли ахолй 315 хазор нафар бо чойи кор таъмин гарданд, ки 30 фоизи онхоро занон ташкил доданд [14,с.663-664].
Аммо занон дар масъалаи таъмин гаштан ба чойи кори арзанда ба душворихо ру ба ру мегарданд. Аз ин лихоз онхо дар чамъият макоми шоиста касб карда наметавонанд, ба бехтар намудани сатхи зиндагй ноил намегарданд, ба рушди иктисодиёт ба таври кофй сахм намегиранд. Дар бозори мехнати Точикистон сегрегатсия (тафрика) ба миён
омадааст. Аз сабаби дар сохахои камдаромад (кишоварзй, тандурустй ва маориф) фаъолият бурдан дар Точикистон занон маоши паст мегиранд. Масалан, дар соли 2015 маоши миёнаи занон 61,1 фоизи маоши миёнаи мардонро ташкил додааст (дар соли 2010 ин нишондиханда-64,6 фоиз буд)[3].
Яке аз самтхои асосии халли муаммои нобаробарии гендерй дар бозори мехнат кабул гаштани Кодекси нави мехнат дар Точикистон (соли 2016) ба шумор меравад. Дар хуччати мазкур аз чумла, аз корфармо талаб карда шудааст, ки занхои хомиладор ва занхои сохиби фарзандро бе мамониат ба кор кабул кунанд, хачми маоши занони хомиладор ва бо нигохубини кудакон машгулбударо кам накунанд. Ба гайр аз ин дар кодекси мехнат меъёрхои махсус ва талабот нисбати ухдадории занон дар оила мушаххас муайян карда шудаанд[13].
Дар сохторхои идорй, муассисахои давлатй чихати амалишавии "Барномаи давлатии тарбия, интихоб ва чобачогузории кадрхои рохбарикунандаи Чумхурии Точикистон аз хисоби занону духтарони лаёкатманд барои солхои 2017-2022" (дар асоси карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 1 ноябри соли 2016, № 496 тасдик шудааст) тадбирхо андешида мешаванд. Чунончй, таи солхои охир дар назди макомоти ичроияи хокимияти давлатии шахри Хучанд курсхои кутохмуддати омузиши тахти унвони «Духтарони Пешво», «Зан - рохбар», «Зан-сарвар», «Мактаби сарварони чавон», «Зан ва сиёсат» доир гардида, то имруз зиёда аз 130 нафар занону духтарон дар ин курсхо такмили ихтисос намуданд[9].
Дар Точикистон тадбирхо бахри зиёд намудани теъдоди занон дар вазифахои идоракунии давлатй андешида шуданд, ки дар натичаи он соли 2020 -ум наздик 25 фоизи хизматчиёни давлатиро занон ташкил доданд. Ин нишондиханда дар соли 2022 ба 30 фоиз расонида хохад шуд[3].
Чумхурии Точикистон «Рузнома дар самти рушди устувор» то соли 2030-ро тасдик намуд. Инчунин Стратегияи миллии рушди Ч,Т барои давраи 2030 кабул карда шуд, ки дар он самтхои асосии ноил гардидан ба максадхои рушди устувор бо назардошти баробарии гендерй то соли 2030 муайян гардидааст.
Хамин тавр, дар сиёсати давлатии Точикистон дар саросари кишвар боло рафтани макоми зан дар чомеа ва таъмини хукуку имкониятхои баробари мардону занон танхо ба шарофати истиклолияти давлатй амалй гардид. Рохбарияти давлату хукумати чумхурй ба масъалаи таъмини баробархукукии мардону занон диккати чиддй медихад. Диккати чиддии рохбарияти давлату хукумати чумхурй ба масъалаи таъмини баробархукукии мардону занон буд, ки солхои охир самаранокии татбики сиёсати гендерй дар кишварамон таъмин гаштааст.
Пайнавишт:
1. Дар "Гузориши ца^онй дар бораи тафовути цинс%о-2017"-и Форуми цауонии ицтисодй феуристи баробарууцуции марду зан дар кишваруо тауия шуд. Душанбе, 3 ноябри 2017//https://sputnik-tj.com/world/20171103/1023795182.html
2. Европейский союз - Таджикистан. Семинар гражданского общества "Практическое применение принципов гендерного равенства в Таджикистане", 24-25 апреля 2018 года. Отчет о работе семинара.-Душанбе, 2018. - 37 с.
3. Европейский союз - Таджикистан. Семинар гражданского общества "Практическое применение принципов гендерного равенства в Таджикистане", 24-25 апреля 2018 года. Отчет о работе семинара.-Душанбе, 2018. -С.21.
4. Здравомыслова Е., Тёмкина А. Введение. Социальная конструкция гендера и гендерная система в России // Гендерное измерение социальной и политической активности в переходный период: Сб. статей. Вып. 4. - СПб., 1996. - С.5-13.
5. Интегрирование гендерного подхода в государственную политику Украины. - Киев: Государственный институт проблем семьи и молодежи, 2003. - 128 c.
6. Информационный бюллетень Программы ЕБРР «Женщины в бизнесе» в Таджикистане/ШШ TAJ WIB: 05/2019 - 1 Выпуск. -11 с.
7. Комплексная региональная информационная сеть (IRIN). Таджикистан: Гражданская война оставила одну из трех женщин жертвой домашнего насилия. Наши тела - их поле боя: Гендерное насилие в конфликтных зонах. -Душанбе, 2004. С. 25. http://www.irinnews.org/pdf/in-depth/gbv-irin-in-depth.pdf.
8. Куватова А. Гендерные вопросы в Таджикистане: последствия и влияние гражданской войны. - Женева: Институт исследований в области развития, 2010.- 136 с.
9. Мактаби «Зан ва сиёсат» бонувони роубарро тайёр менамояд// https://www.comwom.tj/articles/393-maktabi-zan-va-siyosat-bomvoni-ro-barro-tajyor-menamoyad- (Санаи муроциат: 15.03.2021).
10. Назарияи гендер дар илмуои гуманитары. / Мацмуаи мацолауо. - Душанбе: Полиграфгруп, 2005. 39c.
11. Национальный обзор Республики Таджикистан по осуществлению Пекинской декларации и Платформы действий (1995 года) и итоговых документов Двадцать третьей специальной сессии Генеральной Ассамблеи ООН (2000 года) в контексте двадцатой годовщины Четверной Всемирной конференции по положению женщин и принятия Пекинской декларации и Платформы действий в 2015 году. -Душанбе, 2015. - 68 с.
12. Национальный обзор Республики Таджикистан по осуществлению Пекинской декларации и Платформы действий (1995 года) и итоговых документов Двадцать третьей специальной сессии Генеральной Ассамблеи ООН (2000 года) в контексте двадцатой годовщины четверной Всемирной конференции по положению женщин и принятия Пекинской декларации и Платформы действий в 2015 году//https: //unece. org/fileadmin/DAM/Gender/publicationsand_papers/ TajikistanReportonthe implementation_of_BPfA_June_30_2014_in_russian.pdf (санаи муроциат: 12.03.2021).
13. Обзор Пекин+25: Гендерное равенство и расширение прав и возможностей женщин в странах СПЕКА. Сентябрь 2020 года. -C.16//https://www.unescap.org/sites/default/files /ESCAP_B25_Central_Asia_ Report_ 20200911_RUS.pdf (Санаи муроциат: 12.03. 2021)
14. Паём варисолати созандаи он. -Хуцанд, 2017. - 687 с.
15. Пекинская декларация //https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/ declarations/womdecl.shtml (Санаи муроциат: 12.03.2021).
16. Пфау-Эффингер Б. Опыт кросс-национального анализа гендерного уклада // Социологические исследования.- 2000.-№11. 35с.
17. Рахмонова О.Э. Развитие законодательства о правах и свободах женщин в Таджикистане (1917-2011 гг.): дис. ... канд. юрид. наук. - Душанбе, 2012. - 187 с.
18. Рузи Президент-заминаи пешрафти минбаъдаи истицлолияти сиёсй ва нацши Пешвои миллат дар таукими мавцеи занон дар цомеа//https://comwom.tj/articles/406-r-zi-prezident-zaminai-peshrafti-minba-dai-isti-loliyati-siyos-va-na-shi-peshvoi-millat-dar-ta-kimi-mav-ei-zanon-dar-omea (Санаи муроциат: 12.03.2021).
19. Страновая гендерная оценка по Таджикистану. - Филиппины: город Мандалуёнг, Азиатский банк развития, 2016. - 151 с.
20. Гардинер Френсис, Лейенаар Моника. "Решительные и смелые": анализ политики "Государства, дружественного женщинам", в Ирландии и Нидерландах //
Обеспечение равенства полов: политика стран Западной Европы. - М.: Идея-Пресс, 2000, -136 с.
Reference Literature:
1. "World Report on Gender-2017 Differences Coming from the World Economic Forum Pointing to the Law Equalizing the Rights of Men and Women which Turned Real in Certain Countries. - Dushanbe, November 3, 2017 // https://sputnik-tj.com/world/20171103/1023795182.html
2. European Union - Tajikistan. Civil Society Seminar: "Practical Application of Gender Equality Principles in Tajikistan". April 24 - 25, 2018. Report on Seminar Work. -Dushanbe, 2018. - 37pp.
3. European Union - Tajikistan. Civil Society Seminar: "Practical Application of Gender Equality Principles in Tajikistan". April 24 - 25, 2018. Report on Seminar Work. -Dushanbe, 2018.--p. 21.
4. Zdravomyslova Ye., Tyomkina A. Introduction. Social Construction of Gender and Gender System in Russia // Gender Measurement of Social and Political Activeness in Transitional Period. Collection of Articles. - SPb., 1996. Issue 4. - pp. 5 - 13.
5. Integration of Gender Approach into the Ukraine State Policy. - Kiev: State Institute on the Problem of Family and Youth. 2003. - 128 pp.
6. Informational Bulletin of EBRD Programme "Women in Business" in Tajikistan // EBRD TAJ WIB: 05/2019. - Issue 1. - 11 pp.
7. Integrational Regional Informational Network (IRIN). Tajikistan: Civil War Doomed one Woman out of three to Domestic Violence. Our Bodies are their Battle Field. Gender Outrage in Zones of Conflicts. - Dushanbe, 2004. - p. 25. . http://www.irinnews.org/pdf/in-depth/gbv-irin-in-depth.pdf.
8. Kuvatova A. Gender Issues in Tajikistan: Aftermath and Civil War Sway. - Geneva: Research Institute in the Field of Development. 2010. - 136pp.
9. The School "Woman and Politics" Trains Women-Leaders" // https://www.comwom.tj/articles/393-maktabi-zan-va-siyosat-bonuvoni-ro-barro-tajyor-menamoyad- (Date of request: 15.03.2021).
10. Gender Theory in Humanities // Collection of articles. - Dushanbe: Polygraphgroup, 2005. - 39 pp.
11. National Survey of Tajikistan Republic on Implementation of Peking Declaration and Platform of Actions (1995) and Final Documents of the twenty third Special Session of the General Assembly (2000) in the Context of the twentieth Anniversary of the fourth World conference on the Plight of Women and Adoption of Peking Declaration and Platform of Actions in 2015. - Dushanbe, 2015. - 68 pp.
12. National Survey of Tajikistan Republic on Implementation of Peking Declaration and Platform of Actions (1995) and Final Documents of the twenty third Special Session of the UNO General Assembly (2000) in the Context of the twentieth Anniversary of the fourth World conference on the Plight of Women and Adoption of Peking Declaration and Platform of Actions in 2015. - Dushanbe, 2015. - 68 pp. //https: //unece. org/fileadmin/DAM/Gender/publications_and_papers/ TajikistanReportonthe implementation_of_BPfA_June_30_2014_in_russian.pdf (Date of request: 12.03.2021)
13. Survey "Peking + 25": Gender Equality and Extension of Women's Rights and Opportunities in ESCAP Countries. September 2020. - p. 16.
//https://www.unescap.org/sites/default/files /ESCAP_B25_Central_Asia_ Report_ 20200911_RUS.pdf (Date of request: 12.03.2021).
14. Message and its Creative Mission. - Khujand, 2017. - 687pp.
15. Peking Declaration //https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/ declarations/womdecl.shtml (Date of request: 12.03.2021).
16. Pfa.u-Eff.nger B. The Experience of Cross-National Analysis of Gender Tenor // Sociology Investigations. - 2000, #11. - 35 pp.
17. Rahmonova O.E. Development of the Legislation Concerned with Women's Rights and Freedoms in Tajikistan (1917 - 2011). Candidate dissertation in jurisprudence. - Dushanbe, 2012. - 187pp.
18. President's Day Is a Prerequisite for Further Development of Political Independence and the Role of the Nation's Leader in Strengthening of Women's Position in Society//https://comwom.tj/articles/406-r-zi-prezident-zaminai-peshrafti-minba-dai-isti-loliyati-siyos-va-na-shi-peshvoi-millat-dar-ta-kimi-mav-ei-zanon-dar-omea (Date of request: 12.03.2021).
19. Country's Gender Assessment over Tajikistan. The City of Mandaluyong, Philippines: Asian Bank of Development, 2016. - 151 pp.
20. Gardiner, Francis; Lenience, Monica. "The Decisive and Daring". Analysis of the Policy Pursued by "States friendly Inclined to Women" in Ireland and Netherlands // Insurance of Sex Equality: Policy of Western Europe Countries. - Moscow: Idea-Press, 2000. - 136pp.
