CC BY
9ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. УКУК
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПРАВО JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. LAW
e-ISSN: 1694-8661
№1(2)/2023, 43-48
УДК: 34.343
DOI: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 7 YЙ БYЛeЛYК ЗОМБУЛУК: БYТYНДeЙ КООМДУН кeйгeйY ДОМАШНЕЕ НАСИЛИЕ: ПРОБЛЕМА ОБЩЕСТВА В ЦЕЛОМ DOMESTIC VIOLENCE: A PROBLEM OF SOCIETY AS A WHOLE
Жаасынбек кызы Айнура
Жаасынбек кызы Айнура Zhaasynbek kyzy Ainura
улук окутуучу, Ош мамлекеттик университети
старший преподаватель, Ошский государственный университет Senior Lecturer, Osh State University
Маманова Айжамал Жусупалиевна
Маманова Айжамал Жусупалиевна Mamanova Ayzhamal Yusupalievna
улук окутуучу, Ош мамлекеттик университети
^арший преподаватель, Ошский государственный университет Senior Lecturer, Osh State University
YH БYЛeЛYК ЗОМБУЛУК: БYТYНДeИ КООМДУН КеИШИУ
Аннотация
Бул макалада Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза мыйзамынын призмасы аркылуу YЙ бYлeлYк зомбулуктун кeрYHYШY каралат, YЙ бYлeлYк зомбулуктун тYрлeрY жана YЙ бYлeлYк зомбулуктун фактысын жашыруунун себептери баса белгиленет. Макалада Кыргыз Республикасындагы YЙ бYлeлYк зомбулукка каршы укуктук кYрeш маселеси каралат. Макалада байыркы мезгилден бери тамыр алган жана кYндe кецири тараган Yй бYлeдe согуштун актуалдуу социалдык кeйгeЙY келтирилген.
Yй бYлeлYк ой жYГYртYY бардык коомдордо бар жыныстардын ортосундагы айырмачылыкты чагылдырат. Yй бYлeлYк жана чет eлкeлYк илимий адабияттардан алынган маалыматтарды талдоонун негизинде YЙ-бYлeлYк зомбулук учурларында балдарды кордоонун кесепеттери жeнYндe маалымат кыскача баяндалат. Жыйынтыгында балдарга карата YЙ-бYлeлYк зомбулукту аныктоо YЧYн психодиагностиканын проекциялык ыкмаларын колдонуу мYмкYнчYЛYГYн изилдee перспективасы кeрсeтYлeт.
Ачкыч свздвр: YЙ бYлe, мамиле, балдар, зордук-зомбулук, мыйзам, кордоо, укуктук кYрeш.
ДОМАШНЕЕ НАСИЛИЕ: ПРОБЛЕМА ОБЩЕСТВА В ЦЕЛОМ
DOMESTIC VIOLENCE: A PROBLEM OF SOCIETY AS A WHOLE
Аннотация
В данной статье рассматривается проявление бытового насилия через призму уголовного законодательства Кыргызской Республики, освещаются виды бытового насилия и причины сокрытия бытового насилия. В статье рассматриваются вопросы правовой борьбы с бытовым насилием в Кыргызской Республике. В статье представлена актуальная социальная проблема войны в семье, которая уходит корнями в глубокую древность и широко используется сегодня. Семейное мышление отражает гендерные различия, существующие во всех обществах. На основе анализа данных из семейной и зарубежной научной литературы обобщена информация о последствиях жестокого обращения с детьми при домашнем насилии. Полученные результаты показывают перспективность изучения возможности использования проективных методов психодиагностики для выявления бытового насилия в отношении детей.
Abstract
This article deals with the manifestation of domestic violence through the prism of the criminal law of the Kyrgyz Republic, it highlights types of domestic violence and the reasons for the concealment of domestic violence. The article deals with issues of the legal fight against domestic violence in the Kyrgyz Republic. The article presents the current social problem of war in the family, which is rooted in antiquity and is widely used today. Family thinking reflects the gender differences that exist in all societies. Based on the analysis of data from family and foreign scientific literature, information on the consequences of child abuse in domestic violence is summarized. The results show the perspective of studying the possibility of using projective methods of psychodiagnostics to detect domestic violence against children.
Ключевые слова: семья, отношения, дети, насилие, закон, травля, судебный процесс.
Keywords: family, relationships, children, violence, law, bullying, litigation.
Yй бYлe коомдун маанилYY структуралык компоненти болуп саналат, ал социалдык нормалардын негизин тYзeт жана жеке адамдын баштапкы социалдашуу процессине таасир этет, экономикалык жана маданий процесстерге катышат, ошондуктан YЙ-бYлeнYн жыргалчылыгы жана туруктуулугу коомдун социалдык-экономикалык жана саясий туруктуулугунун шарты болуп саналат жана ар кандай мамлекеттин стратегиялык коопсуздугун камсыз кылат. Азыр мамлекеттик YЙ бYлeлYк саясат социалдык саясатынын артыкчылыктуу багыттарынын бири болуп жатканы кокустук эмес. Бирок, YЙ бYлe, анын ичинде орус YЙ бYлeсY бир катар ар кандай факторлор жана кыйратуучу процесстер менен кeрYнгeн кризисти башынан eткeрYп жатат. Бул кризистин эц кeрYHYктYY кeрYHYштeрYHYн бири-YЙ бYлe мYчeлeрYHYн ортосундагы зордук-зомбулуктун жана зордук-зомбулуктун кeбeЙYШY. Ошондуктан, бул маселени чечYY мамлекеттик YЙ-бYлe саясатынын негизги милдеттеринин бири болуп саналат
Yй бYлeлYк зомбулук дYЙнeдeгY эц кeп кездешкен жана кецири тараган кeйгeйлeрдYн бири жана жашоодогу оор кырдаалга алып келет. Ички экономиканын кeйгeйлeрYнe жетиштYY кeцYл бурулган жок, eткeн кылымда гана кeйгeй аялдардын уюмдары жана маалыматты бeлYштYPYY куралдары YЧYн курч социалдык деп аталды. Yйдe эркектерден аялдар аркылуу акча алуу же Yй бYлeдeгY эркектерден акча алуу жана ата-энелерден балдар аркылуу акча алуу керек. Моралдык ац-сезимге жана сезимге байланыштуу адам укуктарын бузуу. Yй-бYлeлYк зомбулук-бул бийликти жана кeзeмeлдY алуу YЧYн eз эркине каршы иш кылган туугандарына физикалык, экономикалык, психологиялык жана сексуалдык таасир этYY.
Yй-бYлeлYк зомбулук же YЙ бYлeлYк зомбулук- бул YЙ бYлe мYчeлeрYнe атайылап физикалык жана психологиялык зыян келтирYY жана азап чегуу, ошондой эле мындай аракеттерге, мажбурлоого жана жеке эркиндигинен ажыратууга каршы коркутуулар. Башкача айтканда, зордук-зомбулук-бул адамдын YCTYнeн чексиз бийлик, анын жYPYм-турумун, ойлорун жана сезимдерин толук кeзeмeлдee. Yй бYлeлYк чeйрeдeгY бийликти талдоо, баланы тарбиялоо укугу ата-энелерге таандык экендиги аныкталат, бирок бул укуктун чектери минимумга чейин кыскарат
Кыргызстанда зордук-зомбулук курч социалдык кeйгeй болгондуктан, адамдар жаш курагына карабастан жана билим децгээлине дээрлик кeз каранды эмес. Yй-бYлeлYк зомбулуктун таасири зордук-зомбулукка гана эмес, алыскы да болушу мYмкYн, анткени зордук-зомбулук бала кезинде колдонулган жана YЙ-бYлeлYк зомбулук психологиялык травмага же кийинки жашоо YЧYн башка кесепеттерге алып келдиби деген суроого кандайдыр бир децгээлде оц жооп берилген.
Балага карата Yй бYлeлYк зомбулук ата-энелик укуктардан ажыратууну же чектeeнY TYЗYШY мYмкYн. Yй бYлeлYк кодексте баланын eмYPYнe же ден соолугуна коркунуч туулганда анын коопсуздугун камсыз кылуу механизми каралган.
Yй бYлeлYк зомбулук учурунда кылмышкерлер жеке адамга (жашоо, ден соолук, жеке эркиндик, сексуалдык эркиндик жана сексуалдык бYTYндYк, жашы жете электерге каршы) каршы кылмыштар YЧYн соттолушат.
Yй бYлeлYк зомбулук башка YЙ бYлe мYчeлeрYнe карата агрессивдYY жана кастык жYPYм-туруму катары, Натыйжада зордук-зомбулук объектиси жаракат алышы, жарадар
болушу, басынтылышы же eлтYPYЛYШY мYмкYн. Негизинен, ал YЙ-бYлeлYк зомбулукту эмоционалдык же физикалык кемсинтYY, ошондой эле физикалык кемсинтYY коркунучу катары тYШYнeт. Жогорудагы эки аныктамадан кeрYHYп тургандай, YЙ-бYлeдeгY зордук-зомбулук физикалык зыянга гана эмес, ошондой эле кемсинтYY, кемсинтYY жана психологиялык мыкаачылык сыяктуу моралдык зомбулукка да тиешелYY•Социология илими YЙ-бYлeлYк зомбулуктун тeмeнкY формаларын аныктайт:
• Физикалык зомбулук (уруп-сабоо, уруп-сабоо, кыйноо ж.б.));
• Сексуалдык зомбулук (мажбурлап жыныстык катнаш, эркке каршы сексуалдык аракеттер);
• Психологиялык зомбулук (обочолонуу, кемсинтYY, коркунуч);
• Экономикалык зомбулук (жумушка мажбурлоо, жумушка тыюу салуу, каржылык чектeeлeр жана контролдоо);
• Кароосуз калуу (эц маанилYY нерселерде: тамак-аш, кийим-кече, ден-соолукка кам кeрYY, коргоо жана мээримдYYЛYк) YЙ-бYлe мYчeсYHYн негизги муктаждыктарын камсыз кылууга системалуу жeндeмсYЗДYк же баш тартуу).
Башкача айтканда зордук-зомбулукту иш-аракет менен гана эмес, ошондой эле калтыруу, кароосуз калуу менен да айтууга болот. Зордук-зомбулук да максаттуу же кыйыр болушу мYмкYн (зордук-зомбулук жабырлануучунун негизги муктаждыктарын eз алдынча канааттандыра албагандыгынан турат).
Объект боюнча YЙ-бYлeлYк зомбулуктун 3 тYPY бар:
1. Балдарга карата ата-энелердин зомбулугу;
2. Жубайлардын биринин экинчисине карата зордук-зомбулугу;
3. Карыларга карата зомбулук.
Yй-бYлeлYк зомбулуктун жайылышы класстык, расалык, маданий жана диний аспектилерге ^з каранды эмес, бул коомдун бардык катмарларында кездешет.
Практикалык ^з караштан алганда, зордук-зомбулукту эске алганда, булчуцдардын eзгeчeлYГY жeнYндe айтууга болот. Эркектер физикалык жана сексуалдык зомбулукка кeбYрeeк кабылышат. Бул психиканын НАЗИК айырмачылыктарына жана eзгeчeлYктeрYнe байланыштуу. Эркектердин зордук-зомбулук кeрсeтYYCYHYн дагы бир фактору-алкоголдук ичимдиктер жана бацгизатка уулануу ^й бYлeлYк мамилелер жаатындагы кылмыштардын 70% дан ашыгы). Экинчи жагынан, психологиялык зомбулук жана кароосуз калуу сыяктуу зордук-зомбулуктун тYрлeрY аялдарга мYнeздYY•
Криминологиялык кeз караштан алганда, зордук-зомбулуктун эки негизги тYPY айырмаланат: жазаланат жана кылмыш-жаза мыйзамы менен жазаланбайт. Зордук-зомбулуктун бул тYрлeрYHYн ортосундагы негизги айырмачылык, биринчи учурда зордук-зомбулук иштери YЧYн Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза мыйзамы боюнча жаза колдонулат, экинчи учурда кYнeeлYY адам жеке адамдын инсандыгына психологиялык таасиринин ар кандай формаларында чагылдырылган коом тарабынан кYнeeнYн атрибуциясына гана дуушар болот.
Учурда Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза кодексинде психологиялык зомбулук YЧYн жоопкерчилик каралган эмес, бирок "eзYн-eзY eлтYPYY" мыйзамынын алкагында бул
ишти кылмыш катары кароого аракет жасалды. Бирок, жоопкерчилик мыйзамсыз иш жасалгандан кийин гана пайда болот, атап айтканда, зордук-зомбулуктун курмандыгы тYЗдeн-TYЗ коркутуулар, жаман мамиле жана адамдык кадыр-баркты кемсинтYY менен eз жанын кыйды. Бирок мыйзам eзгeртYЛYп, анда суицидге дуушар болуу ыктымалдыгы кeрсeтYлгeн, бирок YЙ-бYлeлYк зомбулуктун кыйыр гана таасири бар жана аны далилдee кыйын. Башкача айтканда, кылмыш-жаза мыйзамы жабырлануучуну анын eлYMYнeн коргой албайт.
Эгерде физикалык зомбулук учурларында жабырлануучу полицияга кайрылып, сабалгандарды алып салып, кылмыш ишинин далили катары колдоно алса, анда ал мындай зомбулукту аныктоонун оордугунан жана кылмыш-жаза мыйзамында eзгeчe норманын жоктугунан улам eзYн психологиялык зомбулуктан коргой албайт.
Кылмыш-жаза укугундагы ачык боштуктардан тышкары, жабырлануучулардын жогорку кечигYY кeйгeЙY дагы курч. Биринчиден, бул жабырлануучулардын укук коргоо органдары менен байланышууга болгон каршылыгынан улам, полицияга ишенбeeчYЛYктeн улам, алардын иштee ыкмаларына карата калыс пикирлер пайда болгон. Жабырлануучулар YЧYн оор аргумент-бул каржылык колдоону жоготуп алуудан коркуу, ансыз eздeрYн же балдарын камсыз кылуу MYMKYH болбой калат. Экинчиден, YЙ-бYлeсYнe кeз каранды болгон айрым категориялар жашы же майыптыгынан улам укук коргоо органдарына кайрыла алышпайт.
Ошентип, зордук-зомбулуктун башка тYрлeрYндe кYЙeeсY тарабынан сабалган, басынтылган, сексуалдык ыдык кeрсeтYЛгeн же кордук кeргeн аялдар жана нерселерди eзгeртYYHY каалашат, бирок кырдаалды кeтeрYYДeн жана коом тарабынан айыпталуудан, каржылык колдоодон айрылуудан жана жубайы кылмыш YЧYн камакка алынса, жалгыз калуудан коркушат.
Балдар жана карылар, тескерисинче, жардамга муктаж жана жардамга муктаж, бирок кандайдыр бир себептерден улам алар мындай карама-каршылыктан улам укук коргоо органдарына кайрыла алышпайт
бул практика кeбYнчe жабырлануучу YЙ-бYлe мYчeсYнe бир нече жолу зордук-зомбулук кeрсeтYп, аны кайра алып кеткен учурларга туш болот. Окуя бул жYPYм-турумду YЙ-бYлeлYк зомбулуктун циклдик eнYГYШY менен тeмeнкY мезгилдерге бeлYY менен байланыштырат:
• психологиялык стрессти кYчeтYY;
• кемчиликсиз зордук-зомбулук;
• Тараптардын элдешYYCY.
Андан кийин жогорудагы мезгилдерди кайталоого болот.
Мындай кырдаалдарда укук коргоо органдары кeбYнчe бул категориядагы иштерди карабоону чечишет, алардын жeндeмсYЗДYГYн кeрсeтYшeт жана YЙ-бYлeлYк зомбулук YЙ-бYлeнYн жеке иши деп эсептешет жана конкретщуу фактылар жок болсо, алардын жардамынан баш тартышат, муну анча маанилYY эмес мыйзамсыз иш же андан ары иликтeeнYн YMYTCYЗДYГY тYрткY берет.
Эгерде тергee жYргYЗYЛсe, анда жабырлануучунун жардамга болгон муктаждыгын, ага келтирилген зыяндын адилетсиздигин таанууну, кылмыштын курмандыктарына компенсация жана коопсуздукту камсыз кылуучу зарыл укуктук база жок. Ошондуктан, жабырлануучунун позициясын мYнeздeгeн Yч негизги параметр кылмыш процессинде байкалбайт: "айып салуу
укугун" ишке ашыруу; кылмыштын кесепетинен келтирилген зыян Y4YH компенсация алуу; процесстин жYPYШYндe коопсуздукту камсыз кылуу.
Yй бYлeлYк зомбулук жана YЙ-бYлeлYк зомбулук YЙ бYлe мYчeлeрYHYн жеке маселеси катары каралбайт. Бул кылмыштардын коомдук мааниси жана коркунучу YЙ-бYлeлYк зомбулукту алдын алуу максатында Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза мыйзамына eзгeртYYлeрдY киргизYYHY талап кылат. Yй бYлeлYк чeйрeдe адам укуктарын коргоо жана YЙ бYлeлYк кылмыштуулукту алдын алуу YЧYн социалдык чаралардын комплекстYY системасы керек. Yй-бYлeлYк чыр-чатактарды чечYY YЧYн зордук-зомбулуксуз ыкмаларды медиа жана билим берYY чаралары аркылуу жайылтуу керек. Атап айтканда, биз YЙ бYлeлYк мамилелерди укуктук жeнгe салуу боюнча медиа консультацияларды жана талкууларды практикага киргизYY, Yй бYлeлYк саясат маселелерин социалдык жарнамалоонун санын кeбeйтYY, YЙ-бYлe мYчeлeрYHYн жарандык укуктары жана билим берYY милдети жeнYндe маалыматты жайылтуу жана, албетте, Yй бYлeлYк зомбулуктун жана YЙ бYлeлYк зомбулуктун кабыл алынбоо кeйгeЙYнe коомчулуктун кeцYЛYн жигердYY буруу сезимин кeрeбYЗ.
Колдонулган адабияттар
1. Джунусова, Д., & Абдиллаев, М. (2023). Образование, функции, задачи и полномочия органов опеки и попечительства. Вестник Ошского государственного университета. Право, (1), 55-64. https://doi.org/10.52754/16948661 2022 1 6
2. Жаасынбек кызы, А., & Турсунбай кызы, Г. (2023). Актуальные проблемы агрессии подростков по совершению преступлений. Вестник Ошского государственного университета. Право, (1), 77-85. https://doi.org/10.52754/16948661 2022 1 8
3. Золотухин С. Н. Yй бYлeлYк мамилелер жаатындагы кылмыштуу кабыл алуу: монография. - Челябинск, 2019-жыл.
4. Зордук-зомбулук жана анын ден-соолукка тийгизген таасири. ДYЙнeдeгY кырдаалдар жeнYндe отчет // Аркылуу. англис тилинен. - "БYт дYЙнe" басмаканасы, 2003.
5. Нурисламов А.Ф. Социально-психологическая характеристика подростков-правонарушителей / А.Ф. Нурисламов, А.А. Кадикова // Международный журнал гуманитарных и естественных наук. 2021. № 4-4 (55). С. 94-96.
6. Расулова З.О. Актуальные проблемы профилактики вовлечения несовершеннолетних лиц в совершение антиобщественных действий // Общество: политика, экономика, право. 2019. № 3.
7. Ташыбаева, А., Марзабаева, Б., & Даниярова, Г. (2022). Краткий обзор теоретических концепций общественно-политических систем. Вестник Ошского государственного университета, (2), 133-139. https://doi.org/10.52754/16947452 2022 2 133
