CC BY
46№ 2 (38) 2015 ж. Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
Ак;панов Арыстан Некеш^лы,
Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттыщ университетШц щылмыстыщ-щущыщтыщ пэндер кафедрасыныц профессоры, зац гылымдарыныц докторы, профессор, Цазащстан Республикасыныц 1шк гстер министрлШмц ецбег1 ацген щызметкер1
БалFынтаев Эсет ОралFазы¥лы,
Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттыщуниверситетШц цылмыстъщ-ц^цъщтъщ пэндер кафедрасыныц ага ощытушысы, PhD доктор
КЫЛМЫСТЬЩ ПРОЦЕСТ1К КЕЛ1С1МД1
ктеьщтьщ РЕТТЕУДЩ ОЛЦЫЛЬЩТАРЫ
Каза^станныц реформаланган ^ылмыстыщ ю жYргiзу зацыныц басым багыттарыныц бiрi ретiнде адам мен азаматтыц к¥^ыщтары мен бостандыщтарын ^оргау принциптерiне непзделген ^ылмыстыщ iс бойынша iс жYргiзудi жещлдету мен жеделдету табылды.
Осы ма^сатта 1 ^ацтар 2015 жылы зацды кYшiне енген жаца Казахстан Республикасыныц ^ылмыстыщ жэне ^ылмыстыщ ю жYргiзу кодекстерiнде бекiтiлген iс жYргiзу келiсiм институтын ерекше атауга болады.
Аталган институтты зацнамалыщ дамыту ^ылмыстьщ iс жYргiзу ^^ыгын жетiлдiрудiц непзп багыттарыныц бiрi ретiнде 2010 - 2020 жылдарга арналган Казахстан Республикасыныц к^ыщтыщ саясат Т^жырымдамасында бекiтiлдi [1].
Осыган байланысты аталган ма^аланы бiз, осы институттыц бiр^атар мэселелерше то^талып кеткендi жен кврдiк.
1с жYргiзу келiсiм институты ^ылмыстыщ ю жYргiзу кодексiнде 2 нысанда жасалады екен. Бiрiншi - кiнэнi мойындау туралы мэмiле жэне екiншiсi - ынтымакгастыщ туралы келiсiм [2].
Бiрiншi тYрi - сезiктi, айыпталушымен мэмше жасау негiзiнде ^ылмыстарды тергеу мен сотта ^арауды жецiлдетуге багытталса, екшшю - аса ауыр ^огам мен мемлекетке ^ауш твндiретiн ^ылмыстарды ашу мен тергеу ма^сатында жасалады.
Жалпы, зац шыгарушымен процессуалдыщ нысанды дифференциациялауда эр^ашанда ^ылмыстыщ iс бойынша ^атысушылардыц кдоыктары мен бостандыщтарын мYмкiндiгiнше максималды тYрде ^амтамасыз ету тиiс.
Казахстан Республикасыныц ^ылмыстыщ iс жYргiзу кодекс бойынша ^ылмыстыщ iс бойынша сот^а дейiнгi тергеу ая^талган кезде тергеуште сезiктi мен оныц ^оргаушысын, жэбiрленушi мен азаматтыц талапкер, азаматтыц жауапкер мен олардыц вкiлдерiн ^ылмыстыщ ю материалдарымен таныстырып, ол туралы хаттама жасауды квздейтiн нормалар бар (37-тарау. Тергеу эрекеттерiн жYргiзудiц ая^-талганы туралы хабарлау жэне ^ылмыстыщ процеске ^атысушыларды ^ылмыстыщ iстiц материалдарымен таныстыру).
Жаца кодекс нормаларын талдау кезвде ^ылмыстыщ iс материалдарымен таныстыру процедурасы iс жYргiзушiлiк келiсiм жасауды реттейтш кодекс нормаларында зац шыгарушыныц назарынан тыс ^алгандыгын ацгартады.
Мысалы, кiнэнi мойындау туралы мэмiле жасаганнан кейiн тергеу мен iс жYргiзушiлiк эрекеттердi жYргiзу ^ажет етiлмейтiн болса, тергеу ая^талган болып прокурор айыптау актiсiн жасамай, жасалган мэмiленi дереу сот^а жiбередi. Бiздiц ойымызша, ^ылмыстыщ процестi жеделдету мен жецiлдету аясында сезiктi,
айыпталушыны кылмыстык ю материалдары-мен таныстыруды квздемеудщ д^рыстыгы кYмэн тудыртады.
Кылмыстык iс жYргiзуге катысушы сезiктi, жэбiрленушi, азаматтык талапкер мен жауапкердi кылмыстык iс материалдарымен таныстырмау келесiдей олардыц к¥кыктарыныц шектелуiне алып келуi мYмкiн:
- iс жYргiзушiлiк келiсiмдi жасау кезiнде тараптардыц сот тврелiгiне кол жетiмдiлiгi шектелiнедi;
- сез^шщ коргану к¥кыгы шектелiнедi;
- жэбiрленушшщ коргану к¥кыгы шек-телiнедi;
- ю материалдарымен танысу барысында втiнiштер берiлуi мYмкiн, олар караусыз калады;
- ю материалдарымен таныстыруды квздемеу, ю жYргiзушiлiк келiсiмдi енгiзу аркылы кылмыстык iс бойынша iс жYргiзудi сырттай вндiрiске айналдыруга жол беруге болмайды деген пiкiрдемiз.
Тиiсiнше, iс жYргiзушiлiк келгамнщ екi нысаны бар екецщгш ескере отырып, оларды жасаудыц тэр^бш реттейтiн нормаларга тараптардыц iс материалдарымен таныстыру туралы процедураны квздеу кажет. Ол Yшiн iс жYргiзушiлiк келюм процедурасында сезiктi, айыпталушыныц, жэбiрленушшщ кылмыстык iс материалдарымен танысуды квздейтiн кылмыстык iс жYргiзу кодексшщ тиiстi нормасына (37-тараудыц нормаларына) сiлтеме жасау аркылы 617, 621-баптардыц нормаларында ереже квздеу кажет.
Ескерiп вту керек, Ресей Федерациясыныц кылмыстык iс жYргiзу кодекшнде сотка дейiнгi ынтымактастык туралы келiсiмдi реттейтiн нормаларда айыпталушы, жэбiрленушiнi кылмыстык iс материалдарымен таныстыруды реттейтiн тарауга сiлтеме жасау аркылы б^л тэртшт мiндеттi еткен [3].
Сонымен катар, сезiктi мен жэбiрленушiнi кылмыстык ю материалдарымен таныстыру зацнамалык кврiнiс табатын болса, келесiдей мэн-жайларды мiндеттi тYрде ескеру кажет:
1) кiнэнi мойындау туралы мэмiле бойынша жэбiрленушiнi кылмыстык iс материалдарымен толык тYрде таныстыруга болады, ынтымактастык туралы келiсiм аясында жэбiрленушiнi осы келiсiмдi коспаган бвлшнде кылмыстык iс материалдарымен таныстырылу мYмкiндiгiн ескеру;
2) сезiктi, айыпталушы кшэш мойындау туралы мэмiле мен ынтымактастык туралы келiсiм кезiнде толыгымен кылмыстык iс
материалдарымен таныса алады.
М^ндай талаптарды орнату ю жYргiзушiлiк келiсiм барысында жэбiрленушшщ келюмш ескерiлетiндiгiне немесе ескерiлмейтiндiгiне байланысты. Сондай-ак, м^ндай келiсiмдер жасауда к¥пиялыкты камтамасыз ету себеп-терiмен айкындалады.
Кшэш мойындау туралы мэмше мен ынтымактастык туралы келiсiм аясында сезiктi, айыпталушы мен оныц коргаушысын кылмыстык ю материалдарымен таныстыру тергеудщ жагдайымен байланысты сезшп, айыпталушыныц белгiлi-бiр себептерiмен ю жYргiзушiлiк келiсiм жасаудан бас тартатын болса, б^л оны жалпы тэртш бойынша взiнiц к¥кыктарын коргауда ыкпал етедi.
1с жYргiзушiлiк келiсiмнiц ынтымактастык туралы келiсiм нысанында карастыруды кажет ететiн бiр мэселе, ол сезшт1, айыпталушымен сотталушыныц тергеумен ынтымактастык туралы келюм жасаганнан кейiн, осы келгамнщ нысанасы болып табылатын кылмыстарды ашу мен тергеу жYргiзiлiп сезiктiлер аныкталып, бiракта объективтi себептермен (сезiктi, айыпталушы немесе сотталушыныц кайтыс болуы жэне т.б.) айыптау Yкiмi шыкпай калган жагдайда ынтымактастык жасаган т^лгага катысты кылмыстык iс пен оныц берген дэлелдемелш мацызы бар акпараттарыныц тагдыры не болатыны белгiсiз.
Б^л жагдайда бiздiц пiкiр бойынша сезiктi, айыпталушы немесе сотталушы ынтымактастык туралы келюмде кврсетiлген барлык шарттарды орындап, баска кылмыстарды ашуга багытталган айгактар берд^ осыган байланысты айыптау тарабы да взшщ келiсiм аясындагы мiндеттерiн орындау кажет. Себебi, сезiктi, айыпталушыга катысты келiсiмнiц шарттарын айыптау тара-быныц орындамауы жагымсыз салдарга алып келуi мYмкiндiгiн жокка шыгармайды.
1с жYргiзушiлiк келiсiм барысында туындай-тын тагы бiр мэселе, ол жаза тагайындау. Осындай келiсiмдер бойынша сезiктi, айыпталушыны ынталандыруга багытталган себеп, ол жасалган кылмыс Yшiн квзделген жазадан твмен жаза алу болып табылады. Б^л с^рак жасалатын мэмiлелердiц негiзгi шарттарыныц бiрi екендiгi свзсiз. Казакстан Республикасыныц кылмыстык кодексiнiц 55-бабыныц 3-бвлiгiне сэйкес «Жеделдетшген сотка дейiнгi тергеу ютер^ сондай-ак iс жYргiзу келiсiмiнiц барлык шарттары орындалган iстер бойынша жасалган кылмыстык к¥кык б^зушылык Yшiн жазаныц мерзiмi немесе мвлшерi осы Кодекстщ Ерекше
№ 2 (38) 2015 ж Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
бeлiмiнiц raidi бабында кезделген жазаныц нег^рлым ^атац typîhîr ец жогаргы Mep3ÎMÎHÎ4 немесе мелшершщ жартысынан аспауы raie» делшген [4].
1с жYргiзушiлiк келюм аясында жазаны жецшдетудщ мeлшерi зацда накгы бекiтiлуi тиiс жэне еш^андай балама норманы кездемеу тиiс.
Тшсшше, бiздiц niKip бойынша аталган норма накгылануды талап етедi. Себебi, ic жYpгiзушiлiк келюмнщ кiнэнi мойындау туралы мэмше нысаны онша ауыр емес, ауырлыгы орташа жэне ауыр ^ылмыстар бойынша жасалса, екiншi жагдайда ынтымакгастьщ барлыщ санаттагы ^ылмыстар бойынша жасалады. Осы т^ргыда алганда жогарыда аталган ^ылмыстыщ кодекс нормаларында ic жYpгiзушiлiк келгамнщ ^ылмыс санаттары бойынша жаза тагайындау еpекшелiктеpi еcкеpiлмей калган. 1с жYpгiзушiлiк келiciм жасалатын барлыщ ^ылмыс санаттары бойынша Ерекше бeлiмiнiц raidi бабында кезделген жазаныц нег^рлым ^атац тYpiнiц ец жогаргы меpзiмiнiц немесе мелшершщ жартысын тагайындау тиiciнше эдш болады деп айта алмаймыз.
Бiздiц ойымызша, белгш^р ^ылмыстыщ б^зушылыщ Yшiн кезделген жазадан repi нег^рлым жецiл жаза тагайындау кезiнде ^ылмыс санатын ескеру ^ажет. Осыган бай-ланысты аталган нормага ^сыныс pетiнде келеciнi айтамыз:
- ic жYpгiзушiлiк келiciмнiц кшэш мойындау туралы мэмiле нысаны бойынша онша ауыр емес жэне ауырлыгы орташа ^ылмыстар бойынша жазаныц меpзiмi мен келемш кезделген ец ауыр жаза мелшершщ тец жартысынан аспау керек;
- ауыр ^ылмыстар жасаган жагдайда жазаныц меpзiмi мен кeлемi ^ылмыстыщ кодексте кезделген ец ауыр жаза тYpiнiц Yштен екшнен аспау тиic.
Кepнектi болу Yшiн келеciдей мысал келтipуге болады: 5 жыл бас бостандыгын айыруды кездейтш орташа ауырлыщтагы ^аса^ана жасалган эрекет Yшiн ic жYpгiзушiлiк келiciм бойынша жаза тагайындалган болса, тYпкiлiктi Yкiмде жаза меpзiмi 2,5 жылды к^райды. Ауыр ^ылмыс Yшiн кълмыстык; кодекстщ ерекше бeлiмiнде кезделген жаза мeлшеpi 8 жыл болса, келiciм жасаганнан кейiн тагайындалатын бас бостандыгын айыру меpзiмi 5,3 жылды к^райды.
Тура осындай талапты жеделдетiлген тэpтiптегi сот^а дейiнгi eндipic аясында да ^олдануга болады.
Аталган кpитеpийдi ^олдану cезiктiмен жасалган эpекеттiц ^огамга ^ауштшк децгешн ескере отырып, эдiлдiк пpинципiне сэйкес келед^ Сонымен ^оса, бiздiц ойымызша кезделген жазадан жецiлдipек жаза тагайындау институтыныц нормалары тек ^ана ic жYp-гiзушiлiк келiciмнiц кшэш мойындау туралы мэмше тYpiне ^атысты ^олдану керек.
Ал ^ылмыстыщ топ жасаган ^ылмыстарды, езге де адамдар жасаган аса ауыр ^ылмыстарды, сондай-а^ экcтpемиcтiк жэне теppоpиcтiк ^ылмыстарды ашуга жэне тергеуге ыщпал ету кезшде барлыщ санаттагы ^ылмыстар бойынша ынтымакгастыщ туралы келiciмге ниет бiлдipген адамды мiндеттi тYpде мYлдем ^ылмыстыщ жауаптылы^тан босату туралы мэcеленi ^арастыру ^ажет.
ПайдаланылFан эдебиеттер тiзiмi
1. «Казахстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга дейiнгi кезецге арналган
саясат т^жырымдамасы» Казахстан Республикасы Президентiнiц 2009 жылгы 24 тамыздагы №858 Жарлыгымен бекiтiлген // http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U090000858_
2. Казахстан Республикасыныц ^ылмыстыщ-процеспк кодексi. - Алматы: ЮРИСТ, 2014. - 344 б.
3. Уголовно-процессуальный кодекс Российской Федерации. - М.: Проспект, КноРус, 2013. -256 с.
4. Казахстан Республикасыныц 2014 жылгы 3 шiлдедегi № 226-У Кылмыстыщ кодексi (2014.07.11. бершген взгерiстер мен толыщтырулармен) / ^йр://опНпе^акоп^/ОоситеП^ос_ id=31575294#activate doc=2
Мацалада Казацстан Республикасыныц цылмыстыц ic ЖYргiзу кодекстщ жаца редакциясына енг1зтген ic ЖYргiзу келiciм институтыныц нормалары талданган. Авторлар ic ЖYргiзу келiciмi
бойынша сотца дейтгя тергеудщ аяцталуы кезтде сезжтШ цылмыстыц ic материалдарымен таныстыру процедурасыныц квзделмейтiндiгiн атап, бул процедураны eHeisydiусынады. КелШмдт ic ЖYргiзуде цылмыстыц санатыц ескере отырып сотпен жаза тагайындауды дифференциациялау мэселес царастырылган.
TYuin свздер: Цазацстан Республикасыныц цылмыстыц сот вндiрici, мнэм мойындау туралы мзмые, ынтымацтастыц туралы келiciм.
В статье проанализированы нормы института процессуального соглашения, введенного новой редакцией Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан. Авторами обращается внимание на отсутствие процедуры ознакомления с материалами уголовного дела подозреваемого при окончании досудебного расследования заключением процессуального соглашения, предлагается ее регламентация. В согласительном производстве рассмотрена проблема дифференциации назначения судом наказания с учетом категорий преступлений.
Ключевые слова: уголовное судопроизводство Республики Казахстан, сделка о признании вины, процессуальное соглашение о сотрудничестве.
The article analyzes the norms of the institute ofprocedural agreement, a new revision of the Criminal Procedure Code of the Republic of Kazakhstan. The author draws attention to the lack of procedures for review of the case file of the suspect at the end of the pre-trial imprisonment procedural agreement, its regulation is proposed. In conciliatory production it deals with the problem of differentiation of the sentence, taking into account the categories of crimes.
Keywords: criminal legal proceedings of the Republic ofKazakhstan, the transaction about recognition of fault, procedural cooperation agreement.
Арыстан Некеш^лы Ак;панов,
Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия ^лттыщ кафедрасыныц профессоры, з.г.д., профессор, ^bi3MeTKepi
Эсет ОралFазы¥лы БалFынтаев, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия ^лтты^ кафедрасыныц ага о^ытушысы, PhD доктор
^ылмыстык; процестж келiсiмдi к^кыктык; реттеудщ олк;ылык;тары
Ахпанов Арыстан Нокешевич,
профессор кафедры уголовно-правовых дисциплин Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилева, д.ю.н., профессор, заслуженный работник МВД Республики Казахстан Балгынтаев Асет Оралгазыевич,
старший преподаватель кафедры уголовно-правовых дисциплин Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилева, доктор PhD
Пробелы правового регулирования уголовно-процессуального соглашения
Ahpanov Arstan Nokeshevich,
professor, Chair of criminal legal disciplinep. L.N. Gumilyov Eurasian National University, Doctor of Law, Professor, Honored Ministry o f Internal Affairs officer of the Republic of Kazakhstan. Balgyntayev Asset Oralgazyevich,
Ph.D., senior Lector of Chair of criminal legal disciplinep. L.N. Gumilyov Eurasian National University Gaps in the legal regulation of criminal procedural agreement
университетшщ кылмыстык-кдоыктык; пэндер Казахстан Республикасыныц 11М ецбеп сщген
университетшщ кылмыстык-кдоыктык; пэндер
