Научная статья на тему 'МЕХАНИЗМҲОИ МАКРОИҚТИСОДИИ РУШДИ ФАЪОЛИЯТИ ИННОВАТСИОНӢ ДАР ИҚТИСОДИ МИЛЛИИ ТОҶИКИСТОН'

МЕХАНИЗМҲОИ МАКРОИҚТИСОДИИ РУШДИ ФАЪОЛИЯТИ ИННОВАТСИОНӢ ДАР ИҚТИСОДИ МИЛЛИИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
268
75
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИННОВАЦИОННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ / ИНФРАСТРУКТУРА ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ / НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИЕ РАБОТЫ / НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИЕ ОРГАНИЗАЦИИ / ФИНАНСИРОВАНИЕ НАУЧНОЙ ОТРАСЛИ / БЮДЖЕТНЫЕ СРЕДСТВА / INNOVATION ACTIVITY / INNOVATION DEVELOPMENT INFRASTRUCTURE / SCIENTIFIC-RESEARCH WORKS / SCIENTIFIC-RESEARCH ORGANIZATIONS / FINANCING OF SCIENTIFIC BRANCH / BUDGET RESOURCES / ФАЪОЛИЯТИ ИННОВАТСИОНӣ / ИНФРАСОХТОРҳОИ РУШДИ ИННОВАТСИОНӣ / КОРҳОИ ИЛМӣ-ТАДқИқОТӣ / ТАШКИЛОТҳОИ ИЛМӣ-ТАДқИқОТӣ / МАБЛАғГУЗОРИИ СОҳАИ ИЛМ / МАБЛАғҳОИ БУҷЕТӣ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Файзуллоев Машраб Қурбоналиевич, Муҳаммадюсупова Шамсия Абдураҳмоновна

Масъалаҳои танзими механизмҳои макроиқтисодӣ дар самти вусъат бахшидан ба рушди фаъолияти инноватсионӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мавриди таҳлил қарор дода шудаанд. Дар ин радиф нахуст асосҳои ниҳодии таъмини рушди инноватсионӣ дар ҷумҳурӣ баррасӣ гардиааст. Ҳолати муосир ва фаъолияти ташкилотҳое, ки бо корҳои илмӣ-тадқиқотӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон машғул ҳастанд, ҳамаҷониба мавриди омӯзиш қарор гирифтааст. Ҳамчунин ҳолати муосири маблағгузории соҳаи илм аз захираҳои буҷети Тоҷикистон, тақсими маблағгузориҳо байни сохторҳои гуногуни илмии Тоҷикистон тадқиқ шудааст. Ғайрикофӣ будани сармоягузорӣ ба соҳаи илм дар Тоҷикистон бо роҳи таҳлил ва қиёси рейтинги мамлакатҳои мухталифи ҷаҳон аз рӯи хароҷот ва маблағгузорӣ ба корҳои илмӣ мудаллол гардидааст. Ба ақидаи муаллиф барои расидан ба ҳадафҳои стратегии давлатӣ дар самти таъмини рушди инноватсионии кишвар ислоҳоти ҷиддии соҳаи илм зарур аст, ки он ба фаъолияти муваффақонаи ниҳодҳои инноватсионии ҷумҳурӣ вобастагии зич дорад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MACROECONOMIC MECHANISMS OF INNOVATION ACTIVITY DEVELOPMENT IN TAJIKISTAN NATIONAL ECONOMY

The authors of the article have analyzed the tasks dealing with regulation of macroeconomic mechanisms of acceleration of development concerned with innovation activity in Tajikistan Republic. In this connection they consider the fundamental grounds of insurance related to innovation development in the republic. Pursuing this aim the authors have studied comprehensively the today’s state and activities of organizations and institutions engaged in scientific researches. They have canvassed also the present state of financing targeted at scientific branches from budget resources and addressed allotment of expenditures between different scientific structures of Tajikistan. Inadequacy of scientific branch financing in Tajikistan is accounted for by analysis and correlation of ratings of different world countries on expenses and sponsoring beset with scientific works. The authors are of the opinion that for achieving statal strategic goals in insurance of innovation development one must change gravely the financing of scientific branch as a successful fundamental innovation activity in the republic depends on it.

Текст научной работы на тему «МЕХАНИЗМҲОИ МАКРОИҚТИСОДИИ РУШДИ ФАЪОЛИЯТИ ИННОВАТСИОНӢ ДАР ИҚТИСОДИ МИЛЛИИ ТОҶИКИСТОН»

УДК 330 ББК 65-551

Файзуллоев Машраб Курбоналиевич,

д.и.и.,профессори кафедраи назарияи щтисод ва ицтисодиёти цацони Донишгоци Русияю Тоцикистон (славяни); Му^аммадюсупова Шамсия Абдура^моновна, аспирант, муаллимаи кафедраи иктисодиёт ва идоракунии Донишкадаи куци-металлургии Тоцикистон (Тоцикистон, Бустон)

Файзуллоев Машраб Курбоналиевич, д.э.н., профессор кафедры экономической теории и мировой экономики РТСУ (Душанбе, Таджикистан); Мухаммадюсупова Шамсия Абдурахмоновна,аспирант, преподаватель кафедры экономики и управления ГМИТ (Бустон, Таджикистан )

Fayzulloyev Mashrab Kurbonaliyevich, Dr. of Economics, Professor of the department of the theory of economy and world economy under the Russian-Tajik (Slavonic) University (Tajikistan, Dushanbe); Mukhammadyusupova Shamsiya Abdurakhmonovna, post-graduate student, lecturer of the department of economics and management under the Mining-Metallurgic Institute of Tajikistan (Tajikistan, Sughd Viloyat, Buston) E-MAIL: mashrab@mail.ru

Калидвожа^о: фаъолияти инноватсиони, инфрасохторцои рушди инноватсиони, корцои илми-тадцицоти, ташкилотцои илми-тадцицоти, маблаггузории соцаи илм, маблагцои буцетй

Масъалацои танзими механизмцои макроицтисоди дар самти вусъат бахшидан ба рушди фаъолияти инноватсиони дар Цумцурии Тоцикистон мавриди тацлил царор дода шудаанд. Дар ин радиф нахуст асосцои ницодии таъмини рушди инноватсиони дар цумцури барраси гардиааст. Холати муосир ва фаъолияти ташкилотцое, ки бо корцои илми-тадцицоти дар Цумцурии Тоцикистон машгул цастанд, цамацониба мавриди омузиш царор гирифтааст. Хамчунин цолати муосири маблаггузории соцаи илм аз захирацои буцети Тоцикистон, тацсими маблаггузорицо байни сохторцои гуногуни илмии Тоцикистон тадциц шудааст. Гайрикофи будани сармоягузори ба соцаи илм дар Тоцикистон бо роци тацлил ва циёси рейтинги мамлакатцои мухталифи цацон аз руи хароцот ва маблаггузори ба корцои илми мудаллол гардидааст. Ба ацидаи муаллиф барои расидан ба цадафцои стратегии давлати дар самти таъмини рушди инноватсионии кишвар ислоцоти циддии соцаи илм зарур аст, ки он ба фаъолияти муваффацонаи ницодцои инноватсионии цумцури вобастагии зич дорад.

Ключевые слова: инновационная деятельность, инфраструктура инновационного

МЕХАНИЗМЦОИ МАКРОЩТИСОДИИ РУШДИ ФАЪОЛИЯТИ ИННОВАТСИОНИ ДАР ЩТИСОДИ МИЛЛИИ ТОЦИКИСТОН

МАКРОЭКОНОМИЧЕСКИЕ МЕХАНИЗМЫ РАЗВИТИЯ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКЕ ТАДЖИКИСТАНА

MACROECONOMIC MECHANISMS OF INNOVATION ACTIVITY DEVELOPMENT IN TAJIKISTAN NATIONAL ECONOMY

развития, научно-исследовательские работы, научно-исследовательские

организации, финансирование научной отрасли, бюджетные средства

Проанализированы задачи по урегулированию макроэкономических механизмов ускорения развития инновационной деятельности в Республике Таджикистан. В этой связи рассмотрены фундаментальные основы обеспечения инновационного развития в республике. С этой целью всесторонне изучены современное состояние и деятельность организаций и учреждений, занимающихся научно-исследовательской деятельностью. Также рассмотрено современное состяние финансирования научной отрасли из бюджетных средств и адресное распределение затрат между различными научными структурами Таджикистана. Недостаточность финансирования научной отрасли в Таджикистане обосновывается путем анализа и сопоставления рейтингов различных стран мира по расходам и финансированию научных работ. Представлено мнение, что для достижения стратегических государственных целей в обеспечении инновационного развития требуется серьезное изменение финансирования научной отрасли, отчего зависит успешность фундаментальной инновационной деятельности в республике.

Key words: innovation activity, innovation development infrastructure, scientific-research works,

scientific-research organizations, financing of scientific branch, budget resources

The authors of the article have analyzed the tasks dealing with regulation of macroeconomic mechanisms of acceleration of development concerned with innovation activity in Tajikistan Republic. In this connection they consider the fundamental grounds of insurance related to innovation development in the republic. Pursuing this aim the authors have studied comprehensively the today's state and activities of organizations and institutions engaged in scientific researches. They have canvassed also the present state of financing targeted at scientific branches from budget resources and addressed allotment of expenditures between different scientific structures of Tajikistan. Inadequacy of scientific branch financing in Tajikistan is accounted for by analysis and correlation of ratings of different world countries on expenses and sponsoring beset with scientific works. The authors are of the opinion that for achieving statal strategic goals in insurance of innovation development one must change gravely the financing of scientific branch as a successful fundamental innovation activity in the republic depends on it.

Рушди тамаддуни чахонй дар мархилаи муосир, ки гузариш ба мархилаи иктисоди иттилоотииро дарбар мегирад, ба гирдоби худ тамоми кишварх,ои дунёро чалб намудааст. Дар ин чода иктисоди Точикистон низ истисно нест. Добили кайд аст, ки дар ин самт солхои охир дар Чумхурии Точикистон баъзе чорахои зарурй андешида шуда истодааст. Аз чумла, гузаронидани иктисодиёти кишвар аз шакли аграрй-индустриалй ба индустриалй-аграрй такозо менамояд, ки як катор навгонихо, ба монанди барномахои давлатии тайёр намудани кадрхои баландихтисоси чавобгуи талаботи замон аз хисоби чавонони лаёкатманд, барои тахсили максадноки сохавй фиристодани онхо ба кишвархои пешрафтаи хоричй ба рох монда шавад. Индустриаликунонии сохаи саноат устувории иктисодиёти онро таъмин менамояд. Дар Паёми Президента Чумхурии Точикистон дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй омадааст: "Мо саноатикунонии босуръатро хамчун хадафи чоруми стратегии кишвар кабул кардем, зеро рушди саноат барои таъмин намудани устувории иктисодиёт, ташкили чойхои корй, баланд бардоштани иктидори содиротии мамлакат ва ракобатпазирии он

замина мегузорад" [1, с. 10].

Баланд бардоштани накши мехнати илмй-эдодй, ба унсури асосии иктисодй табдил додани куввахои истехсолоти дамъиятй хусусиятхои иттилоотонии дамъиятй ба хисоб мераванд. Самти асосии щтисоди инноватсионй пахн шудани инноватсияхо мебошад, ки он натидаи пешравии илму техника дар дахон дар тамоми риштаю сохахои хар як щтисоди миллй аст .

Рушди босуръати прогресси илмй-техникй гузариши кишвархои дунёро ба савияи (уклади) пандуми технологй такозо менамояд ва дар ин самт Чумхурии Тодикистон низ набояд кафомонда бошад. Дар ин карина макомоти конунбарори давлатй карорхои дахлдори хукукии меъёриро, ки ба гузариши иктисоди мамлакат ба рохи рушди инноватсионй мусоидат менамоянд, кабул намудааст. Махсусан дар даврони истиклолияти давлатй дар Ч,умхурии Тодикистон зиёда аз 14 номгуй конунхо, барномахо ва дурнамои рушди инноватсионй кабул шудааст. Дар гояи давлатии рушди инноватсионй муайян карда шудааст, ки барои амалй намудани сиёсати инноватсионй зарур аст, ки инфрасохторхои мувофик, ки барои гузариш ба инноватсияи иктисодй мусоидат менамоянд, ташаккул дода шаванд. Ба таркиби инфрасохтори инноватсионй марказхои инноватсионй, паркхои (мадмаахои) технологй, бизнес-инкубаторхо, ташкилотхои илмй, марказхои илмй-техникй ва монанди инхоро дохил намудан мумкин аст. Рушди инфрасохторхои инноватсионй, чун дамъбасти натида, ба хамкории илм бо истехсолот тибки натидаю хулосахои тадкикоти бунёдй ва амалй равона карда шудааст. Мухимтарин ва асоситарин вазифаи инфарасохторхои инноватсионй баргузор намудани алокаю робитахои зичи мутакобилаи байни институтхои илмй-тадкикотй ва доираю сохахои гуногуни иктисодиёт ба шумор меравад. Махз дар додахои мазкури иктисоди Тодикистон нокисихо дой доранд, яъне илми мо, муассисахои тахсилотй олй ва сохахои гуногуни истехсолоти думхурй муносибати байнихамдигарии самарабахши илмию ходагй надоранд. Дар чунин шароит амалй намудани аксарияти конунхои меъёрии хукукии ба рушди инноватсионии иктисодиёти мамлакат равонагардида имконнопазир гардида, маъмулан, дар руи когаз бокй мемонанд.

Бо максади ислохи ин вазъият дар тамоми корхонахои думхурй бояд фаъолияти инноватсионй ба рох монда шавад. Махсусан дар чунин сохахои маъмул, аз кабили савдо, наклиёт, хизматрасонии маишй, хуроки дамъиятй, истехсолоти молхои ниёзи мардум ва монанди инхо. Бо ибораи дигар, бояд низоми минтакавии инноватсионие таъсис дода шавад, ки дар ояндаи наздик накши асосии пешбарро дар рушди иктисод бозида тавонад. Дар ин карина тадрибаи Русия кобили кайд аст, ки ондо дар манотикхои алохидаи кишвар, ба монанди Дубна, Жуковский, Королев, Реутов, Фриязино ва гайра шахракхои илмй ё илмкадахо (наукограды) сохта шудаанд [2, с.127].

Истифодаи чунин тарзи коргузорй дар самти рушди инноватсионии иктисодиёт аз он дихат назаррас аст, ки дар манотики алохида иктидори илмии хуб ташаккул ёфта, ба болоравии ракобатпазирии онхо мусоидат менамояд. Дар шароити Тодикистон бо максади рушди инноватсионии сохибкории хурд муносибатхои зеринро амалй гардонидан мумкин аст:ташкили курсхо барои омода сохтани кадрхои сохибкории хурди инноватсионй, таъсиси сохторхое, ки ба фаъолияти инноватсионй дар минтакахои Чумхурии Тодикистон мусоидат мекунанд (таъсиси марказхои илмй ё шахракхои илмй дар манотики алохида), хавасманд намудани субъектхое, ки дар сохаи илм ва саноат фаъолият

- 49 -

мебаранд ва мухайё намудани мухити мусоиди инноватсионй барои инкишофи онхо, мукаррар намудани супоришхои давлатй барои корхонахои калони илмй ва истехсолй дар бобати оптимизатсияи фаъолияти инноватсионй бо шартхои фоидаовар барои ичрокунандагон. Дар иктисодиёти Точикистон хавасмандгардонии таъсиси марказхои "сохибкории инноватсионй", "бизнес-инкубаторхо","технопаркхо", "паркхои илмй-технологй", "марказхои инноватсионй-технологй" ва гайра, ки ба болоравии фаъолияти инноватсионии корхонахо равона гардидаанд, мувофики максад аст. Дар мархилаи кунунии рушди иктисодиёти Чумхурии Точикистон вазни киёсии ташкилотхое, ки бо корхои илмй-тадкикотй машгуланд, хеле кам аст, ки дар ин бора нишондихандахои микдории чадвали 1 шаходат медиханд. Аз додахои чадвал чунин бармеояд, ки дар андозагирихои харсола шумораи муассисахо ва ташкилотхое, ки бо корхои илмй-тадкикотй машгуланд, ру ба афзоиш дорад. Масалан, микдори умумии онхо соли 2013 дар чумхурй 60 адад ва соли 2018 бошад 82 ададро ташкил додааст. Афзоиши он дар ин давра 1,37 маротиба аст [3, с.68].

Ч,адвали 1.

Теъдоди ташкилот^ои Чумхурии Точикистон, ки корхои илмй-тадкикотиро ичро

менамоянд

Минтака 2013 2015 2017 2018

адад бо % адад бо % адад бо % адад бо %

Чумхурии Точикистон 60 100 66 100 80 100 82 100

ш. Душанбе 45 75 51 72.3 64 80 66 80,5

Вилояти Сугд 5 8.3 6 9.1 7 8.8 7 8,5

Вилояти Хатлон 5 8.3 4 6.1 4 5 4 4,9

ВМБК 3 5 3 4.5 3 3.75 3 3,7

НТМ 2 3.3 2 3.3 2 2.5 2 2,4

Хдмин гуна рагбат дар минтакахои алохида низ ба назар мерасад. Масалан, дар шахри Душанбе теъдоди ташкилотхои илмй дар давраи мукоисашаванда 1,46 маротиба, дар вилояти Суд 1,4 маротиба афзоиш ёфтааст. Аммо солхои охир дар Вилояти мухтори Кухистони Бадахшон (ВМКБ) ва нохияхои тобеи чумхурй тагйирот ба амал наомадааст. Дар вилояти Хатлон бошад 20% ташкилотхои илмй ихтисор шуд. Илова намудан мумкин аст, ки ба замми муаммохои ташкилотхои илмй, кухансолшавии кормандони штатии он ба назар мерасад, ки он ба мушахасгардонии максадхои харрузаи хаётии институтхои тадкикотй бетаъсир буда наметавонад. Агар таркиби чойгиршавии ташкилотхои илмй-тадкикотиро тахлил намоем, возех мегардад, ки мутамарказонии калонтарини онхо дар шахри Душанбе тачаммут ба назар мерасад. Чунин тарзи чойгиронии муассисахои илмй-

тадкикотй асоси вокей дорад, зеро захирахои зехнию илмии кишвархои дунё асосан дар шахрхои калон ва пойтахтхои давлатй тамаркуз меёбанд. Бо вуцуди ин лозим ба зикр аст, ки ташкил ва амал намудани филиалхои муассисахои илмй дар дигар минтакахои хурдтари Чумхурии Тоцикистон барои пешбарии фаъолияти инноватсионии мамлакат самараи хуб хохад дод.

Таркиби мухтавоии ташкилотхое, ки максади нихой онхо коркарди гояхои инноватсионй, хизматрасонй, истехсолкунй, усулхои ташкил ва идоракунй аст, пурратар ва мушаххастар онхое мебошанд, ки дар цадвали 2 оварда шудаанд [4].

Ч,адвали 2.

Номгуи ташкилот^ои илмй-тадкик;отии Чум^урии Тоцикистон

Тобеият Номгуи ташкилот

Дар сохтори Академияи миллии илмхои Ч,умх,урии Тоцикистон 1. Институти математика (ДМ) ба номи Чураев, 2. Донишкадаи астрофизика (ДА), 3. Институти физика-техника (ДФТ) ба номи С.У. Умаров, 4. Институти химия (ДХ) ба номи В. И. Никитин, 5.Институти ботаника, физиология ва генетикаи рустанихо (ИБФ ва ГР), б.Институти зоология ва паразитологияи (ИЗ ва П) ба номи Е.Н. Павловский. 7. Институти фалсафа, сиёсатшиносй ва хукук (ИФП ва X) ба номи А.Баховаддинов.

Дар сохтори Академияи илмхои хоцагии кишлоки Тоцикистон (АИХ^Т) 1. Институти заминшиносй (ИЗ). 2.Институти богдорй ва сабзавотпарварй (ИБ ва С). З.Институти хокшиносй (ИХ). 4. Институти чорводорй (ИЧ). 5. Институти байторй (ИБ). б.Муассисаи давлатии "Институти масъалахои амнияти биологй" (МДИМАБ). 7.Институти иктисодиёти хоцагии кишлок (ИИХК). 8.Стансияи тацрибавии хоцагии кишлоки Помир (СТХ^П). 9.Маркази миллии цумхуриявии сарватхои генетикй (МЧ,СГ).

Дар сохтори Академияи илмхои тиб (АИТ) Вазорати тандурустй ва хифзи ицтимоии ахолй (ВТХИА) 1.Муассисаи давлатии "Институти гастроэнтология" (МД "ИГ").2.Муассисаи давлатии "Маркази илмии цумхуриявии хун" (МД "МИЧ,Х"). 3. Муассисаи давлатии "Институти илмй-тадкикотии акушерй-гинекологй"(СДИИТАГ). 4.Институти тахсилоти баъдидипломии сохаи тандурустии Ч,Т (ИТБДСТЧ,Т). 5.Маркази илмй-тадкикотии фармасевтй (МИТФ). б.Институти илмй-тадкикотии тибби профилактикии Тоцикистон (ИИТТПТ).

Ташкилотхои илмй-тадкикотии сохавй (ТИТС) Муассисаи давлатии Институти илмй-тадкикотии мехнат ва хифзи ицтимоии ахолй (МД "ИИТМ ва ХИА"). 2.Маркази илмй-тадкикотии Кумитаи давлатй оид ба идораи замин ва геодезияи Ч,умхурии Тоцикистон (МИТ КДИЗГЧ,Т). З.Маркази тадкикоти стратегии назди Президенти Ч,умх,урии Тоцикистон (МТС назди Президенти Ч,Т). 4.Муассисаи давлатии "Институти илмй-тадкикотии гидротехника ва мелиоратсияи Тоцикистон" (МД "ИИТГ ва МТ"). 5.Муассисаи давлатии "Институти илмй-тадкикотии хоцагии цангал" (МД "ИИТХЧ,").6.Муассисаи давлатии "Лабораторияи илмй-тадкикотии хдфзи табиат" (МД "лит хт").

Муассисахои тахсилоти олй

1.Донишгохи миллии Точикистон (ДМТ). 2. Донишкадаи давлатии маданият ва санъати Точикистон (ДДМ ва СТ). З.Донишкадаи давлатии забонхои Точикистон (ДДЗТ) ба номи С.Улугзода.4.Донишгохи давлатии тиббии Точикистон (ДДТТ) ба номи Абуали ибни Сино. 5.Донишгохи Русияю Точикистонй (славянй) ДРТС. б.Донишкадаи энергетикии Точикистон (ДЭТ).7.Донишгохи давлатии тичорати Точикистон (ДДТТ).8.Донишкадаи кухй-металлургии Точикистон (ДКМТ).

Бо вучуди номгуи зиёди ташкилотхои илмй-тадкикотй, дар натичабардории охирин, дар самти фаъолгардонии корхои инноватсионии корхонахои ватанй пешравии назаррас дида намешавд. Бояд кайд намоем, ки бар хилофи кишвархои тараккиёфта, дар корхонахои истехсолию гайриистехсолии ватаниамон, ки шакли моликияташон гуногун аст, то хол шуъбаю департаментхои шуглашон чустучухои илмию тадкикотй вучуд надоранд ё ангуштшуморанд.

Ба пешравии кашфиёти илмй ва дар заминаи он таъмин намудани пешравии фаъолияти инноватсионии истехсолот ва хочагидорихои гуногуни хар як кишвар аз хама бештар маблаггузории давлатй, инчунин маблаггузории максадноки корхонахои азим, консерну ширкатхои бузурги кишвар, асос мегузорад.

Холати дастгирии молиявии давлатии корхои илмй-тадкикотй ва тачрибавй-конструктории ичтисодиёти Точикистон дар чадвали 3 оварда шудааст.

Ч,адвали 3.

МаблаFrузории сохаи илм аз захирахои бучети давлатии Точикистон дар солхои 2011-

20 318

Нишондиханда 2011 2013 2015 2017 2018

Харочот ба сохаи илм аз бучети давлатй, хазор сомонй 35851,8 45037,9 52890,7 60636,7 66910,7

Бо фоиз нисбат ба:

Бучети давлатй 0,41 0,38 0,32 0,27 0,25

Мачмуи махсулоти дохилй 0,12 0,11 0,10 0,09 0,097

Сарчашма: Омори солонаи Чумхурии Точикистон-2019. - Душанбе; Агентии омори назди Президенти Чумхурии Точикистон, 2019. С. 68; С.200; - С.444.

Тахлили чадвали 3 нишон медихад, ки харочот ба илм аз хисоби бучети давлатй дар андозагирии мутлак тамоюли афзоиши устувор дорад, яъне агар соли 2011 он маблаги 35851,8 хазор сомониро ташкил дода бошад, он гох соли 2018 ба 66910,7 хазор сомонй расидааст, ки нисбат ба соли 2011 186,6%-ро ташкил медихад. Аммо дар андозагирихои нисбй ин тамоюл хусусияти пастравй дорад. Масалан, агар соли 2011 таносуби харочоти бучет ба илм ба харочоти бучетии умумй 0,41%-ро ташкил дода бошад, ин нишондиханда соли 2018 хамагй ба 0,25% баробар гардидааст. Хамин тахлил нисбат ба ММД низ сидк дорад ва мутаносибан 0,12% - 0,097%-ро ташкил мекунад.

Бояд кайд кунем,ки хиссаи маблаггузорй ба сохаи илм дар Точикистон назар ба дигар кишвархои дунё хеле ва хеле паст аст. Рейтинги кишвархои гуногун аз руи харочоти маблаггузории корхои илмй-тадкикотй ва тачрибавй-конструкторй дар чадвали 4 оварда шудааст.

Ч адвали 4.

Рейтинги кишвар хо аз р у и харо ц от ба КИТТК

Мавк еи Кишвар Харо ц от Мавкеи Кишвар Харо ц от

рейтинг бо % нисбат ба ММД рейтинг бо % нисбат ба ММД

1 Исроил 4.40 24 Эстония 1.62

2 Финляндия 3.88 32 Русия 1.16

3 Кореяи Чанубй 3.74 36 Украина 0.86

4 Шветсия 3.40 38 Латвия 0.80

5 Чопон 3.36 48 Литва 0.60

6 Дания 3.06 64 Арманистон 0.27

7 Швейсария 2.99 66 Озарбойцон 0.25

8 ИМА 2.90 69 Казокистон 0.23

9 Олмон 2.82 74 Киргизистон 0.16

10 Австрия 2.75 81 Тоцикистон 0.097

Тахлили цадвали 4 нишон медихад, ки дар байни 10 кишвари пешрафтаи гарбй цои аввалро аз руи маблаггузории сохаи илм давлати Исроил, ки хароцоташ 4,4%-и ММД-ро ташкил медихдд, ишгол намудааст. Тоцикистон бо 0,097% маблаггузорй нисбат ба ММД дар цадвал цои охиринро ишгол намудааст. Ин вазъият барои пешравии фаъолияти инноватсионии иктисодиёти Тоцикистон хец гох каноатманд буда наметавонад. Дар цадвали 5 таксимоти хиссаи маблаггузорихо ба сохторхои гуногуни илмии Тоцикистон оварда шудааст [5].

Чадвали 5.

Таксимоти хиссаи маблаFгузорихо ба сохторхои гуногуни илмии Тоцикистон

АИ Ч,Т АИТ АИКТ МТО ТИТС

Нишондиханд ВТ ва Х,И ЧТ

ахо хаз. сомони бо % хаз. сомони бо % хаз. сомони бо % хаз. сомони бо% хаз. сомони бо %

Хароцоти ба

умумй тадкикот 23980,2 100 3229,1 100 12596,7 100 26301,9 100 4944,1 100

(1+11)

1.харцхои цории 23971,7 99,9 3229,1 100 12566,7 99,7 26301,9 100 4750,7 96

дохилй,:

- маош бо

хиссацудокун и ба сугуртаи 18659,2 77,8 2227,7 69 9869,4 78,3 24464,2 93 3273,6 66,2

ицтимой

-харч барои тацхизот 688,5 2,87 138,8 4,2 408,2 3,2 974,2 3,7 236,6 4,7

-дигар намуди харц 3352,6 14 624,4 19,3 1764,6 13 719,6 2,7 1153,8 23,3

-гуногун 1261,5 5,2 238,0 7,3 473,9 3,7 143,7 0,54 76,5 1,5

харчи капитали 9,7 0,04 - - 49,9 3 - - 10,0 0,2

II.харчи беруна барои тадкикот 8,5 0,03 - - 30,0 0,02 - - 193,4 3,9

Аз маълумоти чадвал дида мешавад, ки дар хама ташкилоту муассисахои илмй, кисми асосии харочотро барои КИТ ва ТК маоши кормандон ташкил мекунад. Махсусан он дар АМИ ЧТ-77,8%, Академияи илмхои тибб-69%, Академияи илмхои хочагии кишлок-78,3%, Муассисахои тахсилоти олй-93% ва ташкилотхои сохавии илмй-тадкикотй-66,2% назаррас аст. Ин вазъияти маблаггузорй шаходат медихад, ки харочоти асосиро харочоти чорй-маоши кормандони илмй ташкил мекунад ва ин дар холест, ки ба бехтаргардонй ва модернизатсияи технологии сохаи илму техника хамагй 2,87%-и харочоти умумй рост меояд.

Ин холат имкон намедихад, ки аз муассисахои сохаи илм натичахои бузургро интизор шавем. Ракобати пуршиддати кишвархо дар шароити чахонишавии хозира такозо менамояд, ки барои расидан ба хадафхои стратегии давлатй дар чумхурй бояд ислохоти чиддии сохаи илм гузаронида шавад.

Пайнавишт:

1. Паёми Президенти Цумуурии Тоцикистон, Пешвои миллат, муутарам Эмомали Рацмон ба Мацлиси олии Цумуурии Тоцикистон./ аз 26 декабри соли 2019.- Душанбе; "Шарци озод"-и Дастгоуи ицроияи Президенти Цумуурии Тоцикистон, 2019.

2. Золотарева А.Ф., Савина М.В., Степанов А.А., Степанов И.А. Актуальные проблемы формирования и развития инновационной экономики РФ. - М.:АМА-ПРЕСС, 2010.- С.127.

3. Омори солонаи Цумуурии Тоцикистон-2019. - Душанбе; Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон, 2019. - с.68.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Потенсиали илми-техникии Цумуурии Тоцикистон дар соли 2018 (маърузаи таулилй). // www.innovation.tjhttp://www.innovation.tj/documents/menu/ru/tab_nt.pdf [дата обращения: 22.09 2018]

Reference Literature:

1. The Message of Tajikistan Republic President, Leader of the Nation, Reverend Emomali Rakhmon to Tajikistan Republic Supreme Council (Majlisi Oli) from December 26, 2019. -Dushanbe - "Freedom of the Orient", Journal under the Auspices of Tajikistan Republic President. 2019

2. Zolotaryova A. F., Savina M. V., Stepanov A. A., Stepanov I. A. Actual Problems of Formation and Development of Innovational Economy of RF. - M.: AMA-PRESS, 2010. - p. 127

3. Agency for Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President. - Dushanbe, 2019. -p. 68

4. Scientifico-Technical Potential of Tajikistan Republic for 2018 (analytical report). // www. http: (Date of request: 22.09.2018

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.