CC BY
17
ПОЛЬШЧА I БЕЛАРУСЬ: НОВАЕ АДКРЫЦЦЁ?
Ганна Марыя Дынэр
Рэзюмэ
Беручы пад увагу усё часцейшыя сустрэчы прадстаушкоу уладау Польшчы i Беларус на палiтычным узроуш, 2016 год можна прызнаць «новым адкрыццём» ва узаемадачыненнях памiж абедзвюма дзяржавамi. Змена стасункау стала магчымай дзякуючы паляпшэнню зносiн Еурапейск Саюз -Беларусь, а перш за усё адмене санкцый, за яюя выступала Польшча. Таму абедзве дзяржавы маюць шанцы на большае выкарыстанне патэнцыялу, абумоуленага суседствам, агульнай гiстарычнай спадчынай, у развщц ту-рызму i штэнафкацьп эканамiчных кантактау. Аднак сапраудным вышкам застануцца нявырашаныя двухбаковыя справы, яш датычаць дзейнасцi Саюза палякау Беларус i уступлення у сiлу малога прымежнага руху.
Тэндэнцьп:
• засяроджванне польска-беларусюх стасункау на супрацоушцтве у галiне эканомiкi i iнфраструктуры;
• павелiчэнне шанцау на выкарыстанне магчымасцяу двухбаковых узаемадачыненняу праз фонды Еурасаюза, асаблiва праграмы «Польшча - Беларусь - Украша», i развщцё рэгiянальнага супрацоyнiцтва;
• нявырашанасць асноуных праблем у польска-беларускiх стасунках, звязаных з дзейнасцю Саюза палякау Беларус i уступленнем у сiлу дамовы аб малым прымежным руху (МПР).
Палпычныя стасунк1
Хоць 2016 год цяжка лiчьщь пераломам у зносшах Польшчы i Беларусi (чым быу бы, напрыклад, вiзiт прэзщэнта Беларусi у Польшчу або прэзщэнта Польшчы у Беларусь), аднак з 2010 года адбывал^я найбольш штэн^уныя палiтычныя i эканамiчныя кантакты. Змена палггьт Польшчы стала вынiкам не столью ^тотных палггычных i эканамiчных трансфармацый у Беларусi, кольк1 агульнай сггуацып у рэгiёне. Можна меркаваць, што становiшча ва Украiне схтта беларуск1я улады да змены падыходу да партнёрау з Еурасаюза. Асаблiва iстотным было рашэнне дзяржау Еурасаюза, прынятае 15 лютага 2016 года, аб ад-
мене санкцый у дачыненш да Беларусь Хоць гэтага кроку 4aKani з BoceHi 2015-га, ён значна палепшыу стасунк1 пам1ж Польшчай i Беларуссю тольк1 у 2016 годзе.
Белaрускiя улады станоуча aдрэaгaвaлi на тое, што урад Польшчы актыуна выступау за адмену санкцый Еурасаюза супраць Белaрусi. Крыху больш за месяц пасля гэтага рашэння, 23 сaкaвiкa 2016 года, адбыуся першы з восенi 2010-га вiзiт мiнiстрa замежных спрау Рэспублш! Польшча у Беларусь. Як галоуная мэта сустрэчы Вiтaльдa Вашчыкоускага з УЛaдзiмiрaм Макеем заяулялася тое, што абедзве дзяржавы пaвiнны зaсяродзiццa на вырашэнш актуальных двухбаковых праблем, а не палггызаваць ix.
Падчас вiзiту польск1 мiнiстр сустрэуся i з прэзщэнтам Белaрусi А. Лукашэнкам. Дваццатага лшеня у Варшаве aдбылiся двухбаковыя палггычныя кaнсультaцыi на Узроунi МЗС. У сустрэчы Удзельнiчaлi мiнiстр замежных спрау В. Вашчыкоуск i намесшк мiнiстрa замежных спрау Белaрусi Алена Купчына. Падчас кaнсультaцыi было падтсана пагадненне пра супрaцоунiцтвa у галше aдукaцыi.
Iнтэнсiуныя пaлiтычныя кантакты працягвал^я i восенню. Дзясятага кастрычшка 2016 года з афщыйным вiзiтaм прыбыу у Варшаву мiнiстр замежных спрау Беларуй У. Макей. Падчас паездк ён сустрэуся з прэзь дэнтам Анджэем Дудай i мтстрам замежных спрау В. Вашчыкоусюм. Разам з палггычньм i экaнaмiчнымi пытaннямi перамовы дaтычылi таксама супрaцоунiцтвa у межах ктгайскага праекта Новага шауковага шляху. Падчас вiзiту у Варшаву беларуск мiнiстр дау iнтэрв'ю газеце Rzeczpospolita, у яюм сцвердзiу, што Беларусь не бачыць у дзеяннях НАТА пагрозы для сваёй бяспекi.1
Дваццаць чацвёртага кастрычшка у Мiнску пачауся польскa-белaрускi экaнaмiчны форум «Добрасуседства», у як!м прыняу удзел вiцэ-прэм'ер Матэвуш Маравецк1. У сва1х выступленнях ён закрануу пытанне экaнaмiчнaгa
Bielecki, Jçdrzej. "Szef MSZ Bialorusi: nie jestesmy utrzymankami Moskwy." Rzeczpospolita. 16. Oct. 2016. Web. 22 Apr. 2017. <http:// www.rp.pl/Swiat/310169954-Szef-MSZ-Bialorusi-nie-jestesmy-utrzymankami-Moskwy.html#ap-1>.
супрацоунщтва памiж дзяржавам^ а таксама кiтайскi праект Новага шауковага шляху i магчымасщ, якiя ён дае для развщця польска-беларускага эканамiчнага супрацоунщтва.
Падчас шматлшх палггычных сустрэч, як1я спадарож-шч^ форуму, беларуск1 прэм'ер Андрэй Кабякоу папрасу мiнiстра М. Маравецкага, каб Польшча падтрымала беларуск1я намаганнi уступлення у Сусветную гандлёвую арганiзацыю. Андрэй Кабякоу закрануу тэму будучага энергетычнага супрацоунiцтва з Польшчай i дзяржавамi Еурасаюза, падкрэслiваючы, што у 2018 годзе будзе уведзены у эксплуатацыю першы энергаблок Астравец-кай АЭС.
У межах форуму «Добрасуседства» таксама адбылася сустрэча польска-беларускай камiсii па эканамiчным развiццi. Дамовiлiся, што камюш павiнна збiраццараз або двойчы на год. Восьмага л^тапада у Беларусi знаходз1лася дэлегацыя польскага мшстэрства сельскай гаспадаркi з вiцэ-мiнiстрам Рышардам Зарудск1м.
Вiдавочныя былi i кантакты у галiне бяспекi: 23— 24 л^тапада у Варшаве адбылiся кансультацып памiж мiнiстэрствамi абароны абедзвюх краш. Другога снежня польская ваенная шспекцып згодна з Венск1м дакументам наведала беларускую 111-ю Гвардзейскую артылерыйскую брыгаду.
У 2016 годзе развiвалiся i парламенцюя кантакты. Другога жнiуня у Мшску сустрэлiся старшыня Савета Рэспублiкi (вышэйшая палата беларускага парламента) Мiхаiл Мяснiковiч i вiцэ-маршалак Сойма Рышард ТарлецкЁ Падчас свайго знаходжання у Беларус вщэ-маршалак Тарлецкi сустрэуся таксама з намесшкам мiнiстра замежных спрау Беларусi Аленай Купчынай.
Чарговая група польсих парламентарыяу наведала Мiнск 5 снежня. Дэлегацыю узначальвау маршалак сената Сташслау Карчэускi, як1 сустрэуся з прэзщэнтам Беларусi А. Лукашэнкам, старшынёй Савета Рэспублiкi М. Мяснiковiчам i Палаты прадстаунжоу У. Андрэйчанкам. У вышку сустрэчы была створана польска-беларуская парламенцкая група i наладжана супрацоунщтва памiж
вышэйшымi палатамi парламентау абедзвюх дзяржау (Сенатам i Саветам Рэспублт).
У 2016 годзе аднавШся экспертный кансультацыi у гал1не транспарту, сельскай гаспадарю i iнвестыцый. Працягвалася тэхнiчнае супрацоунщтва пам1ж нацыянальнымi банкамi абедзвюх дзяржау. Плануецца таксама аднавщь пасяджэннi камiсii па супрацоунщтве у галiне навук1 i тэхналогiй.
Дзякуючы актыунасщ польскага урада Беларусь падтсала з Еурасаюзам Партнёрства дзеля мабтьнасщ (MOST). Яно было запушчана 13 кастрычшка у Люксембургу з мэтай забеспячэння лепшага к1равання м^ацый-нымi патокамi. Тым самым кантакты выйшлi далёка па-за тэхнiчны узровень, да якога зводзiлiся у ранейшыя гады. Можна прагназаваць, што у чарговыя гады шгэн-йунасць стасункау на розных палггычных узроунях будзе падтрымлiвацца.
Двухбаковыя дамовы
У сакавiку удалося вырашыць праблему, звязаную з выда-чай вiз. На тэрыторьп Беларусi было запушчана 8 вiзавых цэнтрау у абласных гарадах — Мшску, Брэсце, Гродне, Гомелi, Маплёве, а таксама у Пшску, Баранавiчах i Лiдзе. Гэта значна спрашчае працу польсюх консульсюх аддзелау, а перш за усё зварот грамадзян Беларусi па вiзы. Тым больш што, як i у ранейшыя гады, Польшча выдала беларусам амаль 400 тыс. вiз.
У 2016 годзе было падтсана польска-беларускае пагадненне аб супрацоунщтве у галiне адукацыь На падставе гэтага дакумента была створана супольная кансультацыйная камiсiя, якая павшна каардынаваць працу школ для польскай меншасщ у Беларусi i для беларускай меншасцi у Польшчы. Тут трэба зазначыць, што дамова павшна спрасцщь супрацоунщтва ВНУ. На дадзены момант усе ВНУ Беларуй падтрымлiваюць кантакты з ВНУ i навуковымi установамi Польшчы.
У 2016 годзе працягвалася праца над дамовай аб супрацоунщтве Польшчы i Беларус у галiне воднай гаспадарк1 з асаблiвым нацiскам на сiстэму машторынгу
Буга, а таксама над дамовай аб супрацоунщтве у галше вяртання воднага шляху Е-40 Днепр — Вiсла. У планах таксама падтсанне двухбаковай дамовы аб прымежным супрацоунщтве. Варта адзначыць, што 23 жшуня 2016 года А. Лукашэнка падтсау дэкрэт, як1 дазваляе прыязджаць i знаходзiцца на тэрыторьп Аугустоускага парку без вiз. Аднак пералiчаныя вышэй дамовы — гэта толью частка пытанняу, звязаных з супольнай дамоуна-прававой базай, як1я патрабуюць далейшай працы.
Эканамiчнае супрацоунщтва
Польшча для Беларусi — гэта трэщ пасля Pacii i Украшы гандлёвы партнёр. Згодна са звесткам! Нацыянальнага статыстычнага камiтэта Беларусi, гандлёвы абарот пам1ж дзяржавамi у 2016 годзе дасягнуу амаль USD 2 млрд, з чаго USD 815.9 млн склау беларусю экспарт у Польшчу, а USD 1 183 млн — польсю экспарт у Беларусь.2 Рост складае 7% у параунанш з 2015 годам, калi гандлёвыя абароты склалi USD 1.8 млрд. Развщцё палггычных стасункау паспрыяла павелiчэнню гандлёвага абмену пам1ж дзяржавам^ асаблiва беручы пад увагу становшча у рэгiёне.
Рэг1янальнае супрацоунщтва
Як i у папярэдн1я гады, важным элементам двухбаковых стасункау был! кантакты на мясцовым узроуш. Аднак, у адрозненне ад папярэдн1х гадоу, яны складал! толью частку польска-беларусюх стасункау i не был! 1х галоуным стрыж-нем. Сёмага верасня 2016 года Гродна i Аугустау падтсал! дамову аб развщщ прымежнага супрацоунщтва. Дамо-ву аб супрацоунщтве у галше дрэваапрацоую падтсал! Падляскае ваяводства i Гродзенская вобласць. Падчас снежаньскага в!зггу у Беларусь польск1х парламентарыяу
Тут i далей: «Внешняя торговля / Годовые данные.» Национальный статистический комитет Республики Беларусь. 2017. Web. 22 Apr. 2017. <http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/ makroekonomika-i-okrazhayushchaya-sreda/vneshnyaya-torgovlya_2/ osnovnye-pokazateli-za-period-s-_-po-__gody_10/>.
было вырашана кожны год праводзщь Форум рэгiёнау абедзвюх дзяржау. Гэта часткова пераклiкаецца з падоб-ным супрацоунiцтвам, якое мела месца памiж Польшчай i Райяй.
Супрацоунщтва памiж мясцовымi уладамi канцэнтрава-лася таксама на вырашэннi праблем памежжа. У кастрычшку падляскi ваявода Ежы Ляшчынскi i старшыня гродзенскага аблвыканкама Уладзiмiр Крауцоу прапанавалi стварыць новы памежны пераход пам1ж Польшчай i Беларуссю пад назвай Сафiева — Лiпчаны. Пункт пропуску прызначауся б для пешых, веласiпедыстау i легкавых аутамабiляу масай да 3.5 тонау. Пераход павiнен спрашчаць шлях да беларускага парку Аугустоусю канал, а таксама скарачаць шлях з Аугустова да Гродна з больш чым сотш кшаметрау да 57 км. Да мяжы абодвух бакоу вядуць пад'язныя дарогi, а на польсюм баку ужо нават ёсць тэрыторыя, прызначаная для будаунiцтва прымежных аб'ектау.
Стварэнне пераходу асаблiва ^тотнае, калi ул!чыць павелiчэнне турыстычнага руху на гэтым адрэзку мяжы. З 2016 года турысты змогуць наведаць Беларусь таксама праз памежны пераход Рудаука — Лясная (тым самым ён стау друг1м пунктам пропуску такога тыпу пасля памежнага пераходу Белавежа — Пярэрау). Аднак шщыятыва мясцовых уладау патрабуе узгаднення на дзяржауным узроуш.
Надалей разв!валася супрацоунщтва польских ! бела-русюх суб'ектау у межах праграмы Еурасаюза «Польшча — Беларусь — Украша 2014—2020». Асабл!ва актыуна супрацоутчаюць Дзяржауная пажарная служба ! беларускае мш!стэрства надзвычайных йтуацый (МНС). Абедзве службы плануюць рэал!заваць 8 праектау пераважна у галше развщця шфраструктуры па барацьбе са стыхшным! бедствам! (пажары, паводк!) у прымежных рэпёнах. Дваццаць трэцяга лютапада была таксама падтсана дамова аб супрацоунщтве пам1ж ушверсгтэтам МНС ! Галоунай школай пажарнай службы.
У сваю чаргу 30 праектау у сферы турызму прапанавала суб'ектам з Польшчы Гродзенская вобласць. Тым самым праграма «Польшча — Беларусь — Украша 2014—2020»
становщца важным элементам, як стымулюе польска-беларускае рэиянальнае супрацоунщтва. Здаецца таксама, што у будучым супрацоунiцтва на гэтым узроунi павiнна паспрыяць эканамiчным i асабiстым кантактам.
Патэнцыял супрацоунщтва
Нягледзячы на паляпшэнне палiтычных стасункау, пе-рад абедзвюма дзяржавамi стаiць доуп шлях да поунай рэалiзацыi патэнцыялу двухбаковага супрацоунiцтва. Асноунае значэнне будзе мець пабудова транспартнай iнфраструктуры (найперш прымежнай), асаблiва калi беларуск1я улады вырашацца запусцiць дамову аб малым прымежным руху з Польшчай.
Згодна з дадзеным польскай памежнай службы, у 2016 годзе сухапутную мяжу з Беларуссю пераходзiлi больш за 7 мтьёнау 925 тысяч разоу3 (рост каля 1% у параунанш з 2015 годам), а уступленне у с1лу МПР або павелiчэнне бязвiзавага турыстычнага руху у Гродзенскую вобласць яшчэ больш павялiчыць нагрузку на памежныя пераходы. Таму неабходна будзе павялiчыць прапускную здольнасць пераходау для тых, хто перасякае мяжу у турыстычных мэтах на легкавым аутамабiлi, пешкi, на ровары або па вадзе. Неабходна таксама павялiчыць колькасць грузавых аутамабтяу, яюя афармляюцца. Апошняе асаблiва значна, бо чэрп на межах узнiкаюць рэгулярна.
Адным з найважнейшых элементау супрацоунщтва з Польшчай для Беларусi з'яуляецца энергетыка. У 2018 годзе будзе запушчаны першы энергаблок Астравецкай АЭС, i беларускiя улады стараюцца, каб адным са спажыуцоу аказалася Польшча. Аднак гэта патрабуе вялiкiх выдаткау на развщцё наяуных энергетычных камунiкацый.
Польшча i Беларусь маюць значныя магчымасцi развiцця супрацоунiцтва у галiне турызму. Перадусiм гаворка щзе пра як найбольшае выкарыстанне патэнцыялу
"Statystyki SG styczen-grudzien 2016." Straz Graniczna. 2017. Web. 22 Арг. 2017. <https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-sg/2206,Statystyki-SG.html>.
Белавежскай пушчы ! Аугустоускага канала. Абедзве дзяржавы ужо думаюць над стварэннем супольнай камюп па юравант Аугустоусюм каналам, што павшна паспрыяць яшчэ лепшаму выкарыстанню турыстычнага патэнцыялу гэтага рэпёна.
Патэнцыял развщця маюць таксама эканам!чныя кантакты: беларуск1я улады шукаюць ! патрабуюць замежных швестыцый, асабл!ва з дзяржау Еурасаюза. Беларусь пры гэтым указвае, што прадукт, створаны на яе тэрыторып, можа свабодна увозщца на усю тэрыторыю Еуразшскага эканам!чнага саюза. Аднак значным абмежаваннем у гэтай галше можа быць палгтыка Рас!! (забарона !мпарту спажывецюх прадуктау з краш Еурасаюза, а таксама усё большы гаспадарчы пратэкцыяшзм ! выкарыстанне гандлёвых войнау у палгтычных мэтах).
Таму выразна бачна, што дзякуючы суседству, супольнай пстарычнай ! прыроднай спадчыне абедзве дзяржавы маюць значны патэнцыял для супрацоунщтва ! абмену досведам. I гэты патэнцыял надалей выкарыстоуваецца у невялшай ступеш.
Заключэнне
Нягледзячы на штэнйфшацыю палгтычных кантактау, надалей застаецца нявырашаным такое пытанне, як дзейнасць Саюза палякау Беларус (як прызнанага только уладам! Рэспублт Польшча, так ! прызнанага мшсюм! уладам!). Аднак рашэнне праблемы СПБ запатрабуе значных дыпламатычных намаганняу ! добрай вол! з боку абедзвюх дзяржау.
Да нявырашаных спрау трэба дадаць пстарычныя пытанш. Яны датычаць перш за усё перадачы т. зв. «белага катынскага стсу» ! будаунщтва вайсковых мог!лак у Курапатах. Яны павшны стаць прадметам штэн^унай працы польска-беларускай групы па йстарычных пытаннях.
Усё яшчэ не уступта у с1лу дамова пра малы прымежны рух. Афщыйна беларуск бок спасылаецца на аргумент, звязаны з блапм станам прымежнай шфраструктуры.
У студзеш 2016 года к1раушк Дзяржаунага памежнага камггэта Беларусi Леанiд Мальцау заявiу што кошт увядзення МПР на мяжы з Польшчай i Лггвой складзе BYN 100 млн (з чаго 45 млн — гэта кошт дамовы з Польшчай). Гэтыя грошы павiнны паслужыць павелiчэнню колькасщ памежных пераходау ix абнауленню i адкрыццю пераходау для пешаходнага руху. Леанiд Мальцау таксама падкрэ^у, што усе тры дзяржавы павiнны звярнуцца па сродк Еурасаюза на паляпшэнне функцыянальных магчымасцяу прымежнай iнфраструктуры. У той жа час як Польшча, так i Беларусь падкрэслiваюць неабходнасць двухбаковага супрацоунщтва, звязанага з аховай межау.
Таму вiдавочна, што для вырашэння праблемных спрау ва узаемадачыненнях, а таксама для развiцця патэнцыялу супрацоунщтва абедзве крашы павiнны яшчэ больш штэншфшаваць узаемныя кантакты, у тым лiку i на рэпянальным узроунi. Тольк1 тады можна будзе казаць пра зауважныя змены у стасунках абедзвюх дзяржау.
