CC BY
6ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. УКУК
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПРАВО JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. LAW
e-ISSN: 1694-8661
№1(2)/2023, 79-84
УДК: 34.342.7 DOI: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 12
YЙ БYЛeдeГY БАЛДАРГА КАРАТА ЗОМБУЛУКТУН СЕБЕПТЕРИ
ПРИЧИНЫ ДОМАШНЕГО НАСИЛИЯ ОТНОСИТЕЛЬНО ДЕТЕЙ CAUSES OF DOMESTIC VIOLENCE AGAINST CHILDREN
Кулдышева Гулсара Кенжеевна
Кулдышева Гулсара Кенжеевна Kuldysheva Gulsara Kenzheevna
ю.и.д., профессор, Ош мамлекеттик университети
д.ю.н., профессор, Ошский государственный университет Doctor of Law, Professor, Osh State University
Газыбекова Айгуль Орозбаевна
Газыбекова Айгуль Орозбаевна Gazybekova Aigul Orozbaevna
окутуучу, Ош мамлекеттик университети
преподаватель, Ошский государственный университет Lecturer, Osh State University
Саймидинов Сырбек Базарбаевич
Саймидинов Сырбек Базарбаевич Symidinov Syrbek Basarbajewich
окутуучу, Ош мамлекеттик университети
преподаватель, Ошский государственный университет Lecturer, Osh State University
YH БYЛeдeГY БАЛДАРГА КАРАТА ЗОМБУЛУКТУН СЕБЕПТЕРИ Аннотация
Бул макалада авторлор зордук-зомбулукка кабылган балдардын психологиялык взгвчвлYктврYн мен тушунугунун бузулушу, депрессия, сексуалдык бузулуулар, садисттик каалоолор, автоагрессивдYY жYPYм-турумга, суицид тобокелдигине, адамдардын ортосундагы байланыштагы кыйынчылыктар, кунввлуу сезимдер деп эсептешет. Макалада балдарга карата уй-булвлук зомбулук квйгвйун чечуу учун системалуу жана интеграцияланган ыкманын зарылдыгы баса белгиленет. Негизги милдет-уй-булвлук зомбулукту алдын алуу жана токтотуу. Авторлор уй-булвлук зомбулуктун себептерин жана кесепеттерин аныктоо жана балдарга карата зомбулуктун алдын алуу учун приоритеттерди тузуу учун уй-булв институтунун ичиндеги ата-эне менен баланын мамилесинин тарыхый аспектилерин изилдешкен.
Ачкыч свздвр: жашы жете электер, уй булв, зордук-зомбулук, байланыш, мамиле, милдет, укук.
ПРИЧИНЫ ДОМАШНЕГО НАСИЛИЯ ОТНОСИТЕЛЬНО ДЕТЕЙ
Аннотация
В данной статье авторы рассматривают психологические особенности детей, переживших насилие, - это нарушение концепции "Я", депрессия, сексуальные расстройства, садистские наклонности, склонность к аутоагрессивному поведению, склонность к суицидальному риску, трудности в межличностном общении, чувство вины. В статье обосновывается необходимость системного и комплексного подхода к решению проблемы бытового насилия в отношении детей. Главная задача -предотвратить и пресечь насилие в семье. Авторами рассмотрены исторические аспекты взаимоотношений родителей и детей в рамках института семьи позволило выявить причины и последствия бытового насилия и сформулировать приоритеты профилактики жестокого обращения с детьми.
CAUSES OF DOMESTIC VIOLENCE AGAINST CHILDREN
Abstract
In this article, the authors consider the psychological characteristics of children who have experienced violence are the violation of the I concept, depression, sexual disorders, sadistic inclinations, the propensity to autoaggressive behavior, the propensity to suicide risk, difficultiesin interpersonal communication, feelings of guilt. The article substantiates the need for a systemic and integrated approach to solving the problem of domestic violence against children. The main task is to prevent and stop domestic violence. The authors examined historical aspects of the parent-child relationship within the framework of the Family Institute in order to reveal the causes and consequences of domestic violence and formulate priorities for the prevention of child abuse.
Ключевые слова: несовершеннолетние, семья, насилие, общение, взаимоотношения, долг, закон.
Keywords: minors, family, relationships, duty, law.
violence, communication,
Yй бYлe балдарды зордук-зомбулуктун бардык тYрлeрYнeн коргоого эц жогорку мYмкYнчYЛYккe ээ жана балага eзYн коргоону YЙрeнYYгe мYмкYнчYЛYк берет. Бириккен Улуттур Уюмунун Баланын укуктары боюнча Конвенциясында (БКК) YЙ бYлe баланын eсYШY жана жыргалчылыгы YЧYн табигый чeйрe деп айтылат. Адам укуктарынын ДYЙнeлYк декларациясы, жарандык жана саясий укуктар боюнча эл аралык пакт жана экономикалык, социалдык жана маданий укуктар боюнча эл аралык пакт YЙ бYлe коомдун негизги бирдиги деп жарыялайт.
Кыргыз Республикасынын мыйзамдары YЙ бYлeнY толугу менен сыйлоосун жана колдоосун талап кылат. Бирок, YЙ бYлe кичинекей балдар YЧYн да, eспYPYмдeр YЧYн да кооптуу жашаган жер болуп калышы мYмкYн. Ата-энелер жана YЙ бYлeнYн башка мYчeлeрY тарабынан жасалган балдарга карата зордук-зомбулукту алдын алуу жана кийлигишYY, катуу сeз менен кемсинтYY, психологиялык, физикалык жана сексуалдык зомбулук тYPYндe акыркы мезгилде гана зарыл чаралар катары каралды. Балдарга карата зомбулукка каршы кYрeшYY уй бYлeгe жана Yй шартына байланыштуу баланын укуктарын бузуу болгондо оор милдет болуп калат. Бул YЙ бYлeлYк иштерге аралашууга белгилYY бир каршылык бар экендигине байланыштуу, анткени ^ш^ген коомдордо бул жалпысынан "жеке аймак"деп эсептелет. Бирок ЮНИСЕФ адам укуктары, кадыр-баркты жана жеке актыкты сыйлоо балдарга жана чоцдорго толук жана бирдей урмат-сыйга ээ болушу керек деп эсептейт жана мамлекеттин бул укуктарды ишке ашыруу милдеттенмелери эшиктин алдында бYтпeйт. Балдардын муктаждыктарын кыянаттык менен пайдалануу жана кароосуз калтыруу балдардын eзYнe гана эмес, бYTYндeй YЙ бYлeгe, коомчулукка жана жалпы коомго терс таасирин тийгизет.
Зордук-зомбулук-бул "белгилYY бир иш-аракеттерди коркутуу жана мажбурлоо максатында коомдук субъектке карата зордук-зомбулукту же ар кандай коркутууларды колдонуу". Бул терминдин юридикалык аныктамасы физикалык таасирди (физикалык жаракат) же психикалык ^з менен коркутууну) камтыйт. Медициналык кeз караштан алганда, "зордук-зомбулук" деген термин физикалык зыян менен да тыгыз байланышта.
Заманбап мыйзамдар физикалык зыяндын тeрт TYPYH аныктайт: ден-соолукка зыян келтирбеген физикалык зыян, ден-соолукка жецил, орточо жана оор зыян. Башка eлкeлeрдeгY изилдeeлeр балдарды кордоо кeбYнчe ден-соолукка олуттуу зыян келтирбеген зыяндан ашпайт деп баса белгилешет.
Айрым окумуштуулардын (социологдор, психологдор жана криминологдордун) айтымында, eспYPYмдeргe карата зомбулуктун жыштыгы боюнча маалыматтар толук эмес жана саламаттыкты сактоо тутумундагы кемчиликтерден жана укуктук базадан улам жарым-жартылай гана CYрeттY чагылдырат, натыйжада бул кылмыштардын кeпчYЛYГY ачыкка чыкпайт.
Yй-бYлeлYк зомбулуктун кeбeЙYШYHYн себептеринин жана Кыргыз Республикасынын аймагында коомдун сабырдуу мамилесинин арасында бир катар себептер бар. Алардын арасында коомдогу туруксуз кырдаал анын ичинде жYргYЗYЛгeн eзгeрYYлeр, коомдун тYЗYЛYШYндeгY eзгeрYYлeр жана YCтeмдYк кылган идеологиянын жоголушу маанилYY орунду ээлейт. Мындай eзгeрYYлeрдYн эц маанилYY кесепети-YЙ-бYлeлYк институттун кризиси анын иштешинин бузулушу, бул YЙ-бYлeлYк мамилелердин гармониясыз болушуна алып келет.
Бул изилдее^н контекстинде MYЙ бYлeлYк зомбулук" деген сeздYн аныктамасы бYлeлYк мамилелердеги кордук кeрсeтYYнYн бир тYPYн билдирет аны енектеш же YЙ бYлe мYчeсY башка енектеш же YЙ бYлe мYчeсYHYн YCTYнeн бийликти жана кeзeмeлдY алуу жана сактоо YчYн колдонушат. мYй бYлeлYк зомбулук" деген термин физикалык, сексуалдык, эмоционалдык жана психологиялык иш-аракеттерди же башка адамга таасир эткен мындай иш-аракеттердин коркунучун камтыйт. Бул башка адамды мажбурлоо, манипуляциялоо, кемсинтYY, обочолонуу, коркутуу, эзYY же жарадар кылуу. ДYЙнe жYЗY боюнча изилдeeчYлeр балдарга карата кыянаттык менен мамиле кылууну жана аларды кароосуз калтырууну аныктоо YЧYн ар кандай критерийлерди колдонушат. Бул изилдeeнYн алкагында, жаман мамилени иш-аракеттердин тYрлeрY боюнча классификациялоонун кадимки ыкмасы колдонулган. Мыйзам бул изилдееде камтылган муктаждыктарды кордоонун жана эске албагандыктын бардык тYрлeрYн аныктайт,
- оозеки кемсинтYY-баланын мYнeзYнe таасир этYYгe, анын eзYн-eзY сыйлоо сезимин жана eзYн-eзY сыйлоо сезимин тeмeндeтYYгe багытталган оозеки зордук-зомбулукту камтыйт. Мындай кемсинтYY баланын социалдык жана эмоционалдык eнYГYYCYн жана ден-соолугун бузат. Оозеки кемсинтYY тYрлeрYнe кемсинтYY, кемсинтYY, кемсинтYY, кемсинтYY жана мыкаачылык сездер кирет, алар кемсинтерлик жана KYЛKYЛYY сездер, ошондой эле бала эч кандай баалуулукту билдирбейт, ал аянычтуу, CYЙYлбeгeн, каалабаган же жен гана бир нече адамга керек болгон баалуулукка ээ деп ырастаган билдирYYлeр;
- психологиялык зомбулук - бул атайылап жасалган оозеки же жYPYм-турумдук иш-аракет же баланы четке кагууга, кеземелдееге же изоляциялоого багытталган иш-аракеттин жоктугу, баланы кемсинтYY жана коркуу сезимин пайда кылуу, мындай зордук-зомбулукту алдын алган иш-аракеттин жоктугу. Психологиялык зомбулукка баланын мYЛкYнe атайылап зыян келтирYY, CYЙYктYY жаныбарына зыян келтирYY жана баланы бир нерсе кылууга мажбурлоо же баланы кеземелдее YЧYн коркутуу сыяктуу иш-аракеттер кирет;
- физикалык зомбулук-бул ата-эне же YЙ-бYлeнYн башка мYчeсY анын ичинде туугандары тарабынан балага карата жасалган зомбулук. 0спYPYмдYн ден соолугуна, жашоосуна, eнYГYYCYнe же кадыр-баркына зыян келтирилиши. Балага карата зордук-зомбулук аракеттердин ар кандай тYрлeрY бар, сабоо, тепкилее, муунтуу, чачты тартуу, чайкоо, тиштеп алуу, чымчуу, уулантуу, KYЙГYЗY, колундагы буюм же курал менен кол салуусу. Физикалык зомбулуктан кeбYнчe запкы жеген баланы eлYмгe алып келиши мYмкYн;с
- сексуалдык зомбулук-бойго жеткен eспYPYм баланы сексуалдык кумарлануу YЧYн колдонгон учурларды камтыйт. Баланы сексуалдык жактан кордоонун тYрлeрYнe кысым кeрсeтYY же балага жыныстык катнаш жeнYндe (жыйынтыгына карабастан), адепсиз иш-аракеттерди баланын алдындагы жыныстык мYчeлeрдY, балага порнография кeрсeтYY•
Акыркы изилдеелер керсеткендей, мектеп жашындагы зордук-зомбулук балдардын жана eспYPYмдeрдYн психикалык саламаттыгына терс таасирин тийгизет. Жыл сайын YЙ-бYлeдe физикалык жактан кордук керген eспYPYмдeрдYн санында неврологиялык бузулуулардын белгилери байкалган (кeбYнчe тынчсыздануу кeрYHYштeр). Чет элдик изилдeeчYлeр байкоосунда балдардын жана eспYPYмдeрдYн депрессиялык жана тынчсыздануу бузулууларынын eнYГYШY менен YЙ бYлeлYк зомбулуктун, айрыкча физикалык зомбулуктун ортосунда тYЗдeн-тYЗ окшоштукту белгилешет.
Азыркы учурда жана криминологдор YЙ-бYлeлYк зомбулук менен кылмыштуулуктун кeбeЙYШYHYн анын ичинде жашы жете электердин ортосундагы байланышты баса белгилешет. Башкача айтканда, балалык жана eспYPYм курактагы зордук-зомбулук баланын социалдашуусундагы кыйынчылыктар, учурдагы моралдык жана этикалык нормаларды eздeштYPYYДeгY кыйынчылыктарга алып келет, натыйжада зордук-зомбулукту алар бетен нерсе катары эмес, жYPYм-турумдун жол берилген YлгYCY катары кабыл алышат. Бул жагдай кылмыштуу иштерге, мисалы, киши eлтYPYY сыяктуу олуттуу кылмыштарга чейин балдардын жана eспYPYмдeрдYн катышуусуна eбeлгe тYзeт. Бул маалыматтар, албетте, YЙ бYлeлYк зомбулуктун себептерин жана психологиялык кесепеттерин аныктоо кeйгeЙYHYн шашылыш экендигин кeрсeтeт, бул кошумча иликтeeнY талап кылат.
Изилдeeгe катышкан eспYPYмдeрдYн кeпчYЛYГY аны ден-соолукка зыян келтирбеген физикалык зыян деп атоого боло турган физикалык зомбулуктун кeрYHYштeрY деп эсептешет. Аларга ички органдарга зыян келтирбеген, башына жана денесине тийген соккулар кирет. Физикалык зомбулукту физикалык жазалоо чараларынан айырмалаган негизги критерийлердин бири башкаларга кeрYнгeн кесепеттердин болушу (YCTYртeн алган жаракат) ж.б. Ден соолукка анча-мынча зыян келтирYY белгилери мисалы, гематомалар, мээнин чайкалышы, муундардын жабыркашы ж.б.
Социалдык кeйгeйлeрY бар YЙ-бYлeлeрдe (ата-энелердин алкоголдук ичимдиктерге же бацгизатка кeз карандылыгы, YЙ бYлeнYн кирешеси, жаштар тарабынан орточо кeрсeткYчтeн бир кыйла тeмeн деп классификацияланат). Физикалык зыяндын оордугуна жараша бeлYштYPYЛYШY анчалык деле айырмаланган эмес.
Демек, човдор дYЙнeсYHYн балдарга карата ачык зомбулугу айкын кeрYHYп турат, Бирок булар балдарды кордоонун катталган учурлары гана. Бирок канча бактысыз балдар YЙ-бYлeдe жана айлана-чeйрeдe зордук-зомбулукка дуушар болушат жана керектYY коргоону алышпайт, анткени алар eзYлeрYHYн тубаса кыйноочуларына мисалы, "татыктуу" бир тууганы, агасы, атасы, дене тарбия мугалимине каршы айыптар YЧYн коом тарабынан айыпталуудан коркушат. Ошондуктан, алар экинчисинин чабуулдарына чыдап, бул жYктY ийиндерине кeтeрYп жYPYшeт жана анын артында травматикалык психикасы бар кeптeгeн майып тагдырлар жашырылган, андан кийин коомдун катардагы мYчeсY, толук кандуу адам, кийинчерээк eсe албайт. Бирок балдар биздин келечегибиз, жана бул бизден аларды кантип чоцойтуп, кантип тарбиялай тургандыгыбыздан ^з каранды. Yй бYлeлYк институттун алкагында ата-энелер менен балдардын мамилеси адамзат тарыхында eзгeрYYДe.
Колдонулган адабияттар
1. Анисимова С.Г., Колбина Е.Ю. Дети, подростки, насилие: деви-антологический дискурс [на материалах республики Саха (Якутия)] // Научные проблемы гуманитарных исследований. 2011. №11.
2. Алексеева И. А. Жестокое обращение с ребенком: причины, последствия, помощь. М.: Генезис, 2005.
3. Бадонов А.М. Проблемы выявления жестокого обращения в условиях семьи // Вестник Бурятского госуниверситета. 2012. № 5.
4. Бадонов А.М. Становление модели агрессивного поведения в условиях семейного насилия // Вестник БГУ. 2014. № 5.
5. Белов В.Г., Парфенов Ю.А., Калугин А.М., Кирьянов В.М. Невротическая симптоматика у подростков в позднем периоде после психической травмы, связанной с насилием в семье // Ученые записки университета Лесгафта. 2012. № 4.
6. Белов В.Г., Парфенов Ю.А., Кирьянов В.М., Москаленко Г.В. Психологический статус подростков в раннем периоде после психической травмы, связанной с насилием в семье // Ученые записки университета Лесгафта . 2012. № 2.
7. Бессчётнова О.В. Детско-родительские отношения в контексте семейного насилия: социологический аспект // Известия ВПГУ. 2009. № 3.
8. Жаасынбек кызы, А., & Турсунбай кызы, Г. (2023). Актуальные проблемы агрессии подростков по совершению преступлений. Вестник Ошского государственного университета. Право, 1(1), 77-85. https://doi.org/10.52754/16948661 2022 1 8
