CC BY
4претходно соопштение УДК 821.112.2-32:811.163.3'255.2
ЗА ПРЕВОДОТ НА НЕКОИ СПЕЦИФИЧНИ КУЛТУРНИ ФЕНОМЕНИ ОД ГЕРМАНСКИ НА МАКЕДОНСКИ JA3M ВО ШНИЦЛЕРОВАТА НОВЕЛА „ПОРУЧНИКОТ ГУСТЛ"
Даринка Маролова
Филолошки факултет Универзитетот „Гоце Делчев", Штип, Македонка
Key words: specific cultural phenomenon, literary translation, literary translator, communication
Summary: This article offers an analysis from a translational perspective of some specific cultural phenomena present in literature. The focus is placed on the novella Lieutenant Gustl by Arthur Schnitzler, translated into Macedonian by Marina Nishliska. The paper begins with the term specific cultural phenomenon, and then follows a critical review of methods used in the novel for overcoming problems when translating the specific cultural phenomenon. Lexemes of material culture, differences in the usage of capital letters and some communication phenomena (such as direct addressing, usage of vocative and vulgarisms as lexical variations from diastratic aspect) are taken in for analysis. Where translation does not meet the criteria of quality, better solutions are offered for translating such phenomena.
Клучни зборови: специфичен културен феномен, книжевен превод, книжевен преведувач, комуникацща.
Резиме: Предмет на оваа научна стати|а е анализата на специфичните културни феномени присутни во книжевните дела од транслатолошки аспект. Истражува&ето се врши врз новелата „Поручникот Густл" од Артур Шницлер, преведена на македонски ]азик од Марина Нишлиска. Прво се детерминира поимот специфичен културен феномен, а потоа критички се разгледуваат постапките употребени за надминуваае на проблемите при преводот на специфичните културни феномени во оваа новела. За анализа се земени лексеми од матерщалната култура, разлики во употребата на голема буква и некои комуникациски феномени (како што се: директно обракаае со ти/Вие, примена на вокатив и вулгаризми како лексички варщации од дщастратиски аспект). Онаму каде што преводот не ги задоволува критериумите за квалитет, се нудат подобри решенща за превод на ваквите феномени.
0. Вовед
Покра] многубро^ите сличности меfy германската и македонската култура, поради геокyлтyрнaтa, историската и соцщалната близина, поскуат и полиса на кои овие две култури манифестираат разлики што можат да доведат до недоразбираае меfy соговорниците. Еден таков с луча] на комуникациско недоразбираае би се ]авил кога еден Македонец во Германща би рекол за неща жена: Таа е риба. Ово] израз во македонската култура асоцира на тоа дека жената е шармантна, грациозна, убава, додека пак во Германща зборот риба (гер. Fisch) има повеке негативна конотацща, имено дека жената е студена и без емоции. Или, пак, кога на гостинот му се нуди нешто за ]адеае или за пиеае, па дури и помош, во Македонща е обича] прво учтиво да се одбие понудата и да се прифати дури по неколкукратно понудуваае. Додека, пак, припадниците на германската култура веднаш го соопштуваат сво_|от став во однос на прифакааето или одбивааето на понудата. Освен тоа, тие веднаш почнуваат да ]адат без да го почитуваат времето за учтивост, додека Македонците не почнуваат веднаш да jaAar (кога се на гости или во ресторан), туку прво се муабетат со салата и ракща за да не покажат лакомост и глад.
Предмет на ова истражуваае е проблематиката на пренесуваае на специфичните културни феномени од германскиот во македонскиот ]азик преку преводот. Од мноштвото културни специфични феномени, овде, за анализа, ке земеме неколку примери од ]азичните културни специфични феномени (лексиката на матерщалните специфични културни феномени и употребата на голема буква како графемски специфичен културен феномен) и неколку примери од комуникациските културни специфични феномени (начинот на обракаае, вокативот raj именките и употребата на вулгаризмите).
Корпусот на анализа го чини новелата „Поручникот Густл" од Артур Шницлер, преведена на македонски ]азик од Марина Нишлиска.
1. Специфични културни феномени
Под специфични културни феномени се подразбираат сите об]екти и апстракти кои се специфични за една култура и се длабоко врежани во неа или пак предизвикуваат ментални претстави кои за припадниците на другите култури се непознати или предизвикуваат поинакви ментални претстави. Нив ги има во сите сфери на животот. Овде се вбро]уваат матерщалните предмети (храна, облека, музички
инструмента, алатки итн.), де_|ства, концепти, системи, погледи, навики, традиции, титули, институции, хумор, табуа, начин на комуницираае итн. Норд (1993:22) смета дека специфични културни феномени се „сите форми на (¡азично и не]азично) де^твуваае и однесуваае, кои врз основа на нормите, конвенциите и мислеаата сво_|ствени за една културна заедница се различни отколку во другите заедници" (превод Д.М.). Хансен (1996:63), од друга страна, ги дефинира специфичните културни феномени како „севкупност од културни и социоекономски придобивки на еден ]азичен простор, кои во одредена ситуацща даваат повод за одредено разбираае и за соодветно де^твуваае". Во сещ случай тие сведочат за разликите во општественото, политичкото, соцщалното или во културното поле, се развивале со векови и во сооднос со географските, климатските, политичките и со економските услови на околината. Со други зборови, специфичните културни карактеристики се одраз на идентитетот на етничките групи.
Тоа што може да се смета за културен специфичен феномен е релативно и станува видливо само при компарацща со неко]а друга култура. Ова е дотолку поважно, што поскуат специфични културни феномени кои може да ги има во повеке култури истовремено, но во споредба со неща трета да изгледаат несещдневно, чудно.
2. За преводот на некои специфични културни феномени од германски на македонски jазик
2.1. За преводот на лексиката од матерщалната култура
Под поимот матери]ална култура се подразбираат артефакти создадени од човекот кои се типични за едно културно опкружуваае. Овде спafaaт реалиите од секо]дневието, како што се храна и пщалаци, облека и накит, разни предмети и апарати во домакинството, земрделски алатки, играчки, транспортни средства, уметнички дела, архитектонски дела итн. На пример, македонскиот збор налани се однесува на рачно изработени дрвени обувки со кожен ремен, кои дево_|ките ги носеле во минатото. И во народното творештво често се срекава како мотив дево]чето со наланите кое оди по калдрмата за да донесе вода од чешмата. Денес изразот налани се употребува како назив за женски сандали со дрвена подлога и се смета за специфичен културен феномен ко] или не постои во другите култури, вклучува]ки
ja и германската како релевантна за ова истражуваае, или пак поседува поинакви конотативни значена.
Матерщална реалща што ]а сретнавме во новелата „Поручникот Густл" од Артур Шницлер е лексемата Kreuzer.
Wenn ich's nur durchsetzen könnt', dass er mir eine regelmäßige Sustentation gibt... aber nein, um jeden Kreuzer muss man extra betteln.
(Schnitzler, A., Leutnant Gustl, S. 11)
Кога би можел да rndejcmeyeaM да ми дава редовна издршка... но не, треба екстра да се моли за сеща паричка.
(Шницлер, А., Поручникот Густл, стр. 46)
Оваа лексема (некогаш се срекава и како Kreutzer) првобитно означувала сребрена монета со два втиснати крста (оттука потекнува и името, биде]ки Kreuz на македонски ]азик значи крст), юуа се користела во ]ужните германски области, во Австрща и во Шва^арща. Но, со текот на времето, оваа монета постлано губела од вредноста за да претставува, на кра], евтин метал со многу мала вредност.
Не]зиното значеае, преведувачката Марина Нишлиска го пренела со зборот паричка (стр. 46), ко] претставува деминутивна форма на зборот пара. Донекаде таа успеала да ]а предаде ниската вредност на платежното средство, но не открива ништо за архаичната употреба на оригиналниот израз во германското говорно подрач]е. Како подобра варщанта што ги содржи и малата вредност и архаичниот карактер, можеме да ги понудиме деминутивните форми: грошче и динарче (како поранешни платежни средства на овие простори). Друга варщанта би била да се додадат други лексички средства, на пр. придавката скршен, според примерот на фразите нема скршена пара или нема скршен денар, за да се постигне истиот ефект: [...] треба екстра да се моли за сещ скршен грош/денар. За уште подобра варщанта ]а сметаме лексемата банка, биде]ки некаде во 60-тите години на минатиот век оваа лексема означувала нисковредна монета на македонскиот пазар ща, со текот на времето, отишла во заборав, исто како германската лексема Kreutzer.
2.2. За големата буква како графемски специфичен културен феномен во преводот
Сите именки (конкретни и апстрактни) и именки изведени од други зборови, во германскиот ]азик се пишуваат со голема буква. Ова се смета како особеност на ово] ]азик, биде]ки во ниту еден друг ]азик не се пишуваат општите именки со голема буква. Оваа по]ава има културна заднина, колку и да изгледа неверо]атно од синхрониски аспект. По]авата на големата буква во иницщална позицща подлежела на долг процес и била условувана од многу културни фактори. Првобитно таа служела за да го краси писмото и како средство за потенцираае на поединечни зборови во текстот. На почетокот со голема буква се пишувале имиаата на светите предмети и по]ави, како Bibel (мак. Библща), Gott (мак. Бог) или пак на носители на некои високи титули, како König (мак. крал), Kaiser (мак. цар), потоа и именките за изразуваае почит, како Herr (мак. господин) и титулите како Fürst (мак. кнез) и именките кои означуваат припадност кон неща група, како Christ (мак. христианин), за да стане пишувааето на именките со голема буква честа практика. Со последната реформа на Правописот, во 1998 година, со голема буква се пишуваат и сите именки изведени од други зборовни групи (пр. броеви, придавки, прилози и др.).
Додека, пак, во македонскиот ]азик сите именки се пишуваат со мала буква, со исклучок на сопствените именки (Мари]а, Охрид), присвоите придавки изведени од сопствени именки (Гоцев, Бил]анини), називите на припадници на држави, региони, на националности и сл. (Македонец, Влав), имиаата на книги, институции, об]екти, на документа и сл. (Папокот на светот, Национален институт за истори]а, Устав), сакралните имиаа (Православие, Света Троица), заменките со кои се изразува почит (Вие и Ваш) и сл.
- Der Kopetzky hat's gut, der sitzt jetzt längst im Wirthaus und raucht seine Virginia!...
(Schnitzler, A., Leutnant Gustl, S. 9)
На Копецки му е многу добро, сега веке седи во гостилницата и ]а пуши сво]ата Вириинща!..
(Шницлер, А., Поручникот Густл, стр.45) 135
Во горенаведената реченицата, Koja ja извадивме од новелата „Поручникот Густл", нашето внимание го привлече зборот Вирцини]а (Virginia). Овде се поставува прашааето дали то] претставува општа или сопствена именка. Од одговорот на ова прашаае зависи ортографщата на зборот на македонски ]азик. Имено Вирцини]а (Virginia) е деоним, т.е. збор ко] го има во речникот, а е настанат од сопствена именка. То] прво означувал име на квалитетна сорта на тутун што се одгледувала во Вирцинща, па оттаму денес така се нарекува секо]а долга тенка и тешка цигара ко]а има сламен дел за повлекуваае на димот. Со други зборови, од некогашната сопствена именка во мегувреме е настаната општа именка.
Преведувачката го презела ово] термин заедно со ортографщата во македонскиот превод, без да изврши ортографско приспособуваае. Таа веро]атно ]а сметала именката за сопствена. Збунува фактот што во германскиот ]азик нема разлика во начинот на пишуваае на општите и сопствените именки. Па, во согласност со Правописот на македонскиот ]азик, сметаме дека би требало да ]а напише именката вирцини]а со мала буква, како општа именка, по примерот на скапата пура од Куба - хавана (герм. Havanna).
2.3. За преводот на некой комуникациски феномени
2.3.1. Разлики во начинот на директно обракаше
Ко], во юуа ситуацща и кому му се обрака со ти или со Вие зависи од културата. Обракааето со ти претставува неформален начин на обракаае кон соговорникот скоро во сеюуа култура и упатува на соцщалната близина мегу учесниците во комуникацщата, додека пак обракааето со Вие претставува формално и учтиво обракаае што упатува кон поголема дистанца мегу соговорниците. Сепак, постсуат разлики во то] поглед во германските и во македонските говорни акти. Иако како преводни еквиваленти на германските заменки Sie и du важат македонските заменки Вие и ти, уште на морфолошко ниво се регистрираат разлики. Имено, ти-формата во множина, на германски ]азик, гласи ihr, а Вие-формата во множина гласи Sie, додека, пак, ти-формата во множина, на македонски ]азик, гласи вие, а Вие-формата гласи повторно Вие (иста е во еднина и во множина).
Поскуат разлики и во употребата на овие форми во овие две културни заедници. Освен за обракаае кон личности од пониски
општествени категории (како таксисти, келнери, продавачи, хигиеничарки, механичари и сл.), во македонските говорни акти повообичаена е формата ти и за обракаае кон позна]ници, како соседи, колеги, прщатели, прщатели на родителите итн. Понекогаш ке се слушне ти-формата дури и на телевизща, кога неко] водител интерв]уира неща позната личност (политичар, пе]ач, експерт). Мора да се признае дека во некои региони во Македонща, на село и во круговите на пониските соцщални слоеви, егзистира само ти-формата. Вие-формата се ]авува, пред се, во офицщални средби (при судски процеси, политички дискусии) или при обракаае кон личности со високи титули (како професори, декани, директори, министри итн.). Додека, пак, во германската култура, скоро без исклучок, обракааето кон непознати и постари лица е со Вие-формата, а кон блиски прщатели, помлади роднини или припадници на пониските соцщални класи, со ти. Во екстремни случаи може да се слушне заменката er (мак. тоj) при директно обракаае кон неща личност од екстремно ниска соцщална класа.
Освен тоа, комбинациите од Herr/Frau (мак. господин/госпога) со презимето се вбро]уваат во сещдневните форми за директно обракаае во германската култура. Ова се ]авува поретко во македонската култура, биде]ки многу почесто на тоа место се употребува името.
Со следниов пример може да се докаже дека во говорните акти на германски ]азик се дава предност на обракааата со Вие, а на македонски ]азик со ти.
„Herr Leutnant, wenn Sie das geringste Aufsehen machen, so zieh' ich den Säbel aus der Scheide, zerbrech' ihn und schick' die Stück' an Ihr Regimentskommando. Versteh'n Sie mich, Sie dummer Bub?
(Schnitzler, A., Leutnant Gustl, S. 18)
„Господине поручнику, само ако предизвикате и на]мало внимание, ке ]а извадам саб]ата од футролата, ке ]а скршам и дел од неа ке испратам во Вашиот полк. Ме разбирате ли, Вие, глупаво момче?"
(Шницлер, А., Поручникот Густл, стр. 50)
Во горенаведениот пример, говорителот му се обрака на соговорникот со Вие. Освен тоа, то] го започнува сво]от говор со офицщалната форма Herr Leutnant (мак. Господине поручнику), а на кра]от од ово] говор го навредува ово] „господин" со зборовите Sie dummer Bub (мак. Вие, глупаво момче). Притоа, во македонскиот превод се ]авува противречност, биде]ки то] прво го велича соговорникот, му изразува почит со употребата на Вие-форма, за да го навреди, набрзо потоа, со зборовите: Versteh'n Sie mich, Sie dummer Bub? (мак. Ме разбирате ли, Вие, глупаво момче?). Ова веро]атно се должи на тоа што на непозната личност, а особено на неко] ко] е носител на висока титула (во ово] случа] на поручникот) обракааето на германски ]азик оди со Вие, дури и тогаш кога на соговорникот му се припишува дрско однесуваае.
Преведувачката го пренела ово] дел од дщалогот премногу буквално, така што ]а употребила заменската форма Вие како еквивалент на германската Sie. Негативна страна на ово] начин на преведувачко де]ствуваае е тоа што во македонските говорни акти, во кои има навредливи дщалози мегу соговорниците, не може да до]де предвид формата Вие. Па оттука, ово] буквален превод со Вие, глупаво момче му звучи сосема неприродно и противречно на македонскиот читател. Евентуално оправдание може да се на]де само во тоа што би можело обракааето да биде сфатено иронично, шеговито. Но оваа претпоставка би претставувала ризик, затоа на местото на преведувачката ние би го оставиле целиот разговор да тече со обракаае во второ лице еднина или, барем, онаму каде што завршува учтивоста и каде што се чувствува напнатост во говорот.
2.3.2. Разлики во употребата на вокатив
Под вокатив се подразбира посебна форма на именката, со цел за директно обракаае или за повикуваае на соговорникот. Вокативот во македонскиот ]азик се смета за остаток од некогашните падежи и на]често се образува со додаваае на суфиксите (-o, -e, -че, -u, -a) на личните имиаа и на општите именки. То] може да се реализира и во комбинацща со некои фонетски (со нагласуваае) и со лексички (пред се, извици и присво]ни заменки) средства. Со други зборови, во македонскиот ]азик постои голем диверзитет на можности за изразуваае на вокативот, како што се гледа од следниве примери: Блажо! Ej, Ристо! Донке! Сине мо]! О Боже! А бре момче! Бабо ма! Ма]ко мо]а! Во ово] контекст можат да се ]ават и други именки како
средства за повикуваае и за обракаае, како што се некои називи за роднински и за лубовни односи, на пр. бабичко, тетке, чичко, сине, керко, душо, срцка, иако не станува збор за роднински и за лубовни односи мегу соговорниците.
Наспрема тоа, во германскиот ]азик е можна само лексичката (со вметнуваае на заменки и придавки или со скратувааа на сопствените имиаа) и фонетската (со нагласуваье) реализацща на вокативот: meine Liebe, mein Sohn, Du Mensch, lieber Gast, gnädige Frau, Mama, Steffi. Во пишаните текстови, фонетската реализацща се означува интерпункциски: Else! Gott! Onkel! Hans! Во инаков случай вокативот се открива врз основа на контекстот. Пример: Friedrich, erzählst du mir bitte etwas von diener Kindheit (мак. Фридрих, раскажи ми, те молам, нешто за твоето детство). Присуството на вокативот се чувствува во одредени формули кои содржат именки како што се: Herr (мак. господин), Frau ^мак. госпога), Fräulein (мак. госпогица) и/или придавки како geehrte/r (мак. почитуван/а), verehrte/r (мак. уважен/а), gnädige/r (мак. милостив/а), geschätzte/r (мак. ценет/а), liebe/r (мак. драг/а), teure/r (мак. драгоцен/а). Формите од ваков вид фунгираат како форми за обракаае со почит, па евентуалното дополнително обележуваае на вокативот со други средства би било излишно во германскиот j азик.
- Nein, so bequem wird's Ihnen nicht gemacht, Herr Leutnant... Aber wie und wann? Jetzt könnt' ich mir doch endlich einmal die Geschichte ordentlich überlegen... überlegt muss ja alles werden...so ist es schon einmal im Leben...
(Schnitzler, A., Leutnant Gustl, S. 31)
- Не, господине поручниче, нема да Ви се дозволи толкава удобност... Но каква и кога? Сега би можел конечно уредно да ]а осмислам приказната... мора се да е осмислено... така е се во животот...
(Шницлер, А., Поручникот Густл, стр. 57)
Во извадокот од Шницлеровата новела „Поручникот Густл", на 31 страница го сретнавме изразот Herr Leutnant, во ко] носител на
вокативот е лексемата Herr. Но, биде]ки македонскиот ]азик има структура ща и во комбинацща со средства што служат за изразуваае почит кон некого вокативот мора да се маркира и морфолошки, преводот на ово] израз на македонски ]азик би гласел: господине поручнику (или господине поручниче1). Преведувачката се одлучила за втората варщанта и постапила во согласност со правилата за образуваае на вокатив во македонскиот ]азик.
2.3.3. Вулгаризмите како ]азични варщации од дщастратиски аспект
Варщациите во ]азикот од дщастратиски аспект се базираат на разлики во социокултурните околности на една ]азична заедница. Такви варщации можат да се ]ават во ]азикот на младите, во вулгарниот ]азик, во детскиот ]азик, во женскиот ]азик, во ловцискиот ]азик и сл.
Вулгаризмите се ]авуваат често, не само во усната туку и во писмената комуникацща (пред се, во дщалозите). Употребата на вулгаризмите може да ]а отсликува индивидуалната заднина на зборувачот во поглед на неговото образование, воспитание, професща и соцщално потекло. Во македонските комуникациски акти се срекаваат вулгаризми, како: мочко, ороспи]а, копиле, гомнар и сл., а во германските: Arschloch, Hosenscheißer или пак изведенки со scheiß -како прв член: Scheißkübel, Scheißhaus, scheißegal и др.
Freilich, in einer Bank ist er, und der schwarze Schnurrbart... Reserveleutnant soll er auch sein! Na, in mein Regiment sollt' er nicht zur Waffenübung kommen! Überhaupt, dass sie noch immer so viel Juden zu Offizieren machen - da pfeif ich aufn ganzen Antisemitismus!
(Schnitzler, A., Leutnant Gustl, S. 10)
Претпоставувам работи во банка, а црните мустаки... Треба да е и поручник во резерва! Во мо]от полк нема да до]де на вежба! И како воопшто можат уште да обучуваат
1 Со граматиката на македонскиот ]азик се дозволува употреба на двете форми.
140
Евреи за офицери, да му се плукнам на антисемитизмот!
(Шницлер, А., Поручникот Густл, стр. 45)
При нашето истражуваае, во новелата „Поручникот Густл" наидовме на германскиот израз auf etwas pfeifen: [...] da pfeif ich aufn ganzen Antisemitismus! Со оваа фраза се изразува презир, игнорантност, незаинтересираност кон некое суштество, предмет или де]ство, при што мотивираноста на изразот доага од зборот pfeifen (мак. свирка). Преведувачката го пренела ово] вулгарен израз во македонскиот културен простор со изразот: да му се плукнам, ко] го содржи глаголот плука. Значи, преведувачката ]а променила перспективата, т.е. употребила друг вулгарен израз ко] на македонски ]азик звучи поприродно од евентуалниот буквален превод (нешто како: да го исвиркам / да му се изнасвиркам). Со тоа, таа успеала да ]а пренесе функцщата на оригиналниот израз на македонски ]азик. Не само во мотивираноста на изразот туку и во степенот на грубост, на вулгарност, се чувствуваат културни разлики, т.е. македонската варщанта е погруба од германската. Во македонските говорни акти можат да се чу]ат и уште повулгарни пцости, но овде нив со внимание ке ги избегнеме поради големата неконвенционалност.
3. Заклучок
Можеме да заклучиме дека преведувааето на книжевните текстови е од сложена природа. Книжевните текстови можат да имаат на]различни содржини, од сещдневни ситуации, па се до иреални светови. Затоа се вели дека преведувачот се наога пред предизвикот да ги пренесе содржините од една во друга култура и притоа да понуди максимално доближуваае на транслатот до оригиналниот текст, како во форма така и во содржина. Притоа мора да се признае дека преведувааето не е лесна работа, биде]ки преведувачот мора да донесе одлука како ке го пренесе то] културен феномен, а сепак литературното дело да не изгуби од сво]ата вредност и да не се изгуби поентата што ]а имал авторот како иде]а. Освен тоа, преведувачот е изложен на постсуани критики, понекогаш и од лица кои немаат преведувано литературни дела и не знаат колку е тешка оваа де]ност.
Поради доминантноста на ]азичниот израз и на големата културна оптовареност на книжевните текстови, преведувачот мора да се стреми да го зачува експресивниот карактер на текстот, а со тоа да го постигне
што е можно поблиску истото де]ство врз читателот на преводот, како што го постигнува оригиналниот текст raj читателот на оригиналот. За таа цел, то] мора да е способен да се однесува како авторот. За Загер (сп. Снел Хорнби 1994:24), преведувачот не е само експерт за странски ]азик туку, во основа земено, то] мора да поседува талент на писател. Но, преведувачот е поограничен во сво]ата креативност од авторот на оригиналот, биде]ки не смее да излегува од содржинските рамки на изворниот текст. Тоа значи дека транслатот мора да им изгледа природен на читателите, т.е. да не се познава дека е превод, односно копща на оригиналот. За таа цел, то] мора да ги адаптира тугите елементи на културата-цел. А тоа ]а прави неговата задача уште потешка. Освен надареност за твореае, преведувачот треба да биде и во добра психофизичка состо]ба (да не е уморен, под стрес, немотивиран и сл.), да поседува извесни лични особини (да биде умешен, снаодлив, упорен, трпелив, истраен, самоуверен, одговорен, храбар и сл.), но и да поседува доволно соодветно искуство и образование. Искуството се стекнува со континуираната преведувачка де]ност, а со основите на преведувааето се стекнува за време на образованието, каде што се стекнува и со знаеаа од други области (од литературата, етиката, теорщата итн.), покра] со знаеаата за двата ]азика и за двете култури.
Литература:
Albrecht. Jörn. 1998. Literarische Übersetzung: Geschichte-Theorie-Kulturelle
Wirkung. Darmstadt: Wiss. Buchgesellschaft Assmann. Aleida. 2006. Einführung in die Kulturwissenschaft. Grundbegriffe,
Themen, Fragestellungen.. Berlin: Erich Schmidt Gerzymisch-Arbogast. Heidrun. 1994. Übersetzungswissenschaftliches
Propädeutikum. Tübingen & Basel: Francke Hansen. Doris. 1996. Zum Übersetzen von Kulturspezifika in Fachtexten. In: Kelletat, Andreas F. (Hrsg.): Übersetzerische Kompetenz. Beiträge zur universitären Übersetzerausbildung in Deutschland und Skandinavien. Frankfurt am Main etc.: Peter Lang, 63-78 Hönig. G. Hans. & Kußmaul. Paul. 1982. Strategie der Übersetzung. Ein Lehr- und
Arbeitsbuch. Tübingen: Narr Jäger. Gert. 1975. Translation und Translationslinguistik. Linguistische Studien.
Halle (Saale): Niemeyer Koller. Werner. 2001. Einführung in die Übersetzungswissenschaft. 6. Aufl.
Wiebelsheim: Quelle & Meyer Маролова. Даринка. 2013. Културни специфики во комуникаци'ата. Зборник на трудови од научниот собир „Македонскиот ]азик како средство за
комуникаци'а и како израз на културата". кн. 23. Скоп|е: Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков", 221-226 Маролова. Даринка. 2013. Затворапе на лексичките празнини во македонскиот ]азик преку литературниот превод. 42. Мегународен симпозиум на книжевните преведувачи на Македонща „Македонскиот ]азик во книжевниот превод". (26-28.08.2013). Скоп|е: Со]уз на литературни преведувачи на Македонща Nord. Christiane. 1989. Textanalyse und Übersetzungsauftrag. In: Königs, F. G. (Hrsg.) Übersetzungswissenschaft und Fremdsprachenunterricht. Neue Beiträge zu einem alten Thema. München: Goethe-Institut, 95-119 Nord. Christiane. 1993. Einführung in das funktionale Übersetzen. Am Beispiel von
Titeln und Überschriften. Tübingen & Basel: Franke Paepcke. Fritz. 1994. Textverstehen-Textübersetzen-Übersetzungskritik. In: Snell-Hornby, M. (Hrsg.): Übersetzungswissenschaft - Eine neue Orientierung. Zur Integrierung von Theorie und Praxis. Tübingen & Basel: Francke, 106-132 Sager. C. Juan. 1994. Die Übersetzung im Kommunikationsprozess: der Übersetzer in der Industrie (Deutsche Fassung von Kußmaul, P.). In Snell-Hornby, M. (Hrsg.): Übersetzungswissenschaft - Eine Neuorientierung. Zur Integrierung von Theorie und Praxis. Tübingen & Basel: Francke, 331-347 Schnitzler. Arthur. 1995. Leutnant Gustl. In: Schnitzler, A. Leutnant Gustl &
Fräulein Else. Frankfurt am Main: Fischer Snell-Hornby. Mary. 1994. Übersetzen, Sprache, Kultur. In Snell-Hornby, M. (Hrsg.): Übersetzungswissenschaft - Eine Neuorientierung. Zur Integrierung von Theorie und Praxis. Tübingen & Basel: Francke, 9-29 Шницлер. Ärtur. 2000. Поручникот Густл (превод: Марина Нишлиска). Во: Ма]сторски раскази од германско-)'азичното подрач/е. Скоп|е: Сигмапрес, 44-70
