CC BY
5
ISSN 2078-1032 BECHIK ПАЛЕСКАГА ДЗЯРЖАУНАГА УНШЕРСГГЭТА. СЕРЫЯ ГРАМАДСК1Х I ГУМАН1ТАРНЫХ НАВУК. 2020. № 2
ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ
УДК 574:34
ХРОКАЛАУ В.А.
старэйшы выкладчык Унiверсiтэт грамадзянскай абароны МНС РэспублЫ Беларусь, г. Мшск
Статья поступила 30 ноября 2019 г.
ЗАБЕСПЯЧЭННЕ НАЦЫЯНАЛЬНАЙ БЯСПЕК1 У ЭКАЛАГ1ЧНАЙ СФЕРЫ ОРГАНАМ1 I ПАДРАЗДЗЯЛЕННЯМ1 ПА НАДЗВЫЧАЙНЫХ С1ТУАЦЫЯХ: ПРАВАВЫЯ I АРГАНВАЦЫЙНЫЯ АСПЕКТЫ1
У артыкуле аутар звяртае увагу на аргатзацыйныя i прававыя аспекты забеспячэння нацыянальнай бяспеш у экалагiчнай сферы, у тым лiку роль органау i падраздзяленняу па надзвычайных атуацыях Рэспублт Беларусь у даннай дзейнасщ.
Ключавыя словы: бяспека, нацыянальная бяспека, экалагiчная бяспека, пагроза, надзвычайная атуацыя.
KHROKALAU Vitali A.
Senior Lecturer
Universitet Ministry of Emergency Situations of the Republic of Belarus Civil Protection, Minsk, Republic of Belarus
NATIONAL SECURITY BODIES IN THE ENVIRONMENTAL FIELD
AND EMERGENCY DEPARTMENTS: LEGAL AND ORGANIZATIONAL ASPECTS
In the article, the author draws attention to the organizational and legal aspects of ensuring national security in the environmental sphere, including the role of emergency agencies and departments of the Republic of Belarus in this activity.
Keywords: security, national security, environmental security, threat, emergency situation.
1 Статья публикуется в авторской редакции.
¡ББМ 2078-1032 ВЕСН1К ПАЛЕСКАГА ДЗЯРЖАУНАГА УШВЕРС1ТЭТА. СЕРЫЯ ГРАМАДСК1Х I ГУМАН1ТАРНЫХ НАВУК. 2020. № 2
Уводзшы. Сучасны свет знаходзiцца у актыунай фазе кардынальных змен у грамадскiх, ваенна-палтганых, эканамiчных i iншых сферах, яюя валодаюць высокай штэншунасцю i дынамiчнасцю, што характэрна i для сучаснай Рэспублiкi Беларусь.
Актыуная трансфармацыя сусветнай эканомт забяспечвае пераход да новага тэхналапчным укладу. Тэхналагiчная эвалюцыя разам з развщцём тэхналогiй, прамысловасцi i эканомiкi дзяржавы у цэлым, што у сваю чаргу таксама становщца i крынiцай прынцыпова новых пагроз ва ушх сферах жыццядзейнасцi, падаючы новыя, раней недаступныя, магчымасцi негатыунага уздзеяння на асобу, грамадства i дзяржаву.
У сувязi з гэтым, неабходна акцэнтаваць увагу, што нацыянальныя iнтарэсы Рэспублiкi Беларусь вызначаны у Канцэпцыi нацыянальнай бяспекi i ахоплiваюць усе сферы жыццядзейнасцi асобы, грамадства i дзяржавы, яны цесна узаемазвязаны i з'яуляюцца канцэптуальнымi арыенцiрамi для доугатэрмшовага развiцця. Сярод iх: "забеспячэнне экалагiчна-спрыяльных умоу жыццядзейнасцi грамадзян; пераадоленне негатыуных наступствау радыёактыунага забруджвання тэрыторыi краiны i шшых надзвычайных сiтуацый, рэабiлiтацыя экалагiчна парушаных тэрыторый"1.
У той жа час, усе намаганш дзяржавы накiраваныя на забеспячэнне экалапчна спрыяльных умоу жыццядзейнасщ могуць быць перакрэсленыя, у вышку усяго толькi адной надзвычайнай штуацьп, якая прывядзе да маштабнага забруджвання тэрыторый хiмiчнымi, радыеактыунымi цi iншымi рэчывамi.
У сувязi з гэтым, аутар у артыкуле акцэнтавау увагу на аргашзацыйных i прававых аспектах забеспячэння
нацыянальнай бяспею у экалагiчнай сферы, у тым лiку органамi i падраздзяленнямi па надзвычайных штуацыях Рэспублiкi Беларусь.
1 «Об утверждении Концепции национальной безопасности Республики Беларусь» Указ Президента Республики Беларусь от 09.11.2010 N 575
Асноуная частка. Нягледзячы на Устойлiвае функцыянаванне сютэмы забеспячэння нацыянальнай бяспею Рэспублiкi Беларусь, у Канцэпцып нацыянальнай бяспекi вызначаны спектр асноуных пагроз, якiя могуць уплываць на стан нацыянальнай бяспею. У тым лшу: а) узнiкненне на тэрыторый Рэспублш Беларусь альбо зблiзку яе межау буйнамаштабных надзвычайных сiтуацый прыроднага i тэхнагеннага характару, эпiдэмiй i эпiзаатый; б) незаконнае распаусюджванне у Беларус цi перамяшчэнне праз тэрыторыю Беларусi зброi масавага знiшчэння, яе кампанентау i сродкау дастаукi, тэхналогш i абсталявання двайнога прызначэння, збро^ боепрыпасау, радыеактыуных, хiмiчных, бiялагiчных i iншых небяспечных рэчывау i матэрыялау; в) радыёактыунае, хiмiчнае i бiялагiчнае забруджванне глебау, зямель, вод, нетрау, раслiннасцi i атмасферы.
Усе пагрозы нацыянальнай бяспекi носяць, як правша, комплексны i узаемазвязаны характар, а, таюм чынам, патрабуюць i комплекснага падыходу у нейтралiзацыi пагрозы iх узнiкнення.
Разглядаючы пагрозы нацыянальнай бяспекi у экалагiчнай сферы, яюя уваходзяць у кампетэнцыю Мшютэрства па надзвычайных становiшчах, неабходна акцэнтаваць увагу на вялшую колькасць прычын i умоу, якiя садзейнiчаюць рэалiзацыi пагроз нацыянальнай бяспекi у выглядзе надзвычайных сiтуацый, якiя уплываюць на стан нацыянальнай бяспею. Так, напрыклад, дынамiчнае развiццё прамысловасцi, выкарыстанне новых матэрыялау i тэхналогiй з аднаго боку забяспечвае эканамiчнае развiццё i умацаванне дзяржавы, але з шшага боку становiцца крынiцай новых вщау пагроз, у тым лiку i у экалагiчнай сферы.
У сувязi з гэтым, неабходна акцэнтаваць увагу на наступных фактарах: па-першае, на тэрыторый Беларус дастаткова вялiкая канцэнтрацыя экалапчна небяспечных аб'ектау (ААТ «Гродна Азот», ААТ «Нафтан» i iнш.), яюя размешчаны, у тым лiку, каля жылых зон.
Па-другое, развiццё прамысловасщ суправаджаецца шматкратным павелiчэннем аб'ёмау перераапрацоуваемых матэрыялау, iх
ISSN 2078-1032 BECHIK ПAЛЕCKAГA ДЗЯPЖAYHAГA YHIBEPCTOTA. CEPbM ГPAMAДCKIХ I ГУMAШTAPHЫХ HABУK. 2020. № 2
paзнaстaйнaсцю i глыбшёй ^pa^au^y^, што, y свaю 4apry y выпaдкy yзнiкнeння aвapыйнaй сiтyaцыi a6o нayмысныx дзeянняy, здольно пpывeсцi дa yзнiкнeння бyйнaмaштaбныx нaдзвычaйныx сiтyaцый. У тым лiкy, з выкiдaм y нaвaкольнae aсяpоддзe габястечных pэчывay i мaтэpыялay (xiмiчныx, pa^ea^b^m^, бiялaгiчныx i г.д.), yздзeяннe яюх здольнa пpывeсцi дa мaсaвaй гiбeлi людзeй, жывёл, yзнiкнeнню эпiдэмiй i эпiзaоцiй. (Напрыклад, 1976 г. у Шальянсюм г. Севезо пры выбуху працоyнага катла xiмiчнага камбтата «ICMESA» адбъ^ся выюд каля 2 кг дыяксту (гэта колькасць рэчыва здольна забщь больш за 100 млн. Чалавек) [1]. Аварыя на Чарнобыльскай АЭС у 1986 годзе. Аварыя на xiмiчным прадпрыемстве карпарацый «Ютён Карбайд» y 1984 года y iндыйскiм г. Бхопал, у вытку якой паводле афщыйных дадзеных загтула больш за 500 чалавек i больш за 6 000 атручаных трэць, яюх памерла y перiяд некальюх тыдняy пасля аварыи [2] i iншыя).
Пa-тpэцяe, фyнкцыянaвaннe пpaмысловыx пpaдпpыeмствay нeмaгчымa 6e3
пepaмяшчэння pэчывay i мaтэpыялay, яюя Увaxодзяць y тэxнaлaгiчны цыкл (xiMi4mrn, бiялaгiчныя, paдыeaктыyныя i г.д.), paзнaстaйнымi спосaбaмi (ayтaмaбiльным, чыгyнaчным, тpyбaпpaводным тpaнспapтaм i шт.), што тaксaмa yяyляe пaгpозy узшкжння нaдзвычaйныx сiтyaцый пa yciM мapшpyцe пepaмяшчэння нeбяспeчныx rpy3ay.
Heльгa He yлiчвaць i той фaкт, што Pэспyблiкa Бeлapyсь знaxодзiццa y односно спpыяльным pэгiёнe, y чостцы дотычтай пpыpодныx кaтaклiзмay (пaводкi, зeмлятpyсы i г.д.), y той жо 4ac гэто He выключae мaгчымaсцi узшкжння нeбяспeчныx пpыpодныx тадзвычойных сiтyaцый, здольных поуплывоць Ha стон нaцыянaльнaй бясшю (моштобныя лясныя пaжapы, пepaсоУвaннe iнвaзiвныx жывёл пpaз мeжы Pэспyблiкi Бeлapyсь i г.д.).
Улiчвaючы вышэй raasame, нeaбxоднa звяpнyць увогу но ноступныя aспeкты: та-пepшae, пpычынaмi узшкжння
тадзвычойных сiтyaцый могуць з'яуляюцвд як ^оявы сiл пpыpоды, ток i дзeяннi гpaмaдзян, у тым лшу i нeпpaвaмepныя.
Так, напрыклад, у 2018 годзе на тэрыторый Рэспублт Беларусь адбылося
6112 надзвычайных стуацый, з ix - 6104 пажары i выбуxi. У вытку яюх загтула 517 чалавек, траyмiравана - 320 [3]. Асноyнымi прычынамi адбыyшыxся пажараy з'явмся: неасцярожнае абыходжанне з агнём; парушэнт правiлаy прылады i эксплуатацый печаy, цеплагенерыруючых апаратаy i прылад; парушэнт правiлаy прылады i эксплуатацыи электрычных сетак i электраабсталявання, падпал .
na^pyroe, лшвщоцыя ноступствоу aвapый i тадзвычойных спуоцый пaтpaбye a^paray^ra i злоджоных дзeянняy цэлога шэpaгy сyб'eктay (MHC, aвapыйныя службы apгaнiзaцый, pэспyблiкaнскiя оpгaны дзяpжayнaгa кipaвaння, оpгaны мясцовога кipaвaння i сaмaкipaвaння, yлaснiкi aб'eктay i г.д.), што нeмaгчымa бeз дaскaнaлa paспpaцaвaныx сxeм yзaeмaдзeяння, выpaзнaгa paзмeжaвaння пayнaмоцтвay yсix сyб'eктay, яюя Удзeльнiчaюць у лiквiдaцыi тадзвычойтай ^ya^ii.
У сyвязi з гэтым вapтa окцэнтовоць увогу
но:
- жобходшсщ aктyaлiзaцыi нapмaтыyнa-пpaвaвой бозы, у чостцы дотычтай apгaнiзaцыйныx i пpaвaвыx aспeктay yзaeмaдзeяння оpгaнay i пaдpaздзялeнняy по тадзвычойных сiтyaцыяx у xодзe лiквiдaцыi тадзвычойных сiтyaцый з iншымi сyб'eктaмi, якiя Удзeльнiчaюць у л^вадо^и тадзвычойных сiтyaцый i ix ноступствоу;
- нeaбxоднaсцi Удaскaнaлeння зaкaнaдayчыx aOTay Pэспyблiкi Бeлapyсь, у чостцы дотычной aдкaзнaсцi зо уны^нте сyпpaцьпpayныx дзeянняy, якiя пpывялi до узн^^н^ нодзвычойных сiтyaцый;
- нeaбxоднaсцi пpaвядзeння кpымiнaлaгiчнaй xapaктapыстыкi пpaвaпapyшэнняy, якiя пpыводзяць до yзнiкнeння нодзвычойных сiтyaцый i paспpaцоУкy Mep ix пpaфiлaктыкi.
Заключэнне. TaraM чыном, нeaбxоднa одзночыць, што узн^^н^ aвapый но пpaмысловыx aб'eктax, звязоных з пepaпpaцоyкaй нeбяспeчныx pэчывay (xiмiчныx, paдыeaктыyныx i г.д.) здольно ^ы^с^ до yзнiкнeння буйтамоштобных тадзвычойных снуо^й, мосовой гiбeлi людзeй i зapaжэнню тэpытоpый, a токсомо поуплывоць m стон экaлaгiчнaй бяспeкi як особнога pэгiёнy, ток i дзяpжaвы y цэлым.
ISSN 2078-1032 BECHIK ПАЛЕСКАГА ДЗЯРЖАУНАГА УШВЕРС1ТЭТА. СЕРЫЯ ГРАМАДСК1Х I ГУМАН1ТАРНЫХ НАВУК. 2020. № 2
У сувязi з гэтым, з мэтай мiнiмiзацыi небяспекi узнiкнення надзвычайных сiтуацый, яюя уплываюць на стан экалагiчнай бяспею, неабходна звярнуць увагу на тое, што:
- забеспячэнне экалапчнай бяспею з'яуляецца адным прыярытэтау сферы забеспячэння нацыянальнай бяспекi Рэспублiкi Беларусь;
- правядзенне крымiналагiчнай характарыстыкi правапарушэнняу, якiя прыводзяць да узнiкнення надзвычайных штуацый, дазволiць выявiць асноуныя спосабы iх здзяйснення, сацыяльна-псiхалагiчныя асаблiвасцi правапарушальнiка, што дазволiць распрацаваць мэтанаюраваныя меры прафiлактыкi гэтых правапарушэнняу;
- удасканаленне прававога рэгулявання у сферы забеспячэння экалапчнай бяспею дазволiць зшзщь рызыку узнiкнення буйнамаштабных надзвычайных штуацый.
Спiс л^аратуры
1. 1тальянская Чарнобыль - Севезо [Электронны рэсурс]. -https://esoreiter.ru/index.php?id=0914/italjan 8к1] _chernobyl_sevezo.htm&dat=news&list= 09.2014. Дата доступу: 2019/09/26.
2. 1984: хiмiчны апакалшсю у Бхопале / / Грамадска-пал^ычны часопiс «Планета» [Электронны рэсурс]. - Рэжым доступу: https: //planeta.by/article/1759. Дата доступу: 2019/09/26.
3. Мшютэрства па надзвычайных штуацыях Рэспублш Беларусь [Электронны рэсурс].
- Рэжым доступу:
https://mchs.gov.by/ministerstvo/statistika/sv edeniya-o-chs. Дата доступу: 2019/09/26.
4. Штэпа, В.Н. Сучасныя тэндэнцыя развiцця экалагiчнай бяспею грамадства: аксiялагiчны аспект / В.Н. Штэпа, Сакалова С.Н. // Весшк Палескага дзяржаунага ушверсгота. Серыя грамадсюх i гуманiтарных навук. - 2015. -№ 2. - С. 77-83.
References
1. Italian Chernobyl Seveso. Available at: https://esoreiter.ru/index.php?id=0914/italjan skij_chernobyl_sevezo.htm&dat=news&list= 09. (accessed: 2014 2019/09/26).
2. 1984: The chemical apocalypse in Bhopal Socio-political magazine "Planet". Available at: https://planeta.by/article/1759. (accessed: 2019/09/26)
3. The Ministry of the Republic of Belarus for Emergency Situations. Available at: https://mchs.gov.by/ministerstvo/statistika/sv edeniya-o-chs. (accessed: 2019/09/26)
4. Shtepa V.N., Sakalova S.N. Sochasnyaya tendensy razvitstsya ekalagichnaya byaspeki gramadamy: aksyyalagichny aspect [Current trends in the development of environmental security of society: the axiological aspect].Vesni'k Paleskaga dzyarzhau'naga uni \ersi'te'ta. Sery xya gramadski'kh gumani'tarny'kh navuk [Bulletin of Palesky State University. Series in Social Sciences and Humanities]. 2015, no. 2, pp. 77-83.
Received 30 November 2019
