CC BY
5оригинален научен труд
УДК: 821.14'02.09-13 Хомер
РЕЦЕПЦШАТА НА ХОМЕРСКАТА ПОЕЗША ВО НАJСТАРИ ВРЕМИША
Дарин Ангеловски
Институт за македонска литература Универзитет „Св. Кирил и Методы]", Скоп]е, Македони]а
Key words: Homer, epic poetry, literary reception, antiquity, Macedonian cultural environment
Summary: This article points the differences between ancient and modern forms of reception of Homer's poetry. Special attention is given to the questions about where this tradition occurs and develops and how this poetry spread across the ancient world. In that context, this article pays attention to the literary evidences of the presence of Homer's poetry into the Macedonian cultural environment from the ancient period (Aristotle, Zoilus, Joannes Stobaeus). This evidence unequivocally refers to the processes of communication with written texts as part of educational processes, as well as critical observations of the Homer's poetry in ancient times.
Клучни зборови: Хомер, Хомерска епска поезща, рецепцща, антика, македонска културна средина
Резиме: Трудот се осврнува на разликите во рецепцщата на Хомерската епска поезща, во временски оддалечените средини какви што се античката и модерната европска културна средина. Посебно внимание е посветено на прашааата за местото каде што настанала и се развивала оваа традицща и на начините според кои таа се распространувала низ античкиот свет. Во таа насока, издвоени се литературните сведоштва за присуството на хомерската поезща во македонскиот културен контекст од периодот на антиката (Аристотел, Sоил, Jован Стоба]) кои, недвосмислено, реферираат на процесите на комуникацща со пишан текст како дел од образовниот процес во антиката, но и како критички толкувааа на Хомерската епска поезща.
Теорщата на литературата, од самите свои почетоци до денес, скоро и да не познава друго име за кое се искажани толку многу разновидни и спротивставени мислеаа како што е тоа случает со името на Хомер. Разминуваъата во изнесените ставови, уште од на^тари времиаа, се однесуваат колку на биографските податоци толку и на епското творештво што денес се подведува како авторство на ово] поет. Во науката и ден
денес не постои единствено мислеае во однос на прашааата за потеклото на Xомер1, за времето во кое то] живеел2, ниту пак за неговото име3. Од друга страна, yште подлабока поделеност ги обележува мислеаата што се однесyвaaт на авторството и на стрyктyрните и содржинските аспекти на Xомерските епски песни.
Античката литерaтyрнa традицща сосема ]асно сведочи дека голем дел од овие прашааа, а особено оние што се однесуваат на животот на Xомер, воопшто и не биле предмет на каков и да било сомнеж за лyíето во антиката. Денес е општо познато дека прашааата околу потеклото на Xомер, како и преиспитувааето на стрyктyрните и вредносните рамништа на неговата поезща, започнуваат со будеаето на интересот за античките духовни и естетски вредности во текот на ренесансата. Во однос на античката епска традицща, ова е периодот кога во книжевната наука се поставува т. н. Xомерско прашаае, со кое се подразбира „иследувааето на проблемот на авторството на Илujaдa и Одuceja што е во тесна врска со определбата на начинот на нивното настануваае и обликуваае, но и со стилот и композицщата на овие две епски дела" (Митевски, 2001: 9). Ваквата намера, да се разгледува на]старата европска епска традицща во еден поширок епистемолошки контекст, резултира со по]авата и разворт на хомерските студии како посебна дисциплина. Специфичниот научен хоризонт како и мултидискурзивниот карактер
1 Биографските податоци за Xомер со кои располагаме денес, во антиката биле распространувани како популарни четива чща содржина нема историска вредност. И покра) тоа, древните кажувааа за животот на поетот ja посочуваат Jониja како негово место на потекло. Еден сочуван епиграм сведочи за спорот околу честа за тоа ко] град ке биде прифатен како негово родно место:
Седум грaдовu cпорaт 3a родниот корен нa Хомер:
Змuрнa, град Род, Колофон, Саламина, Хи], Арг и Атина. (Петрушевски, 1982: 12) Во други епиграми што содржат податоци околу ова прашаае, се наведуваат и други градови: Кима, Xto^ Пил, Итака.
2 Основен ориентир при определувааето на времето во кое живеел Xомер, се зема фактот што во неговите дела ниту еднаш не е спомната Олимпща, ниту пак олимписките игри. Оттука, кажувааата на Xеродот дека Xомер бил постар од него за 400 години и денес се земаат со извесна резерва, па така и по ова прашаае посто)ат на)разновидни мислеаа, кои како време во кое живеел Xомер ja посочуваат широката временска рамка од XII до VII век пр. н.е.
3 Според народните толкувааа, името го содржи значеаето „оно] што не гледа". На дщалектот на градот Кума, името Xомер означува „слепец", а на друг - „заложник" или „придружник". Петар Xр. Илиевски го определува како апелатив, horneros, и го об]аснува како сложенка од прилогот homou: „заедно" и глаголската основа ar- од ararisko „стави, прави, составува" и неговото значеае го доведува во врска со значеаето на rapsodos: „шивач, кро]ач" (на песни) или poietas „творец", па според тоа го определува како назив на професща што во функцща на лично име стои осамено во хеленскиот ономастикон (Илиевски, 1997: 11).
што ги обeлeжyвa овие студии во текот на последните две столетща, се огледа во разгледувааето на xомeрскaтa поезща според разновидни стсуалишта и теоретски разработки, мегу кои како на]влщателни се издво]уваат теорщата на „малите песни"4 застапувана од т.н. унитариста, теорщата на „самосто]ни песни"5, изградена според сфакааата на т.н. аналистичка школа и теорщата за „основното ]адро"6, roja во извесна смисла ги обединува погледите на прeтxоднитe две гледишта.
И покра] силниот шум што го предизвикуваат овие разнородни и спротивставени ставови и мислеаа, денес е сосема ]асно дека Xомeр континуирано го привлекувал вниманието на лубопитниците и на учените луге уште во на^тари времиаа. Од литературните извори знаеме дека во антиката кон ликот на Xомeр се приогало со особена почит: месеци и школи го носеле неговото име; на_|големите културни и дyxовни центри кревале споменици во негова чест, а градовите што претендирале да добщат статус на негово родно место, го сметале за сво] xeроj. Почитуван, безмалку како божество, Xомeр влегол во редот на митските великани на xeлeнскaтa култура, а неговата поезща со текот на времето започнала да се доживува како извор на сето знаеае. И покра] тоа што отсекогаш постоеле и сосема поинакви ставови во однос на воспримааето на Xомeровитe епови7, сепак според акумулираното искуство и знаеае Или]адата и Одисе]ата, освен што биле воспримани како збир примери според кои возрасните можеле да оправдаат или да осудат секаква постапка или настан, тие во текот на антиката претставувале основна лектира со помош на roja учениците учеле читаае и пишуваае. Со помош на Или]адата и Одисе]ата учените се упатувале и во научната работа roja го истражувала Xомeрскиот старински ]азик, го проучувала древниот свет и ги поставила темелите на низа дисциплини какви што се: географщата, етнографщата, исторщата и
4 Следбениците на оваа теорща, предложена од германскиот филолог Г. В. Нич (1790— 1861 г.), го застануваат мнслеаето за ностоеаето на Xомeр и за единственоста на неговата творечка замисла, независно од бродите нротивречности и екскурси, кои сноред нив претставуваат карактеристика на секое енско творештво.
5 Приврзаниците на ова учеае поагаат од гледиштето за комнозициската разбиеност на Xомeровитe енови. Тие сметаат дека ликот на Xомeр е фикцща, додека самите енови претставуваат резултат на новрзувааето на повеке одделни народни несни.
6 Една од на]влщателните теории сноред raja Xомeр создава две т.н. нраноеми, кои нодоцна се надополнуваат со нридодаваае на нови делови. На то] начин се издвоени три временски сло]а нри создавааето на енот: нреткомерски, комерски и нокомерски.
7 За ноделеноста на ставовите во однос на доживувааето на Илщадата, Петар Xр. Илиевски вели дека: „Всушност ниеден енитет сам не е во состо]ба да ja онфати сета содржина и да ja оквалификува целата Илщада, како што и само една бо]а од виножитото не ja сочинува сончевата светлина. Иако во сижетната линща проста, во целина таа е сеопфатна, универзална како природата" итн. (Илиевски, 1997: 4).
науката за литературата (Петрушевски, 1982: 18).
Комплексната улога на првите европски литературни споменици како повекенаменски текстови, всушност, укажува на воспоставуваае-то на Или]адата и Одже]ата како основни критериуми на разнови-ден состав на лингвистички, естетски и етички вредности, од антиката до модерната доба, благодаре]ки на два основни модела на рецепцща: како основна образовна алатка, но и како суштински текст со високи уметнички вредности. Восприма]ки ja Xомерскaтa поезща како „сложен случа] на заплеткани приказни: етнички, културни, просопографски, родови, идентитетски, имагинарни" (Slapsak, 2011: 435), проучувачи-те, денес, обрнуваат внимание на разликите во моделите на рецепцща, што се должат на смената на општествените контексти, па во тие рамки и на промената на културните кодови и норми во различните епо-хи. Долгoвековното постоеае на Xомерскaтa поезща ги поставува праша^ата за начините на кои рецепцщата на Xомер во антиката ги обликувала модерните читала на Xомерскaтa поезща и обратно. Како не помалку знача_|но се поставува и прашааето како модерните погледи на Xомерскaтa поезща влщаат врз нашите сфакааа за не]зината рецепцща во антиката? Во таа насока, сосема е извесно дека современиот читател денес е исправен пред разни предизвици при контактот со древните епови. Емоционалните или иде^ите туаснувааа на содржаните претстави при толкувааето на делата во современиот контекст, или она што теоретичарите го нарекуваат отвременувачко толкувате (Богданов, 2006: 4), претставува специфичен и поинаков начин на прифакаье на оваа поезща од не]зиното воспримаае во антиката. Модерната теорща и исторща на културата даваат одговори на овие прашааа, но мора да се признае дека во нив сè уште прове]ува дилемата колку и во roja мера рецепцщата на хомерската традицща е насочена кон публиката, а колку кон поетот, односно кон рапсодот што ja обновува таа традицща. Во однос на проникнувааето на хомерската традицща во римската културна средина, останува прашааето дали преводот на Одже]ата, што го направил Ливщ Андроник, може да се смета едноставно како чин на усво]уваае на Xомерскaтa традицща, или, пак, на прашааето треба да му се пристали како на „специфична манифестацща на поширокиот Римски интерес за приказната за Тро]а" (Graziosi, 2011: 27).
Сите овие прашааа недвосмислено упатуваат кон заклучокот дека не постои едноставен или лесен почеток на проучувааето на рецепцщата на Xомер во временски оддалечените средини какви што се античката и модерната европска културна средина. Една од основните дилеми што се провлекува во свеста на човекот кога се зафака со разгледуваае на
рецепцщата на хомерската поезща и на не]зината феноменологща од на]старо време, се однесува подеднакво и на прашааата за местото каде што настанала и се развивала оваа традицща и на начините според кои таа се распространувала низ тогаш познатиот свет.
Во минатото постоеше широко распространето мислеае дека епската поезща настанала во северните краишта на Xелaдa и тоа raj тесалиските Xелени. Денес, во науката, преовладуваат други и сосема поинакви ставови. Тие се должат главно на научните достигнувааа при проучувааата на матерщалната и на духовната култура на старите народи. Со археолошките откритща на микенските натписи, во кралските дворци, во Пил, Кнос, во Теба и Микена, од крарт на XIX и почетокот на XX век, и особено по дешифрирааето на микенското линеарно Бе пжмо кон средината на XX век, беше утврдено дека хомеровиот ]азик според архаизмите и специфичностите што ги про]авувал, бил на]бли-зок до микенскиот и до кипарскиот, односно до аркадо-кипарскиот дща-лект. Сето тоа придонесе за туавата на бро]ни мислеаа кои го „изме-стуваат" местото на настануваае на Xомерските епски дела од тлото на континентална Xелaдa кон островите на источниот Медитеран и кон ма-лоазиското кра]бреж]е. Како прилог кон оваа теза може да се толкува и известувааето од завршните стихови наХимна за Аполон Делжи8, кое го претставува Xомер како „човек од Xro^'. Оваа вест, потврдена подоцна и raj Тукидид, денес, всушност, претставува еден од ретките податоци за потеклото на Xомер што можат да се прифатат како веродостсуни (Du-kat, 1987: 14). Разни тези за „источното" потекло на Xомер се поддржани и од науката и тие посочуваат разни други градови како родно место на поетот. Така на пр., М. Д. Петрушевски го посочува кипарскиот град Саламина како веро]атна татковина на Xомер според просторните ори-ентири содржани во самите пееаа на Или]адата9. Заедничкото за овие и за преостанатите мислеаа во однос на ова прашаае е тоа што сите тие
8 Милост нек покажат а]де, Аполон и' Артемида! А', сите ва'с ве поздравувам други! Спомнете мене Неко]пат неко] од лyíето што се на зем]а ак' праша Овде штом до]де - сеедно страдален тyíинец дал е: ,Дево]ки, ко] ви е накладок пе]ач од сите што идат Овде, и кому се радува на)многу срцето ваше?" Вие едногласно сите ваков одговор да)те:
„Слеп еден човек е тоа што жител на карпест е Xro^ Песните негови сега и в иднина на]добри ке се." Стихови 165-173 во превод од старогрчки на Марща Чичева Алексик (Xомерски химни, 2011: 54-55).
9 535 стих од второто пеен>е на Илщадата (B 535) во ко] местоположбата на Локраните, односно на Локрида, е определена „преку Евбо]а", што според Петрушевски „може да биде само за оно] што стои источно, односно ]угоисточно од Евбо]а" (Петрушевски, 1982: 12).
сосема ]асно го посочуваат настанувааето и развивааето на Xомeрскa-та поезща во контекстот на малоазиската xeлeнскa културна средина. Доживува]ки го сворт полн расцут во овие предели, „напоредно со еко-номскиот и културниот развиток на малоазиските градови, веро]атно и под влщание на културно порано разбудените предноазиски и северно-африкански народи" (Петрушевски, 1982: 11), Xомeрскиот епос свечено се изведувал за време на големите празници на о. Делос; се рецитирал на домашните свечености Raj _|онската аристократща и претставувал основа на усната епска традицща. Малку подоцна, со по]авата на писмено-ста и со запишувааето на оваа традицща, бил означен почетокот на една нова дyxовност што силно ке го обележи културниот живот во тогаш познатиот свет.
Сето ова недвосмислено упатува на фактот дека распространуваае-то на Xомeрскaтa поезща, освен преку вдaxновeниот логос на рапсоди-те, во голем дел било овозможено благодаре]ки на запишувааето на древните песни. Шуавата на книгата придонела xомeрскитe поеми да се „откинат од усната средина во roja првично се оформиле и да се овозмо-жи творба roja ке може да се пренесува низ времето и низ просторот со сите свои карактеристики, кои ги откриваме и во денешните варщанти на xомeрскитe епоси" (Богданов, 2007: 171). Потврда за тоа наогаме во литературните извори, кои го доведуваат ширеаето на xомeрскaтa пое-зща од малоазиските jонски градови во останатите xeлeнски полиси на Балканскиот Полуостров, во врска со спартанскиот законодавец Ликург, roj ги добил xомeрскитe поеми од потомците на поетот Креофил од Самос10. Имено, античката литературна традицща го прикажува овоj поет како приjaтeл, па дури и како зет на Xомeр. Според преданието, Креофил го угостил Xомeрa во своjот дом, па овоj во знак на благодарност за гостопримството, според едни, а според други, како мираз, му ja раска-жал приказната за заземааето на градот Ojxaлиja (Strab. 14.1.18). Креофил ja запишал поемата под насловот Зазематето на Ojхалиjа и на TOj начин станал првата алка што го врзала самиот Xомeр со подоцнежните кажувааа познати под конвенционалниот наслов xомeрски xимни11. Врз основа на ова предание, Креофил денес се смета за еден од првите Xомeриди12 (Homeridae), а со самото тоа и продолжувач на xомeрскaтa поетска традицща. Имено, тоj не само што ги чувал и ги изучувал xо-
10 Креофил бил еден од на)старите xeлeнски енски ноети.
11 „Xимнитe се несни што ги нееле рансодите - древните xeлeнски не]ачи - рецитатори, за време на одредени верски свечености и тоа, главно, како увод кон Xомeрскитe енски несни, а во чест на некое божество" (Чичева-Алексик, 2011: 7).
12 Заедничко име за ноетите кои за себе сметале дека потекнуваат од Xомeр или дека на нет) начин ja продолжувале xомeрскaтa ноетска традицща.
мерските поеми туку и ги предавал на своето потомство, откаде што, наводно, подоцна ги примил и спартанскиот крал Ликург (Plut. Likurg 4. 4). Античката традицща содржи и други податоци што се однесуваат на распространувааето на хомерската поезща во на_|древниот период. Во таа насока треба да се спомне името на епскиот поет Паниасид од Халикарнас13 за кого што во литературната традицща стои забележано дека му ]а откраднал поемата за О]халща на Креофил и ]а претставувал како свое дело. Сепак, за оваа песна, што ги опева натпреварот на Хера-кле со Еврит за раката на Ио и осво]увааето и пустошеаето на О]халща како одмазда кон Херакле поради тоа што бил надмудрен од Еврит, во науката постои согласност дека Паниас, всушност, ]а создал по углед на Креофил (West, 2003: 175). Освен кажувааата за ширеаето на хомерската поезща на Балканот, во литературата се забележани кажувааа за не]зиното продираае на Апенинскиот Полуостров. Тие се поврзани со де_|носта на рапсодот Кинет ко], во VI век пр. н.е., ги пренел поемите на Хомер во Сиракуза, на ]угот на Италща. Според сиракушкиот тиранин Хиерон, во Сиракуза, веке во почетокот на V век пр. н.е., поскуат голем бро] рапсоди кои живеат и заработуваат од изведувааето на хомерски-те поеми. Со еден таков зналец за Хомера, односно рапсод, разговара и Платоновиот Сократ во дщалогот Ион. Оваа филозофска расправа, положена врз сопоставените претпоставки за поезщата како вештина, знаеае и човеково ма^торство (Ион), односно божр присуство, вдахно-веност и бож]а вознесеност (Сократ), освен што го претставува воспри-мааето на Хомер raj древниот рапсодиски еснаф како своевиден идеал на совршена поетска парадигма, таа со сво]ата дщалектика кажува по-малку и за широките размери што го уживал култот на хомерската пое-зща во хеленската културна средина (Plat. Ion. I. 530).
Има]ки го предвид токму ваквото значеае на Хомерската поезща во повекевековниот временски наниз, од не]зиното настануваае, преку арха_|скиот период, па се до времето во кое го ужива статусот на морал-ни и духовни поуки во класичниот и хеленистичкиот период, сосема оправдано се наметнува прашааето за не]зиното проникнуваае и во граничните предели на стариот свет, па во тие рамки и во просторот на македонската културна средина, каде што допираат и каде што силно пулсираат влщанщата на древните културни центри.
Во таа насока, слободно може да се каже дека античката литература содржи податоци што се однесуваат на проникнувааето на хомерската поезща во македонскиот културен контекст од периодот на антиката.
13 Паниас од Халикарнас бил епски поет од V в. пр. н. е., познат како автор на делата Хераклеида и Jоника.
Овие податоци можат да се разгледуваат во дво]ниот ракурс на критички обработки на поетското творештво од една страна, но и како образовни алатки за усво]уваае на начелата и на нормите што ]а обележуваат ан-тичката цивилизацща, од друга.
Првите запишани сведоштва за присуството на хомерската поезща во македонскиот културен контекст, од периодот на антиката, претста-вуваат записи што недвосмислено упатуваат на процесите на комуника-цща со пишан текст како дел од образовниот процес во антиката. Имено, помегу бродите податоци за духовниот живот во македонскиот култу-рен контекст што ги наогаме во делата на античките автори, raj Плутарх стои забележан податокот за примерокот на Или]адата што го прире-дил Аристотел за сво]от ученик Александар, идниот престолонаследник на Македонща. Воспитува]ки го и подучува]ки го тринаесетгодишниот Александар во сенчестите шеталишта на Нимфа]онот, во гратчето Ми-еса, близу Пела, Аристотел освен што го воведувал престолонаследни-кот Александар во акроаматските и епоптски знаеаа што филозофите ги пренесувале исклучиво усно и на малкумина одбрани ученици (Plut. Alex. VII), то] го подучувал со знаеаа од областа на филозофщата (етика и политика) и на поетиката. Воведува]ки го во основите на класичното образование, Аристотел за потребите на сворт ученик прирдил препис на Или]адата. Ова издание, познато уште како „Издание од ковчеже-то", Александар посто]ано го носел со себе не само затоа што бил голем влубеник во Хомерската поезща14 туку и поради тоа што го ценел дело-то како патоказ кон воената доблест и градителската вештина (Plut. Alex. VIII). И покра] тоа што податоците за обликот книга, издаваштвото, библиотеките или за формите на читаае во антиката се прилично добро проучени, денес, сепак, тешко може со сигурност да се каже дали преписот на Илщадата што го наведува Плутарх во животописот на Александар навистина го изработил Аристотел. Изданието воопшто не се спомнува во списоците на александриските филолози, ниту во попи-сите на Аристотеловите дела (Dukat, 1988:19). Притоа, како единствен автор на единственото издание на Или]адата, пред александрщците, се спомнува само името на Антимах15. И додека едни автори го сметаат податокот raj Плутарх како веродостоен, а други сосема го отфрлаат како апокрифен, во науката не поскуат никакви дилеми околу вниманието со
14 Освен Филохомерос (лубител на Хомера), Александар бил голем лубител на епската поезща и на уметноста воопшто. Изворите сведочат дека во текот на неговите походи бил придружуван и од голем бро] уметници, мегу кои се спомнуваат имиаата на неколку епски поети: Агид од Арг, Хо]рил од Jасос и др.
15 Епски поет, родум од Колофон, бил претходник на хеленистичката интелектуална поезща и проучувач на Хомер. Живеел кон кра]от на V и во почетокот на VI в. пр. н.е.
кое Аристотел го проучувал делото на Хомер. Неговата Поетика како прв систематски преглед во исторщата на естетиката содржи повеке референции за Хомерската поезща, отколку за поезщата на ко] и да е од древните трагедиографи (Hogan, 1973:95). Во неа, Аристотел освен што зборува за Хомер со голема почит и со на]високи пофалби, то] наку-со се осврнува и на некои од забелешките што се однесуваат на хомер-скиот говорен израз. Во 25-тата глава на Поетиката, насловена како Критика на поези]ата (проблеми и решени]а), Аристотел, користе]ки примери од Или]адата, на едно место се задржува, како што и самиот вели, на „забелешките што се прават по однос на самата уметност" (Лпз1 Рвв(. 1461а). Сепак, своето поцелосно мислеае околу грешките, или недоследностите во изразот, поради кои Хомер бил силно напаган во на]старо време, Аристотел го изложил во посебно дело. Списот ко] денес е загубен, а подоцнежните извори го споменуваат под насловот Хомерски проблеми, се однесувал токму на решенщата за бродите приговори за отсуството на разумното начело во прикажувааето на богови-те и хероите.
Забелешки за низата недоследности, противречности и нелогичности во изразот на Хомер, искажувале и други учени луге, мегу кои како на]за]адливи се спомнуваат оние на Sоил. Ово] ретор и филозоф, роден во Амфипол16 како што известува Суида (2ю^о<;, zeta, 130), живеел за време на на]големиот подем на Македонща, е познат како автор на девет книги Против Хомерската поези]а. Иако од нив, денес, скоро ништо не е сочувано17, според податоците ка] други автори, кои се занимавале со хомерското творештво, може да се насети природата на неговата критика. Sоил не се воздржувал да забележи зошто во Или]адата на]прво гинат невините маски и пци; прашувал како било можно пламенот со ко] Атена ]а опкружила Диомедовата кацига да не го спржи ]унакот; го истакнувал како неверо]атно и загинувааето на по шестмина луге од секо] од дванаесетте бродови на Одисе], а за оние кои магесницата Кирка ги претворила во свиаи велел дека биле „расплакани прасиаа" (Longinus. IX. 13). Поради своите невоздржани критики, навреди и сит-ничареаа, кои иако привлекувале широко внимание, Sоил и неговото дело не биле особено допадливи ка] видните и образовани луге во антиката. Имено, Марк Поли] Витрувщ, во сворт спис За архитектурата, ]а пренесува епизодата од животот на Sоил ка] владетелот на Египет, Птолема] II Филаделф, па вели:
16 Атинска колонка на утоката на реката Strymon (Струма) освоен од Филип II во 357 г. пр. н.е.
17 Освен 38 фрагменти.
„Неколку години подоцна, Зоил дошол од Македонща во Aлeксaндриja; него го нарекуваат 'Homeromastix' (Xомeров камшик). То] му ги читал на кралот своите списи против Или]адата и Одисе]ата. Кога Птолома] слушнал дека во отсуство се обвинува првенецот на сета литература и дека се навредува оно] на чии дела им се восxитyвaaт сите народи, се налутил, но ништо не му рекол. Биде]ки Зоил подолго време престсуувал во кралството, го притиснала сиромаштща, па му се обратил на кралот и го замолил да му даде нешто. Велат, тогаш кралот му рекол дека Xомeр, иако е умрен пред ил]ада години, веке со векови xрaни многу шдади луге, па така треба и оно] што себеси се прогласува за поголем ум, да може да xрaни не само еден туку и повекемина. И конечно, различно раскажуваат за неговата смрт, кога бил осуден за убиство на татка си. Имено, едни раскажуваат дека Филаделф го распнал на крст, други пак дека бил каменуван на Xq, а некои дека во Смирна бил фрлен жив в оган. Што и да му се случило, го стигнала праведната казна, зашто се чини дека и не заслужува ништо друго човек ко] ги обвинува лугето, чщ одговор за она што мислеле кога пишувале нешто, не може да се чуе во нивно присуство" (Vitr. VII.8).18
Кажувааата на Витрувщ за престорт на Sоил во Египет, за односот на тамошниот крал Птолема] Филаделф и за кра]от на неговиот живот, воопшто не се изненадувачки, доколку се има предвид големата почит roja Птолемаидите ja имале кон Xомeрa како и вниманието и грижата што тие ja посветувале на уметностите и на културниот живот воопшто. Што се однесува до податоците околу животот и дejностa со коja се занимавал Sоил додека прeстоjyвaл во Мaкeдониja, познато е дека времето го минувал во пишуваае и во jaвно настапуваье со говори, во кои го изнесувал она што го проучувал во школите на софистите (Par-nell, 1748: 76).
Во контекст на рецепцщата на xомeрскaтa поeзиja во македонската културна средина од нajстaри времиаа, наспроти името на Sоил и неговиот критички однос, треба да се спомне и дejностa на антологичарот Jовaн Cтобaj, за кого се верува дека живеел во првата половина на V век. н. е. Скудните податоци за животот на овоj учен човек од доцната антика, главно се однесуваат на претпоставките за неговото родно место - Стоби во Македонща, според кое подоцна и го добил името (Stobaeus).
18 Превод од латински, Лубинка Басотова (Витрувщ, 1998: 339).
Во однос на де]носта со roja се занимавал, JoBaH Стоба], во исторщата на литературата, е познат како приредувач на антологща на хеленска литература, во ко]а биле поместени извадоци од делата на бро]ни пое-ти, почнува]ки од Хомера, па се до авторите од кра]от на IV век н. е. И покра] тоа што голем дел од содржините на неговата антологща не се сочувани, денес од делата на други автори (Фотщ) се знае дека во неа свое место нашле неколку сентенции од Хомерската поезща, кои заедно со останатите содржини биле внимателно одбрани и наменети за обра-зованието на неговиот син Септимщ.
Сите овие наведени сведоштва за рецепцщата на на^тарите ев-ропски литературни дела не само што го потврдуваат интензитетот на културните и на духовните процеси што се одвивале во македонската културна средина во на]старо време туку тие, воедно, сведочат за посто-еаето на мошне конкретни и специфични литературни практики на овие простори, кои ]а потврдуваат рецепцщата на Хомерската поезща според дво]ниот ракурс на критички и образовни обработки.
Извори: Во оригинал:
Aristotelis. De artepoetica liber. Rudolf Kassel. Oxford,1965.
Homeri Opera, Recognovit breviqueadnotatione critica instruxit Thomas W. Allen,
tomus V Hymnos, pg 1-96; Oxonii e typographeo clarendoniano MCMLXI. Longinus. On the Sublime. The Greek Text edited after the Paris Manuscript with introduction, translation, facsimiles and appendices by W. Rhys Roberts. Second edition, Cambridge: at the University Press. 1907. Plato. Ion. with introduction and notes by J. M. Macgregor B.A. Cambridge: at the
University Press. 1912. Plutarchi. Vitae Parallealae. iterum recognovit Carolus Sintenis Lipsiae, in aedibus
B.B. Teubneri, MDCCCLXXV Strabo. The Geography of Strabo with an english translation by Horace Leonard Jones, Ph.D., LL.D. Cornell University in eight volumes VI, London, William Heinemann LDT, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, MCMLX Suda. 1971. Lexicon. ed. A. Adler. 4 vols.Teubner. Leipzig. Vitruvius. Vitruvii de architectura libri decem. ed. F. Krohn, Leipzig, 1912
Во превод:
Аристотел. (1990) За Поетиката Превод од старогрчки Михаил Д.
Петрушевски, Култура. Скоп|е. Витрувщ. Марк. П. (1998) Десет книги за архитектурата Превод од
латински ]азик Л>убинка Басотова. Зумпрес. Скоще. Плутарх. (2008) Напоредни животописи. Превод од старогрчки
Воислав Саракински. Евро-Балкан пресс. Скоп|е. Платон. Дщ'алози - Протагора, Евтифрон, Ион Предговори, белешки
и об]аснувааа Елена Колева. Култура. Скоще.
Псевдо-Лонгин (2004) За возвишеноста. Превод од старогрчки
белешки и коментари Весна Томовска-Митровска. Магор. Скоще.
Хомерски химни. (2011) Препев од старогрчки, предговор,
белешки, коментар и индекс со об]асненща Марща Чичева Алексик. Сигмапрес. Скопле.
Литература:
Богданов. Богдан. 2007. Култура, Общество, Култура Текстове по културна антропология на античността. Лик. София.
Graziosi. Barbara. 2011. "The Ancient reception of Homer" in A Companion to Classical Receptions (ed. Lorna Hardwic, Cristopher Stray) Blackwel Publishing.
Dukat. Zdeslav. 1988. Homerskopitanje. Globus. Zagreb.
Hogan. James. 1973. "Aristotle's Criticism of Homer in the Poetics". In Classical Philology. Vol.68. No.2 p. 95-108
Илиевски. Петар Хр. 1997. За античката просодика во македонскиот препев. Матица македонска. Скоп|е.
Митевски. Витомир. 2001. Античка епика Матица македонска. Скоще.
Parnell. Thomas.1748. Poems on Several Occasions. Printed for H. Lintot. London
Петрушевски. Михаил Д. 1982. „За Хомера и неговата поезща" во:
Хомер. Или]'ада. Препев, Предговор, Увод и об]асненща М. Д. Петрушевски. Македонска книга. Скоп|е.
Slapsak. Svetlana. 2011. "Quest for Homer(s) between Philology, Poetry and
Ethnography". In Multiple Antiquities - Multiple Modernities Ancient Histories in Nineteenth Century (ed. Gabor Klaniczay et all.). Campus Verlag. Frankfurt/ Main
Чичева-Алексик Марща. 2011. „Кон Хомерските Химни". Во Хомер.
Хомерски химни. Препев од старогрчки, предговор, белешки, коментар и индекс со об]асненща Марща Чичева-Алексик. Сигмапрес. Скоп|е.
West, Martin L. 2003. Greek Epic Fragments. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
