Научная статья на тему 'МАСЪАЛАҲОИ ТАҲКИМИ ҶОМЕАИ ШАҲРВАНДӢ ДАР ШАРОИТИ ТОҶИКИСТОНИ МУОСИР'

МАСЪАЛАҲОИ ТАҲКИМИ ҶОМЕАИ ШАҲРВАНДӢ ДАР ШАРОИТИ ТОҶИКИСТОНИ МУОСИР Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
752
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Калидвожаҳо: ҷомеаи шаҳрвандӣ / таҷрибаи таърихӣ / омили психологӣ / бюрократия / коррупсия / вазъи иҷтимоӣ-иқтисодӣ / таъминоти молиявӣ / Ключевые слова: гражданское общество / исторический опыт / психологический фактор / бюрократия / коррупция / социально-экономическая ситуация / финансовая безопасность

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Хашимова Наргиса Абдуджаббаровна

Мамониятҳо дар роҳи ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ ва омилҳои таҳкимбахши он дар Ҷумҳурии Тоҷикистон баррасӣ шудааст. Зикр мегардад, ки Тоҷикистон дар роҳи бунёди давлати демокративу ҳуқуқбунёд қарор дошта, ин раванд дар кишвар бо ташаккул ва инкишофи ҷомеаи шаҳрвандӣ алоқамандии зич дорад. Дар кишвар асосҳои меъёрии ҳуқуқии ҷомеаи шаҳрвандӣ ташаккул ёфта, як қатор ниҳодҳои ғайридавлатӣ, аз ҷумла, ташкилоҳои ҷамъиятӣ, касбӣ, эҷодӣ, динӣ, занону ҷавонон ва ҳизбҳои сиёсӣ таъсис ёфта, дар ҳаёти сиёсӣ ва иҷтимоиву иқтисодӣ фаъолона иштирок менамоянд. Новобаста аз ин, дар ин самт норасоиҳо ва камбудиҳое ҷой доранд, ки барои инкишофи мавзуни ҷомеаи шаҳрвандӣ монеа эҷод менамоянд. Аз нуқтаи назари муаллиф роҳи тайкардаи таърихии давлат ва ҷомеа, надоштани таҷрибаи кофӣ дар давлатдорию давлатсозии демократӣ, дараҷаи пасти фаъолнокии ҷомеа, вазъи иҷтимоию иқтисодии кишвар, мушкилоти таъминоти молиявии ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ ҳамчун омилҳои монеашаванда дар рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон шинохта шудаанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОБЛЕМЫ УКРЕПЛЕНИЯ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В УСЛОВИЯХ СОВРЕМЕННОГО ТАДЖИКИСТАНА

Исследуются препятствия на пути становления гражданского общества и факторы его укрепления в Республике Таджикистан. Отмечается, что Таджикистан находится на пути построения демократического, правового государства и демократизация общества в стране тесно связана с формированием и развитием гражданского общества. В стране сформирована нормативно-правовая база гражданского общества, создан ряд неправительственных организаций, включая общественные, профессиональные, творческие, религиозные, женские и молодежные, а также политические партии, которые активно участвуют в политической, социальной и экономической жизни. Однако в этой области есть пробелы и недостатки, которые препятствуют гармоничному развитию гражданского общества. Высказана точка зрения, что исторический путь государства и общества, отсутствие опыта государственной и демократической государственности, низкий уровень общественной активности, социально-экономическая ситуация в стране, финансовая поддержка признаны препятствиями на пути развития гражданского общества в Таджикистане.

Текст научной работы на тему «МАСЪАЛАҲОИ ТАҲКИМИ ҶОМЕАИ ШАҲРВАНДӢ ДАР ШАРОИТИ ТОҶИКИСТОНИ МУОСИР»

УДК323

Хошимова Наргиса Абдуцабборовна,

унвонцуи кафедраи сиёсатшиносии Донишгоуи давлатии ууцуц, бизнес ва сиёсати Тоцикистон (Тоцикистон, Хуцанд)

Хашимова Наргиса Абдуджаббаровна,

соискатель кафедры политологии ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

Khoshimova Nargisa Abdujabborovna,

claimant for candidate degree ofpolitical science department under the Tajik State University of Law, Business and Politics (Tajikistan, Khujand)E-MAIL khoshimova.nargisa@bk. ru

Калидвожа^о: цомеаи шаурванди, тацрибаи таърихи, омили психологи, бюрократия, коррупсия, вазъи ицтимои-ицтисоди, таъминоти молияви

Мамониятуо дар роуи ташаккули цомеаи шаурванди ва омилуои таукимбахши он дар Цумуурии Тоцикистон барраси шудааст. Зикр мегардад, ки Тоцикистон дар роуи бунёди давлати демокративу ууцуцбунёд царор дошта, ин раванд дар кишвар бо ташаккул ва инкишофи цомеаи шаурванди алоцамандии зич дорад. Дар кишвар асосуои меъёрии ууцуции цомеаи шаурванди ташаккул ёфта, як цатор ниуодуои гайридавлатй, аз цумла, ташкилоуои цамъияти, касби, эцоди, дини, занону цавонон ва уизбуои сиёси таъсис ёфта, дар уаёти сиёси ва ицтимоиву ицтисоди фаъолона иштирок менамоянд. Новобаста аз ин, дар ин самт норасоиуо ва камбудиуое цой доранд, ки барои инкишофи мавзуни цомеаи шаурванди монеа эцод менамоянд. Аз нуцтаи назари муаллиф роуи тайкардаи таърихии давлат ва цомеа, надоштани тацрибаи кофи дар давлатдорию давлатсозии демократи, дарацаи пасти фаъолнокии цомеа, вазъи ицтимоию ицтисодии кишвар, мушкилоти таъминоти молиявии ниуодуои цомеаи шаурванди уамчун омилуои монеашаванда дар рушди цомеаи шаурванди дар Тоцикистон шинохта шудаанд.

Ключевые слова: гражданское общество, исторический опыт, психологический фактор, бюрократия, коррупция, социально-экономическая ситуация, финансовая безопасность

Исследуются препятствия на пути становления гражданского общества и факторы его укрепления в Республике Таджикистан. Отмечается, что Таджикистан находится на пути построения демократического, правового государства и демократизация общества в стране тесно связана с формированием и развитием гражданского общества. В стране сформирована нормативно-правовая база гражданского общества, создан ряд неправительственных организаций, включая общественные, профессиональные, творческие, религиозные, женские и молодежные, а также политические партии, которые активно участвуют в политической, социальной и экономической жизни. Однако в этой области есть пробелы и недостатки, которые препятствуют гармоничному развитию

DOI10.24412/2411-1945-2022-3-154-161

МАСЪАЛАХрИ ТАЩИМИ ЦОМЕАИ ШАХРВАНДЙ ДАР ШАРОИТИ ТОЦИКИСТОНИМУОСИР

ПРОБЛЕМЫ УКРЕПЛЕНИЯ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В УСЛОВИЯХ СОВРЕМЕННОГО ТАДЖИКИСТАНА

THE PROBLEMS OF STRENGTHENING OF CIVIL SOCIETY UNDER THE CONDITION OF CONTEMPORARY TAJIKISTAN

гражданского общества. Высказана точка зрения, что исторический путь государства и общества, отсутствие опыта государственной и демократической государственности, низкий уровень общественной активности, социально-экономическая ситуация в стране, финансовая поддержка признаны препятствиями на пути развития гражданского общества в Таджикистане.

Key words: civil society, historical experience, psychological factor, bureaucracy, corruption,

socio-economic situation, financial security

The article is devoted to the study of obstacles to the formation of civil society and the factors of its strengthening in the Republic of Tajikistan. It is noted that Tajikistan is on the path of building a democratic legal state and democratization of society in the country is closely related to the formation and development of civil society. The country has formed a legal and regulatory framework for civil society, the number of non-governmental organizations have been increased, including public, professional, creative, religious, women's and youth's, as well as political parties that actively participate in political, social and economic life. However, in this area there are gaps and shortcomings that impede the harmonious development of civil society. From the author's point of view, the historical path of the state and society, lack of experience of statal and democratic statehood, low level of public activity, socio-economic situation in the country, inadequate financial support of civil society are recognized as obstacles to the development of civil society in Tajikistan.

Дар замони муосир мавчудият ва фаъолияти озоди ниходхои чомеаи шахрвандй чун шароит ва аломати мухимми демократияи инкишофёфта ва босубот ба хисоб рафта, чомеаи шахрвандй барои риояи принсипхои асосии демократия, аз кабили озодй ва баробархукукй шароити заруриро бунёд месозад. Аз чумла дар шароити Точикистони муосир раванди мустахкамшавии низоми демократй бо ташаккул ва инкишофи чомеаи шахрвандй алокаманд аст. Зеро, баъд аз тахаввулоти бузурги солхои 90-ум Чумхурии Точикистон сохдбистщлол гардида, рохи демократии инкишофро интихоб намуд. Демократисозии хаёти чамъиятй барои ташаккулёбии чомеаи шахрвандй заминаи мусоид фарохам овард. Кабули Конститутсияи Чумхурии Точикистон дар ташаккулёбии низоми сиёсии демократй ва чомеаи шахрвандй накши калидй бозид. Махз Конститутсия асосхои хукукии давлати демократй ва чомеаи шахрвандиро ба вучуд овард. Дар моддаи 1 - уми Конститутсия Точикистон давлати демократй ва хукукбунёд эълон гардид. ^амчунин дар моддаи 28-уми Конститутсияи кишвар омадааст, ки "Шахрвандон хукуки муттахид шудан доранд. Шахрванд хукук дорад дар ташкили хизбхои сиёсй, иттифокхои касаба ва дигар иттиходияхои чамъиятй иштирок намояд, ихтиёран ба онхо дохил ва аз онхо хорич гардад"[2, с.8]. Конститутсияи Чумхурии Точикистон, Кодекси гражданй, Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи иттиходияхои чамъиятй", Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи хизбхои сиёсй", Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи матбуоти даврй ва дигар воситахои ахбори омма", Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи озодии вичдон ва иттиходияхои динй" ва дигар санадхои меъёрй ба сифати асосхои хукукии ташаккул ва инкишофи чомеаи шахрвандй баромад менамоянд. Бояд тазаккур дод, ки дар заминаи санадхои меъёрии хукукии номбурда тули солхои сохибистщлолй дар кишвар як зумра ниходхои гайридавлатй, аз чумла, ташкилотхои чамъиятй, касбй, эчодй, динй, занону чавонон ва хизбхои сиёсй таъсис ёфта, дар хаёти сиёсй, ичтимоиву иктисодй фаъолона иштирок менамоянд. Мухим он аст, ки макомоти давлатй бахши сеюмро хамчун шарики худ дар халли масъалахои ичтимоиву иктисодй шинохтааст. Президента Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон дар вохурй бо аъзои Шурои чамъиятй таъкид намудааст: "Х^избхои сиёсй, харакатхои чамъиятй, марказхои фархангии акаллиятхои миллй, иттиходияву иттифокхои гуногун ва созмонхои гайрихукуматй - хамчун неруи асосии Шурои чамъиятй бояд дар амалй гардидани хадафхои созандаи Хукумат ба сифати шарики боэътимоди давлат иштирок намоянд" [4]. Аз ин ру, моро зарур аст, ки масъалаи ташаккул ва

инкишoфи ^меш шaxpвaндиpo дap шapoити мyocиpи Toчикиcтoн 6a pиштaи тaxлил бикaшем. Хycycaн caтxи pyщци чoмеaи шaxpвaндй дap кишвap, зaминaxo вa мyшкилoти мaвчyдa дap caмти тaшaккyл вa тaxлили ниxoдxoи чoмеaи шaxpвaндй мaвpиди тaвaччyx кapop мегиpaнд.

Дap шapoити TO^^ct^ дap зaмoни coxибиcтиклoлй вa демoкpaтикyнoнии низoми cиëcй бapoи тaшaккyли ниxoдxoи чoмеaи шaxpвaндй зaминaxoи мyaйяне зyxyp нaмyдaнд. Зикp нaмyдaн зapyp acт, ки дap бapoбapи дacтoвapдxo дap caмти тaшaккyл вa pyшди чoмеaи шaxpвaндй xoлo мacъaлaxoе мaвчyдaнд, ки caдди poxи 6ужди чoмеaи шaxpвaндии фaъoл мегapдaнд. Омилхри мaвчyдa paвaнди бoмapoми инкишoфи чoмеaи шaxpвaндиpo xaлaлдop coxтa, метaвoнaнд бoиcи тaнaззyли тaдpичии ниxoдxoи чoмеaи шaxpвaндй гapдaнд. Сoлxoи oxиp мyaммoxo вa мoнеaxo дap poxи бyнëди чoмеaи шaxpвaндй, ки мyнocибaти мyтaкoбилaи шaxcият, гypyxxoи ичтимoй, yмyмиятxoи ^мъ^тй вa дaвлaтpo фapo мегиpaнд, дик^ти oлимoн вa cиëcaтмaдopoнpo ^л6 нaмyдaacт. Дap зaмoни мyocиp oмилxoи мyxтaлифи иктиcoдй, фapxaнгй вa cиëcй метaвoнaнд дap poxи тaшaккyл вa инкишoфи чoмеaи шaxpвaндй дap Ч,yмxypии ^^ик^тен тaъcиpи мaнфй дoштa бoшaнд.

Pox^ тaйкapдaи тaъpиxии дaвлaт вa чoмеa, нaдoштaни тaчpибaи кoфй дap дaвлaтдopию дaвлaтcoзии демoкpaтй яке aз мacъaлaxoеcт, ки 6a тaшaккyл вa инкишoфи чoмеaи шaxpвaндй дap шapoити To^^ct^ мoнеa э^д менaмoяд. Лoзим 6a ëдoвapиcт, ки дap ягoн мapxилaи тaъpиxи cиëcии пешгyзaштaгoни мo мapдyм xaмчyн мaнбaи xoкимият бapoмaд нaкapдaacт. Мacaлaн, чoмеaи шaxpвaндй дap Авpyпo 6a тapики pyшди мyнocибaтxoи и^та^й, пyxтa pacидaни зaминaxoи иктиcoдй, ичтимoй, cиëcй вa фapxaнгии oн 6a вучуд oмaдaacт. Хднуз дap дaвpaxoи ararça низoми пoлиcии coxтopи дaвлaтй вa идopaкyнй 6a шaxcиятxoи aз ^nxara иктиотдй мycтaкил тaкя шмуда, бapoи xap як шaxpвaнд имтонияти иштиpoк нaмyдaнpo дap xaлли мacъaлaxoи идopaи дaвлaтй фapoxaм меoвapд. Бo бapoбapи мycтaxкaмшaвии axлoки пpoтеcтaнтй дap Fap6 дaвpaи xyкмpoнии oзoдии интон вa мaxдyднaмoии xoкимияти дaвлaтй фapo меpacaд, ки дap тати^ xyдидopaкyнй, xyдтaшaббycкopии шaxc 6a cифaти ^инетпи acocии фapxaнги aвpyпoй бapoмaд менaмoяд. Хдмин тapик, дap Fap6 ниxoдxo, paвaндxo вa вocитaxoи мaxдyд нaмyдaни фaъoлияти дaвлaт тaшaккyл ëфтa, мaдaнияти xocи cиëcй 6a вучуд oмaд, ки иштиpoки фaъoли шaxpвaндoнpo дap paвaндxoи ичтимoй вa cиëcй тaъмин менaмyд. Дap Авpyпo мapдyм бaxpи бyнëди чoмеaи шaxpвaндй, бaxpи тaъмини хукук вa oзoдиxoи xеш мyбopизaxoи шaдид вa беaмoн бypдaaнд. Онxo xoкимияти мyтлaкpo capнaгyн нaмyдa, xoкимиятеpo бyнëд нaмyдaaнд, ки хукук вa oзoдиxo, мaнфиaт вa тaлaбoти orappo хифз менaмoяд. Аз зaмoни тaшaккyлëбии aндешaxoи либеpaлй дap Fap6 6ужди чoмеaи шaxpвaндй мaкcaди ниxoии a^ap^ra мapдyм 6a x^co6 меpaфт.

Бapoи Ч,yмxypии TO^^ct^ чoмеaи шaxpвaндй дap фaxми мyocиpи oн пaдидaи нaв мaxcyб меëбaд, зеpo тaшaккyлëбии чoмеaи шaxpвaндй дap To^m^ra 6a зaмoни coxибиcтиклoлй pocт меoяд. Ниxoдxoи oн 6a мoнaнди xизбxoи cиëcй, coзмoнxoи ^мъ^тй, тaшкилoтxoи мyxтaлифи Faйpиxyкyмaтй, вocитaxoи axбopи oммaи мycтaкил, accoтcиaтcияxoи фoндxoи xaйpиявй вa Faйpyxy дap тaчpибaи тaъpиxи cиëcии кишвap

вучуд нaдoштaнд. Tanxo дap oxиpи acpи ХХ дap TO^^ct^ мyнocибaтxo вa ниxoдxoе пaйдo гaштaнд, ки беpyн aз фaъoлияти дaвлaт aмaл менaмyдaнд. To ин дaвpa, тaнxo ниxoдxoи aнъaнaвии чoмеaи шaxpвaндй мaxaллa, мacчид, xaшap, гaштaк вa Faйpyxy apзи xacтй нaмyдa бyдaндy xaлoc. Албaттa тo зaмoни coxибиcтиклoлй мaфxyми "чoмеaи шaxpвaндй" бapoи aкcapияти шaxpвaндoни To^^ct^ мaфxyми нoшинoc 6уд.

Зикp нaмyдaн бaмaвpид acт, ки дap дaвpaи Шypaвй дap xaëти чaмъиятию œëœ чунин ниxoдxo, 6a мoнaнди xизбxoи cиëcй, иттифoкxoи кacaбa фaъoлият дoштaнд, вaле ниxoдxoи мaзкyp дap зaмoни Шypaвй xo^^ra Faйpидaвлaтй нaдoштaнд. Аз ин py, дap дaвpaи Шypaвй шapoит бapoи тaшaккyли чoмеaи шaxpвaндй вучуд нaдoшт. Tanxo дap нaтичaи тaxaввyлoти cиëcии дaвлaти

Шуравй, бекор гардидани моддаи 6-уми Конститутсияи Иттиходи Шуравй, тагйирёбии маком ва мавкеи Хизби коммунистй дар муносибатхои чамъиятй ва сиёсй заминаи мусоид бахри ташаккули чомеаи шахрвандй дар Тоцикистон фарохам омад. Бинобар набудани тачрибаи кофй дар рохи бунёди давлати демократа Точикистон бо мушкилихои муайяне ру ба ру гардид. Дар сахнаи сиёсй чунин ниходхои чомеаи шахрвандй, ба монанди хизбхои сиёсй, ташкилотхои чамъиятй, воситахои ахбори оммаи мустакил арзи хастй намуданд. Бинобар надоштани тачрибаи иштирок дар хаёти чамъиятию сиёсй аксарияти онхо ба иштибох рох доданд. Масалан, ташкилотхои чамъиятие, ки дар солхои тозаистиклолй ташаккул ёфта буданд, вазифаи худро дуруст дарк накарда, ба сиёсат дахолат менамуданд ва то андозае барои хокимият мубориза мебурданд, яъне вазифаи хизбхои сиёсиро ичро мекарданд. Бинобар махдуд будани хукук ва озодихои сиёсй дар давлати Шуравй шахрвандон низ дарки дурусти хаёти сиёсиро надоштанд. Ин ва дигар омилхо сабаб шуданд, ки чомеа ба бухрони шадиди сиёсиву иктисодй, ичтимой ва фархангй дучор гардад. Чунин вазъият хам ба раванди демократисозии чомеа ва хам ташаккули чомеаи шахрвандй накши манфй бозида, рушду инкишофи Точикистонро ба дахсолахо кафо андохт. Зикр намудан зарур аст, ки раванди бунёди чомеаи шахрвандй мураккаб ва гуногунпахлу буда, ташаккул ва инкишофи он дар муддати кутох гайриимкон аст. Зеро танхо максадгузорй дар ин рох кофй нест ва он мусоидат ва заминагузории давлат ва фаъолии шахрвандонро такозо менамояд.

Дар шароити имруза унсурхо ва арзишхои чомеаи шахрвандй дар кишварамон на он кадар пукувватанд. Онхо дар холати ташаккулёбй карор доранд ва табиист, ки ба бисёр душворихо ва нохамворихо ру ба ру мегарданд. Сабаби дар чунин холат карор доштани рушди чомеаи шахрвандй аз тачрибаи нокифояи демократй дар Точикистон бармеояд. Ч,омеаи демократй ва шахрвандиро дар хеч холат наметавон дар муддати кутохе бунёд сохт. Он захмату кушиш ва вакти зиёдеро талаб дорад. Бо гузашти айём тадричан арзишхо ва унсурхои чомеаи демократй ва шахрвандй рушд меёбад.

Дар давлатхои мутамаддини олам, ки дар онхо чомеаи шахрвандй дар сатхи баланд рушду нумуъ ёфтааст, низ чунин холат чой дошт. Онхо барои бунёди чомеаи шахрвандии комил солхои зиёде кушиш ба харч додаанд. Масалан, дар Амрико кисмати мухимми арзишхои сиёсй, маънавй, маданй ва иктисодии чомеаи шахрвандии муосир хануз дар охири асри ХУШ ва аввали асри XIX ташаккул ёфта буданд.

Масъалаи дигари монеъшаванда дар рохи бунёди чомеаи шахрвандй ин омили равонй мебошад. Дар ташаккул ва инкишофи арзишхои демократй ва чомеаи шахрвандй омили равонй накши мухим дорад. Ба андешаи мо, аксарияти кишри бузургсол дар Точикистон, ки дар давраи Шуравй ичтимоишавии сиёсиро аз сар гузаронидаанд, наметавонанд ба осонй арзишхои демократиро аз худ намоянд. Дар давраи Шуравй Х^изби коммунистй тамоми сохахои хаёти чамъиятиро зери назорати худ нигох медошт ва дар чомеа барои ташаккули ниходхои гайридавлатй шароит фарохам набуд. Дар замони Шуравй максадхои идеологй вазифахоро муайян менамуданд ва он накшахое, ки аз чониби давлат пешниход карда мешуд, чомеа бе чуну чаро ичро мекард. Лекин дар шароити муосир вазъият дигаргун гардидааст. То андозаи муайян шароити хукукй барои ташаббусхои шахрвандй фарохам шудаанд. Ч,омеаи шахрвандии ташаккулёфта мардумро ба он водор месозад, ки дар халли масъалахои хеш ва мушкилоти чамъиятй ба иттиходияхо ва созмонхои ихтиёран таъсисдодаи худ такя менамоянд. Аммо дар шароити Точикистон чунин ба назар мерасад, ки шахрвандони кишвар холо аз арзишхои давраи Шуравй ба пуррагй рахо нашудаанд ва арзишхои чомеаи шахрвандй миёни онхо на он кадар устуворанд. Чунин холат хоси чомеахои давраи гузариш мебошад. Хрдисахои солхои 90-ум низ ба шуури сиёсии мардуми мо таъсири манфй расонидааст, ки дар натича то андозае нобоварй ва беэътиноии онхоро нисбати арзишхои демократй ба миён овардааст. Дар Точикистон аз огози давраи демократисозй омилхое чой доштанд, ки ба шуури мардум таъсири манфй расонида, нобоварй ва беэътиноии онхоро нисбати арзишхои демократй таквият бахшиданд. Масалан, яке аз ин омилхо фаъолияти носанчида ва популистии гуруххои

демoкpaтиxox 6уд, ки шбщаи мyбopизaи ошиштаи cиëcй надоштанд ва аз тaцpибaxoи тaFЙиpoти тaxaввyлoтй чандон xaбapдop нaбyдaнд. Ондое, ки демoкpaтияpo capфaxм нaмеpaфтaнд ва дapк нaменaмyдaнд caбaбгopи аз apзишxoи демoкpaтй pyй гapдoнидaни одамон гapдидaнд.

Лозим ба ëдoвapиcт, ки цомеаи шaxpвaндй цомеаи шaxpвaндoни мacъyлиятшинoc ва тaшaббycкop буда, он^о бaxpи конеъ нaмyдaни талаботи xyд дap xaera ицтимой, иктиcoдй, фapxaнгй ва cиëcй фаъолона иштиpoк менамоянд. Онxo дap xaлли мacъaлaxoи ицтимой ва иктиcoдии цомеаи xеш тaшaббyc нишон дода, бо ин pox дap пешpaфти мaxaл, шaxp ва дap мацмуъ, кишвapи xyд caxjn мегyзopaнд. МyIaaccифoнa дap шapoити Тоцикистон чунин ба нaзap меpacaд, ки areaprn™ шaxpвaндoн дap xaлли мyaммoxoи цамъиятй чандон мapoк зoxиp намекунанд. ^атто ци^ти xaлли мacъaлaи цойдошта дap мaxaлли зисти xyд кушиш ва тaшaббycи нокофй нишон медиxaнд, ки аз фаъолнокии пасти шaxpвaндии он^о дapaк медивдд. Foлибaи мapдyми кишвap и^ои вазифа^о ва ма^утят^и бyзypгpo xocи давлат медонанд. Мapдyм чунин андеша меpoиaид, ки кувваи фаъол дap цомеа тан^о давлат аст. Аз ин xorap и^он^о xaвзaи фаъолияти cиëcию ищимо^о xoœ давлат дониста, аз иштиpoк дap xaera cиеcию ицтимой xyддopй мекунанд. Чунин бефаъолиятии одамон то як андоза натицаи дaвpoии ш^авй буда, aкcapияти шaxpвaидoи ба xaera œëœ низ чандон мapoк зoxиp намекунанд. Ш^кати он^о тан^о бо ишт^ок дap мaъpaкaи иитиxoбoтй мaxдyд ме^дад, ки ин кaмбyдиxo метавонанд дap poxи тaшaккyлëбии цомеаи шaxpвaидй ва pyшди он дap Тоцикистон монеа эцод намоянд.

Бужди цомеаи шaxpвaндй дap Тоцикистон ташаккули шaxcияти нaвpo такозо дopaд, ки аз xyкyк ва oзoдиxoи xеш бapxypдop бошад, yxдaдopиxoи шaxpвaидияшpo ба пyppaгй pиoя намояд, дopoи маданияти баланди шaxpвaндй, шyypи cиëcии coзaидa ва мавкеи муайяни cиëcй гapдaд. У xyдpo бapoи имpyзy ояндаи оила, цамъият ва давлат мастул шииocaд.

Дap давлати xyкyкбyиëд бaxpи ташаккул ва инкишофи цомеаи шaxpвaндй шapoити мугоид фapoxaм меояд. Давлати xyкyкбyиëд давлате мебошад, ки конун xaмчyи меъëpи тамоми мyиocибaтxoи цамъиятй зyxyp намуда, дap он волоияти конун xyкмфapмoст ва он заминаи cиëcии цомеаи шaxpвaндй ба шyмop меpaвaд. Мaxз дap давлати xyкyкбyиëд pиoяи вокеии xyкyкy oзoдиxoи ииcoи ба нaзap меpacaд, ки он дap навбати xyд яке аз пpииcипxoи мyxимми цомеаи шaxpвaидиpo ташкил медивдд. Тоцикистон давлати демо^атй ва xyкyкбyиëд аст. Риояи xyкyк ва oзoдиxoи инcoнpo Кoиститyтcияи Чyмxypии Тоцикистон кафолат медиxaд. Ба акидаи мо яке аз монеа^ои циддй дap poxH ташаккули цомеаи шaxpвaндй дap Тоцикистон pиoя иaгapдидaии конун^ои цopй аст. МyIaaccифoиa дap цомеаи мо xoлaтxoи pиoя иaгapдидaни меъëpxoи xaтмии paфтop ба нaзap меpacaид. К^нун аз iapa<^ шaxpвaидoи xaмчyи apзиш дapк нaгapдидaacт. Дap ин бopa Ш. Шoиcмaтyллoев чунин зикp менамояд, ки "м^ни шyypи pyзмappa, кoиcепcияxoи xyкyкй ва цaxoнбиние, ки ба цомеаи ша^вандй xoc acт, шмувофикатй ба нaзap меpacaд" [5, с. 22]. То он даме, ки дap цомеаи мо волоияти конун, бapoбapии xaмa дap назди конун новобаста аз мавкеи ицтимой, цииc, нажод, pиoяи вокеии меъëpxoи xyкyкй xaм аз цониби шaxpвaидoи ва xaм аз цониби мaиcaбдopoии давлатй таъмин на^дад, кyшишxo бaxpи бyиëди цомеаи шaxpвaидй беxyдaaид.

Дap шapoити Тoцикиcтoии имpyзa чунин ба иaзap меpacaд, ки мaфxyми "цомеаи шaxpвaидй" бapoи a^ap^ra axoлй чандон шииoc иеcт. Дap ин xycyc capвapи давлат Эмомалй Раамон таъкид менамояд, ки «мафауми ломеаи ша^ва^^, мyтaaccифoиa, дap зеану шyypи оммаи мapдyми лyмftypии мо то ба аоло ба кaдpи бояду шояд маълуму маъмул нагаштааст» [3]. Мapдyм мoxияти цомеаи шaxpвaндиpo ба пyppaгй capфaxм иaмеpaвaид ва дap цyмxypй пoяxoи иaзapиявии цомеаи шaxpвaндй ба тaвpи зapypй кopкapд иaшyдaacт. Вазъияти мaзкyp иaмегyзopaд, ки шaxpвaндoн ба apзишxo ва фаъолияти ниxoдxoи цомеаи шaxpвaидй capфaxм paвaнд ва он^^о ба манфиати xya, иcтифoдa намоянд. Инчунин, xyди тaъcиcдиxaидaгoии тaшкилoтxo ва coзмoиx,oи цамъиятй низ накши xy4po дap низоми мyнocибaтxoи цомеаи шaxpвaидй дypycт дapк нaкapдaaнд.

Пахлуи дигари омили равонй дар Точикистон ин психологияи тамомиятхохии давлат аст. Дар Точикистон низоми сиёсй бисёр унсурхои давлати мутлакгароро хифз мекунад. Давлат дар бисёр сохахо хузури худро зарур мешуморад, ки ин нишони ба таври кофй инкишоф наёфтани чомеаи шахрвандиро мефахмонад. Мутахассисони соха зикр менамоянд, ки Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи иттиходияхои чамъиятй", ки 12 майи соли 2007 № 258 кабул гардидааст, ба давлат салохиятхои васеъро дар танзими фаъолияти ташкилотхои чамъиятй пешбинй намудааст.

Масъалаи дигаре, ки дар рохи бунёди чомеаи шахрвандй монеа эчод менамояд, вазъи ичтимоию иктисодии кишвар аст. Заминаи иктисодии чомеаи шахрвандиро химояи моликияти хусусй, иктисодиёти бисёрзинагй, бозор ва ракобати озод ташкил медихад. Махз муносибатхои бозоргонй дар зинаи муайяни инкишофи худ барои ташаккулёбии чомеаи шахрвандй заминаи мусоид фарохам меорад. Чомеаи шахрвандй хамчун иттиходияи шахрвандони аз чихати иктисодй озод ва мустакил, иттифоки шахсиятхои баробархукук ва дорандаи моликияти хусусй, ки барои таъмини шароити арзандаи зиндагонй заминаи мусоид фарохам меорад, фахмида мешавад. Инчунин иктисоди бозоргонй бо баробари таъмини озодии иктисодй озодии сиёсиро низ таъмин менамояд.

Муаммохои мавчудаи ичтимой ва щтисодй дар шароити Точикистон имкон намедиханд, ки шахрвандон ба масъалахои хукукй, фархангй, сиёсй ахамият диханд. Мардуми кишвар, хусусан, кишри чавони мамлакат асосан аз дунболи халли мушкилоти ичтимой ва иктисодии худ равонанд. Таъмин набудани шахрвандони кобили мехнат бо кор, номувофикатии даромад ва харочоти ахолй, дар сатхи зарурй инкишоф наёфтани синфи миёна, мавчудияти камбизоатй аз масъалахои халталаби чомеаи мо мебошад. Дар шароити кунунй нобаробарии рушди иктисодии давлат бо афзоиши демографии ахолй яке аз масъалахои мухимми чомеаи мо гардидааст, ки дар натича кисми муайяни ахолй бекор ва камбизоат гардида, барои дарёфти "куттии лоямут" шахрвандон мачбуранд рохи мухочиратро пеш бигиранд.

Заминаи мухимми рушди чомеаи шахрвандиро тахкими синфи миёна дар чомеа ва накши боризи он дар равандхои ичтимой ташкил медихад. Сатхи инкишофи синфи миёна ба ташаккулёбй ва рушди чомеаи шахрвандй таъсири бевосита мерасонад. Синфи миёна ба истехсолот ва интишори дониш, ахбор, маданият алокаманд аст, ки он асоси пешрафти чомеаро ташкил медихад. Синфи миёна дорои тахассуси олй, дарачаи баланди касбй, кобилияти эчодй мебошад, ки ин хусусиятхо пешрафти илмию техникй, иктисодй ва маънавиро таъмин менамоянд. Синфи миёна кишри фаъоли чомеа буда, тафрикабандии чомеаро бархам медихад. Дар сатхи зарурй ташаккул наёфтани синфи миёна яке аз мамониатхои рохи бунёди чомеаи шахрвандй ба хисоб меравад. Дар давлатхои рушдкардаи Аврупо ва Амрико синфи миёна 60-70%-и ахолиро ташкил медиханд, ки ин нишонаи дарачаи баланди сатхи некуахволии ахолй мебошад. Синфи миёна на танхо кафили рушди чомеаи шахрвандй, балки таъминкунандаи устувории сиёсии давлат аст. Дар рафтори худ синфи миёна назар ба гуруххои иртичой ва дигар зухуроте, ки устувории чомеаро халалдор месозанд, чонибдори раванди сиёсии бомаром ва мавзун мебошад. Бинобар ин, синфи миёна устувории сиёсй ва иктисодиро дар чомеа таъмин менамояд ва кафили вахдату оромии чомеа аст.

Дар шароити Точикистон таъминоти молиявии ниходхои чомеаи шахрвандй низ яке аз масъалаи мухимми ташаккули он ба хисоб меравад. Зеро чй кадаре, ки вазъи молиявии ташкилотхои чомеаи шахрвандй бехтар бошад, хамон кадар фаъолияти онхо босамар ва хадафхои оинномавии онхо амалй мегардад. Бинобар ин, масъалаи таъминоти молиявии ниходхои чомеаи шахрвандй яке аз масъалахои халталаби чомеаи мо бокй мондааст.

Яке аз мушкилоте, ки бештар дар фаъолияти хеш ниходхои чомеаи шахрвандй дучор мешаванд, масъалаи таъминоти молиявии онхо мебошад. Сарчашмаи даромади ниходхои

ЧOмеaи шaxpвaндй yзвyлxaкк;нят, пapдoxтxoи иxтиëpй вa xaMpM5xo, гpaнтxo, дapoмaд aз нaшpи ВАО, нaмoишгoxxo, лoтеpеяxo вa Faйpyxy ме6oшaд. Лoзим 6a ëдoвapиcт, ки дap дaвлaтxoи мyтapaккй coxибкopoн метaвoнaнд тo 30% дapoмaди xyдpo 6a мaкcaдxoи xaйpиявй capф нaмoянд. Лекин, ин нyктapo 6oяд зи^ нaмoем, ки дap To^^ct^ дap 6aйни шaxcoни capвaтмaнд oдaти xaйpия нaмyдaн вa эxcoнкopй тo 6a caтx,и зapypй тaшaккyл нaëфтaacт. Инчунин, cиëcaти aндoз дap кищвap тaшкилoтxoи Faйpиxyкyмaтиpo дap интиxo6и фaъoлияти ra^oparä, ки яке aз вocитaи мycтaxкaмшaвии мoлиявиcт, мaxдyд менaмoяд.

Зикp нaмyдaн aapyp acт, ки capчaщмaи acocии мa6лaFгyзopии фaъoлияти тaщкилoтxoи ^меш шaxpвaндй дap Toчикиcтoн мa6лaFxoи тaшкилoтxo га фoндxoи xopичй ме6oшaд. Онxo лoиxaxoи гyнoгyни coзмoнxoи ^меш шaxpвaндиpo бaxpи pyшди ^меш демoкpaтй вa xaлли мyщкилoти мyxтaлиф дap 6axщи xycyœ мa6лaFгyзopй менaмoянд. flap ^чик^гон лoиxaxoи гyнoгyн 6o дacтгиpии мoлиявии тaшкилoтxo вa фoндxoи xop^H Xa^ara Шaфк;aт (Kopnyc милocеpдия), Сaлиби Cypx, Бapнoмaи тapaккиëти СММ, ТАСИФ, Фoнди Copoc, Фoнди ОFOxoн вa Fanpa aмaлй гapдидaaнд. Бoяд зикp нaмyд, ки oн мa6лaFxoе, ки aa ^ниби тaщкилoтxo вa фoндxoи xopичй мa6лaFгyзopй мещaвaнд, caмapaнoк иcтифoдa нaмегapдaнд. ^aнгoми 6a итмoм pacидaни мa6лaF oнxo 6a чустучуи capчaщмaи дигapи дapoмaди мoлиявй мещaвaд, ки чунин вaзьият 6a вo6acтaгии coзмoнxoи Faйpиxyкyмaтй aз дoнopxoи xopичй oвapдa меpacoнaд. Аз ин py sapyp acт, ки poxxoи aлтеpнaтивии дapëфти мa6лaFxo бapoи фaъoлиши caмapaнoки тaщкилoтxoи щaxpвaндй дapëфт нaмyдa щaвaд. Мyxaкк;нкoн Мypoдoвa Г. вa Якy6oв Ф. зикp менaмoянд, ки 'мштул 6yдaни coзмoнxoи ^меш щaxpвaндй 6o фaъoлияти xизмaтй, coxибкopй вa i^opara имшнияти тo6еъгapдии oнxopo aз дoнopxoи xopma 6aмapoтиб i^axAya, менaмoяд"[6, c. 52].

Инчунин дap фaъoлияти coзмoнxoи чoмеaи щaxpвaндй иcтифoдaи 6еcaмapи мa6лaFxo вa aзxyдкyнии oнxo 6a нaзap меpacaнд, ки дap rnra^a aмaлищaвии лoиxa 6o cифaти пacт aнчoм меë6aд. Чунин вaзъият метaвoнaд oмили мaнфй дap тaшaккyл вa pyщди чoмеaи щaxpвaндй дap To^^ct^ гapдaд. Myxa^^ Ш. Кapимoв зикp менaмoяд, ки "aкcapи биcëpи тaщкилoтxoи Faйpиxyкyмaтй 6apнoмaxoи мyщaxxacи мaкcaднoки фaъoлият нaдopaнд, 6инo6ap ин oнxo aкcap вaкт xaмчyн имдoдтaлa6и мaблaFxo aз дaвлaт вa 6axщи xycyœ фaxмидa мещaвaнд" [1].

Хдмин тapик, мyaммoxo вa мoнеaxoе, ки дap poxи pyщдy инкищoфи чoмеaи шaxpвaндй дap Toчикиcтoн мaвчyдaнд, нa6oяд xaмкopии мyнaззaми дaвлaт вa ниxoдxoи чoмеaи щaxpвaндиpo xaлaлдop coзaнд. Бa aндешaи мo, xaмкopии cyдмaнди мaкoмoти дaвлaтй вa ниxoдxoи чoмеaи щaxpвaндй caмapaнoкии идopaи дaвлaтй вa ycтyвopии ^rano^y и^т^дии чoмеapo тaъмин менaмoяд. Аз ин py вoбacтa 6a мyшкилиxo, мyaммoxo вa мoнеaxoи чoйдoщтa дap poxи 6yнëди чoмеaи щaxpвaндй дap Toчикиcтoн ичpoи чунин тaд6иpxopo мyxим мещyмopем:

- тaкмили кoнyнгyзopй вa тaъмини pиoяи вoкеии oн, тaшaккyл дoдaни apзищи KOнyнмеxвapй вa pиoяи вoкеии xy^y^y oзoдиxoи инcoн вa щaxpвaнд;

- 6a pox мoндaни cиëcaти caмapaнoки и^т^дй вa тaъмини щapoити мycoид 6a pyщди coxибкopии xypдy миëнa, 6o poxи caбyк нaмyдaни aндoз, чyдo нaмyдaни кapзxoи имтиëзнoк;

- мaxдyд нaмyдaни фaъoлияи вa мyнocи6aтxoи 6юpoкpaтй дap тaмoми caтxxoи идopaкyнии чoмеa;

- 6a вocитaи ax6opи oммa щинoc нaмyдaни нaтичaxoи фaъoлияти ниxoдxoи чoмеaи шaxpвaндй, 6aйни чoмеa тapFи6 нaмyдaни apзишxoи демoкpaтй вa чoмеaи щaxpвaндй;

- тap6ия нaмyдaни щaxpвaндoн дap pyxияи мacъyлиятщинocй, xyдщинocй, xyдoгoxй, пoквичдoнй, инcoндycтй тaщaккyл дoдaни мaъpифaти щaxpвaндй.

ПАЙНАВИШТ:

1. Каримов Ш. Роль неправительственных организаций в формировании гражданского общества в Таджикистане: политологический анализ: диссертация на соискание ученой степени доктора политических наук: 23.00.02 / Каримов Шамсиддин. -Душанбе, 2015. - 292 с. - Матн: бевосита.

2. Конститутсияи Цумуурии Тоцикистон. - Душанбе, 2016. - Матн: бевосита.

3. Паёми Президенти Цумуурии Тоцикистон Эмомали Раумон ба Мацлиси Олии Цумуурии Тоцикистон. 04.04.2003, шаури Душанбе. URL: http://www.prezident.tj/node/6637. -Матн: электроны. Санаи муроциат: 12.11.2021.

4. Суханронии Асосгузори сулуу ваудати милли-Пешвои миллат, Президенти Цумуурии Тоцикистон муутарам Эмомали Раумон дар мацлиси Шурои цамъиятии Цумуурии Тоцикистон. 27.01.2017, шаури Душанбе. URL: http://www.mmk.tj. - Матн: электрони.

5. Шоисматуллоев Ш. Состояние и проблемы формирования гражданского общества в Таджикистане // Нацши институтуои сиёси дар ташаккули цомеаи шаурванди. -Душанбе, 2018. - С. 20-28.

6. Муродова Г. Хусусиятуои асосии ташаккули цомеаи шаурванди дар Цумуурии Тоцикистон /Г. Муродова, Ф. Якубов. - Матн: бевосита. - Душанбе, 2016. - 80 с.

Reference Literature:

1. Karimov Sh. The Role of non-Governmental Organizations in the Formation of Civil Society in Tajikistan: political Analysis: Doctoral dissertation in Political Science: 23.00.02 / Karimov Shamsiddin. - Dushanbe, 2015. - 292 p. - Text: direct.

2. The Constitution of the Republic of Tajikistan. - Dushanbe, 2016. - Text: directly.

3. Message of the President of the Republic of Tajikistan Emomali Rahmon to the Majlisi Oli of the Country. 04.04.2003, Dushanbe. URL: http://www.prezident.tj/node/6637. - Text: electronic. Date of access: 12.11.2021.

4. Speech by the Founder of Peace and National Unity - Leader of the Nation, President of the Republic of Tajikistan, Reverend Emomali Rahmon at the Meeting of the Supreme Council of the Republic of Tajikistan. 27.01.2017, Dushanbe city. URL: http://www.mmk.tj. - Text: electronic.

5. Shoismatulloev Sh. The State and Problems of the Formation of Civil Society in Tajikistan // The Role of Political Institutions in the Formation of Civil Society. - Dushanbe, 2018. -pp. 20-28.

6. Murodova G. The Main Features of the Formation of Civil Society in the Republic of Tajikistan / G. Murodova, F. Yakubov. - Text: directly. - Dushanbe, 2016. - 80 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.