CC BY
4ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. УКУК
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПРАВО JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. LAW
e-ISSN: 1694-8661
№1(2)/2023, 73-77
УДК: 347.6
DOI: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 11 YЙ БYЛeЛYК ЗОМБУЛУКТУН СЕБЕПТЕРИ ЖАНА АНЫН ФОРМАЛАРЫ ПРИЧИНЫ НАСИЛИЯ В СЕМЬЕ И ЕГО ФОРМЫ CAUSES OF DOMESTIC VIOLENCE AND ITS FORMS
Кекеева Алма^л Мухтарбековна
Кокоева Алмагуль Мухтарбековна Kokoeva Almagul Mukhtarbekovna
ю.и.д., профессор, Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
д.ю.н., профессор, Кыргызско-узбекский международный университет им. Б.Сыдыкова Doctor of Law, Professor, Kyrgyz-UzbekInternational University named after B.Sydykov
Камалов Мирбек Нурбекович
Камалов Мирбек Нурбекович Kamalov Mirbek Nurbekovich
Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
Кыргызско-узбекский международный университет им. Б. Сыдыкова Kyrgyz-Uzbek International University named after B.Sydykov
Маман уулу Нурлан
Маман уулу Нурлан Maman uulu Nurlan
Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
Кыргызско-узбекский международный университет им. Б. Сыдыкова Kyrgyz-Uzbek International University named after B.Sydykov
YЙ БYЛeЛYК ЗОМБУЛУКТУН СЕБЕПТЕРИ ЖАНА АНЫН ФОРМАЛАРЫ Аннотация
Бул макалада YЙ-бYлвлYк зомбулуктун ар кандай кврYHYштврY каралат жана максатка ылайыктуулугун жана тиешелYY социалдык мамилелерди мыйзам аркылуу ондоо мYмкYнчYЛYГYн жактаган тарыхый-укуктук аргументтерди издейт. Изилдвв учурдагы жана иш жYЗYндвгY улуттук мыйзамдарды талдоого негизделген. Авторлор YЙ-бYЛвЛYк зомбулукка каршы кYрвшYYHYн келип чыгышы жана ыкмалары сыяктуу теманын аспектилерин кецири баяндайт. ИзилдввнYн негизги натыйжалары YЙ-бYЛвЛYк зомбулук салттарынын калыптанышына бир катар факторлордун таасири, анын ичинде авторитардык коомдук тартиптин мурасы, диний жана этикалык императивдер, YЙ-бYЛвнYн жана жалпы коомдун экономикалык тартыштыгы жвнYндв диссертация болуп саналат. Бул эмгектин илимий жацылыгы y^ бYЛвЛYк зомбулуктун бYткYЛ дYЙнвЛYк жайылышын кврсвтквн фактыларды ачыкка чыгаруу жана алдын алуу боюнча дYЙнвЛYк тажрыйбага негизделген бир катар сунуштарды иштеп чыгуу, анын ичинде YЙ-бYЛвЛYк зомбулукту алдын алуу боюнча тиешелуу социалдык внугуу программаларын жана мыйзамдарды кабыл алуу менен аныкталат.
Ачкыч свздвр: YЙ-бYЛв, коом, зордук-зомбулук, курвш, мыйзам, таасир.
ПРИЧИНЫ НАСИЛИЯ В СЕМЬЕ И ЕГО ФОРМЫ
Аннотация
В данной статье рассматриваются различные проявления бытового насилия и поиск историко-правовые аргументы в пользу целесообразности и возможности исправления соответствующих общественных отношений с помощью законодательства. Исследование основано на анализе отечественного законодательства, которое является как действующим, так и актуализированным. Авторы подробно рассматривает такие аспекты темы, как истоки и методы борьбы с насилием в семье. Основными результатами исследования являются тезисы о влиянии ряда факторов на формирование традиций бытового насилия, включая наследие авторитарного общественного строя, религиозные и этические императивы, экономические лишения семьи и общества в целом. Научная новизна работы определяется раскрытием фактов, свидетельствующих о распространенности бытового насилия во всем мире, и формулировкой ряда предложений, основанных на мировом опыте профилактики, включая принятие соответствующих программ социального развития и законов о предотвращении бытового насилия.
Ключевые слова: семья, общество, насилие, борьба, право, влияние.
CAUSES OF DOMESTIC VIOLENCE AND ITS FORMS
Abstract
This article examines the various manifestations of domestic violence and looks for historical-legal arguments in favor of the expediency and the possibility of correcting the relevant social relations through legislation. The study is based on an analysis of national legislation, which is both current and actual. The author deals in detail with such aspects of the topic as the origins and methods of combating domestic violence. The main results of the study are the thesis on the impact of a number of factors on the formation of domestic violence traditions, including the legacy of an authoritarian social order, religious and ethical imperatives, economic deprivation of the family and society as a whole. The scientific novelty of the work is determined by the disclosure of facts indicating the worldwide prevalence of domestic violence and the formulation of a number of proposals based on world experience of prevention, including the adoption of appropriate social development programs and laws on the prevention of domestic violence.
Keywords: family, society, violence, struggle, law, influence.
Yй бYлe - баланын атасы менен энесинин, кYЙeeсY менен аялынын, уулунун жана кызынын кандай болушу керектиги жана алардын бири-бири менен баарлашуусу кандай болушу керектиги жeнYндeгY ойлордун YлгYCY.
Тилекке каршы 21 -кылымдын YЙ бYлeсY мындан жыйырма жыл мурун тааныш болгон моделге кайтып келе албайт. Модернизация алардын жашоосунун бардык тармактарына таасир этип, ар кандай Yй бYлeлYк моделдерди пайда кылды, алардын ар бири калктын белгилYY бир бeлYГYHYн муктаждыктарын канааттандырат. Толук эмес YЙ бYлeлeр, катталбаган никелер, никеден тышкаркы балдарды тарбиялаган YЙ бYлeлeр коомдук норма болуп калды^й бYлeлYк зомбулуктун ден-соолукка жана социалдык мамилелерге тийгизген таасири, адамдар дYЙнe жYЗY боюнча эц актуалдуу кeйгeйлeрдYн бири деп эсептелет. Демографиялык eзгeрYYлeрдYн жYPYШYндe балалык институту да eзгeрYYДe.
Зордук -зомбулук бардык социалдык топтордо бар, кирешеге, билимге, социалдык кырдаалга, класска, расалык, маданий, диний жана социалдык-экономикалык аспектилерге карабастан, башкача айтканда, Yй бYлeлYк зомбулуктун ар кандай тYрлeрYHYн жана формаларынын жайылышы ушунчалык чоц болгондуктан, ал бYTYндeй калкты камтыйт. Yй бYлeлYк зомбулук-бул анын муктаждыктарын кeзeмeлдee, коркутуу же канааттандыруу YЧYн YЙ бYлeнYн бир мYчeсYн экинчисине мажбурлоо, атайылап физикалык, сексуалдык, психологиялык же экономикалык таасир этYYЧY чыныгы иш-аракет же коркунуч. Yй бYлeлYк зомбулук-бул кайталанма цикл, анын саны кeбeЙYYДe.
Yй-бYлeлYк чыр-чатактар кeбYнчe иш жYЗYндe болот. Анткени адамдар, кээде ар кандай каармандар жана кызыкчылыктар менен, байланыш тYЙYндeрYн табуу YЧYн бири-бири менен тил табышышы керек. Бирок бул жагынан баары эле ийгиликке жете бербейт. Кээде мамилелер туцгуюкка кептелет, адамдар кeйгeйдY eз алдынча чече алышпайт. Квалификациялуу адистин жардамысыз атмосфера ысыйт жана YЙ-бYлe мYчeлeрYHYн иш-аракеттери жашоо романтиканы жейт деген пикирди берет, чындыгында ошондой. Yй бYлeлYк зомбулук кeйгeЙY кeптeн бери табу болуп келген жана бYГYнкY кYнгe чейин бул кeйгeйдY чечYY YЧYн коомдун каршылыгы айтылып келет.
Бирок, мамлекет тарабынан бардык аракеттер жумшалган, ага карабастан YЙ бYлeлYк зомбулук TYШYHYГY, анын тYрлeрY жeнYндe сабатсыздыктын айынан кeп учурда туцгуюк болуп ачыкка чыкпай сыр болуп жашырылып келет. Бул алдын алуу жана кeптeн бери белгилYY болсо да кийин болгон окуя менен кYрeшYYгe караганда алдын алуучу чараларды кeрYY оцой. Зордук- зомбулуктун кесепетинен канчалаган аялдарды, балдарды мындай жагдайлар eлYмгe алып келет.
Yй бYлeлYк зомбулук кeйгeЙY ДYЙнe жYЗY боюнча актуалдуу. Кыргызстанда бул кeйгeй YЙ бYлeлYк зомбулукка байланыштуу маданий салттардын, социалдык-экономикалык шарттардын жана социалдык нормалардын бар экендиги менен кYчeйт. Yй бYлeлYк зомбулук ар дайым YЙ бYлeлYк мамилелердин бир бeлYГY болуп келген. Убакыттын eтYШY менен коомдун жана мамлекеттин YЙ бYлeлYк зомбулукка болгон мамилеси eзгeрдY. Бирок, eткeн кылымда гана YЙ бYлeлYк зомбулук социалдык кeйгeй катары таанылып, бул кeйгeй менен кYрeшкeн эксперттер жана окумуштуулар тарабынан терс бааланган.
Ошол эле учурда, расмий документтерде жана коомдун ац-сезиминде YЙ бYлeлYк зомбулук орой физикалык зомбулуктун колдонмосу экендиги тастыкталды. Бирок, YЙ бYлeлYк
зомбулук-бул ар кандай формада (психологиялык, экономикалык, физикалык, YЙ бYлeлYк, сексуалдык ж.б.) пайда болгон кеп кырдуу социалдык кeрYHYш.).
Yй бYлeлYк зомбулук кeйгeЙY-алдын алуу иш-аракеттеринин тутумуна шашылыш муктаждык. Бирок, бул максатка бир нече тоскоолдуктар бар: коомдо зордук-зомбулуктун жайылышынын себептери жана кeлeмY, мыйзамдардын кемчилиги жана YЙ бYлeлYк зомбулукка байланыштуу мамлекеттик органдардын жана компетенттYY органдардын жетишсиз абалы жeнYндe так илимий терминдер жана маалыматтар жетишсиз. Ошондуктан, изилдeeнYн актуалдуулугу бул маселени ар тараптуу изилдee жана социалдык жана регионалдык децгээлдеги YЙ бYлeлYк мамилелердеги социалдык чьщалууну азайтуу YЧYн чечим табуу зарылдыгы менен аныкталат.
Зордук-зомбулукка кабылган адамдар кeбYнчe тeмeнкY кесепеттерге дуушар болушат:
• физикалык, психикалык жана психикалык ден-соолуктун бузулушу физикалык жаракаттардан жана посттравматикалык стресс синдромунун натыйжасында пайда болот, бул eз кезегинде ДYрбeлeцгe тYШYп, эс тутум кeйгeйлeрYнe жана акыры eнeкeт оорулардын пайда болушуна алып келиши мYмкYн;
• коомдогу eз ара аракеттенYY кыйынчылыктары, депрессиядан улам башкалар менен мамиле тYЗYYДe кeйгeйлeр, ишеним сезимин жоготуу жана алардын кызматкер катары натыйжалуулугунун тeмeндeшY тYPYндe кeрYHYШY мYмкYн, бул кeбYнчe жумушсуздукка алып келет.
Зордук-зомбулук ^рген YЙ-бYлeнYн абалы:
• YЙ-бYлeнY жок кылуу (ажырашуу, бир же бир нече YЙ-бYлe мYчeлeрYHYн eлYMY);
• зордук-зомбулукка кYбe болгон балдардын физикалык, психикалык жана психикалык ден-соолугунун начарлашынын коркунучу;
• мындай YЙ-бYлeнYн тышкы дYЙнe менен байланышын бузуу, кылмышкер обочолонууга умтулгандыктан, анын жYPYм-турумун жашырат.
Коомдун кесепеттери тeмeнкYдeй:
• калктын сапатына, анын эмгек рыногуна толук катышуу жeндeмYнe, ден-соолуктун начарлашына жана социалдык ^нул чeгeттYктYн кeбeЙYШYнe терс таасирин тийгизет;
• зордук-зомбулукка жооп берYY чыгымдарын кeбeйтYY (милицияга, сотторго, социалдык, медициналык мекемелерге, жетимдер YЙYнe жана ата-энелик укугу жок жетимдер же ата-энелердин балдары YЧYн мектеп-интернаттарга, улгайган ата-энелер колдоосуз);
• "терс таасирлерин" eндYPYY (балдардын туура эмес жYPYм-туруму, кыянаттык менен пайдаланылган жана кыянаттык менен байланышкан балдарда алкоголдук ичимдиктерге же бацгизатка кeз карандылык коркунучу).
"Адамды эмоционалдык жактан кордоо-бул адам себеп болгон ар кандай иш-аракет эмоционалдык абал. Психологиялык зомбулук бул жеке адамга карата жасалган иш, бул анын жеке потенциалын eнYктYPYYгe жана ишке ашырууга тоскоолдук кылат".
Ошондуктан, YЙ бYлeлYк зомбулук кeйгeЙY курч социалдык кeрYHYшкe айланды,бул чечимди талап кылат. Жашы жете элек бала YЧYн эц коопсуз жай бул^й, YЙ бYлeсY. Чын эле бул жерде жашы жете элек баланы, аны сYЙYYгe жана коргоого, ага кам кeрYYгe чакырылган
адамдар бар. Бирок, акыркы мезгилде муну угуу барган сайын тескерисинче ата-энелер жана башка мYчeлeр тарабынан жашы жете элек балдарды кордоо учурлары кеп кездешYYДe.
Акыркы ондогон жылдарда ата-энелер жана башка туугандары тарабынан жасалган зордук-зомбулук Yй бYлe мYчeлeрY балдарга карата физикалык, сексуалдык жана психологиялык зомбулукту айтышат. Агрессорлор кeп кездешет ата-энеси, eгeй энеси же eгeй атасы, асырап алган ата-энеси, бир туугандары жана башка Yй бYлe мYчeлeрY жана ж.б. Yйдe жана Yй бYлeдe зордук-зомбулук кeп кездешет баары баланы тартипке салуу, башкача айтканда, ага чараларды колдонуу шылтоосу менен жYргYЗYлeт физикалык же психологиялык таасирлери.
Демек, YЙ бYлeлYк зомбулук- бул учурдагы олуттуу жана актуалдуу ^йго^ аны чечYY YЧYн мамлекет жана коом тарабынан чараларды иштеп чыгуу жана ишке ашыруу талап кылынат. Статистикалык жактан алганда, YЙ бYлeлYк зомбулук ар бир тeртYнчY YЙ бYлeдe байкалат, бирок мамлекет бул терс кeрYHYшкe каршы эч кандай конкретщуу чараларды кeрбeйт. Yй бYлeлYк зомбулуктун кeрYHYштeрY балдарга, eспYPYмдeргe жана жалпы коомго терс таасирин тийгизет, анткени изилденген аймактагы зомбулук муундан муунга eтYп турат. Yй бYлeлYк зомбулук адамдын инсандыгына да таасир этет, бул зордук-зомбулук YЙ бYлeлYк мамилелер чeйрeсYндe гана эмес, коомдо да пайда болуп, кароосуз калгандыгына алып келет.
Колдонулган адабияттар
1. Абельцев С. Семейные конфликты и преступления: криминологический тест / С. Абельцев // Российская юстиция.- 1999.-№5.
2. Айвар, Л. Убьет, значит, любит: От насилия в семье российские женщины страдают в три раза чаще, чем от насилия посторонних лиц / Л. Айвар // Юрист спешит на помощь.-2013.-№12.
3. Алексеева, Л.С. О насилии над детьми в семье / Л.С. Алексеева // Социс.-2003.-№4.-С.78-84. 4. Астафурова, Е. Детство - смертельно опасный возраст?: [О насилии над детьми в семье] / Е. Астафурова // Комс. правда.-2002.
4. Джунусова, Д., & Зайирбек уулу, Б. (2022). Имущественное страхование. Вестник Ошского государственного университета, (3), 117-125. https://doi.org/10.52754/16947452 2022 3 117
5. Жаасынбек кызы, А., & Турсунбай кызы, Г. (2023). Актуальные проблемы агрессии подростков по совершению преступлений. Вестник Ошского государственного университета. Право, (1), 77-85. https://doi.org/10.52754/16948661 2022 1 8
6. Лысова А.В. Насилие в семье. Основные теоретические проблемы. Введение. -Владивосток, 2001.
7. Побегайло Э. Ф. Криминологическая характеристика личности насильственных преступников и детерминация насильственных преступлений [Текст] /Э. Ф. Побегайло. //Криминология: № 1 (14). -СПб., 2008.
