CC BY
11
ТДУ 947 (575.3) ТКБ 63.3
ТАШКИЛЁБЙВА ФАЪОЛИЯТИ Исмоилов Умедцон Шаробидинович,
АРТЕЛХОДАР СОХАИСАНОАТИ докторанти (PhD)- и кафедраи таърихи
ВАЗНИНДАР ТОЦИКИСТОНИ ШИМОЛЙ Ватан ва археологияи МДТ "ДДХ ба номи акад.
(сощои 1925-1941) Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
СОЗДАНИЕ И ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ Исмоилов Умеджон Шаробидинович,
АРТЕЛЕЙ В СФЕРЕ ТЯЖЁЛОГО докторант PhD, кафедры истории Отечества
ПРОМЫСЛА В СЕВЕРНОМ и археологии ГОУ «ХГУ имени акад. Б.
ТАДЖИКИСТАНЕ Гафурова» (Таджикистан, Худжанд) (1925-1941 гг.)
ESTABLISHMENT AND ACTIVITY OF Ismoilov Umedjon Sharobidinovich, (PhD)
ARTELS IN THE FIELD OF HEAVY doctoral student of the department of home history
INDUSTRY IN NORTHERN TAJIKISTAN and archeology under the SEI "KhSU named after
(1925-1941) acad. B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected]
Вожа^ои калидй: саноат, кон, артел, Тоцикистони шимолй, саноати кууй, коркарди оуан, ташкилотуои саноатй
Мацола ба масъалаи ташкилёбй ва фаъолияти артелуои саноати вазнин дар Тоцикистони шимолй (солуои 1925-1941) бахшида шудааст. Дар мацола муаллиф маруила ба маруила таъсисёбй ва фаъолияти артелуои саноатиро дар соуаи саноати вазнин дар минтацаи Тоцикистони шимолй мавриди омузиш царор додааст. Кушиш ба харц дода шудааст, ки даромад ва хароцоти артелуо, хусусиятуои мууими саноати вазнин аз циуати таърихй омухта шавад. Дар мацола бештар маводи бойгонй истифода шудааст, ки ин дарацаи илмии онро баланд бардоштааст. Муаллиф кушиш ба харц додааст, ки фактуои ууццатй ва ахбориро бо низом ва сатуи зарури илмй таулил намуда, ауамияти илмии онуоро нишон диуад.
Ключевые слова: промышленность, шахта, артель, Северный Таджикистан, горная промышленость, обработка железа, промышленные организации
Статья посвящена вопросам создания и деятельности артелей в сфере тяжёлого промысла в северном Таджикистане (1925-1941 гг.). Также рассматриваются экономические стороны проблемы данной темы с точки зрения истории. В статье использованы многочисленные архивные материалы, что свидетельствует о ее ценности с научной точки зрения. Необходимо подчеркнуть, что архивные материалы в исторической науке имеют большое значение.
Key-words: industry, mine, artel, Northern Tajikistan, mining industry, iron processing, industrial organizations
The article under consideration dwells the problems beset with creation and operation of artels in the field of heavy industry in Northern Tajikistan (1925-1941). In his article the author canvasses the history of the creation and activities of the relevant field in Northern Tajikistan. As well as, the author makes an endeavor to explore the economic aspects of the issue in question under the historical angle. In his article the author resorts to numerous materials of archives that the former makes the article more scientific one. It is worth emphasizing that the archival materials in historical sciences are of great importance currently. The author has made an endeavor to turn the facts, document and informative materials into scientific material.
Яке аз сох,ах,ои мухдми инкишофи щтисодии х,ар мамлакат ин пешрафти саноати вазнин ба х,исоб меравад. Дар асри ХХ бо пешрафти илму техника талабот ба мах,сулоти саноати вазнин зиёд шуд.Ин раванд ба Тоцикистон, махсусан ба Тоцикистони шимолй таъсири мусбат расонд.
Дар минтацаи Тоцикистони шимолй асосан саноати коркарди канданих,ои фоиданок ва истех,соли онх,о инкишоф ёфта буд. Дар минта^а кони намаки Ашт, кони ангишти Шуроб, Иттих,одияи истех,солии нефти "САНТО" амал мекарданд.
Дар хусуси пешрафти саноати вазнин дар Тоцикистон дар солх,ои 1925-1941 Бобоцон Fафуров чунин навишта буд: "Солх,ои х,окимияти Шуравй дар Тоцикистон саноати нафт бо номи "Нефтобод", кони ангишти "Шуроб" ба кор даромаданду рузафзун нафту ангишт
медоданд. Корхои зиёд оид ба кофта баровардани бойтарин маъдани кухии чумхурй сар шуд. Дар асоси чунин пешравихои бузурги саноатй кадрхои миллии пролетарй ба суръати меафзуданд" [3,с.215].
Соли 1922 аз тарафи хукумат барои маоши коргарони кони ангишти Шуроб 13850 рубл, барои таъмири мошинолот ва техникаи нав 1526 рубл ва барои ба даст овардани шароити хуби корй 2933 рубл чудо шуда буд [4].
Аз соли 1925 сар карда омузиши канданихои фоиданоки минтака огоз ёфт, ки он ба инкишофи саноати вазнин, бахусус саноати кухи - истихрочи нефту ангишт ва металхои кимматбахо сабаб гардид[16, с.244].
Соли 1927 Иттиходи саноатии Ч,ШС Узбекистон ба Иттиходи саноатии нохияи Хучанд дар хачми 242500 рубл маблаг чудо намуд. 40%-и он барои пешрафти саноат дар минтака нигаронида шуда буд[5].
Соли 1926 артели коркарди ангишт бо номи "Кушбулок" ташкил ёфт. Дар мохи октябри соли 1926 артел ба ду таксим шуд. Акнун артелхо тахти ракамхои 1 ва 2 шуморагузорй карда шуданд. Артели "Кушбулок" дар мохи ноябри соли 1926 барои шахри Хучанд 19000 пуд (311т 23306 кг -И.У.) ангишт истехсол намуда буд. Даромади мохонаи артел ба 4000 рубл баробар гардид. Дар артел кисмати зиёди корхо дастй ичро карда мешуданд[6].
Аз 16 июни соли 1927 ба такмили ихтисос ва баланд бардоштани малакаю махорати коргарони артелхои гуногуни Точикистони Шимолй ба дигар чумхурихои бародарй фиристода шуданд. Аз артели "Кушбулок" низ се нафар барои такмили махорат фиристонида шуданд.
Мохи сентябри соли 1928 дар шахри Хучанд артели "Охангарон" ба фаъолият огоз намуд. Дар чаласаи дуюми "Иттиходи саноатии нохияи Хучанд" аз артели "Охангарон" С. Шарипов иштирок дошт. Артели "Ангиштканон"-ро, ки мохи феврали соли 1928 дар Конибодому Исфара ташкил ёфта буд, М.Ю. Енилев намояндагй мекард[7].
9 январи соли 1928 корманди хифзи мехнати участкаи якуми округи Хучанд Кирилл Авдесов дар артели истехсолии "Ангиштканон - Кушбулок №2 тафтиш гузаронд. Вай дар хузури намояндаи артел дар хисоботаш нуктахои зеринро кайд намуда буд:
1. Кон (шахта) 39 сажен1 , яъне 83. 226 метр чукурй дорад.
2. Истихрочи ангишт аз кон ба тарики накоравй бо кумаки ресмон ба рох монда шудааст.
3. Дар кон 2 рохи даромад ба самти чануб мавчуд аст, ки яктои он кор мекунад.
4. Аз руи холати техникй кон хатарнок нест. Конро мустахкам намудан лозим аст[8].
Мувофици маълумоти бойгонь дар шахта (кон) ходисахои нохуш низ руй медоданд. Санаи
24 декабри соли 1927 дар кон таркиш ба амал омада буд, ки дар натича Иван Рижков2 ва Дмитрий Мишенко3 чарохатхои чисмонй бардоштанд. Хушбахтона талафоти чонй ба кайд гирифта нашуда буд [9].
Дар заминаи кони намаки Ашт санаи 9 августи соли 1927 артели "Намаки Камишкургон" ташкил карда шуд. Низомномаи артел 15 августи соли 1927 кабул карда шуд. Ин артел тахти №
25 аз кайди макомоти давлатй гузашта буд. Низомномаи артел бошад санаи 15 феврали соли 1927 аз тарафи Иттиходи саноатии Ч,ШС Узбекистон тасдики худро ёфта буд[10].
Дар солхои 20 - уми асри гузашта охангарон низ фаъол буданд. Дар ин давра дар Точикистони шимолй чор артели охангарй ташкил ёфт.
1. Артели "Охангарон" дар Конибодом
2. Иттиходи охангарони Ашт
3. Охангарони Исфара
4. Артели коркарди охан дар Хучанд
Санаи 14 июли соли 1928 эъломияи Иттиходи саноатии нохияи Конибодом кабул гардид. Мувофики ин санад дар назди хар як артел вазифахои муайян гузошта шуда буд. Ин Иттиход хафт артелро муттахид менамуд. Тибки асноди бойгонй дар назди артели "Охангарон"-и Конибодом чунин вазифахо гузошта буданд:
1. Мувофики мушохидахо артел дар айни хол хуб кор карда истодааст. Ташаккули минбаъдаи артел бехтар ба рох монда шавад.
2. Айни хол артел зиёда аз 30 нафар хунармандро муттахид менамояд. Зиёд кардани аъзои артел хар чй зудтар амалй карда шавад.
3. Аз Иттиходи саноатии округй хохиш карда мешавад, ки дар ояндаи наздик дар артел тафтиш гузаронанд.
4 . Х амчунин аз Иттиходи саноатй хохиш карда шавад, ки барои коркард махсулот дастрас намояд[11].
Хукумат бахри самаранокии артелхо онхоро хамачониба дастгирй мекард. Мувофики маълумоти хуччатхои бойгонй мохи декабри соли 1927 ба артели "Кушбулок №2" 10 пуд борут, 200 метр нокил, 50 капсулахо ва 10 фунт динамит аз чониби Иттиходияи истехсолии округй ёрй расонда шуда буд[12].
Артелхо доир ба фаъолияти худ хисоботи солона манзур мекарданд. Аз чумла, артели "Кушбулок" санаи 15 - уми майи соли 1928 оид ба фаъолияти худ ба Иттиходи саноатии округ хисобот дод. Fайр аз ин китоби воридот ва содирот артел низ дар хачми 207 сахифа ба бойгонй супорида шуда буд[13].
Назар ба иттилои маводи бойгонй дар нохияи Ашт "Иттиходи охангарони нохияи Ашт" амал мекард. Артели мазкур асбобхои рузгорро барои мардум истехсол менамуд. Махсусан дехконони нохия аз дастранчи устохои охангар васеъ истифода бурда, хосили фаровон мегирифтанд. Дар махсулоти ин артел тамгаи "Ашт" зада мешуд, ки то хол устохои Ашт аз ин тамга истифода мекунанд. Артел барои дехконону косибон асбобхои гуногун аз кабили каланд, бел, чок, теша, табар, дос, арра ва гайрахоро тайёр мекард.
Дар ин давра Точикистони шимолй назар ба дигар минтакахои Точикистон аз лихози иктисодй ва рушди саноат пешрафта буд.
Дар ин мархила дар шахри Хучанд, Конибодом, Исфара, Ашт ва дигар шахру нохияхои минтака устохона ва корхонаи зиёди саноатй кушода шуданд. Дар сохаи саноати вазнин 4 истгохи баркй, артелхои "Кизил-кия", "Сулукта", "Кушбулок", кони намаки Ашт бо номи артели "Намаки Камишкургон" ва гайрахо фаъолият мебурданд[1, с.41].
Хамчунин дар ин давра мехнати занон дар артелхо ва корхонахои саноатй назаррас буд. Агар дар соли 1926 ба кооператсияи саноатии Хучанд хамагй 50 нафар зан чалб шуда бошанд, соли 1927 шумораи занони аъзои кооператсия ба 447 нафар ва соли 1928 ба 1810 нафар расид. Соли 1928 дар аксар корхона ва артелхои округи Хучанд занони махаллй кор мекарданд. Чунончй дар кони нафти "САНТО" 19 нафар, дар кони ангишти "Шуроб" 4 нафар, дар артели кони намаки Ашт "Намаки Камишкургон" 159 нафар, дар истгохи рохи охани Хучанд 3 нафар зан машгули мехнат буданд[1, с.80].
Истехсоли махсулоти саноатй дар округи Хучанд дар соли 1927 нисбат ба соли 1926 9% зиёд шуд, ки ба ин пеш аз хама ба баланд шудани махсулнокии коргарон боис гардид. Агар дар соли 1926 ба хисоби миёна хар як коргар дар як руз 19,3 рубл махсулот истехсол менамуд, пас дар соли 1927 ин нишондиханда ба 22.7 рубл расид, яъне ин нишон диханда 18% зиёд шуд[16, с.245].
Дар соли 1927 "Иттиходи коргарони кухй" дар минтака ташкил ёфт, ки ин иттиход 2232 нафар кухкан муттахид менамуд. Ин коргарон дар артелхо ва конхои коркарди ангишт, нафт ва намак кор мекарданд.
Масъалаи асосй дар сохаи саноати вазнин ин нарасидани кадрхои баландихтисос буд. Бо хамин максад соли 1926 дар Хучанд омузишгох ташкил карда шуд. Дар соли хониши 1926-1927 дар омузишгох 600 коргар тайёр карда шуда буд.
Соли 1929 дар микёси ИЧ,ШС сиёсати нави иктисодй (СНИ) бекор карда шуда, ба чои он саноатикунонй чорй гардид, ки он яке аз самтхои асосии сиёсати хизби коммунистй ба хисоб мерафт.
3-юми сентябри соли 1931 КМ ХК (б) Ч,ШС Точикистон карорро оид ба ташкили комбинати тайёр кардани нокилхо дар Каромазор кабул кард. Ин комбинат соли 1932 дар асоси мутахассисони махаллй ва артелхои хунармандй ташкил ёфт[16, с.245].
23-юми майи соли 1932 чаласаи аъзои Иттиходи саноатй баргузор гардид, ки дар он 200 нафар иштирок доштанд. Аз артели "Охангарон" О. Шарипов дар ин мачлис иштирок дошт. Дар мачлис масъалахои зерин дида баромада шуда буд.
1. Хисоботи Козихонов оид ба корхои ичрошуда дар иттиходия
2. Оид ба масъалаи баланд бардоштани истехсолот
3. Ёрй ба колхозхо[14].
Дар солхои 1926 - 1929 рохи охани Тирмиз-Душанбе сохта шуд, ки дар хаёти иктисодии Точикистон накши бенихоят калон бозид. Ин рох Точикистонро бо дигар давлатхо пайваст. Кашонидани молхои саноатй ва мусофиронро осон кард. Соли 1928 дар роххои автомобилгарди чумхурй 18 автомашинаи боркаш кор мекард. Дар дарёи Аму пароходи "Красний Таджикистан" ва ду киштии моторй харакат мекарданд.
Дар охири соли 1928 ва OFOЗи 1929 роххои Дyшанбе - KyPFOнтеппа - Kyлоб ва Дyшанбе -Kyлоб сохта, ба истифода дода шyда 6уд. Ин рох мyбодилаи молхои саноатиро зиëд намуд.
Fайр аз сохтмони корхонахои нави саноатй хукумати махаллй ва Ч,МШС Точикистон ба кори баркарор намудани корхонахои вучуддошта хам машFyл буданд. Истехсоли ангишт дар соли 1928 46% ва нафт 110% зтед шуда, ба дарачаи нишондихандаи соли 1913 баробар шуд.
Ташкили артелхо ва сохтмони корхонахои саноатй дар сохаи саноати вазнин дар солхои 30-юм аз руи накшахои панчсолаи якум (1928-1932), дуюм (1933-1937) ва сеюм (1938 - 1942) амалй карда шуда буд.
Дар ин давра фабрикаи маъдантозакунии Kонсой, комбинати металлургияи кухй дар кони Такалй, ки асосан ба истехсоли металлхои ранга машFyл буд, ба истифода дода шуда буданд.
Саноати кухи дар давраи саноатикунонй инкишоф ëфт. Сохаи асосии он саноати сузишворй ба хисоб мерафт. Истехсоли нафт аз 11 хазор тоннаи соли 1930 дар соли 1937 ба 28 хазор тонна расонида шуд. Истехсоли ангишт дар кони "Шуроб" аз 13 хазор тонна ба 19 хазор тонна расид.
Дар солхои сиюм дар чумхурй 20 сохаи нави саноат дорои 273 корхонаи калон ва здада аз 2000 артелхои истехсолй буд. Барои сохтмони ин корхонахо ва ташкилотхои саноатй здада аз 50 млн сум сарф шуда буд, ки 20,5% маблаFгyзории чумхуриро барои инкишофи хочагии халк ташкил медод. Инкишофи солонаи саноати Точикистон дар солхои 1929 - 1938 21% - ро ташкил дода буд. Дар холате, ки ин нишондод дар ИЧ,ШС хамагй 16,9% - ро ташкил медод.
Синфи коргари точик аз ибтидои соли 1939 ба ичро намудани накшаи панчсола шуруъ кард. Kyхканони Шуроб, нафтчиëни Исфара, бофандагони Хучанд, шаробистехсолкунандагони Kонибодом ва коргарони заводхои пахтатозакунй мунтазам хачми меъëри истехсолии худро 1,5
- 2 баробар ичро мекарданд. "Идораи якчанд дастгох" ва "Омухтани якчанд ихтисос" шаклхои нави мусобика гардида буд. Пеш аз ин мусобикаи мехнатй аз руи хачми истехсоли мол ба рох монда шуда буд, ки он бо номи "харакати стахановчй" маълум аст.
Дар солхои саноатикунонй Ч,ШС Точикистон дар рохи сохтмони сотсиализм кадамхои устувор гузошт. Дар ин мархила дар шахрхои Хучанд, ^нибодом ва Исфара корхонахои саноатй бушд карда шуданд[1, с.41].
Баъд аз ташкилëбии Ч,ШС Точикистон соли 1929 ба омузиши куввахои истехсолкунандаи Точикистон ахамияти чиддй дода шуд. Соли 1932 барои омузиши Зарафшон ва водии Хисор экспедитсияи илмию тахкикотй ташкил карда шуд. Фаъолияти экспедитсияи мазкур 6 мох давом ëфта, дар мачмуъ такрибан майдони 100000 км2 тахки; карда шуда буд. Пажухишхои геологй ва омузиши канданихои фоиданок яке аз самтхои асосии экспедитсияро ташкил медод[15, с.20].
Дар водии Зарафшон кони баландсифати асбест ва фторит ëфт шуд. Дар хавзаи дарëи Зарафшон конхои мис, сурб, нукра, асбест, хоро, ангишт, намакхои гунонгун, чинсхои абракдор, молибден, кварси оптикй, ки мохияти бузурги саноатй доштанд кашф шуданд[15, с.21].
Аз гуфтахои боло бармеояд, ки экспедитсияхои тадкикотй барои пешрафти саноати кухй дар минтака ахамияти калонро сохиб буданд.
Дар хусуси аз тачрибаи хамдигар истифода намудан байни чумхурихои иттифокй равобити созгор ва хаматарафа муфид ба рох монда шуда буд. Ин аст, ки хукумати Ч,ШС Точикистон пайваста аз кумаки чумхурихои бародарй бархурдор мегардид. Дар саноати кухй такрибан 30%
- и коргаронро онхое ташкил медоданд, ки аз чумхурихои бародарй барои кор ва такмили махорат омада буданд.
Ташкили артелхои саноатй хамчун кисми таркибии сдасати нави иктисодй дар Kонститyсияи соли 1929 - и Ч,МШС Точикистон ва баъдтар дар Kонститyтсияхои соли 1931 ва 1937-и Ч,ШС Точикистон дарч гардидааст.
Дар конунгузории ^МШС Точикистон дар ин хусус чунин меъëр мукаррар карда шуда буд: "Бо максади ба мехнаткашон таъмин кардани озодии вокеии иттифокхо, ^умхурии Мухтори Шуравии Сотсиалистии Точикистон ба коргарон ва дехконон барои муттахид ва ташкил шудани онхо мусоидат менамояд" [17].
Ин меъëр баъди ташкилëбии ^ШС Точикистон мувофики Kонститyтсияи соли 1931-и ^ШС Точикистон таквият ëфт. Акнун давлат бевосита барои ташкили артелхои саноатй шароит фарохам меовард[18].
Тамоми ташкило ти саноатй аз чониби КМ ХК (б) Ч,ШС Точикистон идора карда мешуд. "Мехнат дар Ч,ШС Точикистон мувофики принсипи "Касе, ки кор намекунад, у намехурад" вазифа ва кор шарафи хар як шахрванди кобили мехнат мебошад.
Дар Ч,ШС Точикистон принсипи зерини сотсиализм ба амал чорй карда мешавад: "аз хар кас мувофики кобилияташ, ба хар кас мувофики мехнаташ" [2].
Аз санадхои меъёрии хукукии дар боло овардашуда ва иктибосхо аз онхо шаходат медиханд, ки ташкили артелхои саноатй дар мамлакат аз чихати хукукй конунй гардонида шуда, мувофики принсипхои шуравй ба рох монда шуда буданд.
Барои таъмин хуби саноат бо кувваи корй соли 1940 дар Точикистон Комитети давлатии захирахои мехнатй таъсис ёфт. Дар натича истехсоли ангишт аз 18,7 хазор тонна ба 204 хазор тонна, нафт аз 26,6 ба 29,8 хазор тонна, истехсоли шохй аз 200 ба 254 тонна, пойафзоли чармин аз 139 хазор ба 455 хазор чуфт, истехсоли матои пахтагин аз 0,1 ба 0,2 млн метр, истехсоли равган аз 2,47 хазор тонна ба 3,54 хазор тонна ва истехсоли кувваи барк аз 37.3 ба 62,1 млн квт расонида шуд. Шумораи коргарон ба 140 хазор нафар баробар гардид.
Солхои 1938 - 1941 накшахои давлатй оид ба саноатиикунонии Точикистон хамчун кисми таркибии саноати ИЧ,ШС тагйир ёфт. Акнун ба сохтани корхонахои ахамияти мудофиавидошта бештар таваччух зохир мекарданд.
Аз омузиши мавзуи мазкур ба хулосае омадан мумкин аст, ки дар сохтори иктисодии мамлакат саноати вазнин ахамияти хосаро доро буда ташаккули он ба инкишофи сохахои дигари хочагии халк таъсири мусбат мерасонад. Бодарназардошти матолиби дар боло овардашуда Хукумати Шуравй дар солхои 20-ум ва 30-юми асри гузашта сиёсати нави иктисодиро чорй намуд. Ин раванд пеш аз хама саноати вазнинро ташаккул дод.
Хамин тавр, дар охири солхои 30 - юм артелхои саноатии сохаи саноати вазнин, гайр аз иттиходи охангарон ва артелхои охангарй ба завод ва коргоххои бузурги саноатй табдил дода шуданд.
ТАВЗЕХРТ:
1.Сажен - воциди русии цадимаи ченкунии масофа, ки ба 3 оршин ё тахминан ба 2, 134 метр баробар аст.
2.Иван Рижков - касбаш конкан (шахтиёр) соли таваллудаш 1895. Аз соли 1909 дар ин вазифа кор мекард. Соли 1925 ба цайати Иттифоци куцканон дохил шуд. Дар концои "Сулукта" ва "Кушбулоц №2" кор кардааст. Дар вацти таркиш дар кони "Кошбулак" соли 1927 32 сола ва социби се фарзанд буд.
3.Дмитрий Мишенко - куцкан аз соли 1925 то соли 1930 дар артели "Кушбулоц" кор кардааст. Аз соли 1930 ба кони ангишти Шуроб ба кор даромадааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдуллоев, С.А. Илм ва фарханги Точикистон дар нимаи аввали асри ХХ/С.А.Абдуллоев.-Хучанд - 1998. -344 с.
2. Архив «Геральдикума» www.heraldikum.ru источник архив В. Соколова. Конститутсияи Ч,умхурии Шуравии Состиалистии Точикистон (аз 1 марти соли 1937). Боби 1., моддаи 12.
3. Б^афуров., Н.Прохоров. Точикон ва талошхои таърихии онхо барои озодии Ватан. (Очеркхо аз таърихи точикон ва Точикистон)^афуров Б.,Прохоров Н.- Душанбе, Адиб, 2012. - 256 с.
4. Бойгонии марказии Узбекистан. Хазинаи №89. Руйхати №2. Парвандаи №104., в. 4. (Аз руи нишондоди С. Абдуллоев дар китоби Илм ва фарханги Точикистон дар нимаи аввали асри ХХ.).
5. Бойгонии давлтии вилояти Сугд. Хазинаи №172. Руйхати №1. Парвандаи №2., в. 3.
6. БДВС. Сугд. Х. №172. Р. №1. П.№2., в. 5.
7. БДВС Сугд. Х. №172. Р. №1. П. №20., в. 16.
8. БДВС Сугд. Х. №172. Р. №1. П. №20.,в. 19.
9. БДВС Сугд. Х. №172. Р. №1. П. №20.,в. 21.
10.БДВС Сугд. Х. №172. Р. №1. П. №20.,в. 138.
11. БДВС Сугд. Х. №172. Р. №1. П. №19., в. 28-29.
12.БДВС Сугд. Х. №172. Р. №1. П. №22., в. 135.
13.БДВС Сугд. Х. №172. Р. №1. П. №22., в. 152.
14. БДВС Сугд. Х. №172. Р. №1. П. №39., в. 11.
15.Исмоилов, ЁД. Фаъолияти илмй - тахдщотии ди ИЧ,ШС дар Точикистон (солх,ои 1924 -1941) Афтореферат дис. барои дарёфти дарачаи илмии номзади илмх,ои таърих/ЁД.Исмоилов.-Душанбе,2019. - 54 с.
16.История Ленинабада (Научно-популярный очерк) Душанбе: Ирфон, 1986. -608 стр.
17.Конститутсияи Ч,умхурии Мухтори Шуравии Состиалистии Точикистон (аз 28 апрели соли 1929). Боби 1., моддаи 7.
18.Конститутсияи Ч,умх,урии Шуравии Состиалистии Точикистон (соли 1931).
REFERENCES:
1. Abdulloev, S.A. Science and Culture of Tajikistan Referring to the first Half of the XX-th Century. - Khujand, - 1998. - 344 p.
2. Archive of "Heraldikum" www.heraldikum.ru source of archive V.Sokolova. The Constitution of the Tajik SSR (March 1, 1937). - chapter 1, - article 12.
3. Bobojon Ghafurov, Nikolai Prokhorov. Tajiks and their Historical Aspirations for the Homeland Freedom(Essays on the history of Tajiks and Tajikistan).-Dushanbe: Man-of-Letters, 2012. - 256 p.
4. Central State Archives of the Republic of Uzbekistan. F.89. op.2. d.104. -sh.4. (According to S.Abdulloev's Book Called as "Science and Culture of Tajikistan Referring to the first Half of the XX-th Century").
5. State Archives of Sughd Viloyat (SASV). F-172, op. 1, d.1, -sh. l. 2.
6. State Archives of Sughd Viloyat (SASV). -F.172. -op.1. -d.2., -sh. 5.
7 State Archives of Sughd Viloyat (SASV). -F.172. -op.1. -d.20, -sh.16.
8. State Archives of Sughd Viloyat (SASV). -F.172. -op.1. -d.20, -sh.19.
9. State archive of Sughd region. -F.172. -op.1. -d.20., -d.21.
10. State Archives of Sughd Viloyat (SASV). -F.172. -op.1. -d.20, -sh.138.
11. State Archives of Sughd Viloyat (SASV). -F.172. -op.1. -d.19, -sh.28-29.
12. State Archives of Sughd Viloyat (SASV). -F.172. -op.1. -d.22, -sh.135.
13. State Archives of Sughd Viloyat (SASV). -F.172. -op.1. -d.22, -sh152.
14. State archive of the Sughd region. Treasure №172. List №3. Case №39., C. 11.
15. Ismoilov Yo.H, Scientifico-Research Activity of the USSR AS in Tajikistan (1924 - 1941): synopsis of candidate dissertation in history. - Dushanbe, - 2019. - 54 p.
16. The History of Leninabad (Scientific-popular essay). - Dushanbe: Cognition, 1986. - 608 p.
17. The Constitution of the Tajik Autonomous Soviet Socialist Republic (April 28, 1929). - chapter 1, -article 7.
18. The Constitution of the Tajik SSR (1931).
