Научная статья на тему 'ДОИР БА БАЪЗЕ МАСЪАЛАҲОИ АСОСҲОИ ҲУҚУҚИИ ТАНЗИМКУНАНДАИ МУНОСИБАТҲОИ ҲУҚУҚӢ ДАР ИҚТИСОДИ РАҚАМӢ'

ДОИР БА БАЪЗЕ МАСЪАЛАҲОИ АСОСҲОИ ҲУҚУҚИИ ТАНЗИМКУНАНДАИ МУНОСИБАТҲОИ ҲУҚУҚӢ ДАР ИҚТИСОДИ РАҚАМӢ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
34
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
асосҳои ҳуқуқӣ / муносибатҳои ҳуқуқӣ / иқтисоди рақамӣ / ҳуқуқи маданӣ / объекти ҳуқуқ / ҳуқуқ ба объект / имзои электронии рақамӣ / савдои электронӣ / иттилоот / ҳуқуқи рақамӣ / фаъоли рақамӣ / алоқаи барқӣ / ҳисоббаробаркунии ғайринақдӣ / шартнома ва уҳадориҳо.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Мансурӣ Шодмон Ҷамолиддинзода, Маҳмашарифзода Абдулло Маҳмашариф

Дар мақолаи мазкур сухан дар бораи асосҳои ҳуқуқии иқтисоди рақамӣ дар ҳуқуқи маданӣ меравад. Таҳлили қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва давлатҳои хориҷӣ аз он шаҳодат медиҳад, ки баъзе масъалаҳои соҳибкорӣ, иттилоот, имзои электронии рақамӣ, савдои электронӣ, алоқаи рақамӣ ва ғайра танзим гардида, дар баъзе ҳолатҳо мушкилот дар ҳуқуқи рақамӣ ҷой дорад. Бо мақсади танзими муносибатҳои ҷамъиятии шаҳрвандон дар сомонаҳои расмӣ, интенет ва муомилоти рақамӣ дар ҶТ мушкилот, баҳсҳои шаҳрвандон ва соҳибкорон ҷой дорад, ки тибқи қонунгузорӣ ба танзим даровардан зарур мешуморем. Аз ин рӯ, пешниҳод менамоем, ки дар асоси Консепсияи иқтисоди рақамӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 декбри соли 2019 лоиҳаҳои Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳуқуқҳои рақамӣ» ва Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи муомилоти рақамӣ» таҳия ва мавриди истифода қарор дода шавад. Инчунин, бо мақсади танзим намудани масъалаҳои иқтисоди рақамӣ дар муносибатҳои шаҳрвандон дар Кодекси мадании Ҷумҳурии Тоҷикистон танзими иқтисоди рақамӣ дар ҳуқуқи маданӣ муқаррароте вуҷуд надорад. Бинобар ин, дар зерфасли боби 6 кодекси мазкур моддаи нав оид ба ҳуқуқҳои рақамӣ бо мазмуни зерин илова карда шавад: «Моддаи 151. Ҳуқуқҳои рақамӣ. Ҳуқуқи рақамӣ ҳамчун ҳуқуқҳои ҳатмӣ дар қонун номбаршуда эътироф карда мешаванд, ки мазмун ва шартҳои татбиқи онҳо мутобиқи қоидаҳои низоми иттилоотӣ, ки ба меъёрҳои муқаррарнамудаи қонун мувофиқат мекунанд, муайян карда мешаванд. Амали кардан, ихтиёрдорӣ кардан, аз ҷумла интиқол додан, ба гарав гузоштан, ба гарав гузоштани ҳуқуқҳои рақамӣ бо роҳҳои дигар ё маҳдуд кардани ихтиёрдории ҳуқуқҳои рақамӣ танҳо дар низоми иттилоотӣ бидуни муроҷиат ба шахси сеюм имконпазир буда, соҳиби ҳуқуқи рақамӣ шахсе мебошад, ки мутобиқи қоидаҳои низоми иттилоотӣ қобили ихтиёрдории ин ҳуқуқро дорад. Дар ҳолатҳо ва асосҳои пешбининамудаи қонун шахси дигар соҳиби ҳуқуқи рақамӣ эътироф карда мешавад. Барои интиқоли ҳуқуқҳои рақамӣ дар асоси муомилот розигии шахсе, ки тибқи чунин ҳуқуқҳои рақамӣ уҳдадор аст, талаб карда намешавад».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДОИР БА БАЪЗЕ МАСЪАЛАҲОИ АСОСҲОИ ҲУҚУҚИИ ТАНЗИМКУНАНДАИ МУНОСИБАТҲОИ ҲУҚУҚӢ ДАР ИҚТИСОДИ РАҚАМӢ»

ЮРИДИЧЕСКИЕ НАУКИ

ДОИР БА БАЪЗЕ МАСЪАЛА^ОИ АСОС^ОИ ^УЦУЦИИ ТАНЗИМКУНАНДАИ МУНОСИБАТ^ОИ ^У^У^Й ДАР ЩТИСОДИ РАЗАМИ

МАНСУРЙ ШОДМОН ^АМОЛИДДИНЗОДА

номзади илмхои хукук, дотсент, омузгори кафедраи хукуки сохибкорй ва тичоратии факултети хукукшиносии Донишгохи миллии Точикистон

МА^МАШАРИФЗОДА АБДУЛЛО МА^МАШАРИФ

унвончуи Институти фалсафа, сиёсатшиносй ва хукуки ба номи академик А.Баховаддинови Академияи миллии илмхои Точикистон

Фишурда: Дар мацолаи мазкур сухан дар бораи асос%ои %уцуции щтисоди рацамй дар %уцуци маданй меравад. Та%лили цонунгузории Цум%урии Тоцикистон ва давлат%ои хорицй аз он ша%одат медщад, ки баъзе масъала%ои сохибкорй, иттилоот, имзои электронии рацами, савдои электронй, алоцаи рацамй ва гайра танзим гардида, дар баъзе %олат%о мушкилот дар %уцуци рацамй цой дорад. Бо мацсади танзими муносибат%ои цамъиятии ша%рвандон дар сомона%ои расмй, интенет ва муомилоти рацамй дар ЦТ мушкилот, ба%с%ои ша%рвандон ва со%ибкорон цой дорад, ки тибци цонунгузорй ба танзим даровардан зарур мешуморем. Аз ин ру, пешнщод менамоем, ки дар асоси Консепсияи ицтисоди рацамй дар Цумуурии Тоцикистон аз 30 декбри соли 2019 лоща^ои Конуни Цум%урии Тоцикистон «Дар бораи ууцущои рацамй» ва Конуни Цум%урии Тоцикистон «Дар бораи муомилоти рацамй» та%ия ва мавриди истифода царор дода шавад.

Инчунин, бо мацсади танзим намудани масъала%ои ицтисоди рацамй дар муносибат%ои ша%рвандон дар Кодекси мадании Цум%урии Тоцикистон танзими ицтисоди рацамй дар %уцуци маданй муцаррароте вуцуд надорад. Бинобар ин, дар зерфасли боби 6 кодекси мазкур моддаи нав оид ба ууцуцуои рацамй бо мазмуни зерин илова карда шавад: «Моддаи 151. Хуцуц^ои рацамй. Хуцуци рацамй %амчун ууцущои %атмй дар цонун номбаршуда эътироф карда мешаванд, ки мазмун ва шарт%ои татбици он%о мутобици цоида%ои низоми иттилоотй, ки ба меъёр%ои муцаррарнамудаи цонун мувофицат мекунанд, муайян карда мешаванд. Амали кардан, ихтиёрдорй кардан, аз цумла интицол додан, ба гарав гузоштан, ба гарав гузоштани ууцущои рацамй бо рощои дигар ё ма%дуд кардани ихтиёрдории ууцущои рацамй тан%о дар низоми иттилоотй бидуни муроциат ба шахси сеюм имконпазир буда, со%иби %уцуци рацамй шахсе мебошад, ки мутобици цоида%ои низоми иттилоотй цобили ихтиёрдории ин %уцуцро дорад. Дар %олат%о ва асос%ои пешбининамудаи цонун шахси дигар со%иби хуцуци рацамй эътироф карда мешавад. Барои интицоли ууцущои рацамй дар асоси муомилот розигии шахсе, ки тибци чунин %уцуц%ои рацамй у%дадор аст, талаб карда намешавад».

Калидвожахр: асос%ои %уцуцй, муносибат%ои ууцуцй, ицтисоди рацамй, %уцуци маданй, объекти %уцуц, %уцуц ба объект, имзои электронии рацамй, савдои электронй, иттилоот, %уцуци рацамй, фаъоли рацамй, алоцаи барцй, %исоббаробаркунии гайринацдй, шартнома ва ууадорщо.

Дар чахони муосир як катор тахкикотхои сивилистии хукукшиносй ба рох монда шудааст, ки яке аз онхо ба сохаи танзими хукукии иктисоди ракамй бахшида шудааст. Мубрам будани масъалахои асосхои хукукии танзимнамоии муносибатхои хукукй дар иктисоди ракамй дар Чумхурии Точикистон дар он зохир мегардад, ки ба ин масъала дар даврони сохибистиклолй тавачухи хоса зохир карда нашудааст.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Тахкикоти масъалахои асосхои хукукии иктисоди ракамй ин тахлили мачмуии танзими муносибатхои хукукии шахрвандон мебошад. ^айд менамоем, ки бо сабаби вазъияти сиёсиву идтисодии чахон мураккаб гаштан, таъсири пахншавии беморихои сироятй, низоъхои тичоратй ва ба вукуъ омадани бухрони иктисодй барои шахрвандон шароит фарохам овардан дар муносибатхои танзими мадании иктисоди ракамй душвор буд.

Вале дар идоракунии давлатй оид ба иктисоди ракамй як навъ дигаргунихои иттилоотй-технологй ба вучуд омаданд. Дар мархилаи муосир рушди иктисодиёти ватанй бо хам зич алокаманд мебошад, зеро ракамикунонии фаъолияти ташкилоту муассисахо хамчун истехсолкунандагони асосии маводи хаётан мухим арзишнокро такозо менамояд. Сохаи энергетика, озукаворй, коммуникатсионй ва саноатикунонй дар иктисодиёти ракамй накши калидй дошта, ба рох мондани тахлили мохияти иктисоди ракамй дар сохтани низоми навъи намунавии иктисодиёт дар идоракунии давлатй, мухим арзёбй мегардад.

Мохияти хукуки ракамй хамчун вазифаи нави хукукй ба мохияти когази киматнок наздик аст, зери чунин хукук мачмуи маълумоти электронй (рамзи ракамй ва аломатгузорй) пешниход карда мешавад, ки объектхои хукукхои маданиро тасдик мекунад. Албатта, чунин хукук метавонад танхо хукук ба чизхо, молу мулки дигар, натичахои кор, хизматрасонй бошад. Танзими ракамикунонии муносибатхои байни шахрвандон дар бораи объектхои моддй ва гайримоддй натичаи дастовардхои пешрафти илм ва техника бахисоб рафта, табдил додани танзими муносибатхои ракамй ва тахияи заминаи хукукии он, ки ба татбики амалинамоии иктисоди ракамй дар хукуки маданй мусоидат менамояд, мухим мебошад.

^абули Конститутсияи Чумхурии Точикистон аз 6 ноябри соли 1994 давраи навро дар тахия, такмил ва кабули конунгузорй, аз чумла конунгузории сохибкорй, иттилоот, имзои электронии ракамй, савдои электронй, алокаи ракамй ва гайра огоз намуд. Мархилаи инкишофи конунгузорй аз хамин маврид огоз ёфта, Конститутсия бо дарназардошти дурнамоии инкишофи кишвар шаклхои гуногуни моликиятро ба сифати асоси иктисодиёти кишвар эътироф намуда, фаъолияти озоди иктисодй, сохибкорй, баробархукукй ва хифзи хукукии хамаи шаклхои моликият, аз чумла моликияти хусусиро кафолат дод (м.12) [1]. Х,амин тавр дар Конститутсия бори аввал оид ба ибораи «моликияти хусусй» сухан рафта, принсипи озодии фаъолияти иктисодй ва сохибкорй дар сатхи Конститутсия мукаррар карда шуд.

Дар баробари ин, Конститутия ба хар кас озодии мехнат ва хифзи он, инчунин, озодии интихоби касбу корро хак дод (м.35), ки яке аз шартхои дигари рушди иктисодй ва сохибкорй мебошад. Х,амин тавр тибки Конститутсия шахрвандони Чумхурии Точикистон дар амалй намудани фаъолияти иктисодй ва сохибкорй озод буда, хукукхои молу мулкиро ба моликияти хусусй дошта, истифода бурдани онро дар хамагуна фаъолияти конунии манъ нагардида, пайдо намуданд.

Бо максади ба танзим овардани фаъолияти сохаи мазкур тибки мукаррароти Конститутсия конунхои зерин кабул карда шудааст, аз чумла: ^онуни ЧТ «Дар бораи иттилоотонй» аз 6 августи соли 2001, №40 [2], кабул гардида, муносибатхои хукукиеро, ки дар рафти ташаккулу истифодаи иттилооти хуччатшуда ва манбаю захирахои иттилоот ба миён омад, офаридани технологияхои иттилоотй, шабакаву низоми автоматиконидашудаи иттилоотро танзим намуда, тартиби мухофизати захираи иттилоот, инчунин, хукук ва вазифахои субъектхоеро, ки дар раванди иттилоотонй ширкат менамоянд, муайян намуд.

Максади ^онуни мазкур хифзи манфиатхои конунй, мухайё кардани шароити мусоид барои конеъ гардонидани талаботи шахсони вокей, хукукй ва макомоти давлатй ба иттилоот дар асоси ташаккул додани инфраструктураи хозиразамони иттилоот дар Чумхурии Точикистон, якчоя кардани он бо шабакаю системахои байналмилалии иттилоот мебошад.

Инчунин, талаботи ^онуни ЧТ «Дар бораи алокаи баркй» аз 10 майи соли 2002, №56 бошад [3], асосхои хукукии танзим ва идоракунии фаъолият дар сохаи бунёд, амал ва рушди алокаи баркиро дар чумхурй мукаррар намуда, хукук ва ухдадорихои шахсони вокей ва хукукиро, ки дар ин кор иштирок мекунанд ё аз хизмати алокаи хар навъи интикол ё кабули

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

нишонхо, ишоратхо, матни хаттй, тасвирхо, овозхо ё хар намуди иттилоот тавассути симхо, радиооптика ё системахои дигари электромагнитй мебошад. Шабакаи алокаи баркй яъне низоми махсуси интикол ва тачхизоти коммутатсияи хати алока, хамзамон Интернет ва сайёри заминй, шабакахои барои радиошунавонй ва телевизион истифодашаванда, хамчунин шабакахои кабелй, ки новобаста аз намуди иттилооти интиколшаванда ишоратхоро тахвил медиханд.

Х,амзамон, тибки ^онуни ЧТ «Дар бораи иттилоот» аз 10 майи соли 2002, №55 [4] асосхои хукукии фаъолияти иттилоотй, максад, вазифа, принсип, субъект ва объектхои муносибатхои иттилоотиро ба танзим дароварда, сиёсати давлатии иттилоотиро дар чомеа мукаррар намуд. Иттилоот яъне маълумот дар бораи шахе, ашё, вокеахо, падидахо ва чараёнхо сарфи назар аз шакли пешниход, хамчунин, фаъолияти иттилоотй яъне мачмуи амалиётест, ки барои конеъ намудани эхтиёчоти иттилоотии субъектхои муносибатхои иттилоотй равона гардидааст.

Дар баробари ин, ^онуни Ч,Т «Дар бораи имзои электронии ракамй» аз 30 июли соли 2007, №320 [5], масъалаи муносибатхои чамъиятиро хангоми созмон додан ва истифодаи имзои электронии ракамй дар чараёни ташаккул ва истифодаи хуччатхо дар шакли инъикоси электронй тавассути низоми иттилоотии автоматикунонидашуда ва телекоммуникатсионй, воситахои барномавию техникй ба танзим даровард. Мукаррароти ^онуни мазкур нисбат ба хучатхои электронии тавассути имзои электронии ракамии хаммонандшавандаи макомоти хокимияти давлатии Чумхурии Точикистон (ба истиснои хуччатхои фаъолияти контрразведка, разведка, оперативию чустучуй ва истифодаи тадбирхои криптографию оперативии хифзи сирри давлатй), инчунин, шахсони вокей ва хукукии Чумхурии Точикистон хангоми анчом додани ахдхои хукукии маданй ва дигар холатхои пешбининамудаи конунгузории Чумхурии Точикистон татбик мегардад. Максади ^онуни мазкур аз таъмини шароити хукукии истифодаи имзои электронии ракамй дар хуччатхои электронй иборат аст, ки хангоми риояи он имзои электронии ракамй дар хуччати электронй ба имзои дастии дар хуччатхои хомили когазй мавчудбуда баробар эътироф карда мешавад.

Тибки талаботи ^онуни ЧТ «Дар бораи матбуоти даврй ва дигар воситахои ахбори омма» аз 19 марти соли 2013, №961 [6] масъалаи асосхои ташкилию хукукии фаъолияти матбуоти даврй, дигар воситахои ахбори омма ва кафолати давлатии озодии онхоро мукаррар ва муносибатхои онхоро танзим менамояд. Инчунин, дар асоси талаботи ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи созишномаи сармоягузорй» аз 19 марти соли 2013, №944 [7] муносибатхои чамъиятй вобаста ба созишномаи сармоягузории ба татбики лоихаи сармоягузории сохахои аз лихози стратегй мухим ва афзалиятноки иктисодиёти Чумхурии Точикистон равонакардашуда танзим карда шуда, ба хавасмандгардонй ва чалби сармоягузорихо ба Чумхурии Точикистон равона карда шудааст. Лоихаи сармоягузорй яъне лоихаи тичоратие, ки хачми назарраси сармоягузориро пешбинй намуда, дарачаи баланди таваккалхои молиявй, технологй, экологй ва дигарро дар бар мегирад ва барои рушди бахши муайяни иктисодиёти чумхурй ва баланд бардоштани сатхи зиндагии ахолии Точикистон аз лихози стратегй мухим мебошад. Дар асоси талаботи ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи сармоягузорй» аз 15 марти соли 2016, №1299 бошад [8] муносибатхои чамъиятй вобаста ба сармоягузорй танзим карда шуда, асосхои ташкилй, молиявй, хукукию иктисодии хавасмандгардонй ва дастгирии давлатии сармоягузориро бо рохи пешниходи низоми хукукии баробар ва кафолати химояи хукуки сармоягузорон танзим карда мешавад.

Дар асоси ^онуни ЧТ «Дар бораи химоя ва дастгирии давлатии сохибкорй» аз 26 июли соли 2014, №1107 [9] муносибатхои чамъиятй вобаста ба химоя, дастгирии давлатй ва рушди сохибкорй дар Чумхурии Точикистон танзим гардида, кафолатхои давлатии фаъолияти субъектхои сохибкорй таъмин карда мешавад. Сохибкорй яъне фаъолияти мустакили ба таваккал амалишавандаи шахсони бо тартиби мукаррарнамудаи конунгузорй ба кайди давлатй гирифташудае мебошад, ки барои ба даст овардани фоида аз истифодаи молу мулк, истехсол, фуруши мол, ичрои кор ва ё хизмат амалй карда мешавад. Дастгирии давлатии молиявии

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

сохибкорй тавассути пешниходи грантхои давлатй барои ташкил ва татбики лоихахои дорои ахамияти ичтимой дар сохахои иктисодиёт, татбики барномахои сармоягузорй, ва кисман кафолатдихии карзхои субъектхои сохибкорй аз хисоби Фонди дастгирии давлатии сохибкорй амалй карда мешавад.

Инчунин, тибки талаботи ^онуни ЧТ «Дар бораи савдои электронй» аз 24 декабри соли 2022, №1921 [10] муносибатхои чамъиятй дар самти савдои электронй танзим карда шуда, химояи хукуку манфиатхои конунии иштирокчиёни савдои электронй ва таъмини фаъолияти онхо таъмин карда мешавад. Ахди электронй ин амалхои иштирокчиёни савдои электроние, ки ба мукаррар намудан, тагйир додан ё катъ кардани хукуку ухдадорихои онхо равона гардида, тавассути шабакахои иттилоотию коммуникатсионй анчомдода мешаванд. Муносибатхои савдои электронй дар фаъолияти сохибкорй оид ба хариду фуруши мол, кор ва хизматрасонй, бо истифодаи шабакахои иттилоотию коммуникатсионй ва расмиёти электронй, ба рох монда мешавад.

Дар баробари ин, дар Чумхурии Точикистон баъзе конунхо, аз чумла ^онуни ЧТ «Дар бораи фаъолияти инноватсионй» аз 16 апрели соли 2012, №822 [11], ^онуни ЧТ «Дар бораи назорати содирот» аз 31 декабри соли 2014, №1168 [12], ^онуни ЧТ «Дар бораи сарфачуй ва самаранокии энергия» аз 19 сентябри соли 2013, №1018 [13], ^онуни Ч,Т «Дар бораи истехсолоти ичро» аз 8 июни соли 2022, №1873 [14] ва гайра амал менамоян, ки масъалахои мушаххасро оид ба истифодаи технологияхои ракамй, иттилоотй ва дигар технологияхои нав дар сохахои гуногуни муносибатхои чамъиятй танзим менамояд.

Тахлили конунгузории Чумхурии Точикистон аз он шаходат медихад, ки баъзе масъалахои сохибкорй, иттилоот, имзои электронии ракамй, савдои электронй, алокаи ракамй ва гайра танзим гардида, дар баъзе холатхо мушкилот чой дорад, вобаста ба мохият, мафхум ва танзими конунии иктисоди ракамй мушаххасан ба рох монда нашуда, ягон конуни алохида кабул карда нашудааст.

Инчунин, кайд менамоем, ки дар кисми 2 м. 185 моддаи Кодекси граждании Чумхурии Точикистон мукаррарот дар бораи хангоми бастани ахд истифодаи имзои электронию ракамй ё шакли дигари имзои шахсй пешбинй шуда буд [15]. Дар асоси моддаи 2 Кодекси мадании Чумхурии Точикистон, ки аз 24 декабри соли 2022, №1918 кабул гардидааст, муносибатхои молумулкй ва шахсии гайримолумулкй ба баробарй, мухторияти ирода ва мустакилияти молумулкии иштирокдоронашон асос ёфтаанд, танзим карда мешавад. Иштирокдорони муносибатхои бо конунгузории маданй танзимшаванда шахсони вокей, хукукй, макомоти хокимияти давлатй, вохидхои маъмурию худудй, макомоти махаллии худидоракунй мебошанд. Инчунин, мукаррароти мазкур нисбати муносибатхо бо иштироки давлати хоричй, шахрванди хоричй, шахси бешахрванд ва шахси хукукии хоричй низ истифода мешаванд, агар дар конун тартиби дигар пешбинй нашуда бошад.

Х,амзамон, дар асоси кисми 3 моддаи 521 Кодекси мазкур масъалаи нисбат ба фуруши хукукхои молумулкй, аз чумла хукукхои ракамй, татбик карда мешаванд, ки хангоми ба имзо расидани шартномахо ба миён меояд. Инчунин, тибки кисми 1 моддаи 1251 Кодекси мазкур масъалаи риоя накардани хукукхо ба моликияти зехнй дар шабакаи иттилоотию телекоммуникатсионй мукаррар карда шудааст. Шахсе, ки ба шабакаи иттилоотию телекоммуникатсионй, аз чумла шабакаи интернет, мавод пешниход менамояд, шахсе, ки имконияти чойгиронии мавод ё иттилооти барои гирифтани он заруриро бо истифодаи шабакаи иттилоотию телекоммуникатсионй пешниход менамояд, шахсе, ки имконияти дастрасии маводро дар чунин шабака пешниход мекунад миёнарави иттилоотй ба хисоб рафта, барои риоя накардани хукук ба моликияти зехнй дар шабакаи иттилоотию телекоммуникатсионй тибки асосхои умумии пешбининамудаи хамин Кодекс хангоми мавчудияти гунох бо дарназардошти хусусиятхои мукаррарнамудаи кисмхои 2 ва 3 моддаи мазкур масъул мебошад [16].

Добили зикр аст, ки хангоми тахлили конунгузории мадании Чумхурии Точикистон масъалаи танзими бастани ахд истифодаи имзои электронию ракамй дар моддаи 185 Кодекси

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

граждании Чумхурии Точикистон чой дошта буд. Баъди кабул гардидани Кодекси мадании Чумхурии Точикистон аз 24 декабри соли 2022 хукукхои ракамй дар масъалаи ба имзо расонидани шартномахо пешбинй шуда (к.3, м. 521 КМ), тибки к.1, м. 1251 Кодекси мазкур бошад, масъалаи риоя накардани хукукхо ба моликияти зехнй дар шабакаи иттилоотию телекоммуникатсионй мукаррар карда шуда, мутаассифона вобаста ба мафхуми иктисоди ракамй дар хукуки маданй мукаррароте вучуд надорад.

Дар баробари ин, тахлилу тахкики конунгузории ЧТ аз чониби олимон У.А.Меликов ва Н.АДудратов дар бораи асосхои хукукии истифодаи технологияхои ракамй, хифзи хукуки шахс дар ин чараён, сомона хамчун моликияти зехнй, криптовалюта асосхои хукукии тачрибаи электронй, асосхои хукукии ташаккули хукумати электронй, холатхои ба чавобгарии хукукй кашидан ва масъалахои мухими дигар ба рох монда шудаааст, вале мафхуми иктисоди ракамй дода нашуда, чихати танзим намдуни муносибатхои хукукии иктисоди ракамй конунгузории сохаи иктисоди ракамй дар хукуки маданй пешниход нашудааст [17, с.188].

Инчунин, О.А.Макарова ва А.Д.Макаров оид ба усулхои муносибати расмии хукукй, усули тафсири аслии мукаррароти конунгузории чорй кайд менамоянд, ки азбаски ракамикунонй хамчун чорй намудани технологияхои ракамй дар сохахои гуногуни хаёт кумак мекунад аз як тараф, бе иштироки инсон карор кабул мекунанд, вале аз тарафи дигар бошад, ба бисёр чанбахои хаёти ичтимоии хаёти сохахои тандурустй, фарханг, маориф, мехнат ва гайра таъсир мерасонанд [18, с.5-12].

^айд менамоем, ки таъмини иктисоди бозорй ва дастгирии бахши хусусй, аз чумла фаъолияти сохибкорй заминаи асосии пешравии иктисодиёти ватанй ва рушди давлатдорй мегардад, дар Консепсияи сиёсати хукукии Чумхурии Точикистон барои солхои 2018-2028 пешбинй гардидааст. Ру овардани чомеа ба иктисоди бозорй, кафолат додани фаъолияти озоди иктисодй, сохибкорй ва дигар фаъолияти бо конун манънашуда дар сатхи конститутсионй, озодии ракобат ва махдудкунии фаъолияти инхисорй, мухайё намудани фазои ягонаи иктисодй, шомилшавии кишвар ба Созмони Умумичахонии Савдо, фарохам овардани фазои мусоиди хукукй чихати кафолат додани гуногуншаклии моликият, аз чумла моликияти хусусй омили асосии рушди сохибкорй ва такомул ёфтани он дар кишвар гаштааст. бо максади рушди фаъолияти сохибкорй такмили санадхои меъёрии хукукии сохахои бакайдгирии электронии сохибкорон, гирифтани ичозатномахо, сертификатхо ва дигар хуччатхои зарурй тарики электронй, супоридани хисоботхои электронй ба макомоти андоз, омор ва дигар сохторхои марбута, фаъол намудани истифодабарии имзои электронй, рушди идоракунии электронии корпоративй, рушди савдои электронй ва гайра ба накша гирифта шудааст [19].

Чихати тадбирхои вусъат додани хисоббаробаркунии гайринакдй Фармони Президенти Чумхурии Точикистон ба тасвиб расида, амали он аз 1 августи соли 2023 ба рох монда шуда, танзими пардохти андозхо, бочхои давлатй барои додани ичозат ва ичозатномахо, пардохтхои дигари хатмй ба бучет, чаримахо, маблаги сугуртаи хатмии давлатй, хизматрасонихои тиббй, хизматрасонихои коммуналй, намудхои дигари хизматрасонихои давлатй, кабули маблагхо аз чониби вазорату идорахо ва ташкилотхои давлатй тарики гайринакдй амалй карда мешавад. Хамзамон, ба таври накдй кабул намудани пардохти хизматрасонихо аз чониби вазорату идорахо, ташкилотхои давлатй ва ташкилотхои карзии молиявй манъ карда шуд. Дар баробари ин, вазорату идорахо, Бонки миллии Точикистон, ташкилотхои давлатй ва ташкилотхои карзии молиявй вазифадор карда шуданд, ки то 1 августи соли 2023 инфрасохтори заруриро ташкил ва таъмин намоянд. Бо максади хавасмандгардонии шахсони вокей, хукукй ва фарохам овардани шароити мусоид барои анчом додани хизматрасонихои гайринакдй, оид ба чорй намудани меъёри ягонаи пардохти хакки хизматрасонихои гайринакдй ва тартиби пардохти он, инчунин, чихати таъмини амнияти иттиллоотии пардохтхои гайринакдй чорачуйй намоянд ва гайра [20].

Инчунин, Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикитон барои давраи то соли 2030, бо карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 1 декабри соли 2016, №636 кабул гардидааст, ки дурнамо, хадаф ва вазифахои Точикистон то соли 2030 муайян шуда, он кишвари дорои рушди устувор ва

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

ракобатпазир гардида, ахолии он аз сатху сифати арзандаи зиндагй бо имкониятхои баробар барои татбики неруи инсонй дар асоси баробархукукй ва адолат вусъат меёбад. Таъмини истифодаи инфрасохтори наклиётй ва шабакахои баркй чихати таквият бахшидани инфрасохтори фаромарзии телекоммуникатсионй, фарохам овардани шароити мусоид чихати рушди шабакахои иттилоотию коммуникатсионии паркхои технологй амалй карда шуда, рисолат, ё мохияти пешрафти минбаъда - ин бунёди таъмини босуботи иктисодй ва сиёсии Точикистони сохибистиклол мебошад [21].

Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар Паёми навбати ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон 26 декабри соли 2018 иброз доштанд, бо максади вусъат бахшидани амалияи хисоббаробаркунихои гайринакдй дар муомилоти пулии кишвар ин тартиб дар соли 2019 дар пардохти хизматрасонихо ва низоми савдо ба таври васеъ чорй карда шавад. Соли 2018 хиссаи пули накде, ки берун аз низоми бонкй дар муомилот карор дорад, дар гардиши умумии пулии кишвар 64 фоизро ташкил додааст. Бо дарназардошти равандхои муосир, мо бояд корро чихати татбики иктисодиёти ракамй ва дар сохахои ичтимоиву ичтисодй чорй кардани технологияхои ракамй вусъат бахшем [22].

Дар ин замина, бо максади танзим ва шароит фарохам овардан оид ба масъалахои иктисоди ракамй бо карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 30 декбри соли 2019, №642 «Консепсияи иктисоди ракамй дар Чумхурии Точикистон» кабул гардида, вазорату идорахо, макомоти ичроияи хокимияти давлатии Вилояти мухтори Кухистони Бадахшон, вилоятхо, шахру нохияхо вазифадор гардидаанд, ки чихати амалй намудани Консепсияи мазкур тадбирхои зарурй андеша, татбики он дар доираи маблагхои харсолаи пешбинишудаи вазорату идорахо, муассисахо ва корхонахо, инчунин маблагхои гайрибучетй, грантхо ва дигар манбаъхое, ки конунгузорй манъ накардааст, амалй карда шавад. Инчунин, Консепсияи мазкур ба Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030 асос ефта, биниши умумии истифодаи технологияхои муосири ракамиро бо максади ноил шудан ба хадафи олии рушди дарозмуддати Точикистон, яъне баланд бардоштани сатхи зиндагии ахолии мамлакат, зудтар ба сатхи зиндагии кишвархои даромади миена ва кохиши назарраси камбизоатй, инчунин, ноил шудан ба хадафхои афзалиятноки рушди иктисодии чумхурй, аз кабили таъмини истиклолияти энергетикй ва амнияти озукаворй, баромадан аз бунбасти коммуникатсионй ва табдил додани он ба таъсиси чойхои нави корй. Татбики хамачонибаи технологияхои ракамй, аз чумла технологияхои пешрафта бояд асоси таъмини рушди устувори иктисодй ва рушди ракобатпазирии байналмилалии кишвар гардад. Ракамикунонии иктисодиёт имкон медихад, ки модели нави рушди иктисодй таъсис дода шавад, сармоягузорони байналмилалй чалб карда шаванд.

Омузиш ва тахлили конунгузорй, санадхои меъёрии хукукии Чумхурии Точикистон, Фармонхои Президенти Чумхурии Точикистон, ^арорхои Хукумати Чумхурии Точикистон ва дигар санадхои хукукй бар меояд, ки бо ибтикори Пешвои муаззами миллат масъалаи ташаккули иктисоди ракамй дар чумхурй аз нав руйи кор омада, барои ташкил намудани он дар чумхурй дастурхои мушаххас дода шудааст.

Добили зикр аст, ки масъалаи танзими иктисоди ракамй оид ба хукуки маданй дар баъзе конунгузории кишвархои Иттиходи Давлатхои Мустакил вучуд дорад. Мушкилоти масъалаи бастани шартномахо дар музоядахои интернетй дар чомеаи шахрвандй чой дорад. Вале чунин тарзи ба созиш омадан аз имконияти дастрасй ба воситаи интернет дар сомонахои расмй бавучуд меояд. Тачриба дар сохаи идоракунии рушди иктисоди ракамй гуногун буда, танхо дар асоси санадхои махсуси танзимкунандаи хукукй метавон бо субъектхои дахлдор, тарафхо ё давлатхо имкон дихад, ки барои иктисодиёти ракамии миллй бо максади хамгирой ба фазои ракамии чахонй ва конвенсияхои байналмилалй накши мухим мебозад.

Добили зикр аст, ки барои хамкорихои судманд ва хамгироии байни давлатхо чихати танзим намудан ва таъмини рушди иктисоди ракамй Конвенсияи Созмони Миллали Муттахид оид ба истифодаи паёмхои электронй дар шартномахои байналмилалй аз 23 ноябри соли 2005,

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

№60/21 бо катъномаи Ассамблеяи Генералй кабул шудааст [23]. Давлатхои иштирокчии Конвенсияи мазкур бо тасдики эътикоди худ дар бораи он, ки тичорати байналмилалй дар асоси баробарй ва манфиатхои мутакобилаи дустона байни давлатхо ба рох монда мешавад. Ин имконият истифодаи паёмхои электронй самаранокии фаъолияти тичоратй байни давлатхоро баланд мебардорад, робитахои тичоратиро таквият мебахшад, ба ин васила дар мусоидат ба тичорат ва рушди иктисоди миллй дар сатхи байналмилалй карор гирифтан накши асосй мебозад. Конвенсияи мазкур ба истифодаи паёмхои электронй вобаста ба бастан ё ичрои шартномахо байни тарафхое, ки корхонахои тичоратии онхо дар давлатхои гуногун чойгиранд, амал менамояд.

Инчунин, Барномаи фарохам овардани шароит барои гузариши Федератсияи Россия ба иктисоди ракамй дар соли 2017 санади дахлдор кабул гардидааст. Барномаи мазкур мукаррароти асосии Стратегияи рушди чомеаи иттилоотиро дар Федератсияи Русия барои солхои 2017-2030 дар бар гирифта, бо Фармони Президенти ФР аз 9 майи соли 2017, №203 тасдик шудааст. Дар фармони мазкур дар бораи фарохам овардани мухити нави танзимкунанда барои иктисодиети ракамй, инчунин, ошкор кардани сатххои асосии иктисодиети ракамй ва самтхои рушди онхо пешбинй шудааст [24]. ^айд менамоем, ки барои танзими бевоситаи иктисодиёти ракамй дар хукуки маданй конвенсияхои байналмилалии дигар ва созишномахои дучониба оид ба танзими хукукии иктисодиети ракамй аз чониби ЧТ тасдик шудаанд, вучуд надоранд.

Боиси тазаккур аст, ки мушкилоти номувофикатй дар конунгузории ФР чой дошта, чудо кардани мафхумхои «объекти хукук» ва «хукук ба объект», ки дар ^онуни Федератсияи Россия аз 31 июли соли 2020, №259 «Дар бораи активхои молиявии ракамй ва асъори ракамй», инчунин, дар моддахои 128 ва 141 Кодекси мадании Федератсияи Россия тачасум ёфтааст, дар онхо дороихои молиявии ракамй бо хукукхои ракамй эътироф карда мешавад. Аммо маълум нест, ки объекти ин хукук чист ва табиати хукукии ракамй чй гуна аст. Бо дарназардошти он, ки аксари дороихои ракамй дар фехристи таксимшуда бо нишонахои дахлдор пешниход карда мешавад, табиати хукукии токенхоро бо табиати хукукии дорохои ракамй алокаманд мекунад [25, с.7-20].

Дар баробари ин, вобаста ба масъалаи таъмини рушди иктисоди ракамй дар Чумхурии Беларуссия Фармони Президенти Чумхурии Беларус «Дар бораи рушди иктисодиёти ракамй» аз 21 декабри соли 2017, №8 ба тасвиб расидааст, ки мухлати махсус оид ба рушди парки технологияхои баланд, бахши инноватсия ва бунёди иктисоди муосири ракамй то 1 январи соли 2049 дароз кардашуда, таъмин карда мешавад. Танзими вакти хукукии парки баландтехнологй бо нигох доштани принсипхои экстерриториалй, ба таври илова ба сокинон хукук дорад бо тартиби мукарраршуда, ба фаъолияти таълимй дар сохаи иттилоот ва технологияхои коммуникатсионй; фаъолият дар сохаи киберспорт, аз чумла омодасозии киберспорт дастахо, ташкил ва гузаронидани мусобикахо, ташкили пахши онхо; фаъолият дар сохаи интеллекти сунъй, сохтани низоми идоракунии наклиёти бесарнишин ва гайра. Дар замимахои фармони мазкур масъалахои руйхати истилохоти истифодашуда ва мафхумхои он, тагйиру иловахои санадхои меъёрии хукукй, дар бораи парки технологияхои баланд ва сархади парки технологияхои баланд ба накша гирифта шудаанд. Бинобар сабаби то кабули фармони мазкур муомилоти аломатхои ракамй дар Чумхурии Белоруссия вучуд надошт, аз ин ру, барои ба иктисодиёти он масъалахои зерин банакша гирифта шуда, оид ба технологияи сабти блокхои транзаксия (blockchain), технологияхои дигар, дар асоси усулхои таксимкунй, гайримарказонидашуда ва бехатарии амалиёти бо истифода аз онхо анчом додан ва шароит фарохам овардан ба накша гирифта шудааст.

Бо максади танзим гардидани иктисоди ракамй дар идоракунии давлатии ^азокистон бошад карори Хукумати Чумхурии ^азокистон аз 12 декабри соли 2017, №827 «Барномаи давлатии ^азокистони ракамй» тахия ва кабул шуда, 17 майи соли 2022, №311 аз нав кабул гардида, бо маром амалй карда мешавад. Максади Барномаи мазкур суръат бахшидани рушди иктисодиёти Чумхурии ^азокистон ва бехтар намудани сифати зиндагии ахолй тавассути

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

истифодаи технологияхои ракамй дар давраи миёнамухлат, инчунин, фарохам овардани шароит барои гузариши иктисодиёт ба идоракунии усули навъи рушд мебошад, ки таъсиси иктисодиёти ракамии ояндаи дарозмуддатро таъмин менамояд. Дар ин замина расидан ба хадафи мазкур, ду раванди рушд дар назар дошта шудааст: 1. Ракамикунонии иктисодиёти мавчуда таъмини огози барномакунонй, ки аз лоихахои мушаххас дар бахши вокей иборат аст, огози лоихахо оид ба ракамикунонй ва тачхизонидани технологии сохахои вучуддоштаи иктисодиет, сохторхои давлатй ва рушди инфрасохтори ракамй. 2. Таъсиси саноати ракамии оянда таъмини устувории дарозмуддат, огози тагиребии ракамии кишвар тавассути баланд бардоштани сатхи рушди сармояи инсонй, бунёди институтхои рушди инноватсионй ва дар мачмуъ рушди пешрафти экосистемаи ракамй мебошад [26].

Боиси тазаккур аст, ки чихати танзими масъалахои иктисоди ракамй дар давлатхои Британияи кабир ва Фаронса конунгузорй дар бораи иктисоди ракамй вучуд дорад. Мисол, дар Британияи кабир низоми марбут ба инфрасохтор ва хизматхои алокаи электронй баррасй мешавад, ки шартхои нав чорй гардида, тибки ^онун «Дар бораи иктисоди ракамй» аз соли 2010 танзим карда шуда, окибатхои чавобгарии хукуквайронкунии чиноятй мукаррар шудааст ва дар Фаронса бошад ^онун «Дар бораи эътимод ба иктисоди ракамй» аз соли 2004 амал менамояд. Дар баробари ин, дар давлатхои Федератсияи Россия, Германия, Сингапур, Швейтсария ва Люксембург бошад конунгузории зерин ^онун «Дар бораи хукуки ракамй», ^онун «Дар бораи муомилоти электронй» ва ^онун «Дар бораи ташкили молиявй муомилот бо истифода аз платформаи молиявй» амал менамояд, ки муносибатхои чамъиятии онхо оид ба масъалахои иктисоди ракамй танзим карда мешавад. Амали санади меъерии хукукй асосан ворид намудани ислохотро ба санадхои дигар дар бар мегирад. Масалан, ба фаъолияти тичорати электронй, инчунин, ба хадамоти хизматрасонии техникй тагйирот ворид карда мешавад, мушкилоти амнияти иктисоди электронй ва гайра танзим карда мешаванд. ^абули чунин санадхои меъёрии хукукй дар Чумхурии Точикистон чихати танзими низоми ягони онайн барои халли мушкилот ва имкониятхои сармоягузорй дар иктисоди ракамй мусоидат менамояд.

Дар Чумхурии Точикистон дар бораи рушди конунгузорй тагйиротх,ои назаррас чой дорад, вале барои амалй намудани иктисоди ракамй дар хукуки маданй дар идоракунии давлатй мушкилоти гуногун вучуд дорад. Пешвои миллат дар Паёми навбати ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон 23 декабри соли 2022 иброз доштанд, ки рушди сохаи алока, бахусус, таъмин намудани суръати баланди интернет ва дастрас будани нархи он барои рушди иктисоди ракамй, зехни сунъй, таъмин намудани амнияти иттилоотй, чалби сармоя ва ташкили паркхои технологиву инноватсионй зарур мебошад. Холо дар кишвар шумораи муштариёни интернет ба 4,5 миллион расидааст, ки ба 100 нафар ахолй 45 муштарй рост меояд. Вале таъкид менамоям, ки суръат ва арзиши интернет хануз конеъкунанда нест.

Аз ин лихоз, Хадамоти алока вазифадор аст, ки якчо бо ширкатхои дар соха фаъолияткунанда барои бехтар намудани сифати хизматрасонихо, паст кардани арзиши хизматрасонихои алокаи мобилй ва интернет ва дастрас гардонидани интернети баландсуръат дар тамоми минтакахои кишвар, аз чумла шахру нохияхои дурдаст тадбирхои заруриро рохандозй намояд. Аз ин ру, чихати фарохам овардани заминаи муосири хукукй барои халли масъалахои зикршуда ва бо дарназардошти пешравию тахаввулоти дар ин соха дар микёси чахон бавучудомада сохтору макомоти марбута вазифадор карда мешаванд, ки ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи алокаи баркй»-ро дар тахрири нав тахия ва пешниход намоянд [27].

Бояд кайд намуд, ки ворид гардидани фаъолияти иктисоди ракамй ба идоракунии давлатй ба чй гуна харочотхои молиявй моро оварда мерасонад, аввал барои чунин фаъолияти иктисоди ракамй шароит фарохам овардан зарур аст, зеро масъалаи андозбандй ва монеахои дигарро бартараф намоем. Аз ин ру, конунгузорй набояд фаъолияти сохибкорй ва андешахои илмиро махдуд намояд, балки ба шароити чахони муосир мутобик карда шавад.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Дар идоракунии давлатй табдил додани иттилоот ба шакли ракамй хуб буда, имкониятхои номахдуди коркарди чустучу, дарёфт, нигохдорй ва пахн кардани иттилоотро дар речаи вокей ба корбарон мекушояд. Инчунин, ракамикунонй тамоюли муосири умумичахонии рушди иктисодиёт ва чомеаро ифода мекунад, ки ба табдил додани шакли ракамии иттилоот асос ёфта, барои баланд бардоштани самаранокии иктисодиёт мусоидат менамояд.

Хамзамон, кайд менамоем, ки дар чомеаи чахонй танзими мохияти хусусияти хукукии ракамии инсон чой дорад. Хусусияти зикршуда ба чунин институти хукуки конститутсионй ба монанди асосхои макоми конститутсионии инсон ва шахрванд, аз чумла махаки асосии он хукук ва ухдадорихои конститутсионии онхо хос мебошад. Дар якчоягй бо категорияхои ба гардиши илмй воридшуда «одами ракамй», «донишчуйи ракамй», «мактаббачаи ракамй» ва гайра, пайдо шудани категорияи «вазъи конститутсионии одами ракамй» ё «инсон ва шахрванд» имконпазир аст.

Бо истифода аз имкониятхое, ки Хукумати Чумхурии Точикистон барои идоракунии иктисоди ракамй шароити мусоид фарохам оварда истодааст, муассисахои илмиву тахкикотй ва тахсилоти олй бояд бо рохи анчом додани кашфиёту ихтироот, чорй намудани усулхои инноватсионии пешбурди тахкикоти илмй ва техникаву технологияхои муосир дар рушди минбаъдаи иктисоди миллиамон сахми арзандаи худро гузоранд.

Дар асоси тахлили конунгузории Чумхурии Точикистон ва давлатхои хоричй баъзе масъалахои имзои электронии ракамй, савдои электронй ва алокаи ракамй мавриди тахлил карор додашуда, кайд менамоем, ки риоя нашудани муносибатхои чамъиятй дар сомонахои расмй, интенет ва муомилоти ракамй чой дорад, ки тибки конунгузорй ба танзим даровардан зарур мешуморем. Аз ин ру, пешниход менамоем, ки дар асоси Консепсияи иктисоди ракамй дар Чумхурии Точикистон аз 30 декбри соли 2019 лоихахои ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи хукукхои ракамй» ва ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи муомилоти ракамй» тахия ва мавриди истифода карор дода шавад.

Инчунин, бо максади танзим намудани масъалахои иктисоди ракамй дар муносибатхои шахрвандон дар Кодекси мадании Чумхурии Точикистон танзими иктисоди ракамй дар хукуки маданй мукаррароте вучуд надорад. Бинобар ин, дар зерфасли боби 6 кодекси мазкур моддаи нав оид ба хукукхои ракамй бо мазмуни зерин илова намудан ба максад мувофик мебошад: - «Моддаи 151. Хукукхои ракамй. Хукуки ракамй хамчун хукукхои хатмй дар конун номбаршуда эътироф карда мешаванд, ки мазмун ва шартхои татбики онхо мутобики коидахои низоми иттилоотй, ки ба меъёрхои мукаррарнамудаи конун мувофикат мекунанд, муайян карда мешаванд. Амали кардан, ихтиёрдорй кардан, аз чумла интикол додан, ба гарав гузоштан, ба гарав гузоштани хукукхои ракамй бо роххои дигар ё махдуд кардани ихтиёрдории хукукхои ракамй танхо дар низоми иттилоотй бидуни мурочиат ба шахси сеюм имконпазир буда, сохиби хукуки ракамй шахсе мебошад, ки мутобики коидахои низоми иттилоотй кобили ихтиёрдории ин хукукро дорад. Дар холатхо ва асосхои пешбининамудаи конун шахси дигар сохиби хукуки ракамй эътироф карда мешавад. Барои интиколи хукукхои ракамй дар асоси муомилот розигии шахсе, ки тибки чунин хукукхои ракамй ухдадор аст, талаб карда намешавад.».

^айд менамоем, ки вазъи имрузаи кишвар ва чахони муосир такозо менамояд, ки танзими масъалахои иктисоди ракамй дар хукуки маданй дар конунгузории чумхурй мустахкам карда шуда, ба равандхои чахони имруза мутобик карда шавад, чунки ин талаботи замон буда, дар асоси конунгузорй ба рох мондани фаъолияти идоракунии давлатй мувофики максад мебошад.

РУЙХАТИ АДАБИЁТ:

1.Конститутсияи Чумхурии Точикистон аз 6 ноябри соли 1994 [Матн]: дар раъйпурсии умумихалкй кабул карда шуда, 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 бо тарики раъйпурсии умумихалкй ба он тагйиру иловахо ворид карда шудаанд (ба

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

забонхои точикй ва русй). - Душанбе: Нашриёти Ганч, 2016. - 136 с.

2.Конуни ЧТ «Дар бораи иттилоотонй» аз 6 августи соли 2001, №40 / Ахбори Махлиси Олии Хум[урии Тохикистон соли 2001, №7, мод.502; с.2005, №12, мод. 639; К ЧТ аз 4 апрели с.2019, №1595.

3Донуни ЧТ «Дар бораи алокаи баркй» аз 10 майи соли 2002, №56 / Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон соли 2002, №4, к 2, мод. 323; с. 2006, №3, мод. 156; с. 2008, № 3, мод. 198; №12, к. 2, мод. 996; с.2013, №12, мод.891; с.2015, №12 к1, мод.1117; с.2016, №3, мод.154; с.2017,№1-2,мод.24.

4Донуни ЧТ «Дар бораи иттилоот» аз 10 майи соли 2002, №55 Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон соли 2002, №4, к.2, мод. 320; с.2012,№7, мод.698; с.2014,№11,мод.673. 5Донуни ЧТ «Дар бораи имзои электронии ракамй» аз 30 июли соли 2007, №320 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2007, №7, мод. 682; с.2010, №7, мод. 560; с.2011, №3, мод.166.

6Донуни ЧТ «Дар бораи матбуоти даврй ва дигар воситахои ахбори омма» аз 19 марти соли 2013, №961 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2013, №3, мод. 201; с.2016,№5,мод.365;с.2017,№1-2,мод.30.

7Донуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи созишномаи сармоягузорй» аз 19 марти соли 2013, №944 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2013, №3, мод. 187, соли 2017, №5 к1, мод.292.

8Донуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи сармоягузорй» аз 15 марти соли 2016, №1299 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2016, №3 , мод.152, соли 2018 №7-8, мод.530.

9Донуни ЧТ «Дар бораи химоя ва дастгирии давлатии сохибкорй» аз 26 июли соли 2014, №1107 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2014, №7 к.2, мод.404; соли 2015, №3, мод.216; соли 2017, №5 к1, мод.293; соли 2020, №1, мод.30.

10Донуни ЧТ «Дар бораи савдои электронй» аз 24 декабри соли 2022, №1921 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон Конуни Чумхурии Точикистон аз 24 декабри соли 2022, №1921.

11Донуни ЧТ «Дар бораи фаъолияти инноватсионй» аз 16 апрели соли 2012, №822 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон соли 2012,№4,мод.272.

12Донуни ЧТ «Дар бораи назорати содирот» аз 31 декабри соли 2014, №1168 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2014, №12, мод.822, соли 2017,№1-2,мод.15. 13Донуни ЧТ «Дар бораи сарфачуй ва самаранокии энергия» аз 19 сентябри соли 2013, №1018 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2013, № 8-9, мод. 651. 14Донуни ЧТ «Дар бораи истехсолоти ичро» аз 8 июни соли 2022, №1873 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2022, №8, мод. 261.

15.Кодекси граждании Чумхурии Точикистон (Кисми якум) аз 30 июни соли 1999, №803 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон. - 1999. - №6. - м.153, 154; 2001. - №7. -мод.508; 2002. - №4. - к.1. - мод.170; 2005. - №3. - мод.125; 2006. - №4. - мод.193; 2007. -№5. - мод.356; 2010. - №3. - мод.156, №12. - к.1. - мод.802; 2012. - №7. - мод.700, №12. - к.1.

- мод.1021; 2013. - №7. - мод.504; 2015. - №3. - мод.200; 2016. - №7. - мод.612; 2019. - №1.

- мод.4; 2020. - №1. - мод.3,4.

16.Кодекси мадании Чумхурии Точикистон аз 24 декабри соли 2022, №1918 кабул гардида, аз 1 июли соли 2023 амал мекунад / Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон Конуни Чумхурии Точикистон аз 24 декабри соли 2022, №1918.

17.У.А.Меликов ва Н.А.Кудратов Танзими хукукии истифодаи технологияхои ракамй. -Душанбе, 2022, 188 с.

18.Макарова О. А., Макаров А. Д. Состояние и перспективы развития цифрового законодательства // Актуальные проблемы экономики и права. 2021. Т. 15, № 1. С. 5-14. DOI: http://dx.doi. org/10.21202/1993-047X.15.2021.1.5-14

19.Фармони Президенти Чумхурии Точикистон «Дар бораи Консепсияи сиёсати хукукии

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Чумхурии Точикистон барои солхои 2018-2028» аз 6 феврали соли 2018, №1005 кабул гардидааст, Сомонаи расмии Маркази миллии конунгузории назди Президенти Чумхурии Точикистон [Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй: http://www.mmk.tj. 20.Фармони Президенти Чумхурии Точикистон «Дар бораи тадбирхои вусъат додани хисоббаробаркунии гайринакдй» аз 22 июни соли 2023, №586 кабул гардидааст, Махзани мутамаркази иттилоотй-хукукии Чумхурии Точикистон «Адлия». Шакли 7.0. [Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй: http://www.adlia.tj.

21Дарори Хукумати Чумхурии Точикистон «Дар бораи Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикитон барои давраи то соли 2030» аз 1 декабри соли 2016, №636 кабул гардидааст, Махзани мутамаркази иттилоотй-хукукии Чумхурии Точикистон «Адлия». Шакли 7.0. [Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй: http://www.adlia.tj.

22.Паёми Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон «Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй» аз 26 декабри соли 2018, Сомонаи расмии Президенти Чумхурии Точикистон. [Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй: http://www.president.tj.

23.Конвенция ООН об использовании электронных сообщений в международных договорах Принята резолюцией 60/21 Генеральной Ассамблеи от 23 ноября 2005 года.

24.Указ Президента РФ от 9 мая 2017 г., №203 «О Стратегии развития информационного общества в Российской Федерации на 2017 - 2030 годы».

25.Ефимова Л. Г. Цифровые активы и права на них в контексте изменения гражданского и банковского законодательства / Л. Г. Ефимова // Банковское право. - 2021, - №5. - С.7-20.

26.О развитии цифровой экономики [Электронный ресурс]: Декрет Президента Республики Беларусь, от 21 дек. 2017 г., №8 // КонсультантПлюс. Беларусь / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.

27.Паёми Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон «Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй» аз 23 декабри соли 2022, Сомонаи расмии Президенти Чумхурии Точикистон. [Захираи электронй]. - Манбаи дастрасй: http://www.president.tj.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.