CC BY
13Уалиева Жанна,
«Неофит-Рильский» O^mYcmiK-Батыс университетi (Благоевград, Болгария), К^цыц жэне тарих факультетi, PhD докторанты
ЗАМАНАУИ ЦЫЛМЫСТЬЩ К^КЬЩТЬЩ САЯСАТ ЦАГИДАЛАРЫНА САЙ ОТАНДЬЩ ЗАЦНАМАДА К1НЭ ¥ГЫМЫН БЕК1ТУ МЭСЕЛЕЛЕР1
Кылмыстылыщпен кYрестщ негiзгi багыты Казахстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга дейiнгi кезецге арналган ^^ыктыщ саясат т¥жырымдамасына сэйкес, елдегi зандылык режимiн жэне ^^ьщтьщ жYЙенiн т^ра^тылыгын, сонымен коса колданыстагы Конституция шенберiнде ¥лттыщ ^кыщтыц карышты дамуын камтамасыз ететiн жYЙелi шараларды кажет етедi.
Казахстан Республикасы егемен мемлекет ретшде халыщаралыщ к¥кыкгыц дербес субъектюше айналганына ширек гасырдан астам уакыт гана еткен. Мындаган жылдарга созылатын адамзат тарихы Yшiн б^л мерзiм тенiздегi тамшыдай гана болсада бiздiн елiмiз Yшiн емiршен манызы бар жасампаз езгерiстер мен кайта ^¥руларга толы жылдар болгандыгы белгш. Когамдыщ катынастарды тYбегейлi кайта К^руды жYзеге асыру барысындагы мемлекеттiн ен басты мiндеттерiнiн бiрi осы езгерютердщ базасын жасактау болып табылады. Осы багытта Казахстан Республикасында мемлекетпк манызы бар кептеген шаралар жасакталып жYзеге асырылды. К^ыщтану тарихынын дэлелдеуi бойынша когамдыщ К¥былыс ретiндегi к¥Кыктын кайнар кездерi болып: езiнiн максаттары, кажеттiлiктерi жэне iс-эрекеттерiмен адам жэне т¥лганыц керiнiс беру ерiсi ретшде когам танылады. Адам емiрiнiн барлык YPДiсiндегi нормалары
адам, когам мен мемлекет арасындагы эртYрлi катынастарды реттейдi белгiлi бiр к¥^ы^тар мен мiндеттердi орната отырып олардын мYДделерiн ажыратады.
Елiмiзде жYзеге асырылып жащан экономикалык жэне саяси салалардагы тYбегейлi езгерiстер когамдагы дагдарыс к¥былыстарын тежейтш, тиiсiнше жагдайга сэйкес ^^ыктыщ
инфрак¥рылым к¥руды талап етедi.
Казакстаннын тэуелаздш жылдары iшiнде демократиялык жэне ^^ыктыщ мемлекеттiн с¥ранысына сай келетiн коргау
жYЙесi калыптасып, тиiмдi кызмет саласын калыптастырды. Дегенмен, мемлекеттiн коргау кызмет одан эрi дамытуды жэне жетiлдiрудi талап етедi. Осыган байланысты б¥л кызметтеп басты басымдык мыналар болуга тиiс: кылмыска карсы кYрес, зандылыщты жэне когамдыщ кауiпсiздiктi камтамасыз ету, азаматтардын к¥кыщтары мен бостандыгын коргау, мемлекеттiн кез келген б¥зушылывда жауап эрекетiнiн
б¥лтартпаушылыгын камтамасыз ету, кылмыстарды жылдам эрi толык ашу, кылмыс iстеген адамдарды эшкерелеу жэне кылмыстыщ жауаптылывда тарту, б¥зушылыктардын
алдын алу, кылмыска карсы кYресте азаматтармен бiрiгiп жYргiзу [1].
Кылмыстык жауаптылыщты бекiтетiн занды дэл эрi тиiсiнше колдану - кылмыстыщ б¥зушылыкты д¥рыс саралау, жауапкершшкп даралау жэне iстеген кылмыстыщ б¥зушылык Yшiн эдiл жаза тагайындау жолымен камтамасыз етiледi. Казахстан Республикасынын кылмыстык занымен т¥лганы кылмыстыщ жауапкершiлiкке тартудын негiзi - кылмыстыщ б¥зушылык к¥рамынын барлык белгiлерi бар эрекет. Кылмыстык б¥зушылык
к¥рамы женiндегi iлiм т¥лга эрекетшде накты кылмыс немесе кылмыстыщ терю кылык к¥рамы бар-жогын аныщтау непз^ ягни эрекеттi д¥рыс саралаудын теориялык базасы болып табылады.
Объективтiк айыптауга жол берiлмейтiндiгi женiнде кылмыстыщ занда бекiтiлген ереже iстелген кылмыстык б¥зушылы^тыц
кшэсшщ, ниетi мен ма^сатыныц мазм¥нына
№4 (40) 2015 ж. Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
тольщ эрi терец талдау жасауды мецзейдь Бул талаптарга ^арамастан тергеу жэне эдшсот органдарыныц ^ызмепнде кiнэ белгiлерiн аньщтау кезiнде жiберетiн ^ател^ер аз емес.
Кылмыстыщ жауаптылывда тартуга негiз болатын категория - тулганыц субъективтiк кшэс твщрепндеп суракгарды ^ылмыстыщ кодекстщ 19 бабы реттеген. Занда кшэнщ аныщтамасы усынылмаган. Отандыщ ^ылмыстыщ кодекс кшэнщ аныщтамасын бекiтпегенiмен, кейбiр елдердiн ^ылмыстыщ зацнамасынан кiнэнiн аныщтамасын кездестiруге болады. Беларусь Республикасы цылмыстыщ кодексiнiн 21 бабыныц 1 бвлiмiнде «кшэ - ^аса^аналыщ немесе абайсыздыщ нысанында врнектелген, тулганыц взi iстеген ^огамга ^аушт эрекетiне психикалыщ ^атысы» [2] деген аныщтама бекiтiлсе, Украина ^ылмыстыщ зацыныц 23 бабында «кшэ деп ^аса^аналыщ немесе абайсыздыщ нысанында болатын, ^ылмыстыщ зацда квзделген эрекет немесе эрекетсiздiкке жэне оныц зардаптарына психикалыщ ^атысы танылады» делiнген [2].
Бул елдердщ ^ылмыстыщ зацы кiнэнi тулганыц вз эрекетше психикалыщ ^атысы деп аныщтаса, ^ылмыстыщ зацнамасында кiнэнiн аныщтамасын беюткен тагы бiр ел ТYркменстан ^ылмыстыщ кодексiнiн 26 бабыныц (1) бвлшне сэйкес «кшэ - ^аса^аналыщ немесе абайсыздыщ нысанында болатын, тулганыц взi iстеген ^ылмысына саналы-ерiктi психикалыщ ^атысы» [2]. Бул елдiн зац шыгарушысы психикалыщ ^атысы угымыныц мазмунын ашатын, «саналы-ерiктi» психикалыщ ^атыс пркесш негiзге алады. ТYркменстан саналылыщ белпсшщ ар^асында абайсыздыщтыц аныщтамасында тулганыц вз эрекетшщ ^огамга ^ауштшк белгiсiн сезшетшш немесе сезiнбейтiндiгiне токгалган.
Кiнэнiн заци аныщтамасын тулганыц эрекетi мен зардаптарына психикалыщ ^атысы деп бекiткенiмен, Беларусь Республикасы мен Украина ТYркменстан зацымен салыстырганда, абайсыздыщтыц аныщтамасында тулганыц эрекет пен зардапты угынуы туралы ештеце айтпаган.
Бiздiн ^ылмыстыщ зац кшэнщ нысандары ^аса^аналыщ пен абайсыздыщтыц тYрлерiнiн белгiлерiн сипаттаумен гана шектелген. Кшэнщ мазмунын, мэнiн, нысанын жэне дэрежесш ашатын белгiлердi зац шыгарушы беютпей турып, оныц нысандарына тYсiнiктеме беру батыл ^адам. Эйткенi кiнэнiн белгшерш, мэнiн ашатын заци ^алыптас^ан аныщтаманыц болмауы ^ылмыстыщ ^у^ыщ бузушылыщты саралаудыц мацызды сатысы ^аса^аналыщ пен абайсыздыщтыц тYрлерiн аныщтау
кезiнде айтарлыщтай ^иындыщтар тугызады. Демек, ^ылмыстыщ жауаптылыщ институтын жетiлдiрудiн алгаш^ы ^адамын кiнэ угымы, оныц магынасы, мэнi, нысандары, кшэнщ белпс ретiнде сана, ерiк суракгарынан бастау ^ажет.
КР КК-нщ 19 бабы «кшэ» деп аталганымен, оныц мазмуны кiнэнiн аныщтамасын усынбайды. Кылмыстыщ кодекстiн 19б 1б «Адам взшщ кiнэсi аныщталган ^огамга ^аушт iс-эрекеттерi (эрекеттерi немесе эрекетсiздiгi) жэне оныц ^огамга ^аушт зардаптарыныц туындауы Yшiн гана ^ылмыстыщ жауаптылывда жатады» - деген тужырымдаманыц бойынан бiз тек кшэлшк ^агидасын бекiту жолын квремiз. Квптеген елдердiн: Ресей Федерациясы [2], взбекстан Республикасы [2], Азербайжан Республикасы [2], Кыргыз Республикасы [2], Тэжшстан Республикасы [2], Армения Республикасы [2] ^ылмыстыщ кодекстерi бундай ^агиданы жеке ^агидалыщ нормамен бекiткен.
Кылмыстыщ кодекстщ 19 бабыныц 2 бвлiмi кшэшз жауаптылывда жол берiлмейтiнiн, жауаптылыщ субъективтш кiнэлiлiк ^агидасы бойынша туындайтынын аныщтайды. Осы баптыц Yшiншi бвлiмi, кшэнщ тYрлерiн бекiтедi, кiнэнын угымын бул ережелерге ^арап аныщтау мYмкiн емес деп ойлаймыз. Кiнэнiн эр турше тэн вз I;асиеттерi жэне ютеген цылмысына деген тYрлi психикалыщ ^атыстылыгы болгандыщтан кiнэ нысандарын гана аныщтап кiнэнiн угымын ашуга болмайды. Кшэнщ аныщтамасын ^алыптастыру ^ылмыстыщ ку^ыщ теориясыныц Yлесiне тигендiктен, бiз бYгiнгi ^нге дейiн ^ылмыстыщ ^у^ыщ теориясында ^алыптас^ан кiнэ угымын ашатын квз^арастарды ыждагаттылы^пен зерделеу ^ажет деп шештiк.
Калыптас^ан тэжрибе бойынша кiнэнiн ^олдау тап^ан аныщтамасы психологиялыщ теорияга негiзделедi. Кейбiр зерттеушiлер кiнэнi «тулганыц iстеген эрекет Yшiн кiнэсi оныц ^ауштшгшде, эрекет ^аушт жагдайдыц внiмi» деп тYсiнетiн ^аушт жагдай теориясын артыщ кврдь Бул теорияныц ^асында кiнэнiн элеуметпк мэнiне квнiл бвлген авторлардыц пiкiрлерi елеусiз ^алса жвнсiз болар.
Fалымдардыц арасында кiнэнiн аны^тамасын багалы^ концепцияга орай тYсiндiрумен эуестенгендер болды. вткен гасырдыц орта шенiнде кiнэнiн «психологиялыщ» теориясын ^олдаушылар мен «багалы^» теориясын жакгаушылар арасындагы даулар шиеленiсi жогары нYктесiне жеткен. Багалы^ теорияны ^олдаушы авторлардыц бiрi «кiнэ - тулганыц вз ю-эрекеп (эрекетсiздiгi) жалпыга бiрдей мiнез-
62
К¥льщережесiнб¥затыныннемесекоршаFандарFа зардап келтiруi мYмкiн iс-эрекеттi (эрекетшздш) iстеу кезiнде каушаздш шараларына салFырт карауын сезiну дэрежесiне жэне кылмыстык зацмен корFалатын мYДделерге зардап кел^ру мYмкiндiгi барын болжау дэрежесiне соттын баFасы» [3, 71] деген пшр бiлдiрген. Автордын ойынша соны Казакстаннын тэуелсiз елдер ынтымактасты^ы жYЙесiне интеграциялану заманында т¥ракташан ¥Fымдар кайтадан ой елегшен еткiзудi талап етедi. Н.С. Балтыбекова нык орныккан кiнэнiн психологиялык теориясын сынай отыра, келесi т¥жырымдаманы ¥сынады.
Психологиялык теория бойынша т¥ЛFа кылмыс iстеу барысында реттелген немесе реттелмеген ережелердi б¥ЗFанын сезiну керек. Бiрак б¥ндай субъективтiк процестердi тшелей ешкiм бакылай алмайды, мазм¥нын ешкандай зантанушы, психолог аныктай алмайды, кшэш субъективтi к¥былыс ретiнде тек ютелген эрекеттiн объективтiк жаFдайларын талдау жэне баFалау жолымен бекiтуге болады [3, 69]. Сондыктан б¥л теорияны колдаушылар iстелген кылмыстык эрекеттiн субъективтiк касиеттерш талдау бойынша акикатка жету бiрiншiден, жинакталFан эрi дэлелдеме тYрiнде ресми пркелген объективтiк фактiлерге, екiншiден, к¥кыкколданушы, онын тэжiрибесi, бiлiктiлiгi жэне субъективтш ерекшелiктерiне тэуелдi деп шешкен.
АталFан концепцияны колданушылардын ен-бектерiне кез сала отыра, кшэ баFаланушы ¥Fым, кшэш баFалау эдiлсотты жYзеге асырушынын жэне накты кылмыстык iс бойынша жиналFан дэлелдемелердi баFалауFа катысатындардын крзыретшде деген корытынды^ы келдiк. Бiздiн баFытымыз кшэш к¥кыкколданушылардын санасынан тыс, объективтi акикат ретiнде ¥сынатын психологиялык теория, ейткеш кiнэнiн психологиялык концепциясы оны саяси, элеуметтiк жэне iзгiлiк т¥рFысынан баFа беруден арылтады. Кiнэнi сот тарапынан баFа берiп бекiту объективтi айыптауFа бет б¥ру. Психологиялык концепция соттан кiнэлiлiктi iшкi нанымы бойынша жазFыру емес, т¥ЛFанын iстегенiне шынайы психикалык катысын бекiтудi талап етедi.
Осы пiкiрдi ¥станатын авторлардын бiрi В.А. Нерсесяннын аныктамасында «кшэ сэйкес нысандармен аныкталатын, т¥ЛFанын кылмыстык занмен кезделген коFамFа кауiптi эрекетiне психикалык катысы деп танылады [4, 59]. Б¥л аныктамалардын бiр жактылыFы, кiнэнi т¥ЛFаныц ез эрекетiне тек психикалык
катысы деп карау. КiнэFа м¥ндай тар маFына беру, кылмыстын аныктамасына кайшы келедi. Кылмыстын мiндеттi белгiсi ре^нде кiнэнi тек кылмыскердiн ез эрекетше психикалык катысымен киындастыру мYмкiн емес. КоFам мен мемлекет тарапынан зиянды мшез-к¥лыкты сегудiн негiзi болатын кылмыстын мшдетп белгiлерiнiн бiрi ретiнде танылFандыктан, кiнэ - элеуметтiк категория [5, 27] деген автордын пшрш колдаймыз. Сондыктан кiнэнiн аныктамасына негiз болатын онын мазм¥ны, мэнi, нысаны, дэрежес сынды категорияларды ой елегiнен етюзу абзал. М¥ндай зерделеудiн аркасында, даулы болып отырFан кiнэ женiндегi проблемаFа байланысты тартыстар конструктивтi шешiлер ед1
Т¥ЛFанын ез эрекетi мен одан туындайтын зардабына психикалык катысын сана мен ерш ернектейтшд^ен, ол эрекет мен одан туындайтын зардаптын элеуметтшк жэне к¥кыктык жактарын сезiнедi немесе сезiну мYмкiндiгiне ие болады. 1стелгенш отырFан эрекетiнiн сипатын сезiну элемент т¥ЛFаны кылмыстык жауаптылыкка тарту C¥раFыншешуде манызды роль ойнайды, ейткенi т¥ЛFа еркiнiн баFытын аныктауFа дэйек болады. Сонымен барлык кылмыстык к¥кыкб¥зушылыктарда кiнэлi эрекетiнiн жэне одан туындайтын зардаптын коFамFа кауiптi мэнiн сезiнедi немесе сезiнуi мYмкiн. Касаканалык аныктамасында ескершген м¥ндай ереже абайсыздыктын аныктамасында кенже калFан.
Абайсыздыктын тYсiнiгiнде т¥ЛFанын ез эрекетше психикалык катысы аталмаFанымен, кшэнщ б¥л тYрлерiн аныктау кезiнде ол белп есепке алынбайды деген сез емес, ейткеш кшэлшщ тек эрекетшен туындайтын зардаптарына катысы бойынша жауаптылыкты
бекiту орынсыздыFын зан шытарушы да мойындайды. Осыны ескере отыра, зерттеуiмiздiц максаты - кiнэ, касаканалык жэне абайсыздык институтарын аныктайтын нормаларды логикалык бiрiздiлiкке келтiру.
Кшэнщ мазм¥ны кылмыстык колс¥Fу-шылыктын объективтш белгiлерiне Fана емес, зацдаFы кылмыстык к¥кыкб¥зушылыктын к¥рамынын к¥рылымына да тэуелдь Зан шыFарушы Yшiн елеусiз каетан кылмыстык к¥кыкб¥зушылыктын коFамFа кауiптiлiк сипаты мен дэрежесiн аныктайтын кептеген жаFдайлар, кылмыстык к¥кык б¥зушылык к¥рамынын шегiнен тыс к&^андыктан, кiнэ мазм¥нынын сыртында жатыр. Бiрак, бiз эр колс¥Fушылыктыц кiнэсi езiнiн объективтiк белгшер^ кiнэнi
№4 (40) 2015 ж Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
ауырлататын жэне жещлдететш мэн-жайлардан туратыны туралы 6rnMÎMÎ3 эр 6ip накты кылмыстык колсугушылык курамындагы кiнэ мазмуны кшэнщ нысанын, кылмыстык кукык бузушылыктыц субъективтiк жагын ашатын баска белгiлерiн, субъектшщ психикалык катыстылыгын аныктайтын объективтiк белгiлердi кездеу жолымен аныкталады деп пайымдауга мYмкiндiк бередi.
Талдауга жатарлык пшрлердщ бiрi кылмыс iстеген тулга тек эрекет мен оныц зардаптарына гана белгш бiр психикалык катыстылык танытпайды, сонымен катар, зацда бекiтiлген косымша объективтш белгiлерге де катыстылык бiлдiредi деген ой. В. Ткаченко «кшэш тулганыц ютеген объективтш белгiлерiне психикалык катысы» - деп аныктаган [6, 23]. Эйтседе, кiнэнiц психологиялык сипатымен тым эуестену кажетсiз деп санаймыз. Бiздiцше автор дэлдеп отырган объективтiк белгшер, кылмыстык кукыкбузушылык iстеген тулганыц сезшетш эрекеттiц когамга кауiптiлiгi белгiсiмен камтылган. Аныктама бiрбYЙiрге уксайды.
Сонымен кшэш нысандарга белудiц негiзi психикалык мазмуны оныц мэнш аныктаудыц келесi кадамы. Кiнэнiц мэнi элеуметтiк-саяси сипатка ие болады жэне оныц когамдык емiрдегi ролiмен тыгыз байланысты. Оныц мэнш ашатын сурактар бойынша эдебиетте тYрлi кезкарастар кездеседi. Эрекеттiц когамга кауштшш мен элеуметтiк касиеттерiн сезiну немесе сезiну мYмкiндiгi кiнэнiц элеуметтiк-психологиялык (материалдык) мазмунын кураса, субъектiнiц кылмыстык кукыкпен коргалатын социалистiк когам кундылыктарына терю катыстылыгы кiнэнiц - мэнi [7, 3] деген пшр айтылган.
К.А. Бакишевтщ ойынша кiнэнiц элеуметтiк мэнш ^з тулганыц бойында когамга жат кезкарастар, кагидалар мен дагдылар барын тYсiнетiн) когамга кайшылык немесе тулганыц ютеген кылмыстык эрекет мен оныц зиянды зардаптарына жеткiлiктi кецiл белмеуi немесе тиiсiнше карамауы курайды. Кшэш булай тYсiну бiр жагынан тергеу жэне сот органдарына субъектiнiц ойлау сипаты мен агымын, осыныц нэтижесшде кабылдаган шешiмiн, оныц санасына тYрлi жагдайлардыц эсер ету кYшiн угыну жэне оларды сэйкесiнше багалау мYмкiндiгiн берсе, екiншiден, тулганыц деструктивтi мшез кулкына мемлекет атынан кукыккоргау органдарыныц негативт багасын бiлдiредi [5, 28-29]. Fалым кiнэнiц мэнiн тулганыц когамга жагымсыз катысы санайтын жогарыдагы автордыц пiкiрiн жеткiлiксiз деп есептейдi. Оныц ойынша абайсыз
кылмыстардыц себебiн тек тулганыц когамга кайшылык багдарымен тYсiндiру жеткiлiксiз.
Эрекеттiц когамдык кауiптiлiгiне катысы аркылы субъектiнiц устанымын байкаймыз. Касакана кылмыс жасаган субъектi тiкелей езшщ санасы мен еркiн кылмыстык нэтижеге жету Yшiн багыттай отыра, кукыккоргау объектiлерi мен когам мYДделерiне тым жагымсыздык керсетiп, езiн саналы тYрде когамга карсы кояды. Сондыктан оныц жауаптылыгы абайсыздыкпен салыстырганда аурырак. Абайсыздык нысанында эрекетiн жYзеге асырып отырган субъект оныц мYмкiн болатын зардаптары туралы ойланбайды немесе осы зардаптарга тоскауыл болатын жагдайларды терiс багалауыныц салдарынан когамга кауiптiлiк сипатын сезшбейдь Субъектiнiц еркi когамныц мYДделерiне Ткелей багытталмайды, бiрак ол осы мYДделерге катысты зейiнсiздiк, алацгасарлык, укыпсыздык танытады.
Кiнэнiц мэнiн терец пайымдай отыра, бiз заманауи кукыктык саясат талабына жакын аныктаманы К.А. Бакишевтiц ойларынан таптык. Автор КК 19 бабын «кiнэ тулганыц iстеген эрекетiне немесе оныц жеке тулга, когам эрi мемлекет Yшiн зиянды зардаптарына кылмыстык зацмен кезделген когамга жат саналы-ерiктi немесе немесе тшсп емес психикалык катысы» редакциясында усынады [5, 29]. Мэнш, нысандарын, психикалык мазмунын ашатын белгiлердi топтастырган кiнэнiц мундай тYсiнiгi оныц нысандары бойынша жауаптылыкты бекiтуге колайлы.
Халыкаралык кылмыстык сотыныц Рим статутыныц 23бабында бекiтiлген «сотпен кiнэлi деп танылган тулга осы статуттыц ережелерiне сай жазаланады» (nulla poena sine lege) зацдылык кагидасы кiнэлi жауаптылык кагидасымен уштасып жатканын кере аламыз. Мазмуны бойынша бул кагиданы толыктыратын пастулаттар осы ережелердщ 30 бабында (мental element) сана элемент^ 32 бабында (мistake of fact or mistake of law) факпдеп кате, кукыктагы кате бектлген [8]. Осы Жаргыныц 30 бабындагы бекiтiлген ережеге CYЙенсек, тулга соттыц карастырылуындагы кылмыстык эрекетiнiц материалдык белгшерш угынып, оны саналы тYрде ютегеш эрi осы эрекеттi iстеу пигылы болгандыгы Yшiн жауаптылыкка тартылады жэне жазаланады. Ереженщ магынасы а)iстелген эрекетке катысты жэне b) тулганыц ютеген эрекетшен калыпты жагдайда туындайтын зардаптарына катысты пигылды бiлдiредi. Айтылып отырган баптыц 3 белiмiне
кез салса^, бап т^лга эрекетiндегi саналылыщ -жагдайдыц а^и^ат екенш жэне осы жагдайда зардап туындайтынын сезiнудi аныщтау ма^сатында ^олданылады, ал пигыл бекер емес деп тYсiндiрiледi. Сонымен ^атар, Рим статутыныц 32б 1б бойынша ^ылмысыныц тиiстi субъективтiк элементтерiн фактiдегi ^ате жовда шыгарса, т^лганы ^ылмыстыщ жауаптылы^тан босатуга негiз болды.
Олай болса, фактщен жацылысу барысында т^лга ез эрекетшщ (эрекетшздтнщ) ^огамга ^ауштшгш ^гынбаган болса жэне ютщ мэн-жайлары бойынша ^гына алмаган болса не ^огамга ^аушт зардаптардыц туындауы мYмкiн екенiн алдын ала болжап бшмеген болса жэне ютщ мэн-жайлары бойынша оларды алдын ала болжап бшуге тиiс болмаса немесе бiле алмаган болса, ^огамга ^аушт зардаптардыц туындауын алдын ала болжап бiлген, жеткткп негiздерде оларды болгызбауга болады деп есептеген не езшщ психикалыщ-физиологиялыщ ^асиеттершщ ^ысылтаяц жагдайлар талаптарына немесе жYЙке-психикальщ ауыртпалыщтарга сэйкес келмеуi салдарынан осы зардаптарды болгызбауга шамасы келмеген болса, юнэиз деп танылып, жауапкершiлiкке тартылмауы тиiс.
Бiз сез ^ылып отырган, халыщаралыщ ^ылмыстыщ соттыц Рим статутыныц «Кылмыстыщ к¥^ыщтыц жалпы ^агидалары» деп аталатын 3 Белiмiнде бекiтiлген жалпы танылган ережелер кез келген мемлекеттщ езi тарапынан ^огамдыщ ^ндылыщтары мен
мYДделердi кылмыстык к¥кыкб¥зушылыктан КорFау, кылмыстык жауаптылыктын негiзiн аныктау, кылмыстык кудалау, кылмыстылыкты алдын алудын халыкаралык к¥кыктык нормаларын жYзеге асыру, мемлекеттщ келюмдш мiндеттемелерiн орындаудын кепiлi болFандыктан, осы ережелердiн отандык заннамада танылып, бекiтiлуi кепiлдi iс кылудын амалы.
Халыкаралык жалпы танылFан каFидалардын мецзеушше т¥ЛFанын iстеген эрекетiне, одан туындаFан зардапка деген пиFылы мен ¥Fынуы болFанда Fана жауаптылыктын негiзi бар. Бiздiц зан тек кана кшэ нысандарын сипаттау бырысында осы ережелердi ¥станады. Д¥рысы отандык кылмыстык занда алдымен кiнэнiн ¥Fымына, онын мазм¥нына тYсiнiктеме берген болар едi. Одан сон осы тYсiнiктеменiц белгiлерiне лайык кiнэ нысандарыныц мазм¥нын берген абзал.
Олай болса, жоFарыда келтiлiрген ойлар келес корытынды шыFаруFа дэлел болып отыр. Казакстан Республикасы кылмыстык кодексшщ кiнэ деп аталатын 19 бабында зац шыFарушы кiнэнiн тYсiнiгi емес, кiнэлi жауаптылык каFидасынын аныктамасын берген. Онын орнына, Казакстан Республикасынын кылмыстык кодексшщ 19б. 1б. - «кшэ т¥ЛFаныц iстеген iс-эрекетi мен одан туыц^ан зардабына психикалык катысы» дей отыра, одан эрi мэтш бойынша к¥растырылса деген ой бiлдiремiз.
^олданылFан эдебиеттер Ti3iMi
1. Казахстан Республикасы Президентiнiц 2009 жылгы 24 тамыздагы №858 «Казахстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга дейiнгi кезецге арналган саясат т^жырымдамасы туралы» Жарлыгы «Егемен Казахстан» 28.08. 2009. № 281-283.
2. www.legislationline.org/m/documents/section/...
3. Балтыбекова Н.С. Проблемы определения понятия вины в уголовном праве. // Вестник КазНУ: Сер. Юридическая. - 2005. - №1. - 145с.
4. Нерсесян В.А. Неосторожная вина: проблемы и решения // Государство и право. 2000. - №4. -С. 59-70.
5. Бакишев К.А: Уголовный закон в борьбе с неосторожными преступлениями: Монография. -Караганда: КарЮИ МВД РК имени Б. Бейсенова, 2009. - 244 с.
6. Ткаченко В. Вина: понятие, виды. Teise. Право. 22. Совершенствование форм и методов борьбы с преступностью в Литовской ССР. Сборник научных трудов. - Вильнюс. 1989. - 139 с.
7. Трухин А.М. Сущность умышленной и неосторожной вины в советском уголовном праве // Вопросы повышения эффективности борьбы с преступностью. Томск, 1980. - 137 с.
8. Халыщаралыщ ^ылмыстыщ сотыныц Рим Статуты // www.un.org/ru/law/icc/
66
№4 (40) 2015 ж Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
Мацалада Казацстан Республикасыныц жэне ТМДелдертщ цылмыстыц зацнамасы мысалында ктэт аныцтау проблемалары царастырылган, автор цылмыстыц цуцыц теориясындагы юнэ угымы мен мазмунын, оныц тYрлерi мен нысандарыныц аныцтамаларын зерттеген эр1 ктэлг жауаптылыцты беютетт цылмыстыц зац нормаларыныц цылмыстыц цуцыцтыц жалпы танылган цагидаларына сэйкестт мэселелерi талданган.
Тушн свздер: цылмыс, цылмыстыц жауаптылыц, цылмыстыц жауаптылыцтыц неггзг, юнэ, цасацаналыц, абайсыздыц.
В статье на примере уголовного законодательства стран СНГ и Республики Казахстан рассматривается проблема определения вины, автором изучены существующие в уголовно-правовой теории понятия и содержание вины, определения форм и видов вины, также проанализированы вопросы соответствия норм уголовного закона, закрепляющих виновную ответственность общепризнанным принципам уголовного права.
Ключевые слова: преступление, уголовная ответственность, основание уголовной ответственности, вина, умысел, неосторожность.
In article on an example of the criminal legislation of CIS countries and the Republic ofKazakhstan the problem of definition offault is considered, the author studied concepts existing in the criminal and legal theory and the content of fault, definition of forms and types of fault as questions of compliance ofstandards of the criminal law fixing guilty responsibility to the conventional principles of criminal law are analysed.
Keywords: crime, criminal liability, the basis for criminal liability, guilt, intent, negligence.
Жанна Уэлиева,
«Неофит-Рильский» Ощустш-Батыс университет (Благоевград, Болгария) кук;ык; жэне тарих факультет^ PhD докторанты
Заманауи кылмыстык кукыктык саясат кагидаларына сай отандык заннамада кшэ угымын бекпу мэселелерi
Уалиева Жанна,
Юго-Западный Университет «Неофит-Рильский» (Благоевград, Болгария) правно-исторический факультет, PhD докторант
Проблемы определения вины в отечественном законодательстве, соответствующей принципам современной уголовно-правовой политики
Zhanna Ualieva,
South-West University„NeofitRilsky" (Blagoevgrad, Bulgaria) Law and History Faculty, PhD student
Problems of determination of guilt in the domestic legislation, consistent with the principles of modern penal policy
