CC BY
1ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. УКУК
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПРАВО JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. LAW
e-ISSN: 1694-8661
№2(3)/2023, 1-5
УДК: 347.6
DOI: 10.52754/16948661 2023 2(3) 1
АЯЛДАРГА КАРАТА YЙ-БYЛeЛYК ЗОМБУЛУКТУН СЕБЕПТЕРИ ПРИЧИНЫ БЫТОВОГО НАСИЛИЯ В ОТНОШЕНИИ ЖЕНЩИН CAUSES OF DOMESTIC VIOLENCE AGAINST WOMEN
Кекеева Алма^л Мухтарбековна
Квквева АлмагYл Мухтарбековна Kokoeva Almagul Mukhtarbekovna
ю.и.д., профессор, Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
д.ю.н., профессор, Кыргызско-узбекский международный университет им. Б.Сыдыкова Doctor of Law Professor, Kyrgyz-UzbekInternational University named after B.Sydykov
almash.utf@mail.ru_
Мирбеков Султангазы Мирбекович
Мирбеков Султангазы Мирбекович Mirbekov Sultangazy Mirbekovich
магистрант, Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
магистрант, Кыргызско-узбекский международный университет им. Б.Сыдыкова _Master's Student, Kyrgyz-Uzbek International University named after B.Sydykov_
Ормокеева Роза Абдукалиловна
Ормокеева Роза Абдукалиловна Ormokeeva Roza Abdukalilovna
магистрант, Б.Сыдыков атындагы Кыргыз-езбек эл аралык университети
магистрант, Кыргызско-узбекский международный университет им. Б.Сыдыкова Master's Student, Kyrgyz-Uzbek International University named after B.Sydykov
АЯЛДАРГА КАРАТА YИ-БYЛeЛYК ЗОМБУЛУКТУН СЕБЕПТЕРИ Аннотация
Макалада аялдарга карата зордук-зомбулуктун ар кандай тYрлeрY жана анын себептери талкууланат. Азыркы коомдо аялдарга карата зомбулуктун ар кандай тYрлeрY кецири таралган: YЙ-бYлeлYк деспотизм, сабоо, зордуктоо, сексуалдык ыдык кeрсeтYY. Зордук-зомбулуктун бардык кецири жайылган учурлары аялдын кол алдындагы орунду ээлеп, кeбYнчe жабырлануучу экендигин кeрсeтeт. Кeптeгeн коомдордо никедеги мыкаачылык коомго каршы кылмыш катары каралбайт, бирок YЙ-бYлeнYн жеке иши катары каралат. Yй-бYлe мYчeлeрY бийликтин жоктугунан улам YЙ-бYлeнYн чечимине таасир этуу YЧYн башка жолу жок болгондо физикалык зомбулукка барышат деп эсептелет. Yй-бYлeлYк зомбулуктун себептери боюнча бир пикир жок.
Ачкыч свздвр: мыйзам, чечим, таасир, YЙ бYлe, зомбулук, кылмыш, коом, мамлекет, нике.
ПРИЧИНЫ БЫТОВОГО НАСИЛИЯ В ОТНОШЕНИИ ЖЕНЩИН
Аннотация
В данной статье рассматриваются различные виды насилия в отношении женщин и его причины. В современном обществе распространены различные формы насилия в отношении женщин: домашний деспотизм, избиения, изнасилования, сексуальные домогательства. Все широко распространенные случаи насилия показывают, что женщина занимает подчиненное место и чаще всего является жертвой. Во многих обществах супружеская жестокость не считается преступлением против общества, а считается частным делом семьи. Считается, что члены семьи прибегают к физическому насилию, когда у них нет другого способа повлиять на решение семьи из-за отсутствия полномочий. Единого мнения о причинах бытового насилия нет.
CAUSES OF DOMESTIC VIOLENCE AGAINST WOMEN
Abstract
The presented article discusses the different types of violence against women and its causes. In modern society, various forms of violence against women are common: domestic despotism, beatings, rapes, sexual harassment. All widespread cases of violence show that a woman occupies a subordinate place and is most often a victim. In many societies, marital cruelty is not considered a crime against society, but is considered a private matter of the family. It is believed that family members resort to physical violence when they have no other way to influence the family's decision due to a lack of authority. There is no consensus on the causes of domestic violence.
Ключевые слова: закон, решение, влияние, семья, насилие, преступление, общество, государство, брак.
Keywords: law, decision, influence, crime, society, state, marriage.
family, violence,
Киришуу
Азыркы YЙ бYлeлeрдe ар кандай чыр-чатактар кеп кездешет. Зордук-зомбулук-бул жацжалды чечYYHYн бардык конструктивдYY жолдорунун тYгeнгeндYГYHYн белгиси. Зордук -зомбулуктун кeрYHYШY коомдук жашоонун кeптeгeн чeйрeлeрYндe жана ар кандай масштабдарда байкалышы мYмкYн-ал бYTYндeй адамзатты камтышы же ар бир адамга жекече тийиши мYмкYн. Зордук-зомбулуктун бир тармагы-бул YЙ бYлe. Yй бYлeлYк зомбулук ар дайым эле болуп келген, бирок ал ар дайым эле курч социалдык кeйгeй катары каралган эмес. Ачык кылмыш иштеринин негизинде аялдарга каршы кылмыштар жeнYндe маалымат бул канчалык маанилYY экендиги жeнYндe толук тYШYHYк бербейт, кeрYHYштeр, анткени кылмыш иштери дайыма эле ачылып, аягыначыга бербейт. Ар кандай себептерден улам, сексуалдык ыдык кeрсeтYYHYн курмандыгы болгон аялдар, ошондой эле YЙ-бYлeлYк зомбулуктан жабыркаган аялдар, кылмышкерлерди жоопко тартуу YЧYн укук коргоо органдарына кайрыл беришпейт.
Бириккен Улуттар Уюму тYЗYлгeндeн бери аялдардын укуктарына eзгeчe маани берип келет. Аялдардын укуктарына байланыштуу маанилYY маселе кeптeн бери байкалбай келген. 1990-жылдары гана бул маселе адам укуктарынын кeйгeЙY катары каралып, БУУнун ^н тартибинин ажырагыс бeлYГY болуп калган. Ошондон бери аялдарга карата зомбулук барган сайын кeбYрeeк ^нул бурулуп жатат жана учурда Бириккен Улуттар Уюмунун ишинде негизги маселе болуп саналат. Аялдар уюмдары бул кeйгeй тууралуу маалымдуулукту жогорулатууда маанилYY ролду ойношот. Алар аялдар туш болгон зордук-зомбулук кокустук, жеке иш-аракеттердин натыйжасы эмес, тескерисинче, тецсиздиктин структурасында терец тамыр алгандыгын белгилешти. БYГYнкY ^нге чейин бул кeйгeй бYткYл дYЙнeнY каптап аны жоюу YЧYн зарыл болгон чараларды кeрYШY керек. Зордук-зомбулуктун себептери кeбYнчe микро децгээлде болот. Бул балдарды тарбиялоо ыкмаларын, ата-энелердин ортосундагы мамилени жана YЙ бYлeлYк жашоону уюштуруу принцибин камтыйт. Балдардын YЙ бYлeлYк жашоосу жeнYндe идеяларды калыптандырууда ата-энелердин ортосундагы мамилелер маанилYY ролду ойнойт, кийинчерээк жYPYм-турумдун белгилYY бир TYPYH тYЗгeн белгилYY бир реакция пайда болот. Ошондой эле, YЙ-бYлeлYк зомбулуктун себеби салттуу тарбиянын кесепети болуп саналат, анда агрессивдYY жYPYм-турум кeйгeйлeрдY чечYYHYн бирден-бир жолу катары каралат.
Аял YЧYн балдар YЙ бYлeлYк зомбулуктан жапа чегип жаткандыгын унутпоо маанилYY. Эгерде аял ар кандай зомбулукка, сабоого ж.б. чыдоого даяр болсо., ошондо балдар муну жасай алышпайт. Ата-энелердин мындай жYPYм-турумун байкоо алардын психологиялык травмаларын кечецдетет. Балдар зордук-зомбулук жYPYм-турумунун модели кийинчерээк YЙ-бYлeлYк жашоосуна eтYШY YЧYн, ата-энелерин кeчYPYп алышат.
Yй бYлeдeгY зордук-зомбулуктан аял гана эмес балдар да жапа чегип жатканын эстен чыгарбашы керек. Эгерде аял ар кандай кордоо, уруп-сабоо ж.б. чыдаганга даяр болсо, анда балдар муну кыла албайт. Ата-энелердин мындай жYPYм-турумуна байкоо салууда кандайдыр бир психологиялык травма пайда болот. Балдар ата-энелеринин мамилесин, жYPYм-турумун кeчYPYп алышат, ошондуктан зордук-зомбулуктун YлгYCY алардын келечектеги YЙ бYлeлYк жашоосуна eтYШY мYмкYн. АгрессивдYY жYPYм-турумдун себептери, зордук-зомбулуктун кeрYHYШYнe себеп болгон жагдайлар. Алар ар кандай аспектилерде каралышы мYмкYн, бул тарыхый кeз караштар, маданий салттар, YЙ бYлeлYк жана мектептик билим берYY ыкмалары;
бул ошондой эле заманбап социалдык жашоонун объективдYY шарттары болушу мYмкYн, башкача айтканда, микро жана макро децгээлде иштеген тарыхый жана социалдык-маданий eбeлгeлeр; ата-энелер жана курдаштары менен баарлашуунун eзгeчeлYктeрY зордук-зомбулукту алдын алуу жана аялдарга карата зордук-зомбулукка каршы кYрeшYY мамлекеттик кепилдик системасы.
Yй бYлeлYк чыр-чатактын булагы экономикалык гана себептер эмес, ошондой эле адамдардын мажбурлоо механизмин колдонуу менен бийликти кайра бeлYштYPYY каалоосу. Башкача айтканда, изилдeeчYлeр YЙ-бYлeдeгY чыр-чатактар бийлик YЧYH жана YCтeмдYк кылуучу социалдык позициялар YЧYн кYрeштeн улам келип чыгат деп эсептешет. Yй бYлeлYк зомбулукту изилдeeгe институционалдык мамиле YЙ бYлeлYк зомбулукту изилдeeгe eбeлгe тYзeт, коомдо макро децгээлде eнYккeн адамдардын социалдык жYPYм-турумун жeнгe салуунун ченемдерин жана каражаттарын эске алуу менен. Социалдык-маданий теориялар YЙ бYлeлYк зомбулукту микросоциалдык факторлордун, башкача айтканда статустун, кирешенин, билим берYYHYн жана башкалардын таасири астында пайда болгон кeрYHYш катары карашат. Yй бYлeлYк зомбулуктун социалдык-маданий теориясы YЙ бYлeлYк зомбулукту социалдык жактан колдогон социалдык нормалардын жана айрым YЙ бYлe мYчeлeрYHYн башкаларга караганда YCтeмдYГYHYн натыйжасы.
Биринчиден, кесепеттери зордук-зомбулуктан аман калган адамдын эмоционалдык абалына байланыштуу. Жабырлануучу тажрыйбаларды, стрессти, тынчсызданууну, жек кeрYYHY сезет, eзYнe болгон ишенимин жоготот жана адамдарга болгон мамилесин eзгeртeт. Аялдардын жеке деформациясы бар, eзYн-eзY кYмeн саноо, eзYн-eзY баалоосу тeмeндeйт, тынчсыздануу пайда болот. Кeп учурда аялдар травмадан кийинки стресс оорусу катары клиникалыкооруларга чалдыгат. Yй бYлeлYк зомбулукка кабылган аялдар кылмыштын курмандыгы болушат. Коргонуу механизмдеринин кeрYHYШYHYн негизги eзгeчeлYктeрYн тизмектегенде: жокко чыгаруу (кeйгeйдY ачык талкуулай албоо), рационалдаштыруу (кырдаалды олуттуу кабыл албоо), обочолонуу (психологиялык сезгичтиктин тeмeндeшY травматикалык факторлор), алмаштыруу (чет eлкeлYк адамга кыжырданууну бошотуу). Эгерде YЙ бYлeлYк зомбулук токтобосо, анда жогорудагы кесепеттердин бардыгы айкын болуп, анда аял адистерге кайрылышы керек. Yй бYлeлYк зомбулуктун курмандыктары кесиптик жардамга, анын ичинде юридикалык жардамга кайрылбайт. Бул ар кандай себептерден улам болот: алар жаракаттарды жетиштYY олуттуу деп эсептешпейт, жардам суроодон коркушат же тартынышат, eнeктeштeрдYн зордук-зомбулугунун жацы жайылышынан коркушат, ажырашуудан, мамилени токтотуудан же балдарды жоготуудан коркушат.
Мыйзамдар да жабырлануучуларга жетиштYY жардам кeрсeтпeй, зордукчуга чара кeрбeй турганын моюнга алуу керек. Yй бYлeлYк зомбулуктан жабыркагандарга башкача айтканда бардык эле аял мыйзамды, укугун коргогонду билбейт, ал эми мамлекеттик укук коргоо органдары жана башка органдар керектYY толук, ар тараптуу жардам кeрсeтYшпeйт анын ичинде социалдык, медициналык, психологиялык жана укуктук ресурстар жeнYндe маалымат жок, берилбейт.
Бул кeйгeй калктын бардык социалдык катмарларына мYнeздYY, бирок социалдык жактан кемчилиги бар YЙ-бYлeлeргe кeбYрeeк таасир этет.
Кыргызстандын ар бир облусундагы кризистик борборлордун бар экендигин дагы билбеген кыз-келиндер жок эмес, YЙ бYлeлYк зомбулуктун курмандыктарына кызмат кeрсeтYYлeрдYн басымдуу бeлYГYн аялдарды коргоо максатында кризистик борборлор ачылган "Сезим" кризистик жана психологиялык борбору, "Ак-ЖYрeк" моралдык-психологиялык борбору, "Аруулан" кризистик борбору медициналык, психологиялык жардам, кайрылуу телефондору, билим беруу жана билим берYY иш-чаралары кeрсeтeт. Тилекке каршы, жогоруда айтылгандай, YЙ-бYлeлYк зомбулукту алдын ала турган жана алдын алуучу мYнeзгe ээ болбогон юридикалык колдоо жок. КeбYнчe аз сандагы жабырлануучулар YЙ бYлeлYк зомбулукка жардам сурап YЙ бYлeлYк психологдорго кайрылышат. КeбYнчe алар 25 жаштан 30 жашка чейинки жаш жубайлар. Демек, YЙ бYлeлYк зомбулук-бул дYЙнeнYн бардык eлкeлeрYндe бар кeйгeй. Кыргызстанда YЙ-бYлeлYк зомбулук гендердик зомбулуктун эц кецири тараган тYPY болуп саналат. Жыл сайын eлкeдe кYHYмдYк турмушта жасалган мицдеген кылмыш катталат. 2022-жылы болжол менен 10.000 адам YЙ бYлeлYк зомбулуктан улам калкка социалдык-психологиялык жардам кeрсeткeн кризистик борборлорго жана башка адистештирилген мекемелерге кайрылышкан, алардын кeпчYЛYГY (92 пайыз) аялдар.ЭлкeбYЗдeгY Yй бYлeлYк зордук-зомбулукка байланыштуу мекендештерибизден коомдук сурамжылоо eткeргeндe тeмeнкYлeрдY айтышкан, "Энесинин токмок жегенин кeрYп eскeн кыз зомбулук кадимки кeрYHYш деп чоцойот", "Моюнуна дeцгeлeк илинип кордогон аялдын окуясы" ушул сыяктуу кeрYHYштeр YЙ бYлeгe, балдарга, аялга терс гана жактарын бериши маалым. Ар бир аял eзYн басынтканга, кемсинткенге эч качан уруксат бербеш керек.
Колдонулган адабияттар
1. Айтбаева, Ж.С. (2020). Правовые проблемы защиты от семейного насилия в отношении женщин. Вестник Ошского государственного университета, №1-3, сс. 146-151. EDN: LPDUVS.
2. Жаасынбек кызы, А., & Маманова, А. (2023). Yй бYлeлYк зомбулук: бYTYндeй коомдун кeйгeЙY. Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Укук, 1(2), 43-48. DOI: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 7. EDN: IAHKAM.
3. ^^ева, А., Жутанов, А., & Игамбердиев, Д. (2023). Yй бYлeлYк зомбулук азыркы Кыргызстанда социалдык кeйгeй катары. Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Укук, 1(2), 67-71. DOI: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 10. EDN: WYRWPB.
4. Кузняков Д.К. Роль стокгольмского синдрома в декриминализации домашнего насилия - 2019.
5. Кыргыз Республикасынын Конституциясы 05.05.2021-ж.
6. Yй бYлeлYк зомбулуктан сактоо жана коргоо жeнYндe мыйзам(КР 2020-жылдын 15-апрелиндеги № 41)
7. Семья и дети в России: современное состояние и перспективы развития: Монография / под общей ред. А.Ю. Гайфуллина. - Уфа: ИСЭИ УНЦ РАН, 2016.
8. Семерикова А.А., Анисимова Н.Р. Психологические особенности виктимного поведения женщин в ситуации домашнего насилия // Сервис в России и за рубежом. -2015.
9. Холостова Е.И. Социальная работа с семьей. М.: «Дашков и К», 2008.
