CC BY
13
ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ
УДК 93/614
А.Д. БУЛВА,
дацэнт кафедры юравання абаронай ад надзвычайных атуацый ДУА «Ушвератэт грамадзянскай абароны МНС РэспублЫ Беларусь», г. Мшск, Рэспублiка Беларусь
Статья поступила 10 февраля 2017г.
РЭТРАСПЕКТЫУНЫ ПОГЛЯД НА БЕЛАРУСКУЮ С1СТЭМУ АБАРОНЫ АД НАДЗВЫЧАЙНЫХ С1ТУАЦЫЙ: ГЕНЕЗ1С I ЭВАЛЮЦЫЯ
У артыкуле даследаваны г1старычны перыяд фармавання 7 разв1цця астэмы абароны насель-мцтва 7 тэрыторыи ад надзвычайных атуацый у Рэспублщы Беларусь, яю ахопл1вае апошмя гады Савецкага 7 цяперашняга часу, кал1 наша кра1на набыла статус незалежнай дзяржавы. Увага пераважна акцэнтавана на эвалюцыи нарматыунага прававога поля у галте забеспячэння пры-роднай 7 тэхнагеннай бяспею, а таксама дадзена ацэнка аргашзацыйнаму пераутварэнню рэспуб-л1канскага органа дзяржаунага юравання у сферы абароны ад надзвычайных атуацый 7 гра-мадзянкай абароны, дасягнутым вышкам.
Ключавыя словы: абарона, дзяржава, юраванне, Мт1стэрства па надзвычайных атуацыях, надзвычайная атуацыя, пажар.
Уступ. Усю сваю псторыю чалавецтва пастаянна знаходзшася у полi негатыунага уплыву розных НС. Мнопя з iх тысячамi i нават сотнямi тысяч знiшчалi чалавечыя жыцщ, разбуралi развiтыя эканомiкi дзяржау, спусташалi урадлiвыя землi, вакольнае асяроддзе.
Маштабны навукова-тэхнiчны прагрэс XX стагоддзя прынёс не толькi павышэнне дабрабыту сучаснага грамадства, але i значна пауплывау на рост рызык узшкнення буйнамаштабных тэхнагенных i прыродных катастроф, яюя не толькi уяуляюць пагрозу нацыянальнай бяспеке, але i проста здольныя сцерцi асобныя краiны з твару Зямлi [1] .
Прыкладау гэтаму, на жаль, назапасшася больш, чым дастаткова. Успомнiм толькi не-каторыя катастрофы, якiя адбылiся за апош-нiя дзесяцiгоддзi [2]:
аварыя на хiмiчным заводзе Union Carbide (Бхапал, 1ндыя, 1984 г.), у вышку якой загшут 3 тыс. чал. i пацярпелi па розных ацэнках ад 150 да 600 тыс. чал.;
аварыя на Чарнобыльскай АЭС (Украша, СССР, 1986 г.), якая стала прычынай заб-руджвання радыёнyклiдамi шырокiх тэрыто-рый, на яюх пражывала больш за 30 млн. чал.;
падводны землятрус у 2004 годзе у 1ндый-скiм аюяне, у вынiкy якога загiнyлi па розных ацэнках ад 225 да 300 тыс. чал.;
ураган «Катрына» (ЗША, 2005 г.), як зшшчыу жыццi 1836 чал. i прычышу шкоду на $ 125 млрд.;
аварыя на нафтавай платформе «Deepwater Horizon» (Мексшансю залiу, 2010), у вышку якой каля 1100 мшь уз-бярэжжа штатау ад Фларыды да Лyiзiяны
6brni забруджаны, загiнулi каля 600 марсюх чарапах, 100 дэльфшау, больш за 6000 пту-шак i мноства шшых млекакормячых;
землятрус у раёне АЭС Фукушма - 1 (Японiя, 2011), яю выклшау цунамi i аварыю на атамнай электрастанцыi, фiнансавы урон, уключаючы выдаткi на лiквiдацыю наступ-ствау, дэзактывацыю i кампенсацыi, ацэньва-ецца у 100 мшьярдау далярау i iнш.
Сёння немагчыма знайсщ краiну, у якой пытанне аб эфектыунай сiстэме абароны ад НС не стаяу, i няма дзяржавы, якая змагла б вырашыць гэтую праблему у поуным аб'ёме.
Рэспублша Беларусь не з'яуляецца выклю-чэннем, i у нашай дзяржаве таксама аб'ек-тыуна iснуюць умовы, якiя фармуюць павы-шаны узровень тэхнагеннай i прыроднай не-бяспекi, патрабуюць прэвентыуных мер абароны.
Аналiз НС на тэрыторьп Рэспублiкi Беларусь за апошшя 15 гадоу пераканауча сведчыць, што у сярэднiм у год у нашай краiне адбываецца каля 10000 розных НС, на яюх пне прыкладна 1000 чал. Львшую долю, а гэта каля 95%, у структуры НС займаюць пажары. Слушна узнiкае пытанне аб эфек-тыунасцi сiстэмы абароны насельнiцтва i тэрыторыi Беларусi. Зразумець i ацанщь дасягнутыя вынiкi у гэтай сферы дзейнасщ дзяржавы, грунтуючыся толькi на «^xix лiчбах», вядома, не магчыма. Аб'ектыуную ацэнку дасягнутым вынiках можна даць толью праз гiстарычны шлях гэтай сютэмы, якi пачауся у апошнiя гады Савецкага перыяду.
Асноуная частка. Асноуныя працэсы дзяржаунага кiравання у Беларусi, у тым лiку i у сферы кiравання абаронай ад НС, нейюх яркiх асаблiвасцяу i кардынальных адрознен-няу у апошшя гады Савецкага часу ад усёй агульнасавецкай сютэмы не мел^ а нарма-тыуныя прававыя акты, што дзейнiчалi i прымалiся, дырэктыуныя рашэнш былi прак-тычна iдэнтычныя тым, што прымалюя на самым верхшм кiраунiчым узроУнi. Варта адзначыць, што юнаваушая сiстэма абароны насельнiцтва i тэрыторыi ад НС у Савецюм Саюзе, у тым лiку i у Беларускай ССР, у ас-ноуным была арыентавана на вырашэнш пы-танняу i задач ваеннага часу. Аднак, да буйнамаштабных аварый i катастроф, як ад-значае шэраг даследчыкау [3, 4], былая са-вецкая дзяржава гатовай не была, што пераканауча прадэманстравалi сумныя падзеi на Чарнобыльскай АЭС у 1986 годзе, а таксама Сштаксю землятрус 1988 года. Гэтыя ж 4
тэндэнцьп назiралiся i у сферы забеспячэння пажарнай бяспекi. Так, статыстыка, якая вя-лася у апошшя гады Савецкага перыяду, пераканауча следчыла аб неабходнасцi карэн-най перабудовы юнаваушай сiстэмы забеспячэння пажарнай бяспею. Колькасць пажарау i гiбель людзей на iх з года у год няухшьна расла. Напрыклад, толькi з 1982 г. да 1992 г. колькасць пажарау на тэрыторыi цяперашняй Беларусi павялiчылася у 2,3, а гiбель людзей на iх - у 3,7 разы. Агульная шкода па некато-рым ацэнкам складала 1% ад валавога на-цыянальнага прадукту у год. Прычыны таму бачылiся у слабой тэхшчнай аснашчанасцi, якая заключалася у тым, што у Беларусi затраты на утрыманне пажарнай службы былi у 2,5 разы, а колькасць пажарных падраз-дзяленняу на 10 тыс. чалавек насельнiцтва -у 2 разы менш, чым за мяжой. Акрамя таго, аснашчанасць тэхшкай у пералiку на колькасць насельнщтва была амаль у 2 разы шжэй, а пажарны аутамабшь абслугоувау тэрыторыю у 5,5 раз большую, чым у еура-пейсюх дзяржавах [5]. З гэтым трэба было нешта вырашаць.
Першым крокам стала прыняцце ЦК КПСС i Саветам Мiнiстрау СССР пастановы №886-213 ад 30 лшеня 1987 года «Аб мерах па карэннай перабудове сютэмы гра-мадзянскай абароны», дзе была прадэклара-вана неабходнасць развщця грамадзянскай абароны (далей - ГА) у плане непасрэднага вырашэння задач па абароне, выратаванш насельнiцтва у НС, выклiканых стыхiйнымi бедствамi, буйнымi аварыямi i катастрофамi. Другiм крокам была пастанова Савета Мшютрау СССР ад 15 снежня 1990 году, дзякуючы якой была створана Дзяржауная агульнасаюзнага сютэма па папярэджаннi i дзеянняу у надзвычайных сiтуацыях, якая уключала у сябе саюзную, рэспублшансюя i галiновыя падсiстэмы. Каардынуючым органам гэтай сютэмы была пастаянна дзеючая Дзяржауная Камiсiя Савета Мшютрау СССР па надзвычайных штуацыях [3]. На гэтым рэформы, можна сказаць, i скончылiся, так як, пачынаючы са снежня 1991 г., адбываец-ца паступовае скасаванне дзяржауных структур СССР, стварэнне СНД i адначасова фар-маванне сiстэмы дзяржаунага юравання у Рэспублiцы Беларусь.
Вырашэнне пытанняу папярэджання i лiквiдацыi НС з моманту здабыцця незалеж-насщ нашай краiнай стала адным з прыярытэтных напрамкау дзейнасцi беларус-кага грамадства. Забеспячэнне абароны ад
НС пазщыянуецца, як абавязковая умова эфектыунага функцыянавання асобна узятых аргашзацый, галiн эканомш i адмшютра-цыйна-тэрытарыяльных адзiнак. Сфера папярэджання i лiквiдацыi НС стала кампа-нентай стратэгп нацыянальнай бяспею дзяржавы; галiной дзейнасцi, якая ахашла усю гаспадарку краiны; пранiкла у духоунае, эканамiчнае, культурнае i навуковае жыццё грамадства. Для забеспячэння такой магчы-масцi i, сапрауды, комплекснага падыходу спатрэбiлiся удзел, разуменне i сумесная праца юраушкоу усiх рэспублшансюх орга-нау дзяржаунага кiравання, дзяржауных ар-ганiзацый, падпарадкаваных ураду, а таксама мясцовых выканаучых i распарадчых орга-нау.
Першым крокам рэфармавання, а па сут-насцi стварэння, прынцыпова новай сiстэмы абароны ад НС стала фармаванне адпаведнай нарматыунай прававой базы. У першую чар-гу, бачылася неабходнасць урэгуляваць пы-таннi забеспячэння пажарнай бяспекi. I ужо 15 чэрвеня 1993 года быу прыняты першы на постсавецкай прасторы Закон «Аб пажарнай бяспецы» [6]. Важным следствам гэтага пра-вавога акту стала аб'яднанне прафесшнай пажарнай аховы гарадоу i пасёлкау, а таксама ведамасных пажарных падраздзяленняу у агульную структуру - ваешзаваную пажар-ную службу Мшютэрства унутраных спрау, што дазволша аб'яднаць дзейнасць пажарных падраздзяленняу, а таксама выпрацаваць адзiныя погляды i падыходы да iх аснашчэн-ня, арганiзацыi падрыхтоУкi i тушэння пажа-рау. Ужо у 1995 г. ствараецца дзяржауная пажарная служба у сельскай мясцовасцi i на буйных прамысловых прадпрыемствах [7], а у гарадах з наяунасцю патэнцыйна небяспеч-ных аб'ектау i вытворчасцей ствараюцца ава-рыйна-выратавальныя падраздзяленнi,
здольныя рэагаваць не толью на узнiкаючыя пажары, але i на iншыя вiды НС [8]. След-ствам прыняцця гэтых рашэнняу стала пера-дача са складу унутраных войскау ваешзава-най пажарнай службе 1250 адзшак штатнай колькасщ, ва усiх абласных цэнтрах ства-раюцца аварыйна-выратавальныя атрады, а у 15 буйных гарадах - аварыйна-выратавальныя часщ.
Разуменне таго, што акрамя пажарау не-абходна прымаць меры па папярэджаннi i лшвщацьп iншых магчымых НС, а сш i срод-кау адной асобна узятай службы, вiдавочна, не хапае, прывяло да таго, што 12 чэрвеня 1997 года пры урадзе фармуецца Камiсiя па
надзвычайных штуацыях як каардынацыйны урадавы мiжведамсны орган [9]. Яго га-лоунай мэтай становiцца выпрацоука мер па папярэджаннi НС i лiквiдацыi iх наступствау. У склад Камюи увайшлi вышэйшыя службо-выя асобы дзяржавы - 25 ведамствау i ар-ганiзацый, падпарадкаваных ураду, уах абласных выканаучых камггэтау i выканаучага камiтэта г. Мшска. Старшынёй камiсii стау намеснiк Прэм'ер-мшютра Рэспублiкi Беларусь Навiцкi Генадзь Васiльевiч.
Усе прынятыя рашэннi на гэтым этапе дазволiлi стварыць у рэспублщы не толью адзiную службу экстранага рэагавання i за-бяспечыць цэнтралiзацыю фiнансавых срод-кау, што выдзяляюцца на утрыманне пажарных падраздзяленняу, але i лiквiдаваць iх раз'яднанасць, дубляванне дзеянняу. Такiм чынам, на дадзеным этапе у Беларус была сфармавана адзiная i магутная структура па барацьбе з пажарамi i выратаваннi людзей. У таюм выглядзе яна праiснавала да 1998 г., калi у мэтах далейшага удасканалення бара-цьбы з пажарамi i iншымi НС на яе базе утва-раецца Мiнiстэрства па надзвычайных штуа-цыях Рэспублiкi Беларусь [10].
19 студзеня 1999 г. Указам Прэзщэнта Рэспублiкi Беларусь зацвярджаецца Па-лажэнне аб МНС. У адпаведнасщ з дадзеным Палажэннем на МНС ускладалюя функцыi дзяржаунага юравання у сферы папярэджання i лiквiдацыi НС, забеспячэння пажарнай бяспею, абароны насельнiцтва ад наступствау катастрофы на Чарнобыльскай АЭС [11].
Першым Мiнiстрам па надзвычайных штуацыях 20 студзеня 1999 г. прызначаны Астапау В. П., першым намесшкам - Барыеу Э. Р., намеснiкамi - Барынгольц Б. С., Бшнш Б. С., Калбаскiн А.Н.. Створаныя абласныя упрауленнi МНС узначалiлi: Брэсцкае -Шаршуновiч К. Е., Вщебскае - Падлiпскi Л. Д., Гомельскае - Лужкоу А. I., Гродзенскае -Гуз АН., Мшскае - Шылак А.А., Магiлёускае - Клiмчынскi 1.М., Мiнскае га-радское - Барынгольц Б. С. [12].
Можна канстатаваць, што у 1999 г. за-вяршыуся першы этап пераутварэнш сютэмы дзяржаунага кiравання у сферы абароны ад НС, асноуным вышкам якога стала рэар-ганiзацыя МНС. Тут варта адзначыць, што ужо у першы год дзейнасщ гэта структура паказала сваю высокую здольнасць i апера-тыунасць у рэагаванш на узнiкаючыя НС, што неаднаразова пацвярджалася высокай ацэнкай, як прэзщэнта, так i урада Рэспублш
5
Беларусь. У наступныя гады адзначаецца паступовае нарошчванне задач i функцый МНС. Пры гэтым у большасщ выпадкау шщыятыву на сябе бралi самi ж ратавальнш.
Перад i3Hoy сфармаваным юраунщтвам МНС стаяла вельмi важная задача - сфарма-ваць дзейсную нарматыуную прававую базу у сферы абароны ад НС. Гэтаму пытанню надавалася павышаная увага. I ужо у першыя гады дзейнасцi мiнiстэрства 6brni прыняты Законы «Аб радыяцыйнай бяспецы» [13], «Аб абароне насельнiцтва i тэрыторый ад надзвычайных сiтуацый прыроднага i тэхнагеннага характару» [14], «Аб аварыйна-выратавальных службах i статусе вырата-вальнiка» [15] , «Аб перавозцы небяспечных грузау» [16], «Аб надзвычайным ста-новiшчы» [17], «Аб магютральным тру-баправодным транспарце» [18], «Аб прамыс-ловай бяспецы небяспечных вытворчых аб'ектау» [19], пастанова Савета Мшютрау Рэспублш Беларусь «Аб дзяржаунай сiстэме папярэджання i лшвщацьп надзвычайных сiтуацый» [20], якая штэгравала у сябе усе пытаннi, звязаныя з арганiзацыяй i забеспя-чэннем прыроднай i тэхнагеннай бяспецы на тэрыторып Беларусi.
Акрамя таго, урадам быу прыняты шэраг пастаноу у галiне дзейнасщ МНС, дзяржауныя праграмы аснашчэння органау i падраздзяленняу па надзвычайных штуацыях (далей - ОПНС) сучаснымi сродкамi i абста-ляваннем, забеспячэння ДСНС [21, 22], папярэджання гiбелi i трауматызму людзей на пажарах i пры НС [23] i шш.
У 2005 г. у юраунщтве МНС адбылюя кадравыя змены. У сакавшу гэтага года Мiнiстрам па НС прызначаны Барыеу Э.Р., а яго намеснiкамi на працягу некальюх гадоу -Карпiцкi В.У., Ганчароу А.М., Шамко 1.А., Ласута Г.Ф. .. Абноулены склад кiраyнiцтва МНС асаблiвую увагу стау надаваць пытан-ням развiцця i удасканалення ДСНС, якая на працягу зусiм непрацяглага часу стала адной з складовых частак нацыянальнай бяспекi краiны, найважнейшым фактарам, якiм ха-рактарызавалася яе абараназдольнасць. Сютэма абароны насельнщтва i тэрыторый ад НС ператварылася у досыць буйную дзяржауную структуру, якая аб'яднала для вырашэння пытанняу папярэджання i лшвщащп НС 21 галшовую i 7 тэрытарыяль-ных падсiстэм. Больш за тое, службовыя асо-бы ОПНС былi надзелены правам ажыццяуляць дзяржауны нагляд i кантроль у галiне абароны насельнщтва i тэрыторый ад 6
НС [24]. Дадзеная акалiчнасць дазволiла яшчэ больш узмацнiць адказнасць кiраУнiкоУ, службовых асоб у названай галiне.
Як ужо адзначалася, МНС паступова аку-мулюе дадатковыя функцыi i пашырае паунамоцтвы. Чарговым вiтком у дзейнасщ службы можна лiчыць прыняцце у 2006 годзе Закона «Аб грамадзянскай абароне» [25]. Указаны нарматыуны прававы акт надзялiy МНС статусам рэспублшанскага органа дзяржаунага кiравання у галше ГА. Дадзенае акалiчнасць пашырала сферу дзейнасщ службовых асоб МНС i выкткала неабходна-сць yнiкаць у сутнасць пытанняу i праблем, не уласщвых раней. Тым не менш, крытычны аналiз дзейнасцi МНС у гэтай галше не дазваляе казаць аб нейюх сур'ёзных дасяг-неннях. Нарматыуныя прававыя акты у сферы ГА з'явшюя, па сутнасщ, адлюстраваннем дакументау, якiя дзейнiчалi пад час Савецкага перыяду i у Расшскай Федэрацыi, i не мелi якой-небудзь iстотнай навуковай i прававой прапрацоУкi. Дарэчы кажучы, асаблiвасцi геапалiтычнага становiшча краiны, эканамiч-ны i палiтычны аспект развiцця беларускай дзяржавы i грамадства амаль не yлiчвалiся, што прывяло, хутчэй, да дэкларавання ме-рапрыемствау ГА.
З 2010 г. фармуецца новы юруючы склад МНС на чале з Мшютрам па НС Вашчан-ка В.А. На розных этапах, аж да цяперашняга часу, мшютру дапамагалi яго намеснш -Карпiцкi В.У., Шамко А.1., Ганчароу А.М., Ласута Г.Ф., Худалееу А.Ф., Сцепаненка В.А., Бягун Д.М. [12]. Найважнейшымi вы-нiкамi дзейнасцi МНС на гэтым этапе стала канчатковае фармiраванне чатырох дэпарта-ментау з правамi юрыдычных асоб: Дэпарта-мент па ядзернай i радыяцыйнай бяспецы (Дзяржатамнагляд), Дэпартамент па лшвща-цып наступствау катастрофы на ЧАЭС, Дэпартамент па матэрыяльных рэзервах, Дэпартамент па нагляду за бяспечным вядзеннем работ у прамысловасщ (Дзярж-прамнагляд). Неабходнасць у выдзяленнi гэтых структур саспела дауно i звязана яна была усё з тым жа ростам задач i функцый, што ускладвалюя на МНС. Гэта патрабавала аб'яднання намаганняу вузкiх спецыялiстаy у вырашэнш спецыфiчных праблем, значных для дзяржавы. Указам Прэзщэнта ад 29 снежня 2006 года зацвярджаюцца адпавед-ныя палажэннi аб дэпартаментах, i вызнача-ецца 17 дзяржауных аргашзацый, падпарад-каваных мiнiстэрству [26, 27]. Варта адзна-
чыць, што гэты дакумент на працягу усяго перыяду свайго юнавання неаднаразова падвяргауся зменам, што следчыць аб ды-намiчных працэсах, яюя адбывалiся у дзей-насцi службы, бесперапыннае удакладненне i пашырэнне яе функцый, а таксама пераацэн-кай грамадствам ролi МНС у дзейнасцi дзяржавы.
На працягу усяго перыяду дзейнасщ службы значную увагу кiраунiцтвам МНС надаецца пытанням мiжнароднага супрацо-унщтва. У першую чаргу, увага была за-сяроджана на усталяваннi i развiццi дружа-любных сувязяу з нашымi блiжэйшымi су-седзямi - Латвiяй, Лiтвой, Малдовай, Польш-чай, Рааяй, Украiнай. У перыяд незалежнасщ Беларусi падрыхтаваны i падпiсаны цэлы шэраг мiжурадавых пагадненняу аб супрацо-унiцтве у галiне абароны ад НС [28, 29].
Рэспублша Беларусь актыуна стала Удзельнiчаць у розных мiжнародных прагра-мах i праектах па папярэджаннi i лiквiдацыi НС, падрыхтоуцы выратавальнiкау, пра-вядзеннi сумесных вучэнняу i трэнiровак, навуковых даследаванняу i iнш.. Напрыклад, у 1999 г. Рэспублша Беларусь стала сарака-вым членам Тэхнiчнага камiтэта па пра-духiленню i тушэнню пажарау, актывiзавала-ся дзейнасць у рамках Саюзнага Парламенту Расii i Беларусi, праведзены цэлы шэраг ар-ганiзацыйных пасяджэнняу МНС Расii i Беларуси сумесных калегiй. Актыуна МНС Бе-ларусi прымае удзел у рэалiзацыi сумесных праектау з Дырэкцыяй Развщця i Супрацо-унiцтва (Швейцарыя), Цэнтральнай еура-пейскай iнiцыятывай, Мiжнародным аген-цтвам па атамнай энергii i iнш. Беларускiя ратавальнiкi увайшлi у склад Корпуса сiл СНД, як быу створаны рашэннем Савета юраушкоу дзяржау Садружнасцi 4 снежня 1994 г. у мэтах рэалiзацыi Пагаднення аб уза-емадзеяннi у галше папярэджання i лшвща-цыi НС [30]. Падраздзяленш МНС прынялi актыуны удзел у мiжнародных вучэннях «Транскарпатыя - 2000» (Украiна, г. Ужгород), «Багароцк - 2002» (Расшская Федэра-цыя, г. Нагiнск) i iнш., дзе сярод дзесяткау еурапейсюх краiн-удзельнiц паказалi высокi прафесiяналiзм i вынiкi .
Адным са знакавых падзей апошнiх гадоу стала стварэнне у 2016 годзе у структуры МНС Рэспублш Беларусь уласнага ушверсгота грамадзянскай абароны [31], якi з вучэбнага цэнтра пажарнай аховы, юнаваушы яшчэ у 1992 годзе, пераутварыуся у вядучую навуковую установу, якая
ажыццяуляе падрыхтоуку кадрау першай i другой ступенi вышэйшай адукацыi па 4 спе-цыяльнасцях, па 3 спецыяльнасцях - пасля-вузаускай адукацыi, па 5 спецыяльнасцях -перападрыхтоУкi юруючых работнiкаУ i спе-цыялiстау, яюя маюць вышэйшую адукацыю. Сёння падрыхтоуку ва ушверсгоце пра-ходзяць больш за 2000 чалавек, у тым лшу i спецыялiсты замежных дзяржау. Ушверсггэт валодае высокiм навуковым патэнцыялам, мае сучасную навукова-даследчую базу, экс-перыментальнае абсталяванне, што дазваляе якасна выконваць навуковыя даследаваннi i распрацоукi, дамагацца практычнага асваен-ня вынiкау [32].
Выснова. Такiм чынам, можна канстата-ваць, што пасля атрымання незалежнасцi Рэспублiка Беларусь змагла пабудаваць да-статкова эфектыуную i адкрытую сiстэму дзяржаунага кiравання у галiне абароны ад НС, што дазволша iстотна пауплываць на абароненасць аргашзацый i насельнiцтва ад пагроз i небяспек мiрнага i ваеннага часу, пра што следчыць значнае скарачэнне пажарау i iншых НС. Акрамя таго, дзейнасць па папярэджанш i лiквiдацыi НС не замкнулася у сабе. Яна дынамiчна развiваецца ва умовах iнтэнсiунага узаемадзеяння не толью з iншымi органамi дзяржаунага юравання i ар-ганiзацыямi, але i актыуна МНС падключы-лася да штэграцыйных працэсау ЕурАзЭС, ажыццяуляе супрацоунщтва з пажарна-выратавальнымi ведамствамi iншых дзяржау, мiжнароднымi арганiзацыямi, яюя ажыццяуляюць дзейнасць у галiне абароны ад НС, актыуна удзельшчае у рэалiзацыi мiжнародных праектау i дамоу. Гiстарычныя аспекты дзейнасцi службы i усёй сiстэмы абароны ад НС пераканауча дэманструюць правiльнасць абранага шляху развщця i наяунасць магчымасцяу аператыуна i эфек-тыуна вырашаць задачы, якiя стаяць перад ёй на сенешш дзень.
Спiс лiтаратуры
1. Еремин, А.П. Государственная система предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций : учеб. пособие для курсантов и слушателей учреждений высш. образования по специальностям «Промышленная безопасность», «Предупреждение и ликвидация чрезвычайных ситуаций», «Безопасность людей, объектов и территорий в чрезвычайных ситуациях» / А.П. Еремин, АД. Булва. - Минск : ИВЦ
7
Минфина, 2011. - 256 с.
2. Еремин, А. П. Гражданская защита : учебник / А. П. Еремин, А. Д. Булва. - Минск : РИВШ, 2013. - 420 с.
3. Владимиров, В.А. Гражданская защита как дальнейший этап развития гражданской обороны / В.А. Владимиров // Стратегия гражданской защиты: проблемы и исследования. - 2012. №1(2) - С.811 - 819.
4. Нарышкин, В.Г. Проблемы развития гражданской обороны Российской Федерации / В.Г. Нарышкин // Технологии гражданкой безопасности. - 2015. №2(12) - С.80 - 84.
5. Яковчук, В.И. Пожарная служба Беларуси: ист. развития: моногр. / В.И. Яковчук; науч. ред. Н. М. Забавский - Минск : БГПУ, 2005. - 419 с.
6. О пожарной безопасности: Закон Респ. Беларусь от 15 июн.1993 г. № 2403-Х11 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой ин-форм. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
7. О создании государственной пожарной службы в сельской местности и на предприятиях города: постановление Кабинета Министров Респ. Беларусь от 03 фев. 1995 г. № 72 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
8. О создании пожарных аварийно-спасательных подразделений Министерства внутренних дел: Указ Президента Респ. Беларусь от 4 окт.1995 г. № 401 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
9. Положение о комиссии по чрезвычайным ситуациям при Совете Министров Республики Беларусь: постановление Совета Министров Респ. Беларусь от 12 июн. 1997 г. № 695 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. -Минск, 2017.
10. О реорганизации Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Беларусь: Указ Президента Респ. Беларусь от 11 сент.1998 г. № 442 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «Юр-Спектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
11. Об утверждении Положения о Министерстве по чрезвычайным ситуациям Республики Беларусь : Указ Президента Респ. Беларусь от 19 янв.1999 г. № 35 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
12. Страницы истории пожарной службы Беларуси / авт.-сост. А.В. Тетерник, В.И. Яковчук. - Минск: Тэхналопя, 2013. - 192 с.: ил.
13. О радиационной безопасности: Закон Респ. Беларусь от 5 янв. 1998 г. № 122-З // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
14. О защите населения и территорий от чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера: Закон Респ. Беларусь от 5 мая 1998 г. № 141-З // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
15. Об аварийно-спасательных службах и статусе спасателя: Закон Респ. Беларусь от 22 июн. 2001 г. № 39-3 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «Юр-Спектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
16. О перевозке опасных грузов: Закон Респ. Беларусь от 6 июн. 2001 г. № 32-3 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
17. О чрезвычайном положении: Закон Респ. Беларусь от 22 июн. 2002 г. № 117-3 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
18. О магистральном трубопроводном транспорте: Закон Респ. Беларусь от 09 янв. 2002 г. № 87-З // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. -Минск, 2017.
19. О промышленной безопасности опасных производственных объектов: Закон Респ. Беларусь от 10 янв. 2000 г. № 363-З // Консультант Плюс: Беларусь. Технология
ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
20. О государственной системе предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций: постановление Совета Министров Респ. Беларусь от 10 апр. 2001 г. № 495 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
21. О государственной программе оснащения органов и подразделений по чрезвычайным ситуациям Республики Беларусь современными техническими средствами и оборудованием на 2001-2005 годы: постановление Совета Министров Респ. Беларусь от 22 июн. 2001 г. № 923 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «Юр-Спектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
22. О государственной программе оснащения органов и подразделений по чрезвычайным ситуациям Республики Беларусь современной техникой, пожарным и аварийно-спасательным оборудованием, другим имуществом в 2006-2010 годах: постановление Совета Министров Респ. Беларусь от 22 июн. 2001 г. № 923 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «Юр-Спектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
23. О государственной программе по предупреждению гибели и травматизма людей при возникновении пожаров и других чрезвычайных ситуаций на 2002-2006 годы: постановление Совета Министров Респ. Беларусь от 30 дек. 2001 г. № 1912 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
24. Национальная безопасность Республики Беларусь в области предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций. Сборник актов законодательства. -Минск: ИООО «Право и экономика», 2003. - 376 с.
25. О гражданской обороне: Закон Респ. Беларусь от 27 нояб. 2006 г. № 183-Э // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой ин-форм. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
26. О некоторых вопросах Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Беларусь : Указ Президента Респ. Беларусь от 29 дек.2006 г. № 756 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «Юр-Спектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
27. Об органах и подразделениях по чрезвычайным ситуациям Республики Беларусь: Закон Респ. Беларусь от 16 июл. 2009 г. № 45-З // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
28. Розум, О. Спасение - дело международное / О. Розум // Служба спасения. - 2000. - № 11.-С. 4-9.
29. Барингольц, Б.С. «Богородск - 2002» : партнерство ради мира / Б.С. Барингольц // Служба спасения. - 2002. - № 11. - С. 213.
30. Решение о реестре формирований, выделяемых от государств - участников Содружества Независимых Государств В состав корпуса сил Содружества Независимых Государств для ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера : Решение Совета глав правительств Содружества Независимых Государств от 30 мая 2014 г. // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «ЮрСпектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
31. О реорганизации учреждений образования : Указ Президента Респ. Беларусь от 19 авг. 2016 г. № 313 // Консультант Плюс: Беларусь. Технология ПРОФ [Электронный ресурс] / ООО «Юр-Спектр», Нац.центр правовой информ. Респ. Беларусь. - Минск, 2017.
32. История [Электронный ресурс] / Официальный сайт университета гражданкой защиты МЧС Респ. Беларусь. - Минск, 2017. - Режим доступа : http://kii.gov.by/. -Дата доступа : 16.01.2017.
Рэзюмэ. Сучасная сютэма абароны насельнщтва i тэрыторый ад надзвычайных атуацый (далей - НС) у Рэспублщы Беларусь прайшла параунальна непрацяглы гюта-рычны шлях, яю не ахоптвае i тры дзесящгоддзь Тым не менш, нават за гэты непрацяглы тэрмш атрымалася не толью сфармаваць сучасную нарматыуную права-
вую базу у галше забеспячэння пажарнай, прамысловай, ядзернай i радыяцыйнай бяспекi, але i дасягнуць значных поспехау у папярэджанш i лiквiдацыi надзвычайных атуацый, што дазволiла iстотна скарацiць ix колькасць, як у асобных аргашзацыях, так у гарадах i населеных пунктах Беларусi у цэлым. Акрамя сфармаванага нарматыунага прававога поля у галiне абароны ад НС важным вышкам гэтага перыяду стала з'яуленне эфектыунай службы экстранага рэагавання, якая сёння здольна вырашаць няпростыя за-дачы, звязаныя з забеспячэннем нацыяналь-най бяспекi крашы. Яшчэ адным важным вышкам i, напэуна, тут можна казаць нават пра якасны паказчык дзейнасщ, з'яуляецца тое, што пытаннi забеспячэння бяспею сталi, са-прауды, важнымi i актуальнымi на ушх узроунях дзяржаунага кiравання. Яны пранiклi ва усе сферы грамадскага, куль-турнага i навуковага жыцця, што, несумнен-на, сведчыць аб паступовай трансфармацыi грамадскай свядомасцi у бок развiцця культуры бяспечнай жыццядзейнасщ Аналiз пра-ведзенных мерапрыемствау, вырашаемых задач i функцый Мiнiстэрства па надзвычайных атуацыях (далей - МНС), пераканауча даказвае, што яно не знаходзщца у стагнацыi, а працягвае бесперапынна акумуляваць i развiваць розныя напрамкi дзейнасцi, перат-вараючыся у уплывовы рэспублiканскi орган дзяржаунага юравання, якi здольны пры узшкненш аварый, катастроф, стыxiйныx бедствау, сапрауды, выконваць функцыi органа юравання па НС у рамках Дзяржаунай сiстэмы папярэджання i лiквiдацыi НС (далей - ДСНС).
Abstract. The modern population and territory protection system against emergency in
the Republic of Belarus has passed rather short historical way which doesn't cover even three decades. Nevertheless, even for this short period it was succeeded not only to create the modern regulatory legal base in the field of ensuring fire, industrial, nuclear and radiation safety, but to achieve the considerable success in the prevention and liquidation of emergency that allowed reducing significantly their quantity, both in the separate organizations, and in the cities and settlements of Belarus in whole. Today except the created standard legal framework in the field of protection against emergency, the effective emergency response service capable to solve the difficult problems connected with ensuring national security of the country became the important consequence of this period. Another important result of work and, probably, here it is possible to speak even about its qualitative index, is the fact that questions of safety really became important and urgent at all levels of public administration. They got into all spheres of public, cultural and scientific life that, undoubtedly, demonstrates gradual transformation of public consciousness towards cultural development of safe activity. The analysis of the carried out events, solvable tasks and functions of the Ministry for Emergency Situations, convincingly proves that it is not in stagnation, and it continues to accumulate and develop a variety of activities, turning into the influential republican state authority capable in case of accidents, catastrophes, natural disasters, to perform in reality functions of governing authority on emergency within the state system of the prevention and liquidation of emergency.
BULVA A.D., docent of Management of Emergency Protection Department, State Educational Establishment «Civil Protection University of the
Ministry for Emergency Situations of the Republic of Belarus», Minsk, Republic of Belarus
RETROSPECTIVE LOOK AT THE BELARUSIAN SYSTEM OF PROTECTION FROM EMERGENCY SITUATIONS: GENESIS AND EVOLUTION
In this article the historical period offorming and development of the population and territory protection system against emergency in the Republic of Belarus which covers the last periods of Soviet and present time when our country has acquired the status of the independent state is researched. The attention is mainly focused on the evolution of the standard legal framework in the sphere of ensuring natural and
10
technogenic safety, as well as the assessment is given to organizational transformation of republican state authority in the sphere of protection against emergency and civil defense, to the achieved results.
Keywords: protection, state, management, Ministry for Emergency Situations, emergency, fire.
References
1. Eremin A.P. State system of the prevention and liquidation of emergency: textbook for cadets and students of institution of higher education on specialties «Industrial Safety», «Prevention and Liquidation of Emergency», «Safety of People, Objects and Territories in Emergency», Minsk, Data-processing center of the Ministry of Finance, 2011, 256 p.
2. Eremin A.P., Bulva A.D. Civil protection: textbook, Minsk, RIVSh, 2013, 420 p.
3. Vladimirov V. A. Civil protection as further stage of development of civil defense. Strategy of civil protection: problems and researches, 2012, no. 1(2), pp. 811 - 819. (in Russian)
4. Naryshkin V. G. Problems of development of civil defense of the Russian Federation. Technologies of civil safety, 2015, no. 2(12), pp. 80 - 84. (in Russian)
5. Yakovchuk V.I. Fire engineering service of Belarus: history of development: monograph. N.M. Zabavsky (Ed.). Minsk, BGPU, 2005, 419 p.
6. On fire safety: The law of Republic of Belarus of 15 June 1993 No. 2403-XII. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
7. On the creation of the public fire engineering service in the rural zone and in the entities of the city: resolution of the of Cabinet council of Republic of Belarus of Feb 03. 1995 No. 72. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
8. On the creation of fire rescue divisions of the Ministry of Internal Affairs: Presidential Decree of October 4, 1995 No. 401. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
9. Regulations on the commission on emergency of the Council of ministers of Republic of Belarus: resolution of Council of ministers of Republic of Belarus of June 12, 1997 No.
695. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
10. On the reorganization of the Ministry for Emergency Situations of Republic of Belarus: Presidential Decree of September 11, 1998 No. 442. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
11. On the approval of the Regulations on the Ministry of Emergency of Republic of Belarus: Presidential Decree of January 19, 1999 No. 35. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
12. Pages of history of fire engineering service of the Belarus. author A. V. Teternik, V. I. Yakovchuk. Minsk: Technology 2013. 192 pages with images.
13. On the radiation safety: The law of Republic of Belarus of January 5. 1998, No. 122-Z.
14. On the protection of the population and the territories against emergency of natural and technogenic character: The law of Republic of Belarus of May 5, 1998 No. 141-Z// Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource] . LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
15. On the rescue services and the status of the rescuer: The law of Republic of Belarus of June 22, 2001 No. 39-Z. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource] . LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
16. On the transportation of a dangerous products: The law of Republic of Belarus of June 6. 2001 No. 32-Z. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
17. On the state of emergency: The law of Republic of Belarus of June 22, 2002 No. 117-Z. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC
11
«Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
18. On the main pipeline service: The law of Republic of Belarus of January 09. 2002 No. 87-Z. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
19. On the industrial safety of hazardous production facilities: The law of Republic of Belarus of January 10, 2000 No. 363-Z. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
20. On the state system of the prevention and liquidation of emergency: resolution of the Council of ministers of Republic of Belarus of April 10, 2001 No. 495. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
21. On the state program of equipment of authorities and divisions for emergency of Republic of Belarus with modern technical facilities and the equipment for 2001-2005: resolution of Council of ministers of Republic of Belarus of June 22, 2001 No. 923. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
22. On the state program of equipment of authorities and divisions for emergency of Republic of Belarus with the modern equipment, the firefighter and crash equipment, other properties in 2006-2010: resolution of Council of ministers of Republic of Belarus of June 22, 2001 No. 923. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
23. On the state program to the prevention of people death and injury in the events of fires and other emergency for 2002-2006: resolution of Council of ministers of Republic of Belarus of December 30, 2001 No. 1912. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
24. National security of Republic of Belarus in
the field of the prevention and liquidation of emergency. Collection of the legislation acts. Minsk: IOOO «Law and Economy», 2003. 376 pages.
25. On the civil defense: The law of Republic of Belarus of November 27, 2006 No. 183-Z. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
26. On some questions of the Emergency Control Ministry of Republic of Belarus: Presidential Decree of December 29, 2006 No. 756. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
27. On authorities and divisions for emergency situations of Republic of Belarus: The law of Republic of Belarus of July 16, 2009 No. 45-Z. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
28. Rozum O. Rescue - is an international affair. Rescue service, 2000, no. 11, pp. 4-9. (in Russian)
29. Baringolts B.S. «Bogorodsk - 2002»: partnership for Peace. Rescue service, 2002, no. 11, pp. 2-13. (in Russian)
30. The decision on the register of the forming allocated by the State- members of the Commonwealth of Independent States In the structure of forces of the Commonwealth of Independent States for mitigation of consequences of emergency of natural and technogenic character: The decision of Council of Heads of Government of the Commonwealth of Independent States of May 30, 2014. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
31. On the reorganization of institutions of education: Presidential Decree of August 19, 2016 No. 313. Consultant Plus: Belarus. PROF technology [An electronic resource]. LLC «Yurspektr», Nat.Centre of legal inform. Republic of Belarus. Minsk, 2017.
32. History [An electronic resource]. Official site of university of civil protection Emergency Control Ministry of Republic of Belarus. Available at: http://kii.gov.by (accessed: 16.01.2017).
Received 10 February 2017
