CC BY
8Philological Studies 19,1, (2021), 128-143
Izvirni znanstveni clanek
UDK: 821.163.3-93'255.4=163.6"1945/2020" 821.163.6-93'255.4=163.3"1945/2020" DOI: 10.17072/1857-6060-2021-19-1-128-143
3AEMHO OTEBEflyBAftE HA CNOBEHEHKATA H MAKEflOHCKATA nOE3HJA 3A flEDA
Namita Subiotto, Biserka Bobnar
Filozofska fakulteta Univerze v Ljubljani
KayHHH 30opoBH: MeryKynTypHH BpcKH, KymypHa nonuTHKa, KHuxeBHocT 3a ge^, noe3uja 3a ge^, MaKegoHcKa nmepaTypa, cnoBeHeHKa nmepaTypa, jyrocnoBeHcKa nmepaTypa, nuTepaTypeH npeBog
AncTpaKT: Bo TpygoT e npuKaxaHo 3aeMH0T0 npeBegyBa&e Ha cnoBeHeHKaTa h MaKegoHCKaTa noe3uja 3a ge^ og KpajoT Ha BTopaTa CBeTCKa BojHa go geHec. Bo npBHOT gen ce npeTCTaBeHH nogaTouu 3a KHuxeBHHTe npeBogu Ha cnoBeHeHKaTa noe3Hja 3a geцa Ha MaKegoHCKH ja3HK h Ha MaKegoHCKaTa noe3uja 3a ge^ Ha cnoBeHeHKH ja3HK h Toa bo gBe eTanu: npBaTa ru npeTCTaByBa npeBogme bo nepuogoT og 1945 go 1990 roguHa, Kora CnoBeHuja h MaKegoHuja 6ea gen og 3aegHHHKaTa gpxaBa JyrocnaBuja, BTopaTa, naK, npeBogHTe, HacTaHaTH no ocaMocTojyBa&eTo, ogHocHo bo nepuogoT og 1991 go 2020. npuKaxaH e h ygenoT Ha 3aeMHHTe npeBogH Ha cnoBeHeHKaTa h MaKegoHCKaTa noe3nja 3a geцa bo cnopeg6a co npeBogHTe Ha npo3aTa h gpaMCKaTa KHuxeBHocT 3a geцa. Bo gpyruoT gen co noMom Ha ^yHKUuoHaneH npucTan ce aHanroupaHH peTKH KHuxeBHH npeBogu Ha cnoBeHeHKaTa noe3uja 3a ge^ Ha MaKegoHcKH ja3HK h o6paTHo, o6jaBeHH no 2000-TaTa roguHa. AHanroaTa HMa 3a цen ga noKaxe ganu npeBogoT ce coBnara co unycipauHHTe, ganu e 3aHyBaHa ^opMaTa h 3ByHHaTa cnuKa Ha necHaTa h KaKoB e npeHocoT Ha 36opoBHuoT $oHg. Bo 3aKnyHoKoT ce nocoHeHH moxhocth 3a noaKTHBHo 3aeMHo MeryKymypHo nocpegyBaae bo oBaa o6nacT.
MUTUAL TRANSLATION OF SLOVENIAN AND MACEDONIAN CHILDREN'S POETRY
Namita Subiotto, Biserka Bobnar
Faculty of Arts, University of Ljubljana
Keywords: intercultural mediation, children's poetry, Macedonian literature, Slovene literature, literary translation
Abstract: The paper presents the mutual translation of Slovenian and Macedonian children's poetry from the end of the Second World War to the present day. The first part of the paper presents data on book translations of Slovenian children's poetry into Macedonian and Macedonian children's poetry into Slovene in two stages: the first one shows translations in the period between 1945 and 1990, when Slovenia and Macedonia were part of the common state of Yugoslavia, and the second one shows translations published after independence, i.e., between 1991 and 2020. The proportion of mutual translations of Slovenian and Macedonian children's poetry compared to translations of children's prose and drama is also shown. In the second part, the rare book translations of Slovenian children's poetry into Macedonian and Macedonian into Slovenian published after 2000 are analysed using a functional approach. The analysis seeks to show whether the translated text matches the illustrations, whether the form and sound of the poems are preserved, and what the transfer of the vocabulary is like. The conclusion suggests possibilities for more active intercultural mediation in this field.
Вовед
Македонща и Словенща од 1945 до 1990 година беа дел од некогашната заедничка држава СФРJ, а од 1991-та и двете се осамостоща, затоа истражувааето за мегусебното преведуваае на поезщата за деца е засновано во овие две етапи. Во периодот од 1945 до 1990/91 заедничката културна политика беше причина за организираното мегукултурно посредуваае, а по распадот на СФРJ, ситуацщата се промени.
Во трудот зедовме предвид одредени делови од досега об]авените прегледи за заемното преведуваае на словенечката и македонската книжевност (Мо]сиева-Гушева 1997, Банар 2005, Subiotto 2007, 2013, Bobnar 2020), при што се сосредоточивме само на поезщата за деца. Поимот поещ'а за деца го употребивме како заеднички поим за поетското творештво за детето читател (од рагааето до 14-тата година) и за читателот адолесцент (до 18-тата година).1 Податоците ги добивавме од различни извори: од каталогот COBISS, базата на преводи од Javna agencija za knjigo Republike Slovenije ^авната агенцща за книга
1 Кордигел Абершек (Kordigel АЬегёек 2008) го дели читателскиот разво] на детето на следниве фази: 1. пред]азичен период или доба на практична интелигенцща (од рагааето до 2-та година), 2. период на интуитивна интелигенцща (мегу 2-та/3-та и 7-та година), 3. период на конкретни, логични интелектуални операции (од 7-та година до 12-тата) и 4. период на апстрактна интелигенцща (време на адолесценцща).
на Република Словенща) и порталот Slovenska bibliografija (Словенечка библиографща).
Податоци за преводите на словенечката поезда за деца на македонски .¡азик и македонската на словенечки ,|азик'
Базата на податоци COBISS е создадена врз основа на желбата за систем на заемна каталогизацща како заедничка основа на библиотечно-информацискиот систем, како и системот на научно-технолошки информации од поранешна Jугославиjа. Во COBISS.net се вклучени осум држави, вклучува]ки ги и Словенща и Северна Македонща. Барааето за пребаруваае го обликувавме така, што го определивме ]азикот на оригиналот, ]азикот на преводот, го ограничивме временскиот период и целната публика. Резултатите потоа ги проверивме дополнително биде]ки жанровската ознака на делата беше во некои случаи несоодветна. Ги отстранивме дупликатите на записите и делата со дидактична содржина. Биде]ки сеща членка на COBISS во системот означува само дела што се во библиотечниот фонд, може да доде до несовпагаае во бро]от на запишани дела, па затоа собравме податоци како од словенечката, така и од македонската база на податоци. Од 1945 до 1990 година на македонски ]азик излегоа вкупно 60 книжевни преводи на словенечки дела за деца од 32 автори. Мегу резултатите се на]доа и следниве дела кои и припагаат на поезщата за возрасни: Soci; rodoljubne ре&тг од Симон Грегорчич (На Соча; родолубни песни во превод на Бистрица Миркуловска)2, ЬЬгапе pesmi (Одбрани песни во превод на Гане Тодоровски) и Sonetni venec од Франце Прешерн (Сонетен венец во превод на Славко Jаневски), како и делата на Иван Цанкар и хрватскиот автор Григор Витез. Гореспоменатите дела, како и сите дела со дидактична содржина, дупликати на записите и препечатени изданща, ги исклучивме од анализа и во наведениот бро] не беа опфатени. Од целокупниот фонд, поезщата за деца е застапена само со две самосто]ни книги: СшЬап од Отон Жупанчич, во превод на Ацо Шопов (Цицибан, прво издание во 1956 год., препечатено 11 пати, последен пат препечатено во 1987) и Franca izpod Ыапса од Каетан Кович, во превод на Гане Тодоровски (Итрицата Мица, 1965). Словенечка поезща за деца наогаме и во антологщата Братимета: Современа jугословенска поещ'а за деца, составена од Видое Подгорец, во ща вклучува шеесет поети со по една
2 При наведувааето на делата, на прво место се насловите на оригиналните дела, а во загради насловите на преводите.
песта, a мeíy кои се: Нико Гpaфeнayep („Кpокодили"), Отон Жупанчич („Цицибaн заспива"), Дане За]ц Capara"), Славко Хочeвap-Jyг („Бpод"), Каетан Кович („Мечкино училиште"), Тоне Павчек („Интepвjy"), Фpaнцe Филипич („Се е поинаку") (Подгоpeц 1990)3. Во сво]от поговоp, од словенечките поети Подгоpeц го истакна Жупанчич и го назначи за пpв поет ко] создаде поетски циклус за еден ]унак (Подгоpeц 1990: 62), а поговоpот го заклучи со мислата дека тоа е пpво запознаваае со богатата pизницa на ]угословенската поезща за деца и дека топлиот ]угословенски по^ив ке не штити и во иднина (исто: 63), меГутоа заедничката дpжaвa веке се paCTaArn следната година по об]авувааето на антологщата.
Од 1991 до 2020 години, пак, на македонски ]азик беа пpeвeдeни 30 дела со назнака словенечка уметничка литepaтypa за деца од 24 аш^и, односно ypeдници. Поезщата ja застапуваат следниве наслови: Pastir од Матща Валдавец во пpeвод на Петко Домазетоски (Овчар), ко] тpeбaшe да излезе во 1999 година за Дpyштвото за наука, кyлтypa и уметност ,^paia Миладиновци" од Стpyгa, меГутоа во базата е наведено дека делото се печати и дека ниедна библиотека нема пpимepок од него, затоа во анализата не го зедовме пpeдвид, Moj ocka од Лила ^ап, во пpeвод на Коста Кулумовски (Mojom тато, 2007) и Pedenjep од Нико Гpaфeнayep, во пpeвод на Пандалф Вулкански и Дaвоp Сг^ановски (Педапед, 2016), меГутоа ja додадовме и книгата MacekMuri од Каетан Кович, исто така во ^евод на Д. Стсуановски (Мачорот Мурц, 2017), затоа што освен пpозeн текст, содожи и песни.
^и наведувааето на македонскиот ]азик како оpигинaлeн и словенечкиот ]азик како ]азик на пpeводот, во пpвaтa етапа добивме дваесет peзyлтaти, меГу кои е само една самостсуна поетска збиpкa: Под стреата на ьвездите од Скуан Тapaпyзa, во пpeвод на Славко Jyг (Kako priklices zvezdo, 1986). Македонската поезща за деца е ^жутна уште во две антологии. Во воведот на антологщата Pa mi verjamite: izbor jugoslovanskega modernega pesnistva za mladino, Нико Гpaфeнayep, ко] во пpидpyжнитe текстови ]асно го нaговapa младиот читател и го запознава со биографщата и со поважните дела на поединечни aвтоpи, вака го об]аснува сво]от избоp: „Во неа собpaв песни од paзлични поети од цела Jyгослaвиja, делува]ки пpeд се во согласност со сво]ата нaмepa да ja на^авам поетската изложба што ja подготвив за вас, што е можно поживописна и paзновиднa. Моjaтa нaмepa не беше да вклучам се што беше вpeдно и кapaктepистично напишано за вас, затоа што е тоа paботa на поетските антологии, туку сакав да ги пpикaжaм главните контypи на
3 Во публикациите нема податоци за преведувачите.
поетската креативност за младите raj нас" (Grafenauer 1980: 10). Во книгата што ja илyстрирa Милан Бизовичар наогаме песни од шест македонски поети: од Славко Jaнeвски („Upor deznikov", прев. Северин Шали), Глигор Поповски („Tata", прев. Нико Грaфeнayeр), Стоjaн Тaрaпyзa („Lahko noc, dete", прев. Шали; „Cvet in zlato", прев. Грaфeнayeр), Видое Подгорец („Zbogom petnajst let", прев. Грaфeнayeр) и Бошко Смакоски („Sanje", прев. Шали). Владимир Миларик, авторот на антологщата Roza cudotvorna: Antologija sodobnega jugoslovanskega pesnistva za otroke, raja излезе во yрeдништво на „Младинска книга" во 1985 година, во тираж од 2000 примероци, во воведниот текст напиша дека националните антологии на поезщата за деца, врз кои се потпира при своjот избор (ги спомeнyвa, на пример, приказите од Нико Грaфeнayeр за словенечката и од Горги Арсовски за македонската), се настанати неодамна и дека ваквите поетски антологии за деца во Jyгослaвиja се многу ретки, како и дека различните естетски координати, различните нивоа на рaзвоj на оваа поезща во определени средини, како и различните jaзици, ja попрeчyвaaт сеопфатната претстава, „што ке ги поврзе сите разлики во релативно зaокрyжeнa целина" (Milaric 1985: 10). На 382 страници опсежна aнтологиja, во щашто се обjaвeни повеке од 260 песни од 75 jyгословeнски поети, ги вброjyвa следниве автори од Македонща: Славко Jaнeвски („Stiri murnove pesmi", „Pesem o pesmi Barbare Skale", „Pesem o Japoncu in se o cem", „Upor deznikov", прев. Славко Jyг и Северин Шали), Зекерща Нецати („Jezero", прев. Франци Загоричник), Глигор Поповски („Imena", „Tata", прев. Славко Jy^ Нико Грaфeнayeр), Стоjaн Тaрaпyзa („Pokrajina", „Noc", „Svitanje", прев. Славко Jy^, Михо Атанасовски („Nasa vas", прев. Славко Jy^, Видое Подгорец („Golobi", „Kos", прев. Славко Jyг), Адам ^тани („Mavrica, o mavrica", прев. Иван Минати), Pajra Jовчeвски („Odprite vsa okna", прев. Франци Загоричник), Бошко Смакоски („Sanje", „Poldne", „Nekoc je bila dezela", прев. Славко Jy^ Северин Шали), Милутин Бебековски („Panorama", „Kalista", прев. Славко Jy^. Миларик (исто: 347) додава и свое мислеае за преводите: „Многу од песните во оваа книга се првпат преведени и тоа по нарачка, така што е сосема природно да не може секаде да се очекува совшеност во преводите". Но, можеме да бидеме сигурни дека песните во преводот го чуваат ритамот, римата и лексиката, соодветна и привлечна за младиот читател, и покажуваат дека преведувачите (сите се поети!) имаат нeвeроjaтно чувство за jaзик.
Во другата етапа од македонските дела за деца на словенечки беа преведени само следниве: радиската игра Пепелашка во диско од Томе Арсовски, во превод на Франце Вурник (Pepelka v disku, 1998, за
Радио Словенща),4 делото од Александар Кэдунциски Сакам книга, во превод на Бистрица Миркуловска (Ljubim knjigo, 2009), ща содржи избор песни, приказни и кратки драмски текстови, и народната приказна „Умот и ксметот" во збирката Pravljice nekdanje Jugoslavije in slovenskih narecij („Pamet in sreca", 2019, прев. Мате] Тратник).
Ги прегледавме и базата на преводи на веб-са_|тот Javna agencija za knjigo Republike Slovenije ^авна агенцща за книга на Република Словенща), каде што не на_щовме нови податоци, и порталот Slovenska bibliografija (Словенечка библиографща), каде што надовме само неколку записи, кои соодветствуваа на веке забележаните резултати од COBISS, и податок за уште еден препечатен превод на Цицибан (1990).
Анализа на книжевните преводи на словенечката поезда за деца на македонски и македонската на словенечки .¡¡пик во периодот од 1991 до 2020
Во периодот од 1991 до 2020 на македонски ]азик беа об]авени само три книжевни преводи од словенечка поезща за деца: Moj ocka со текст и илустрации на Лила Прап, Pedenjped од Нико Графенауер со илустрации на Мар|ан Манчек и Macek Muri од Каетан Кович со илустрации на Елка Ра]хман. Сите овие дела во базата COBISS.SI се означени како сликовници, наменети за децата во претшколска возраст (Moj ocka) или на децата во школска возраст (Pedenjped и Macek Muri)5, и сите овие во преводот, исто така, содржат илустрации од оригиналот. На словенечки ]азик, пак, беше об]авен само еден книжевен превод на македонската поезща за деца, и тоа делото на Александар Ку]унциски Сакам книга, во превод на Бистрица Миркуловска. Во продолжение со функционалниот пристап (Newmark 2000: 294) ке разгледаме одредени преводи и ке се обидеме генерално да оцениме дали преведениот текст се совпага со илустрациите, дали се зачувани формалната и звучната слика на песната, и делумно, каков е лексикалниот пренос на текстот.
Mojom тато
Mojom тато од Лила Прап „темели на односот дете/младенче - неговиот татко," забележува Драгица Харамща и констатира дека животните во песните не се именувани и дека детето дури преку сликата осознава за ко] животински вид станува збор. Исто така вели дека и
4 Делото е состапно само во две словенечки библиотеки, мегутоа само за поза]муваае во читална.
5 Од 5- до 10-годишна возраст.
катрените имаат „во на]голема мера нецелосна вкрстена рима, а текстовите се формирани на стриповски начин биде]ки се запишани во 'облачила' коишто укажуваат на тоа дека зборувачот на стиховите е дете/младенче" (Нататуа 2007: 60). Оригиналот излезе во „М1а&шка кп^а" (во Лублана) во 2007 година, чщ дел е и „Младинска книга" од Скоще, ща истата година го об]ави преводот на Коста Кулумовски. Уште на прв поглед сфакаме дека катрените во преводот се во на]голема мера раширени во пет, а понекогаш дури и во шест редови. Кратките стихови, на]често шестерците, во преводот во голема мера се продолжени, понекогаш дури во дванаесетерец, зема]ки предвид дека одреден стих е составен од заокружена мисла и римуван збор. Во некои песнички, имено, подолгите стихови се прекршени, така што вториот дел од стихот е потиснат во следниот ред, во щшто започнува следниот стих доколку се уште има простор, како што е пример во песничката покра] илустрацщата на папагалите: „JАС И ТАТО СМЕ ШАРЕНИ / ПТИЦИ, ПОСТОJАНО / ПОВТОРУВАМЕ РАЗНИ КРИЦИ. / СО НЕГО ИЗМИСЛУВАМЕ МНОГУ / СКАЗНИ И РАСКАЖУВАМЕ / ПРИКАЗНИ РАЗНИ."6 (Прап 20077) Преведувачот во голема мера чува римата, мегутоа при изборот на зборови, преводот се оддалечува од оригиналот, така што повеке се потпира врз илустрациите - врз претставата за животинскиот свет: во две песнички во преводот животните се именувани (лав и шарени птици), во илустрацщата со жирафите е споменат татковиот долг врат и синовото брстеае на лидата („ТОА Е МОJОТ ТАТКО / ГИ СВИВА ГРАНКИТЕ / СО ДОЛГИОТ ВРАТ! / ПОТОА МИ ГИ ДАВА МЕНЕ, / ПА БРСТАМ ЛИСТА СО ТАТО!"), од кенгурите торбата во щашто таткото го става синот („КОГА КЕ СЕ ИЗМОРАМ В ТОРБА / МЕ СТАВА..."), од слоновите се споменати татковите бивни и сурла („ТОА Е МОJОТ ТАТО, / ИМА ДОЛГА СУРЛА / И ГОЛЕМИ БИВНИ..."), од ма]муните скокааето од гранка на гранка („СО ТАТО ЦЕЛ ДЕН СКИТАМЕ, / ИМА ДОЛГА СУРЛА / И ГОЛЕМИ БИВНИ..."), од полжавот кукичката („МОJОТ ТАТО НЕ БРЗА, / КУКИЧКАТА Е НЕГОВО БРЕМЕ..."), од камелеоните, пак, зелената бо]а, додека, пак, во оригиналот текстовите се однесуваат само на човековата околина и не содржат лексика, експлицитно поврзана со животните на илустрациите. Деминутивно-хипокористичниот збор ocka е преведен со еквивалентниот
6 Во оригинал: ОСКОМ SI ЕМЙК^А / CEL КиР BESED / ГЫ SI ЛН PONAVLJAVA / SPET SPET SPET.« (Ргар: 2007).
7 Цитираните стихови од ово] пасус се од ова издание, во коешто страниците не се нумерирани.
деминутивно-хипокористичен збор тато, а во два примера, пак, како татко, што е неутрална форма (словенечки oce).
Ljubim knjigo
Монографската публикацща Сакам книга од Александар Ку]унциски е поделена во 3 поглаца: Песни, Раскази и сказни и Драматизации (песни, едночинки). Првото поглав]е содржи 33 песни од различни теми: прщателство, родители, природа, роденден, играчки... Многу од нив имаат дидактичен карактер, биде]ки низ римуваните стихови се промовира убавото однесуваае, хигиената, почитта, одговорниот однос кон природата и важноста на стекнуваае знаеае преку читаае. Песните се илустрирани со творби на деца од дво]азичните групи во градинките „Мозаик" во Македонща, а книгата е преведена на албански, турски, ромски, влашки/аромански, српски, хрватски, црногорски, босански, германски, англиски и на словенечки ]азик и се смета за лектирно издание за трето одделение.8 Оригиналот и сите преводи ги об]ави издавачката кука „Антолог". Словенечкиот превод го направи Бистрица Миркуловска, плодна книжевна преведувачка на релацща македонски - словенечки и авторка на литература за деца. На воведната страница е додаден ово] запис: „To mojo knigo posvecam vsem otrokom, ki ze poznajo ali pa zelijo spoznati slovenscino, s posebnim veseljem pa otrokom zbratenih mest - to sta SKOPJE in LJUBLJANA", од щшто се гледа дека книгата е наменета пред се за македонската средина, но, сепак, би било добро кога и некои словенечки библиотеки би располагале со примероци на ово] превод. Обликот на песните (распоредот на строфите и бро]от на стихови) преведувачката го сочувала, а во голема мера ]а зачувала и римата и со тоа ]а задржала и игривоста, како и нежноста, карактеристична за врзаните текстови наменети на младите читатели. Jа зачувала исто така и дидактичната нота на оригиналот (»Pijem mleko, pijem / z veseljem vsak dan, / zato da sem vedno / zdrav kot dren, mocan!«) (»Mleko vsi imamo radi«, Kujundziski 2009: 10)9. Преведувачката се обидела да пренесе што е можно повеке лексика од оригиналот и поради тоа на некои места не е зачувана римата (»Da si del / lepote cveta... / A je kaj lepsega / na tem svetu?« (»V kraljestvu prijateljstva«, Kujundziski 2009: 5)10).
8 https://antolog.mk/product/sakam-kniga-lektirno-izdanie/.
9 Во оригинал: „За да бидам силен / и здрав како дрен, / млеко многу сакам, / пщам секо] ден." („Млеко сака секо]а", Ку)унциски 2007: 10).
10 Во оригинал: „Да бидеш дел / од убав цвет... / Што има поубаво / на ово] свет?" („Во царството на другарството", Ку)унциски 2007: 5).
Педапед
Во 1966 Нико Графенауер првпат ja обjави поетската збирка Педапед rnja стана многу омилена и повекепати беше препечатена. Македонскиот превод настана врз основа на изданието на „Mladinska knjiga" од 2008 година, кое содржи 11 песни, а го обjaви издавачката кука „Темплум", rnja од 1993 издава поезда и проза, како и стручни монографии од областа на општествените науки и хуманистика од македонски и странски автори. Мегу книжевните збирки, наогаме една посебна збирка за нajмлaдите читатели со наслов „Во 5 raj вртелешките", спецщализирана за сликовници во ^ашто од 2016 до 2017 година излегоа четири словенечки: Moj deznik je lahko balon (Mojom чадор може да е и балон) од Ела Пероци, Pedenjped (Педапед) од Графенауер, Pekarna Mismas (Пекарницата Мишмаш) од Светлана Макарович и MacekMuri (Мачорот Мури) од Каетан Кович. Сите сликовници ги преведе Давор Стсуановски, а при преводот на Pedenjped, соработуваше и Пандалф Вулкански алиас Никола Гелевски, главен и одговорен уредник во издавачката кука „Темплум", кого го прашавме зошто се одлучил за издаваае на овие книги. Одговори дека се одлучил така биде^и сакал да ги потсети македонските читатели на нajвaжните jугословенски сликовници. Го интересирала таа ретро (vintage) култура, посебно ликовната. За Педапед мисли дека е квалитетна книга, до не^а мера бунтовничка и неконвенционална, интересна е исто така и од jaзичнa гледна точка. При преведувааето, преведувачите ja имаат зачувано формата на песната (распоредот на строфите и броjот на стихови), a ja имаат зачувано и римата (нajчесто вкрстената, неколкупати паралелната, понекогаш нецелосна). Трохеjскиот осмерец или седмерец од оригиналот не се секогаш зачувани; во преводот стиховите имаат повеке од осум слогови, а песните и ro^aj тоа го чуваат ритамот, игривоста (и духовитоста) и нежноста, карактеристична за врзаните текстови за помладите читатели. Иако се чини дека преведувачите на Педанпед при преведувааето претпочитуваат зачувуваае на римата и соодветно го прилагодуваат преносот на лексиката, во исто време тие се обидуваат во преводот да зачуваат што повеке изрази од
оригиналот. Таму каде што тоа не e можно, наогаат алтернативни, синонимни решенща, осигурува]ки се дека преведениот текст доследно соодветствува со илустрациите. Интересен е, на пример, преводот на споредбата »UHLJA KOT DVA SPRTA STRICA / MUHASTO STRLITA V SVET. / PEDENJJAMICA SRED LICA - / TO JE MALI PEDENJEP.« (Grafenauer 2008) од последната строфа од песната Педапед во „КАКО ДВАJЦА ЦАМБАЗИ / УШИТЕ МУ СТРЧАТ БЕЗ РЕД, / ПРЕДАДУПЧИйА СРЕД ОБРАЗИ - ТОА Е НАШИОТ ПЕДАПЕД!" (Графенауер 2016). Цамбаз е стилски обележан збор; архаизам и турцизам, а се однесува на трговците со коаи на саемите, кои биле гласни и мавтале со рацете за да ja продадат сво]ата стока на]добро што можат, па се чини дека изразот sprta strica (два]ца скарани чичковци) e добар еквивалент. Преведувачите насловниот ]унак го именувале Педапед. Името на ]унакот во оригиналот е кованица од синонимите pedenj иped што означуваат мерка за должина. Во македонскиот ]азик за таа мерка постои само еден збор, и тоа педа, а биде]ки Педапед е момче и биде]ки во македонскиот ]азик во на]голема мера именките од машки род завршуваат на согласка, се чини дека е педапед сосема соодветна кованица.
Мачорот Мури
Macek Muri, „кратка современа приказна во форма на сликовница" (Blazic 2010: 143), првпат об]авена во 1975, содржи и шест песни. Преведувачот Сщановски и овде на некои места трохе]скиот осмерец го заменил со подолги стихови, притоа зачувува]ки ]а римата, задржува]ки го ритамот, игривоста и духовитоста на оригиналот. Оригиналните илустрации се соодветно дополнети со натписи во македонскиот ]азик: со името на крчмата („Ка] веселата крава", во оригинал: Pri veseli kravi), на списанието („Мачкин весник", во оригинал: Macji list), имиаата на обожавателите од Маца во облачиаата, заедно со илустрацщата на Маца со телефонот (Тони, Мури, Ненад, Боби, Дачо, Томаж, Мики, во оригинал: Rigoleto, Muri, Mijalko, Marko, Pepe, Combe, Miki), во репликите на Мика и Мики („JAC СУМ МАЛО МАЧЕ / И МИКА СЕ ВИКАМ. ШТОМ ПОРАСНАМ, САКАМ / ГОЛЕМА ДА БИДАМ", „НАШИОТ СОСЕД ГЛУВЦИ ЛОВИ, / СТАНОТ НИ Е ПОЛН СО БОЛВИ.") (Графенауер 2017). Има само мало несогласуваае на илустрацщата од четвртата песна каде што
Маца и Мури ручаат: Маца кнедли и печена патка (во оригинал: „cmoke in peceno raco"), Мури, пак, супа од кокошка и говедско со варило (во оригинал: „kokosjo juho in govedino s prikuho"). Во македонскиот превод Маца добива „топла супа топтан со крцкав паткин копан" (словенечки: toplo juho in hrustljavo racje bedro), при што донекаде се согласува со илустрацщата, мегутоа Мури, ко] на илустрацщата срка супа, во преводот нарачува: „шницла со гарнир". Освен при изразите за храна, преводот на]многу се оддалечува од оригиналот и при преведувааето на некои лични имиаа, на пр. Чомбе, ко] во словенечкиот се римува со зборот бомбе, во македонскиот превод станува Боби, при што звучно се согласува со множинската форма на именкатата бомба: бомби; Мики станува Дачо, при што се согласува со именката мачор, »krasni Pepe, ki frizira macje repe«, пак, станува убавецот Томаж заради звучното согласуваае со зборот опаш (словенечки: rep).
Од одговорниот уредник дознавме дека издавачката кука „Темплум" не организирала посебна промоцща за издаваае на словенечки сликовници. Биде]ки во Македонща нема организирана мрежа за дистрибуцща, книгите се продаваат само во околу десетина книжарници низ Скоще. На]многу книги се продаваат на саемот на книга, како што беше случа] и со словенечките сликовници. Поради слабото финансираае, македонските библиотеки ретко откупуваат нови изданща, додава Гелевски, затоа во базата COBISS.MK ги проверивме и залихите во библиотеките и откривме дека македонските преводи на Педапед и Мачорот Мури се достапни во четири библиотеки. Освен во универзитетските библиотеки во Скоще, Битола и Штип, достапни се и во градската библиотека во Охрид, а преводот на сликовницата „Морт тато", пак, освен во споменатите универзитетски библиотеки, е достапна и во градските библиотеки во Прилеп и Кочани. Рецензиите и стручните анализи на преведувачката детска литература во Македонща се исто така ретки. Преведените сликовници Мо]от чадор може да е и балон и Педапед ги анализираше Весна Мо_|сова-Чепишевска во трудот „Книгата-сликовница претходница на книгата", каде што делата ги постави во дщалог со две македонски сликовници (Зоки Поки од Оливера Николова и Касни порасни од Петре М. Андреевски) и запиша: „Некако се има впечаток дека ово] Педапед е едно продолжение или една нова верзща на Жупанчичевиот Цицибан ко] го познаваше и македонското дете зашто стиховите за него и за неговите згоди и незгоди беа дел од лектирите во текот на заедничкото живееае и растете, но и воспитуваае и образование во СФР Jугославиjа" (Мо_|сова-Чепишевска 2019: 140). Мо]сова-Чепишевска смета дека сите четири елаборирани сликовници „може да се окарактеризираат како
интерактивни и донекаде како проблемски сликовници. (...) Текстовите имаат убав ритам, не се воопшто здодевни и го предизвикуваат вниманието на детето, а илустрациите функционираат како сериозен пандан на самите текстови, како мали ликовни текстови" (исто: 144).
Заклучок
Истражувааето покажа слаба заемност, биде]ки откриваме дека има многу повеке преводи на словенечката литература за деца на македонски отколку на македонската на словенечки. Во периодот од 1945 до 1990 година излегоа 60 македонски книжевни преводи на словенечките литературни дела за деца, а од нив само две се поетски (Цицибан од Отон Жупанчич и Итрицата Мица од Каетан Кович), и само 20 книжевни преводи на македонските литературни дела за деца на словенечки, од нив само едш е поетско (Kako priklices zvezdo од Скуан Тарапуза). Неколку песни од македонските поети во словенечки превод и од словенечките во македонски превод излегоа во антологиите на ]угословенската поезща за деца (Pa mi verjamete: izbor jugoslovanskega modernega pesnistva za mladino, Roza cudotvorna: Antologija sodobnega jugoslovanskega pesnistva za otroke, Братимета: Современа jугословенска поещ'а за деца). Во триесетгодишниот период на независни Словенща и Македонща беа об]авени само две дела од македонската литература за деца во словенечки превод (поезщата е присутна во делото Ljubim knjigo од Александар Ку]унциски) и триесет книжевни преводи на словенечки детски дела на македонски ]азик, а мегу нив се само три поетски.
Преводите на Педапед и Мачорот Мури се формално и содржински совршени и raj целната публика може да предизвикаат слични реакции какви што предизвикаа оригиналите, настанати пред околу половина век, raj домашната публика. Моjот тато е помодерно дело и неговиот превод на македонски jазик излезе истата година како и оригиналот, но, сепак, формално (во распоредот на стиховите) и во вокабуларот наместа се оддалечува од оригиналот, но не секогаш во прилог на зачувувааето на звучната слика на песната. Во делото Ljubim knjigo преведувачката го сочувала обликот на песните, а во голема мера jа зачувала и римата и со тоа jа задржала и игривоста, како и нежноста, карактеристична за врзаните текстови наменети на младите читатели. Jа зачувала исто така и дидактичната нота на оригиналот. Дистрибуцщата и рецепцщата на преведените словенечки сликовници во Македонща се скромни, исто така има малку библиотеки со достапни примероци, додека, пак, во Словенща дистрибуцща и рецепциjа на македонската
детска книга во последните триесет години воопшто нема, а публикацщата Ljubim knjigo не е достапна во ниедна словенечка библиотека.
Сепак, се надеваме на позитивни промени, биде]ки во последно време неколку македонски издавачки куки поамбициозно се посветуваат и на об]авуваае на преводите на книжевноста за деца, вклучително и на словенечката. Имено, во перидод од 2005 до 2020 во Македонща се об]авени 25 словенечки прозни дела за деца (а од 1991 до 2004 само 5). Иако во фокусот на нашиот интерес се преводите на поезщата за деца, на ова место сепак ке ги наброиме и прозните преводи. Во издавачката кука „Артконект" во збирката „Ба]че" излегоа две дела од Jана Бауер -Groznovilca in divja zima и Groznovilca v hudi hosti (Грозовилата и дивата зима, Грозовилата во страшната шума, прев. Лидща Димковска), во издавачкиот центар „Три" излегоа делата Moevirniki (Мочурливци) од Барбара Симонити и Modrost nilskih konjev од Петар Светина (Мудроста на нилските коти, и двете ги преведе Дарко Jан Спасов). Издавачката кука „Паблишер" издаде два наслова од Винко Модерндорфер, и тоа Kit na plazi (Кит на плажа, прев. Дарко Jан Спасов) и Kot v filmu (Како во филм, прев. Драгана Евтимова), во „Прозарт медиа" излегоа делата Kraljica Posast (Кралицата) од Славко Прегл и Luna in jaz (Месечината и jас) од Андре]а Пеклар (двете дела ги преведе Драгана Евтимова). Во издаваштвото „Полатски" излезе преводот на делото Gospod Filodendron (Господин Филодендрон) од Андре] Розман-Роза, во превод на Дарко Jан Спасов, романот Klicejo me cigan (Ме викаат Циган) од Ника Ма] (прев. Дарко Jан Спасов), пак, излезе во издавачката кука „Магор" во едицща „Европски кале]доскоп". Во збирката „Перуники" во издание на „Детска радост" излезе преводот на романот Roki Rok од Витан Мал (Роки Рок, прев. Тамара Арсовска), како и збирката словенечки народни приказни „Златорог" во избор и превод на Бистрица Миркуловска. Во друга збирка од истата издавачка кука излезе и преводот на романот од Славко Прегл Geniji v kratkih hlacah (Ген^алци во кратки панталони, прев. Александар Поповски). Издавачката кука „Александар & Александар" во збирката куница" издаде два наслова, и тоа Za lahko noc (За добра нок) од Ела Пероци и збирката приказни Модри слонови од словенечки писатели (прев. Александар Поповски). Интересно е тоа што и преводот на македонското дело на словенечки ]азик од Александар Ку]унциски, Сакам книга, излезе во издавачката кука „Антолог". Поскуат уште неколку македонски издавачки куки кои се посветуваат на издавааето на литературата за деца (како домашна, така и преведена), тоа се на пр. издавачката кука „Вермилион" (едиции „Петар Пан" и „Та]ната
градина"), „Бегемот" (едицща „Вртелешка"). Никако не смееме да ]а заборавиме издавачката кука „Арс Ламина", ща во склоп на списанието „Либи" издава литература за деца, како и поновата издавачка кука „Чудна шума", ща е усмерена пред се кон издаваае на квалитетна литература за деца. Ка] овие издавачки куки, инаку, (се уште) нема изданща на преводи од словенечката литература за деца, па сепак во наведените збирки има многу интересни преводи на некои автори за деца од други држави. Треба да се спомене издавачката кука „Mladinska knjiga" ко]а има подружница во Скоще. Под не]зино покровителство, освен делото Mojom тато од Лила Прап, излегоа и неколку словенечки сликовници со дидактична содржина. Словенечката издавачката кука „Миш" издаде повеке]азични сликовници - O Jakobu in Muci Mici. Rojstni dan. (Роденден) од Барбара Хануш, во кои е вклучен и преводот на македонски ]азик (на Дарко Jан Спасов). На преводите на словенечката поезща (и проза) за деца на македонски ]азик е, како што видовме, наклонета пред се издавачката кука „Темплум", щашто во збирката „Во 5 raj вртелешките" об]ави дури 4 сликовници. „Темплум" е исто така и организаторка на фестивалот „Друга приказна", ко] во 2020 година и беше посветен на детската книжевност и на щшто наградената Jана Бауер го претстави македонскиот превод на книгата Groznovilca v hudi hosti (Грозовилата во страшната шума). Во таа прилика издавачката кука об]ави избор на ]ужнословенска кратка проза и поезща за деца во 92. бро] на списанието „Маргина", вклучува_|ки ги и песните од следниве словенечки автори: Ааа Штефан, Андре] Розман-Роза, Бина Штампе-Жмавц, Андреа Борин и Винко Модерндорфер во избор на Бисерка Бобнар и превод на Давор Стсуановски, како и мошне интересната детска поезща од реномираните македонски поети за деца (Петко Домазетовски, Сто]ан Тарапуза, Ра_|ко Jовчевски, Петре М. Андреевски, Бистрица Миркуловска, Михо Атанасовски, Васил Куновски) и на современите македонски автори (Владимир Лукаш, Румена Бужаровска, Тааа Ажда]а, Ана Голе_|шка-Цикова, Николина Андова-Шопова, Ванчо Полазаревски, Владимир Мартиновски). Се надеваме дека во иднина и словенечките издавачки куки ке покажат интерес за об]авува&е на современата македонска поезща (и проза) за деца. Секако би било интересно доколку гореспоменатиот избор на 92. „Маргина" биде об]авен на сите ]ужнословенски ]азици и претставен во сите ]ужнословенски култури.
Извори/Sources
Гелевски, Никола, Крушкаровска, Фросина (Ур.). (2020). Маргина 92. Скопле: Темплум. [Gelevski, Nikola, Kruskarovska, Frosina. (Ed.). (2020). Margin 92. Skopje: Templum]. (In Macedonian.) Grafenauer, Niko. (Ur.). (1980). Pa mi verjamete: Izbor jugoslovanskega modernega pesnistva za mladino. [Do you believe me: A selection of Yugoslav modern poetry for young people]. Ljubljana: Mladinska knjiga. (In Slovenian.) Grafenauer, Niko. (2008). Pedenjped [Pedenjped]. Ljubljana: Mladinska knjiga. (In Slovenian.)
Графенауер, Нико. (2016). Педапед. Скоще: Темплум [Grafenauer, Niko. (2016).
Pedenjped. Skopje: Templum]. (In Macedonian). Kovic, Kajetan. (1975). MacekMuri [Muri the Cat]. Ljubljana: Mladinska knjiga. (In Slovenian.)
Кович, Каетан. (2017). Мачорот Мури. Скоще: Темплум [Kovic, Kaetan. (2017).
Muri the Cat. Skopje: Templum]. (In Macedonian.) Ку]унциски, Александар. (2007). Сакам книга. Скоп|е: Антолог [Kujundziski,
Aleksandar. (2007). I like a Book. Skopje: Antolog]. (In Macedonian.) Kujundziski, Aleksandar. (2009). Ljubim knjigo [I like a Book]. Skopje: Antolog. (In Slovenian.)
Milaric, Vladimir. (Ur.). 1985. Roza cudotvorna: Antologija sodobnega jugoslovanskega pesnistva za otroke [The Wonderful Rose: An Anthology of Contemporary Yugoslav Children's Poetry]. Ljubljana: Mladinska knjiga. (In Slovenian.)
Подгорец, Видое. (Ур.). (1990). Братимепа: Современаjугословенска поезщ'аза деца. Скоп|е: Мисла, Детска радост, Култура, Македонска книга, Наша книга. [Podgorec, Vidoe. (Ed.). (1990). Fraternising: Contemporary Yugoslavian poetry for children. Skopje: Misla, Detska radost, Kultura, Makedonska kniga, Nasa kniga]. (In Macedonian.) Prap, Lila. (2007). Moj ocka [My Daddy]. Ljubljana: Mladinska knjiga. (In Slovenian.)
Прап, Лила. (2007). Mojom тато. Скоп|е: Младинска книга [Prap, Lila. (2017). My Daddy. Skopje: Mladinska kniga.] (In Macedonian.)
Литература/ References
Банар, Славе. (2005). Словенечката книжевност на македонски jазик. Струга: Ирис [Banar, Slave. (2005). Slovene Literature in Macedonian Language. Struga: Iris]. (In Macedonian.) Blazic, Milena Mileva. (2010). Kajetan Kovic - sodobni mladinski klasik. Literatura 227/228 [Kajetan Kovic - Contemporary Classic of Children's Literature. Literature 227/228]. 143-153. (In Slovenian.) Bobnar, Biserka. (2020). Primeijava stanja medkulturnega posredovanja mladinske knjizevnosti med Slovenijo in Severno Makedonijo. В: Dimitrov, Ljudmil, Namita Subiotto (Ur.). B"lgarija - Severna Makedonija - Slovenija: literaturnijat prevod v priemastata kultura i v obrazovanieto = Bugarija - Severna Makedonija
- Slovenija: literaturniotprevod vo celnata kultura vo obrazovanieto = Bolgarija
- Severna Makedonija - Slovenija: literarni prevod v ciljni kulturi in
izobrazevanju [Comparison of the Status of Intercultural Linguistic Mediation of Children's Literature in Slovenia and North Macedonia. In: Bulgaria - North Macedonia - Slovenia: Literary Translation in Target Culture and Education]. Sofija: Nacionalno izdatelstvo za obrazovanie i nauka "Az-buki". 189-199. (In Slovenian.)
Haramija, Dragica. (2007). Otroska knjizevnost Lile Prap. Jezik in slovstvo 6 [Lila Prap's Children's literature. Language and Literature 6]. 51-64. (In Slovenian.)
Kordigel Abersek, Metka. (2008). Didaktika mladinske knjizevnosti. [Didactics of Children's Literature]. Ljubljana: Zavod Republike Slovenije za solstvo. (In Slovenian.)
Мо]сиева-Гушева, JacMma. (1997). Прилог кон библиографщата на македонско-словенечките книжевни врски во периодот 1945-1988 година. Спектар 29 [Mojsieva-Guseva. Jasmina. (1997). Bibliography of Macedonian and Slovenian Literacy Connections 1945-1988. Spectre 29]. 171-199. (In Macedonian.)
Мо]сова-Чепишевска, Весна. (2019). Книгата-сликовница претходница на книгата. В: Dimitrov, Ljudmil, Namita Subiotto (Ur.). B"lgarija - Severna Makedonija - Slovenija: literaturnijat prevod v priemastata kultura i v obrazovanieto = Bugarija - Severna Makedonija - Slovenija: literaturniotprevod vo celnata kultura vo obrazovanieto = Bolgarija - Severna Makedonija -Slovenija: literarniprevod v ciljni kulturi in izobrazevanju. София: Национално издателство за образование и наука "Аз-буки" [Mojsova-Cepisevska, Vesna. (2019.) The picture book - predecessor of the book. In: Dimitrov, Ljudmil, Namita Subiotto (Ur.). Bulgaria - North Macedonia - Slovenia: Literary Translation in Target Culture and Education. Sofija: Nacionalno izdatelstvo za obrazovanie i nauka "Az-buki"]. 134-145. (In Macedonian.)
Newmark, Peter. (2000). Kritika prevoda. В: Ucbenik prevajanja. [Critique of the Translation. In: Textbook of Translation]. Ljubljana: Krtina. 287-299. (In Slovenian.)
Subiotto, Namita. (2007). Makedonsko leposlovje v slovenskih prevodih. Hieronymus 1/1-2 [Macedonian Fiction in Slovenian Translations. Hieronymus 1/1-2]. 23-39. (In Slovenian.)
Subiotto, Namita. (2013). Slovenski prevodi makedonskega in bolgarskega leposlovja v 21. stoletju. В: Krakar Vogel, Boza (Ur.). Slavistika v regijah - Nova Gorica [Slovenian Translations of Macedonian and Bulgarian Fiction in the 21st Century. Slavonic Studies in the Regions - Nova Gorica]. Ljubljana: Zveza drustev Slavisticno drustvo Slovenije. 171-176. (In Slovenian.)
Тодорова, Марща. (2012). Преведувапето за деца како мегукултурна комуникацщ'а. Скоще: Вермилион. [Todorova, Marija. (2012). Translation for Children as a Intercultural Communication. Skopje: Vermilion]. (In Macedonian.)
