CC BY
7ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. УКУК
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПРАВО JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. LAW
e-ISSN: 1694-8661
№1(2)/2023, 67-71
УДК: 347.6
DOI: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 10
YЙ БYЛeЛYК ЗОМБУЛУК АЗЫРКЫ КЫРГЫЗСТАНДА СОЦИАЛДЫК КеЙГеЙ
КАТАРЫ
СЕМЕЙНОЕ НАСИЛИЕ КАК СОЦИАЛЬНАЯ ПРОБЛЕМА В СОВРЕМЕННОМ
КЫРГЫЗСТАНЕ
DOMESTIC VIOLENCE AS A SOCIAL PROBLEM IN TODAY'S KYRGYZSTAN
Кекеева Алма^л Мухтарбековна
Кокоева Алмагуль Мухтарбековна Kokoeva Almagul Mukhtarbekovna
ю.и.д., профессор, Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
д.ю.н., профессор, Кыргызско-узбекский международный университет им. Б.Сыдыкова Doctor of Law, Professor, Kyrgyz-UzbekInternational University named after B.Sydykov
Жутанов Арсен Чингизович
Жутанов Арсен Чингизович Zhutanov Arsen Chingizovich
Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
Кыргызско-узбекский международный университет им. Б. Сыдыкова Kyrgyz-Uzbek International University named after B.Sydykov
Игамбердиев Дониер Махамаджанович
Игамбердиев Дониер Махамаджанович Igamberdiev Donier Mahamajanovich
Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
Кыргызско-узбекский международный университет им. Б. Сыдыкова Kyrgyz-Uzbek International University named after B.Sydykov
YЙ БYЛeЛYК ЗОМБУЛУК АЗЫРКЫ КЫРГЫЗСТАНДА СОЦИАЛДЫК К0ЙГ0Й
КАТАРЫ
Аннотация
Макалада Кыргыз Республикасындагы YЙ бYлвлYк зомбулук квйгвЙY каралат. Авторлор YЙ бYлвлYк зомбулуктун взгвчвлYктврYн, YЙ бYлвлYк зомбулуктун тYрлврYн жана жаман мамиленин формаларын кецири талдайт. Yй бYлвлYк зомбулуктун келип чыгышынын факторлору, зомбулукка кабылган адамдардын контингенти жана YЙ бYлвлYк зомбулуктун таасири изилденет. Бул эмгекте изилденип жаткан тема боюнча статистика камтылган. Зордук -зомбулук квйгвЙY социалдык-тарыхый контекстте квп кырдуу жана тYШYHYксYЗ кврYHYш болуп саналат жана бYГYнкY кYндв теманын актуалдуулугу шексиз. Авторлор YЙ-бYлвлYк зомбулук заманбап коомдун эц маанилYY квйгвЙY экендигин баса белгилешет. Бул фактыны таанууга даярбызбы же жокпу, бардык жерде, ар кайсы влквлврдв жана маданияттарда, Yй бYлвлYк жана бала-ата-эне мамилелеринин алкагында зордук-зомбулук бар. Улгайган адамдар, балдар жана аялдар Yй бYлвлYк зомбулуктун курмандыгы болушат. Жашоонун стресси, депрессия, стресс, жансыздык, жумушсуздук, YЙ бYлвлYк жана адеп-ахлактык баалуулуктарды жоготуу, алкоголизмди жана квз карандылыкты бир кыйла жогорулатуу зордук-зомбулуктун ушул же ошол TYPYHYH пайда болушунун жемиштуу негизин тYЗвт. Макаланын аягында авторлор бул квйгвйду чечYY жолдору жвнYндв тыянактарды чыгарат.
Ачкыч свздвр: мыйзам, укук, бала, ата-эне, YЙ бYлв, зордук-зомбулук.
СЕМЕЙНОЕ НАСИЛИЕ КАК СОЦИАЛЬНАЯ ПРОБЛЕМА В СОВРЕМЕННОМ КЫРГЫЗСТАНЕ
Аннотация
В статье рассматривается проблема бытового насилия в Кыргызской Республике. Авторы подробно анализируют характеристики бытового насилия, виды бытового насилия и формы жестокого обращения. Изучаются факторы возникновения бытового насилия, контингент лиц, подвергшихся насилию, и последствия бытового насилия. Эта статья содержит статистические данные по исследуемой теме. Проблема насилия -многогранное и неоднозначное явление в социально-историческом контексте, и актуальность этой темы сегодня неоспорима. Авторы подчеркивают, что насилие в семье является важнейшей проблемой современного общества. Готовы ли мы признать этот факт или нет, насилие существует везде, в разных странах и культурах, в рамках семейных отношений и отношений между детьми и родителями. Пожилые люди, дети и женщины становятся жертвами домашнего насилия. Стресс в жизни, депрессия, перенапряжение, безжизненность, безработица, утрата семейных ценностей и моральных устоев, а также значительный рост алкоголизма и зависимости формируют продуктивную основу для возникновения определенного вида насилия. В конце статьи авторы делают выводы о возможных решениях этой проблемы.
Ключевые слова: закон, законопослушание, ребенок, родитель, семья, насилие.
DOMESTIC VIOLENCE AS A SOCIAL PROBLEM IN TODA Y'S KYRGYZSTAN
Abstract
The article deals with the problem of domestic violence in the Kyrgyz Republic. The authors analyze in detail the characteristics of domestic violence, the types of domestic violence and the forms of ill-treatment. The factors of the origin of domestic violence, the contingent of abused persons and the impact of domestic violence are studied. This article contains statistics on the topic under study. The problem of violence is a multifaceted and ambiguous phenomenon in a socio-historical context, and the relevance of this topic is undeniable today. The authors emphasize that domestic violence is the most important problem of modern society. Whether we are ready to recognize this fact or not, violence exists everywhere, in different countries and cultures, within the framework of family relations and relations between children and parents. Elderly people, children and women become victims of domestic violence. Stress in life, depression, stress, lifelessness, unemployment, loss of family values and moral values, as well as a significant increase in alcoholism and dependence form a productive basis for the emergence of a certain type of violence. At the end of the article, the authors draw conclusions about possible solutions to this problem.
Keywords: law, child, parent, family, violence.
Тарыхый жактан алганда, YЙ бYлe ар дайым улуттун бешиги болуп келген, бул мамлекеттин келечеги бар экендигин камсыз кылуунун ачкычы болгон жана бойдон калууда. Демек, коомдун маанилYY структуралык компоненти катары YЙ бYлeнYн жыргалчылыгы жана туруктуулугу анын социалдык-экономикалык жана саясий туруктуулугунун шарты, ар бир мамлекеттин стратегиялык коопсуздугунун кепилдиги болуп саналат.
БYГYнкY кYндe мамлекеттик YЙ бYлeлYк саясат Кыргыз Республикасындагы социалдык саясаттын артыкчылыктуу багыттарынын бири болуп жатканы кокустук эмес. Бирок бYГYнкY кYндe Кыргызстандагы YЙ-бYлe, анын ичинде Кыргызстандагы YЙ бYлe бир катар факторлордо жана кыйратуучу процесстерде чагылдырылган кризисти башынан eткeрYп жатат. Бул кризистин бир кeрсeткYЧY бул eсYш зордук-зомбулук жана YЙ бYлeлYк зомбулук. Ошондуктан, бул маселени чечYY мамлекеттик YЙ бYлe саясатынын негизги милдеттеринин бири болуп саналат.
Биздин оюбузча, зордук-зомбулуктун ар кандай тYрлeрYHYн ^ш^ген аныктамаларынан айырмаланып, бул биринчи кезекте адамга карата басмырлоону, анын укуктарын жана эркиндиктерин бузууну же чектeeнY билдирет.
Yй бYлeлYк зомбулук-бул "бир адамдын башка адамга болгон бийлигин жана кeзeмeлYн орнотуу жана сактоо YЧYн жYPYм-турум системасы."Бул багыттагы изилдeeлeрдYн кeпчYЛYГY Батыш эксперттери тарабынан жYргYЗYЛгeн, Кыргызстанда бул тема жацы эле изилдене баштады.
Кыргызстандагы YЙ бYлeлYк зомбулук маселеси акыркы он беш жылда eзгeчe мааниге ээ болду. Yй бYлeлYк зомбулук кeрYHYШY кeптeгeн eлкeлeрдe ХХ кылымдын экинчи жарымында гана таанылган.
Бирок Кыргызстанда кылмыш-жаза кодексинде YЙ бYлeлYк укуктук жоопкерчиликти караган беренелер дагы эле жок. Кыргызстандагы YЙ-бYлeлYк зомбулук кeйгeЙYн чечYYгe терс таасирин тийгизген факторлордун бири-статистиканын бeлYHYп-жарылышы жана айрым аймактарда алардын таптакыр жоктугу. Кыргыз Республикасынын кeп улуттуулугу YЙ бYлeлYк зомбулук кeйгeЙYн жацыртат. БYГYнкY кYндe кeптeгeн этностордун eкYЛдeрYHYн арасында Yй бYлeлYк кeйгeйлeрдY, айрыкча Yй бYлeлYк ырайымсыздык кeйгeЙYн, коомчулуктун кeцYЛYн же илимий изилдeeлeрдYн предметин жасоо дагы деле адатка айланган жок. "Азаттык"-убактылуу YЙ бYлe; YЙ бYлeлYк кемчиликтери YЧYн иштеген адамдарга, анын ичинде социалдык кызматкерлерге, YЙ бYлeгe жетYY MYMKYHЧYЛYГYHYH жоктугу; укук коргоо органдарынан жана медициналык мекемелерден жетиштYY маалымат жок; укуктук системага ишенбeeчYЛYк жана башка бир катар себептер мамлекетибиздеги Yй бYлeлYк зомбулуктун жана аялдар менен балдарга карата кыянаттык менен мамиле кылуунун кeлeмY жeнYндe жYЙeлYY тыянак чыгарууга мYмкYндYк бербейт.
Yй-бYлeлYк зомбулук кeйгeЙYн изилдee жогорудагы факторлор менен гана эмес, анын кeрYHYШYHYн ар кандай себептери жана формалары менен да татаалдашат. Yй-бYлeнYн ар бир мYчeсY YЙ-бYлeлYк зомбулуктун курмандыгы боло алат. Yй-бYлeлYк ырайымсыздыктын тeмeнкY тYрлeрY бар: балдардан жана неберелерден Улуу туугандарына чейин; ата-энелерден балдарга чейин; бир жубайдан экинчисине чейин.
Зордуктоонун физикалык зомбулук (аялын же баласын сабоо), сексуалдык зомбулук (аялдарды же балдарды зордуктоо,), аднул бурбоо (ата-энелердин баланын тамак-ашка, баш
калкалоочу жайга, кийим-кечеге, медициналык жардамга, билим алууга болгон муктаждыктарын канааттандыра албагандыгы), психологиялык зомбулук (аялын же баласын сабап же eлтYPYп салуу коркунучу, YЙ бYлeнY таштап кетYY коркунучу, суицид, опузалоо, кыянаттык, кемсинтYY, кере албастык) сыяктуу тYрлeрY бар.
Yй бYлeлYк зомбулуктун кесепеттери психикалык бузулуулар, жабырлануучунун eзYн-eзY сыйлоо сезимин жоготуу, физикалык зыян, суицид болушу мYмкYн. Системалуу жаман мамиле жабырлануучуну кол салуучуга каршы eч алууга тYртYШY мYмкYн. Балдарда YЙ бYлeлYк зомбулуктун кесепеттери карызга ылайыкташуу, социалдашуунун начарлашы, психоэмоционалдык жана психосоматикалык бузулуулар.
Yй бYлeлYк зомбулукту ретроспективдYY талдоо кeрсeткeндeй, бул кeрYHYш Кыргызстанда кeп кездешет.
Кыргызстанда канча кризистик борбор бар?
Белгилей кетсек, Кыргызстанда 17 кризистик борбор иштейт, алардын бардыгы бейeкмeт уюмдар, коммерциялык эмес уюмдар жана жеке компаниялар тарабынан каржыланат. БYГYнкY кYндe борбор калаада YЙ-бYлeлYк зомбулуктан жабыркаган балдары бар аялдар YЧYн биринчи муниципалдык кризистик борбор "Аялзат" ачылды.
Аялдар YЧYн кризистик борбор кантип жардам бере алат?
Кризистик борбордун адистери YЙ-бYлeлYк зомбулуктан аман калган аялдар менен балдарды ар тараптуу реабилитациялоо боюнча 20дан ашуун социалдык программаларды иштеп чыгышты жана ишке ашырышты. Аялдар психикалык жана физикалык ден-соолукту калыбына келтирYYгe, эмоционалдык жыргалчылыкты жакшыртууга, тынчсыздануу децгээлин тeмeндeтYYгe жана eзYн-eзY сыйлоо сезимин жогорулатууга жардам беришет.
Ошентип, коомдук иштин практикасында жана теориясында YЙ-бYлeлYк зомбулуктун тeмeнкY себептери аныкталат. Бул бацгизат же алкоголдук уулануу, материалдык кыйынчылыктар, жабырлануучунун кeз карандылыгы, жабырлануучунун чагымчыл жYPYм-туруму, жумушсуздук, психологиялык (стресс, ички чьщалуу, зордуктоочунун психологиялык кeйгeйлeрY) жана психосоциалдык факторлор (YЙ-бYлeлYк мамилелер жана YЙ-бYлeлYк тарых).
"Ар кандай изилдeeлeргe ылайык, зордук-зомбулук кeрсeткeн адамдардын контингенти гетерогендYY, бирок алардын жалпы психологиялык мYнeздeмeлeрY бар, мисалы, агрессивдYYЛYк жана мыкаачылык, боор ооруу, тынчсыздануу жана коркуу сезимин кYчeтYY, иш-аракеттерин башкара албоо жана эмоцияларды токтотуу, эмоционалдык суук жана таш боордук ж.б.". Булар негизинен катуу мYнeздeр, алар ички кeйгeйлeрYн чече алышпайт. КeпчYЛYк учурда, зордук-зомбулук, зордук-зомбулук адамдарга таасир этет, тескерисинче, аларга ылайыкташуу, ошол эле учурда алардын eзYлeрYHYн алкагында калуу, жана жалпысынан алардын адаптациялык жeндeмдeрY бир кыйла тeмeн децгээлде. Социалдык кызматкердин иши адеп-ахлактык жана психологиялык реабилитациядан, маалымат жана кецеш берYY кызматтарынан, юридикалык жана медициналык жардамдан турат.
Yй бYлeлYк зомбулук кeйгeЙYн натыйжалуу чечYY YЧYн башка eлкeлeрдYн тажрыйбасын кабыл алуу керек. "Yй бYлeлYк зомбулук учурлары менен иштeeнYн эц кецири тараган институционалдык формалары- "жардам телефону", убактылуу (багып алуучу) же Туруктуу
багып алуучу YЙ бYлeлeр, баш калкалоочу жайлар,"коргоочу жайлар"-YЙ бYлeлYк зомбулуктун курмандыктары YЧYн баш калкалоочу жайлары бар ири борборлор жана кризистик борборлор.»
Ошондуктан гендердик тецсиздик, аялдарга карата зомбулук жана YЙ бYлeлYк зомбулук кeйгeйлeрYн чечYY саясий, экономикалык институттар менен жарандык коомдун ортосундагы кызматташтыкка негизделиши керек. Бул кeйгeйлeргe коомчулуктун кeцYЛYн буруу социалдык нормаларга жана баалуулуктарга таасир этип, агрессияга жана зордук-зомбулукка негизделген менталитетти eзгeртe алат.
Биз бул глобалдык кeйгeйдY чечYYДe медиа чоц мааниге ээ деп эсептейбиз. Алардын ролу-гендердик тецчиликти жайылтуучу мыйзамдарды жана саясатты жайылтуу, YЙ бYлeлYк жана гендердик зомбулук кeйгeЙY жeнYндe коомчулуктун маалымдуулугун жогорулатуу, зомбулуктун курмандыктары кайрыла турган кризистик борборлор жeнYндe маалымат таратуу жана башкалар. Бардык eлкeлeрдe жалпыга маалымдоо каражаттары калктын жалпы маданиятын жана сабаттуулугун жогорулатууда маанилYY ролду ойной алышат.
Кыргызстандагы YЙ бYлeлYк зомбулук менен иштeeнYн жалпы модели али тYЗYлe элек. Бул кeйгeйдY укук коргоо органдары, саламаттыкты сактоо органдары, социалдык eнYГYY жана билим берYY менен тыгыз байланышта гана чечYYгe болот. Yй бYлeлYк зомбулукту YЙ бYлe мYчeлeрYHYн жеке иши катары кароого болбойт. Кылмыш-жаза укугундагы eзгeрYYлeр, YЙ бYлeлYк зомбулукту алдын алуу жeнYндe мыйзамды кабыл алуу зарыл. Yй бYлeлYк чeйрeдe адам укуктарын коргоо жана YЙ бYлeлYк кылмыштуулукту алдын алуу YЧYн социалдык чаралардын комплекстYY системасы керек. Маалымат каражаттары аркылуу YЙ бYлeлYк чыр-чатактарды чечYY YЧYн зордук-зомбулуксуз ыкмаларды жайылтуу керек. Айрыкча, радио жана телекeрсeтYY боюнча консультацияларды иш жYЗYндe колдонуунун мааниси бар жана YЙ бYлeлYк мамилелерди мыйзамдуу жeнгe салуу, YЙ бYлeлYк саясатты социалдык жактан жайылтуу, YЙ бYлeлYк укуктар, тарбия жана, албетте, YЙ бYлeлYк зомбулуктун кабыл алынбоо кeйгeЙYнe коомчулуктун кeцYЛYн жигердYY бурат.
Колдонулган адабияттар
1. Кыргыз Республикасынын Конституциясы (Кыргыз Республикасынын 2021 жылдын 5 майындагы Мыйзамы менен кабыл алынды).
2. Бендас Т. В. Гендерная психология: учебное пособие для студ. вузов. — СПб., 2005.
3. Забелина Т. А. Женщина и насилие. — М., 1995.
4. Ташыбаева, А., Марзабаева, Б., & Даниярова, Г. (2022). Краткий обзор теоретических концепций общественно-политических систем. Вестник Ошского государственного университета, (2), 133-139. https://doi.org/10.52754/16947452 2022 2 133
5. Джунусова, Д., & Зайирбек уулу, Б. (2022). Имущественное страхование. Вестник Ошского государственного университета, (3), 117-125. https://doi.org/10.52754/16947452 2022 3 117
