CC BY
2ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. УКУК
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПРАВО JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. LAW
e-ISSN: 1694-8661
№2(3)/2023, 34-39
УДК: 347.61/.64
DOI: 10.52754/16948661 2023 2(3) 6
ЗАМАНБАП YЙ-БYЛeдeГY ЗОМБУЛУКТУН АЛДЫН АЛУУ МАСЕЛЕЛЕРИ ПРОБЛЕМЫ ПРОФИЛАКТИКИ НАСИЛИЯ В СОВРЕМЕННОЙ СЕМЬЕ PROBLEMS OF VIOLENCE PREVENTION IN THE MODERN FAMILY
Кекеева Алма^л Мухтарбековна
Квквева АлмагYл Мухтарбековна Kokoeva Almagul Mukhtarbekovna
ю.и.д., профессор, Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
д.ю.н., профессор, Кыргызско-узбекский международный университет им. Б.Сыдыкова Doctor of Law Professor, Kyrgyz-UzbekInternational University named after B.Sydykov
almash.utf@mail.ru_
Акжол уулу Бектур
Акжол уулу Бектур Akzhol uulu Bektur
магистрант, Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
магистрант, Кыргызско-узбекский международный университет им. Б.Сыдыкова Master's Student, Kyrgyz-Uzbek International University named after B.Sydykov
Бейшенбаев Кенжебек Ибайдуллаевич
Бейшенбаев Кенжебек Ибайдуллаевич Beishenbaev Kenzhebek Ibaidullaevich
магистрант, Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
магистрант, Кыргызско-узбекский международный университет им. Б.Сыдыкова Master's Student, Kyrgyz-Uzbek International University named after B.Sydykov
ЗАМАНБАП YИ-БYЛeдeГY ЗОМБУЛУКТУН АЛДЫН АЛУУ МАСЕЛЕЛЕРИ Аннотация
Бул макалада Yй бYлвнYн гана эмес, коомдун социалдык, улуттук жана мамлекеттик коопсуздугунун негиздерин бузган YЙ бYлвлYк зомбулук квйгвйлврY каралат. Авторлор аялдарга жана балдарга карата YЙ бYлвлYк зомбулук TYШYHYГYHYH жалпы мYнвздвмвCYн беришет. Yй бYлвлYк зомбулук зордук-зомбулуктун башка тYрлврYнвн айырмаланары аныкталган, анткени кылмышкер менен жабырлануучу бири-бири менен туугандык же башка жакын мамилелери аркылуу байланышкан. Бул жабырлануучунун психологиялык травмасын кYчвтвт. Бул жагынан алганда, бул эки категорияга эц квп кв^л бурулат. Макалада аялдар менен балдарга карата Yй бYлвдв жасалган кылмыштардын саны жвнYндв маалыматтар камтылган. Бул маалыматтардын негизинде, YЙ бYлвдвгY аялдар менен балдарга жасалган кылмыштардын саны жыл сайын квбвЙYп жаткандыгы белгиленет.
Ачкыч свздвр: зордук-зомбулук, укук бузуулар, кылмыш, мамиле, квйгвй, YЙ бYлв, балдар, аялдар.
ПРОБЛЕМЫ ПРОФИЛАКТИКИ НАСИЛИЯ В СОВРЕМЕННОЙ СЕМЬЕ
PROBLEMS OF VIOLENCE PREVENTION IN THE MODERN FAMIL Y
Аннотация
В данной статье рассматриваются проблемы домашнего насилия, которые подрывают основы социальной, национальной и государственной безопасности не только семьи, но и общества в целом. Авторы приводят общую черту понятия домашнего насилия в отношении женщин и детей. Установлено, что насилие в семье отличается от других форм насилия, поскольку преступник и жертва связаны друг с другом или другие близкие отношения. Это усугубляет психологическую травму жертвы. В этом смысле эти две категории привлекают наибольшее внимание. В статье содержится информация о количестве преступлений, совершаемых в семье в отношении женщин и детей. На основании этих данных установлено, что количество преступлений, совершаемых в семье в отношении женщин и детей, ежегодно увеличивается
Abstract
This article deals with problems of domestic violence,
which undermine the foundations of social, national and
state security not only of the family, but also of society. The authors give a common feature of the concept of domestic violence against women and children. It has been established that domestic violence is different from other forms of violence, since the perpetrator and the victim are connected with each other through relatives or other close relationships. This aggravates the psychological trauma of the victim. In this sense, these two categories attract the most attention. The article contains information about the number of crimes committed in the family against women and children. Based on these data, it is established that the number of crimes committed against women and children in the family is increasing annually.
Ключевые слова: насилие, преступления, проступки, взаимоотношения, проблемы, семья, дети, женщины.
Keywords: violence, crimes, misconducts, relationships, problems, family, children, women.
Киришуу
Yй бYлeлYк зомбулук азыркы коомдун олуттуу кeйгeЙY. Yй бYлeлYк зомбулук белгилYY болгон кeрYHYш, YЙ бYлeлYк зомбулук 6y^hky социалдык чейреде кецири таралган. Yй бYлeлYк зомбулук-бул муундан муунга eTYn келе жаткан татаал социалдык кeйгeй жана анын таасири жеке адамдарга жана жалпы коомго олуттуу таасир этет. Yй бYлeлYк зомбулук боюнча статистика Кыргыз Республикасынын аймагында жана аймактык децгээлде eкYHYчтYYкeрсeткYчтY тYзeт.
Жалпы коомдо жана мамлекеттик башкарууда YЙ бYлeлYк зомбулук кeйгeЙY жeнYндe кeбYрeeк маалымдуулукка карабастан, бул олуттуу социалдык кeйгeйдYн таасири дагы деле толук тYШYHYксYЗ. Натыйжада, Кылмыш-жаза укугунун чаралары боюнча eлкe боюнча мамлекеттик жооп берYY системасы бар, бирок алдын алуу жетиштYY децгээлде иштелип чыккан эмес. Ошондуктан, зордук-зомбулукка кабылган аялдар менен социалдык-психологиялык иш жYргYЗYY YЧYн технологияларды иштеп чыгуу кeйгeЙY бYГYнкY кYндe абдан актуалдуу.
Зордук-зомбулук-бул адамдын YCTYнeн бийликке жетишуу, анда чыцалуу жана коркуу сезимин жаратуу, ошондой эле башка адамдын жYPYм-турумун, ойлорун жана сезимдерин кeзeмeлдee. Жалпысынан кабыл алынган мааниде, "аялдарга карата зомбулук—бул аялдарга физикалык, сексуалдык же психологиялык зыян келтирген же азап чегууге алып келиши мYмкYн болгон гендердик зомбулуктун ар кандай актысы анын ичинде мындай аракеттерге коркутуу, мажбурлоо же эркиндиктен eз эрки менен ажыратуу, коомдук же жеке жашоодо болобу. Yй бYлeлYк зомбулук кeбYнчe аялдарга каршы кылмыш болуп саналат. Бул иштин алкагында биз балдарга карата Yй бYлeлYк зомбулук кeйгeЙYн да карап чыгабыз, анын актуалдуулугу жогору. Бул кeрYHYш MYЙ бYлeлYк зомбулук", "гендердик зомбулук" деген аталыштар менен да белгилYY. Yй бYлeлYк зомбулуктун жалпы категориясына тeмeнкYлeр кирет: аялды кордоо, балдарды кордоо Yй бYлeлeрдeгY зордук-зомбулук, CYЙлeшYY зордук-зомбулугу, никеде турбаган жакын eнeктeштeрдYн ортосундагы зордук-зомбулук, достор менен кошуналардын ортосундагы зордук-зомбулук, улгайган адамдарга карата зордук-зомбулук ж.б.
Yй бYлeлYк зомбулук-бул тeмeнкY этаптарды камтыган иш-аракеттердин кайталануучу цикли: YЙ бYлeдeгY чыцалууну кYчeтYY. Мамилелерге нааразылык кYчeп, YЙ бYлe мYчeлeрYHYн ортосундагы байланыш YЗГYлтYккe учурайт. ^п учурда уруш-талаш болот. Зордук-зомбулукту жасаган адам ^п учурда eзYн ачууга алдырып, жабырлануучу коркуу, тынчыздануу сезими менен жашап баштайт.
Бул учурда жабырлануучу агрессорду тынчтандырууга аракет кылат. Зордук-зомбулуктунчыгышы пайда болот. Оозеки, эмоционалдык же физикалык зомбулуктун жайылышы бар. Ачуулануу, уруш-талаш, айыптоолор, коркутуулар, коркутуулар менен коштолот. ЭлдешYY ж.б.
Кылмышкер кечирим сурайт, мыкаачылыктын себебин тYШYндYрeт, кYнeeнY жабырлануучуга оодарат, кээде болгон окуяны четке кагат же апыртылган окуяларга жабырлануучуну ынандырат. ЭкYнгeндYктeн же балким, eнeктeшYнeн ажырап калуудан коркуп, аны CYЙгeндeй, ага абдан жакшы мамиле жасай баштайт.
Ал ага гYлдeрдY, белектерди берип зордук-зомбулук окуясы унутулуп, кылмышкер кечирилет. Бирок, акырындык менен eнeктeштeрдYн ортосундагы мамиле YЙ бYлeдeгY чыцалуунун фазасына кайтып келет жана цикл кайрадан кайталанат. "Бал айынын" этабында кeптeгeн жабырлануучулар зомбулук кeрсeткeндeрдYн жакшы жYPYм-тyрyмyн аларды башкаруу аракети катары карашат. Ал эми чьщалуу мезгилинде аялдар кeзeмeлдY кYчeтYY жана манипуляциядан коркутууга eтYY жeнYндe CYЙлeшYшeт.
Yй бYлeлYк чыр-чатак менен зордук-зомбулуктун айырмасын белгилей кетYY мaaнилYY: чыр-чатактар жергиликтYY децгээлде обочолонуп, зордук-зомбулук-бул бир нече окуялардан турган система. Адатта, чыр-чатактын чечилиши мYмкYн болгон белгилYY бир кeйгeЙY болот. Yй бYлeлYк зомбулук жабыркаган тарапка толук бийлик жана кeзeмeлдY алуу максатында жасалат. Кылмышкер зордук-зомбулуктун ар кандай себептерин тизмектей алат, бирок алардын бардыгы зордук-зомбулуктун чыныгы себептерине таандык эмес. Зордуктоочуну тYрткeн негизги ^ч-бул eнeктeш, бала, дагы бир YЙ бYлe мYчeсYнe толук бийлик куруу каалоосу. Yй бYлeлYк зомбулуктун шартында бир адам экинчисинин жYPYм-тyрyмyн жана сезимдерин башкарат же башкарууга аракет кылат. Натыйжада, кордук кeргeн адам психологиялык, социалдык, экономикалык, сексуалдык же физикалык зыян, же жаракат алышы мYмкYн. Аялдарын сабаган эркектер кадимки адамдардай эле ачуусун башкара алышат. Алар бейтааныш адамдарды, кесиптештерин же кардарларын сабашпайт. Демек, кeйгeй ачууну башкаруу жeндeмYHYн жетишсиздигинде эмес.
Фактылар кeрсeткeндeй, зордук-зомбулук социалдык кырдаалга, YЙ бYлeнYн жашоо децгээлине же ата-энелердин билим децгээлине кeз каранды эмес. Балдар YЙ бYлeлYк зомбулуктун эц аялуу курмандыктары, анткени алардын физикалык, жаш курагына жана психологиялык мYнeздeмeлeрYнe байланыштуу, алар каршылык кeрсeтe алышпайт, чыр-чатак кырдаалында кантип коргонууну, жардам сурашты билишпейт. Бул кeйгeйдYн коомдо бар экендиги eнYккeн eлкeлeрдe кeптeн бери таанылып келген. ^ш^ген изилдeeчYлeр зордук-зомбулук TYШYHYГYH ырайымсыз физикалык зомбулукту колдонуу менен чектешет, авторлордун дагы бир бeлYГY сeздYн кецири маанисин жактырат анын ичинде бир чатырдын астында жашаган туугандарга же адамдарга жаман мамиле кылуунун формаларынын бYт чeйрeсYн камтыйт.
Yй бYлeлYк зомбулукка кабылгандар балдарды жабыркатат. Башка YЙ бYлe мYчeлeрYнe таасир этYY YЧYн атайылап зыян келтирYY менен (мисалы, балага жаман мамиле жасалышы мYмкYн, ошондуктан башка YЙ бYлe мYчeлeрY зордуктоочунун каалоосу боюнча иш-аракет кылышат).
Yй бYлeнYн башка мYчeсYнe кол салуу учурунда балдарды атайылап жарадар кылуу (бала мушташка билбестен катышуучусу болуп калышы же кол салуунун курмандыгын коргоо аракетинде жаракат алышы мYмкYн. Балдар зомбулукка жана анын кесепеттерине кYбe боло турган чeйрeнY TYЗYY.
Балдар зордук-зомбулукка же анын кесепеттерине дуушар болгон чeйрeнY TYЗYY менен бала зордук-зомбулуктун кYбeсY болсо дагы, ал травматикалык абалды башынан eткeрYп жатат: баланын кадимки eнYГYY процесстеринин жYPYШY eзгeрYп жатат, бала eзY жана энеси YЧYн коркуп жашайт жана стресстен жапа чегет. Бул балага психологиялык же физикалык жаракат келтирген чоцдордун ар кандай аракети же аракетсиздиги. Мындай зордук-зомбулук чыныгы жашоодо ^п кездешет. Kern^ муну зордук-зомбулук катары кабыл алышпайт.
Мындай зордук-зомбулук эки тYргe бeлYнeт: психологиялык кароосуз калуу-бул ата-эненин балага керектYY колдоосу, ^нул буруусу жана мээриминин жоктугу. Психологиялык кыянаттык-баланы кемсинтYY, кемсинтYY, кордоо жана шылдыцдоо ж.б.
Ал эми зордук - зомбулукка дуушар болгон аялдарга ар кандай терс факторлор таасир этет-зордук-зомбулуктун кесепеттери. Башкача айтканда ден-соолуктун начарлашы, психикалык абалы, коомдо жYPYм-туруму начарлашы мYмкYн, натыйжада кесиптик сапаттарынын жана башка адамдар менен болгон мамилеси начарлайт. Терс эмоционалдык тажрыйбалардын жYГYн кeтeрYп, ден-соолугуна терс таасирин тийгизген аял eзYHYн ишмердYYЛYГYHYн ар кандай тармактарында, балдарды тарбиялоодо, кесиптик ишмердYYЛYктe жана башкаларда eзYн толук тYШYнe албайт, анткени ал зордук-зомбулуктун кесепеттерин жецYY аракетинде болот.
ЮНИСЕФтин маалыматына ылайык, Кыргызстанда 2,1 миллион бала бар. Бул жалпы калктын 36,5% тYзeт. Балдардын 11% чет eлкeдe жок дегенде бир ата-энеси бар жана 5% эки ата-энеси бар. Зордук-зомбулуктун курмандыктарынын кeбY туугандарынын колунда калган мигранттардын балдары. Сабалган, кордук кeргeн, eлтYPYЛгeн Кыргызстанда балдарга карата зордук-зомбулук ^ч алууда. 9 айдын ичинде eлкeдe 326 балага болгон жаман мамиле катталган. 0гей энелер жана eгeй аталар, аталардын жана энелердин туугандары жана туугандары ачуусун балдарга тeгYшeт.
БYГYнкY кYндe бул кeйгeй бYт дYЙнeгe жайылды. Жыл сайын жабыркагандар саны eсYYДe.Yй бYлeдeгY зордук-зомбулуктар кeбeЙYп, кесепеттери оор болуп баратат. Буга чейин бул кeйгeй Yй бYлeлYк зомбулук чeйрeсYндe жасалган кылмыштардын алкагында изилденип келген. Эми баса белгилеп кетYY зарыл жана бул кeрYHYшкe каршы бардык мYмкYн болгон чараларды кeрYY YЧYн "YЙ-бYлeлYк зомбулук" TYШYHYГYH консолидациялоо. Бул кeйгeйгe комплекстYY таасир гана аялды натыйжалуу коргой алат YЙ бYлeлYк зомбулуктан, тез арада пайда болгон чыр-чатакты аныктоо жана анын кесепеттерин натыйжалуу жоюу.
Yй бYлeлYк зомбулуктун кeйгeйлeрY бYГYнкY кYндe кeпчYЛYк заманбап мамлекеттер eнeктeштYктe аялдарга, балдарга карата эркектердин зордук-зомбулугу заманбап коомдун эц маанилYY кeйгeйлeрYHYн бири экендигин TYШYHYШTY. Демек, бул кeрYHYш менен кYрeшYYДe башка eлкeдeн алган тажрыйбаны эске алуу менен eлкeбYЗдeгY окуяларды изилдee, талдоо жана кeзeмeлдeeгe негизделген Yй бYлeлYк зомбулукту алдын алуу жана аныктоо боюнча белгилYY бир системаны иштеп чыгуу зарыл. Бул YЙ бYлeлYк зомбулукка каршы кYрeшYY боюнча иштин натыйжалуулугун жогорулатууга жардам болот.
Колдонулган адабияттар
1. Айтбаева, Ж.С. (2020). Правовые проблемы защиты от семейного насилия в отношении женщин. Вестник Ошского государственного университета, №1-3, сс. 146-151. ББК: ЬРБиУБ.
2. Антокольская М.В. Семейное право: Учебник. — Изд. 2-е, перераб. и доп. — М-Юристъ, 2002.
3. Жаасынбек кызы, А., & Маманова, А. (2023). Yй бYлeлYк зомбулук: бYTYндeй коомдун кeйгeЙY. Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Укук, 1(2), 43-48. Б01: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 7. ББК: 1АНКАМ.
4. Квквева, А., Жутанов, А., & Игамбердиев, Д. (2023). Yй бYлвлYк зомбулук азыркы Кыргызстанда социалдык квйгвй катары. Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Укук, 1(2), 67-71. Б01: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 10. ББК:
5. Квквева, А.М., Камалов, М.Н., Маман уулу, Н. (2023). Yй бYлвлYк зомбулуктун себептери жана анын формалары. Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Укук, N0. 1, сс. 73-77. Б01: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 11. ББК: ЛХУОСУ.
6. Кыргыз Республикасынын Конституциясы 5-май 2021 -жыл.
7. Кыргыз Республикасынын 2003-жылдын 30-августундагы № 201 Yй-бYлв кодекси (2022-жылдын 6-июнундагы взгвртYYлвр жана толуктоолор менен).
8. Лысова А.В. Насилие в семье. Основные теоретические проблемы. Введение. -Владивосток, 2001.
9. Осипова А.А. Справочник психолога по работе в кризисных ситуациях. Ростов-на-Дону, 2015.
10. Осухова Н.Г. Психологическая помощь в трудных и экстремальных ситуациях. М., 2008.
11. Палуди М. Психология женщины. — СПб.: прайм-ЕВРОЗНАК, 2013.
12. Сабиров А.А. Семейное право Издательство: Учебник для ВУЗов Б.2003
13. Тегизбекова Ж.Ч., Регулирование брачно-семейных отношений кыргызов по обычному праву. Б.2015
