CC BY
0ЗАМАНАУИ БАГЫТТА ДЭСТYРЛI ЦАЗАЦ КОСТЮМ1Н ДАЙЫНДАУ
ЦАГИДАТТАРЫ
ОЛЖАБАЕВА ТУРДЫГУЛ
Абай атындагы ^азак улттык педогогикалык университетi, 2 курс магистранты Алматы к, ^азакстан Республикасы
Ацдатпа: Баяндамада эртYрлi мацсаттагы кшмдерге арналган жаца коркемдт жэне дизайнерлж шешiмдердi жасауга ыцпал ететiн шыгармашылыц ойлау memiKmepi мен бшммц гылыми эдютерт пайдалануга нeгiздeлгeн дэсmYpлi цазац косmюмi нeгiзiндe заманауи киiмдepдi цурастыру цагидаттары царастырылады. Сонымен цатар, цазipгi замангы ттн кэсторындарыныц ассортименттж ц^рылымын кецейту мэселеЫ царастырылуда.
Krnmmi свздер: Жобалау, цурастыру, заманауи кшм, онеркэсттт ондipiс, цазац косmюмi.
Аннотация: В доклад рассматриваются принципы конструирования современной одежды на основе традиционного казахского костюма, основанные на использовании механизмов творческого мышления и научных методов познания, способствующих созданию новых художественных и дизайнерских решений для одежды различного назначения. Вместе с тем рассматривается вопрос расширения ассортиментной структуры современных швейных предприятий.
Ключевые слова: проектирование, конструирование, современная одежда, промышленное производство, казахский костюм.
Annotation: The report discusses the principles of designing modern clothes based on the traditional Kazakh costume, based on the use of mechanisms of creative thinking and scientific methods of cognition, contributing to the creation of new art and de- sign solutions for clothes for various purposes. At the same time, the issue of ex- panding the assortment structure of modern enterprises with competitive products isbeing considered.
Keywords: design, construction, modern clothes, industrial production, Kazakh costume.
Kipicne
^азакстан 100 - ден астам халыктар мен улыстар туратын, эркайсысыньщ ез тарихы, салт - дэстYрлерi бар кепултты ел болып табылады, олардыц кейбiреулерi казiрri кезде улттык кшмшц элементтершде кершю табады. Соцгы жиырма жыл шшде дэстYрлi казак костюмi сэнгерлер мен кшм дизайнерлершщ шыгармашылыгы Yшiн саркылмас дереккезге айналды. ^азак костюмш дайындаудыц дэстYрлi технологиялары, оныц формалары, дизайны, эрлеу непзшде шыгармашылык идеялар, орындаудыц жаца технологиялары берiледi. ^азiрri замангы костюм топтамалары бай улттык мураныц назар аударарлык тартымдылыгын кебiрек керсетуде. Сонымен катар, заманауи киiм эртYрлi халыктар мен мэдениеттердщ дэстYрлi кшмдершщ элементтерiн эклектикалык стильде бiрiктiре алады.
^азiрri уакытта тутынушылар улттык кшмге кебiрек кызыгушылык танытады, олар семантикалык компоненттщ болуымен катар этникалык жэне аумактык индикатор ретiнде эрекет етедь Нарыктык катынастар мен катац бэсекелеспк жагдайында кез - келген ттн кэсшорныныц алдында турган ец езект мiндет - енiм ассортиментш кецейту жэне Yнемi жацарту.
Бэсекеге кабшеттшк проблемасы, бiр жагынан, сэн Yрдiстерiне тетеп беру керек, екiншi жагынан, енiмдi тYпнуска идеямен усыну керек жэне кэсшорынды жеткiлiктi пайда мен ешмдшкпен камтамасыз ету керек. Сондыктан казiргi замангы тiгiн кэсiпорындары гасырлар бойы сыналган, олардыц пайдасы тартымды тYPде жогалмаган, танымал мэдениетте сакталган
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
жэне бYгiнгi ^нге дейiн сакталган дэстYрлi улттык костюм непзшде ассортименттi кецейтуге багытталган. Кшм дизайныныц колданыстагы эдiстерiне шолу кшм ассортиментiн кецейтудш негiзгi багыттарыныц бiрi дэстYрлi улттык костюм негiзiнде дизайнерлш корытындылар жасау болып табылатындыгын керсетп [3],[4].
Киiм дизайны методологиясын эзiрлеудiц негiзгi багыты шыгармашылык кездш пайда болуынан бастап дизайнерлiк шешiм Yшiн жобалык кужаттаманы эзiрлеуге дейiнгi ендiрiстiк циклды шектеу болып табылады. Прогрессивт киiм дизайныныц негiзгi принциптерiн эзiрлеген Н.П.Ламанов [1] жаhандык тэжiрибеде бiрiншi болып дэстYрлi улттык костюмдер непзшде кшм жасады.
Материалдар мен эдктер1
ДэстYрлi казак костюмi Yшiн барынша ерекшеленетiн ерекшелiктердi курастыру мен трансформациялаудыц негiзгi кагидаттарын ескере отырып эзiрленген казiргi замангы киiм сэндеу дизайнына, стильдендiрiлген костюмдерде болуы тиiс дэстYрлi казак костюмi элементтершш негiзгi нысанына байланысты болады.
Сэндiк мотивтердш формасы мен символикасы арасында белгiленген байланыс бар. Ою - ернектердш тYC композициясына, белшектерге орналасуына, сондай - ак оныц токыма, пiшiн, техника жэне техника касиеттерше, кшмшц козгалатын бетшш шекарасына байланысты езгеру кабшетше Yлкен мэн берiледi.
ТYпнуска модификация курамыныц эртYрлi модельдерi композициялык орталыкты немесе пропорцияны (белштердш орналасуына байланысты) езгерту, шшшшц негiзгi массасын езгерту (гус схемасына, бетшш курылымына, материалына байланысты), жиектердш аныктыгы (оларды байлау, т1гу, тiгу аркылы астын сызу)аркылы жYзеге асырылады.. ТYC, сурет, текстура, материалдыц такырыптык бояуы, кiрiспе немесе Yлгiнi, тYC схемасын езгерту Yшiн материалдардыц эртYрлi комбинацияларын колдану.
Композициялык модификациялар деформацияларды тудырмай жэне модификация сапасын темендетпей алмастырулардыц ец кеп санын жYргiзуге мYмкiндiк бередi. Мундай белгшерге модификация туралы ец Yлкен деректердi тасымалдайтын касиеттерi жатады. Олар оцай танылады жэне енiмдi енiм ретшде гана емес, сонымен катар енеркэсштш ендiрiс объектiсi ретiнде сипаттауга мYмкiндiк бередi. Мундай касиеттерге мыналар жатады: курылымы, конфигурациясы жэне елшемдерi шшшдер, рельеф жэне элементтер (функционалды - декоративт!, курылымдык жэне декоративтi), бетп жаксарту, сондай-ак материалдыц курылымы, Yлгiсi жэне материалдардыц баска касиеттерi туралы мэлiметтер. Модификацияларды жобалаудыц блок-модульдiк эдютемеа екi iшкi процестен турады. Бiреуi модификацияныц визуалды бейнесiн жасауды бiлдiредi, екiншiсi оныц дизайнын негiздейдi
[4].
Кесте-1 Осы максатка жету Yшiн жумыста келесi гылыми жэне техникалык мiндеттер шешiлуi Yшiн кесте жасалды:_
1 ^азак улттык костюмш дэстYрлi жэне заманауи дайындау технологияларыныц теориялык негiздерiн аныкталады;
2 ^азак улттык костюмш дэстYрлi жэне заманауи дайындау технологияларыныц ерекшелiктерi керсетiледi;
3 ДэстYрлl казак костюм1 нег1з1нде заманауи ки1мдерд1 жобалаудыц эдютер1 мен технологиясына аналттикалык талданып, колжет1мд1 эдютер усынылады;
4 ^азак улттык костюмш дэстYрлi жэне заманауи дайындау технологияларын эдiстемелiк нускаумен усынылады.
Жогарыда айтылгандарга CYЙене отырып, жаца модификацияларды эзiрлеу процесi осы ассортименттеп декор элементтерiн тYрлендiру непзшде модификациялардыц бейнелi шешiмiн куру аркылы mymmh болады. Осы багыттагы жаца жумыстар эр тYрлi жеке
халыктардыц улттык кшмдерш зерделеу жэне оныц непзшде сэнд^ сураныска ие заманауи киiмдердi жасау мэселелерiне арналады [4].
Сурет-1 ^азак улттык эйелдер киiмi
т
Сурет-2 ^азак улттык кшмш заманауи дайындау Yлгiлерi
Тарихи картографиялык зерттеулер негiзiнде дэстYрлi казак костюмшщ элементтерi олардыц утилитарлык функцияларына карай жiктелдi. Утилитарлык функциялардыц минималды жэне максималды саны жасына жэне жынысына байланысты белгiленедi. ^азiрri замангы талап етшетш киiмдi курастырудыц непзп кагидаттары дэстYрлi казак костюмiнiц негурлым ерекшелiктерiн коса отырып, негiзгi белшектердщ трансформациясын есепке алуда жатыр. Буган дейiн ¥лттык киiм дизайны саласында бiрнеше жумыстар жYргiзiлiп, атак -дацкка ие болды.
Шеделбаев Л.К бiрнеше теориялык жэне эксперимент™ зерттеулер жYргiздi жэне модификациялар мен ец заманауи коллекцияларды бiрiктiру кезiнде халык костюмiнiц шыгармашылык трансформациясыныц формаларын аныктады. Эзiрленген ж1ктеме непзшде елiмiздiц ецiрiне байланысты казак халык костюмшш айрыкша белгiлерi айкындалды.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Сонымен катар, ол казак улттык костюмшш элементтерш жYЙелеп, казак халык костюмi элементтерiн компьютерлш киiм - кешекпен жобалау жэне композициялау Yшiн акпараттык база эзiрледi, сондай-ак талдау жасады [4].
^азак улттык киiмiн заманауи киiм жасау аспект1сшде жiктедi.
Жобалау процесшш непзшде эзiрленген концептуалды модельдi, сондай-ак тарихи-генетикалык технологиялар контекстiнде жYргiзiлетiн улттык костюмнш систематикалык пэнаралык зерттеулерiн ескере отырып, казактыц улттык дэстYрлерi непзшде заманауи кшм eндiрiсiн жобалау эдюнамасын эзiрлеуге талпыныс жасалды. Сонымен катар, улттык дэстурлерге негiзделген заманауи кшм Yлгiлерi мен заманауи киiм Yлгiлерiн жасау тэсiлдерi аныкталды [2].
Кшм ассортимент шц акылга конымды курылымын калыптастыру эдiстемесiн колдану негiзiнде дэстYрлi эйелдер улттык кшмдершш ассортиментi, сырткы келбет!, дизайны мен сэндiк мотивтершш классификациясы жасалды. ^азiрri замангы улттык эйелдер кшмдершш тутынушылык ассортиментi сырткы туршш барлык критерийлерiн ескере отырып эзiрлендi.
ДэстYрлi улттык костюмдi декор мен дэстYрлi маталардыц негiзгi элементтершш, сондай-ак утилитарлык, семантикалык, репродуктивт - акпараттык жэне эстетикалык касиеттерi бар костюм-образдыц Yйлесiмi ретiнде карастыруга болады [4].
Ец заманауи кшм элеуметпк, функционалдык, эргономикалык, эстетикалык, пайдалану, технологиялык жэне экономикалык касиеттерге ие бiртутас тутастыкты камтитын белшектер мен тYЙiндердiц жиынтыгы ретiнде карастырылады. Бул жагдайда eндiрiстiк процестiц функционалды тутастыгы мен шартты окшаулануы оны жYЙе ретiнде карастыруга мYмкiндiк бередi. Эндiрiстiк ортамен тозу колданыстагы техникалык факторлар мен ецдеу эдютершш барлык жиынтыгын камтиды.
ЖYЙе ретiндегi eндiрiстiк процестiц негiзгi компоненттерi eндiрiс объектiсi жэне технологиялык процесс ретшде эрекет ететш eнiм болып табылады, оныц iшiнде модификацияны эзiрлеу, конструкторлык - технологиялык кужаттаманы дайындау, буйымды кесу, безендiру процесi.
Алайда, казiргi замангы киiм дизайны саласындагы колданыстагы эзiрлемелер дэстYрлi улттык костюм мен заманауи кшм функцияларыныц бiр мезгiлде eзара iс-кимылына байланысты ассортимент™ курылымды кецейтуде камтамасыз етпейдi, бiрак сонымен бiрге бул жагдай улттык элементтерi мен жогары тутынушылык касиеттерi бар киiм eндiруде мYлдем жаца дизайн шешiмдерiн жасауды талап етедi [3].
Нэтижелер мен талдау
Демек, дэстYрлi казак киiмi негiзiнде заманауи киiмдердi курастырудыц гылыми шараларыныц болмауы киiмнiц сапасына керi эсерiн типзедг Сондыктан казiргi замангы киiмдердi жобалаудыц теориялык жэне эдiснамалык негiздерiн эзiрледiк. ¥лттык киiмге негiзделген заманауи киiмдердi жобалаудагы негiзгi киындык дэстYрлi улттык костюмнш утилитарлык, танымдык жэне семантикалык функцияларын, сондай - ак казiргi замангы киiмдердiц функцияларын есепке алудык.
Осылайша, арнайы, турмыстык киiмдердi курастыру саласында жYргiзiлген гылыми зерттеулердiц непзшде дэстYрлi казак костюмi негiзiнде заманауи киiмдердi жобалауга теориялык-эдiснамалык тэсiлдiц кажеттшп аныкталды. Дизайн бул жацасын курудыц жэне кандай да бiр тYрiн жацартудыц киын процесi екенi белгш колданыстагы нысан. ЖYЙелiк тэсiл барлык жагдайлар мен шектеулердi ескере отырып, колайлы шешiмдер жиынтыгынан ец озык техникалык, экономикалык жэне эстетикалык шешiмдердi тацдауга негiзделдi.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Пармон Ф.М. Русский народный костюм как художественно-конструкторский источник творчества. - М.: Легпромиздат, 1994.
2. Богданов К. Фольклорная действительность: перспективы изучения// Повседневность и мифология. - СПб.: Искусство, 2001.
3. ГоринаГ.С. Народные традиции в моделировании одежды. - М.: Легкая индустрия, 1974.
4. Шильдебаева Л.К. Разработка методики проектирования современной одежды на основе традиционного казахского костюма: Дисканд. техн. наук. - Алма-Ата, 2004.
5. И.С.Ким,С.Б.Байжанова,Г.С.Кенжебаева,М.А.Махмудова,У.Р.Каюмова//Принципы проектирования современный одежды на основе традиционного казахского кастюма.Журнал научных исследований.2020.Т. № 3 (387).
