CC BY
7оригинален научен труд УДК: 303.446.4(495)
ФИЛАРХ, ПОЛИБШ И PA3BOJOT НА ХЕЛЕНИСТИЧКАТА ИСТОРИОГРАФША ВО III ВЕК ПР. Н. Е. *
Стефан Пановски
Институт за национална истори]а, Скоп]е, Македони]а
Keywords: hellenistic historiography, tragic history, Phylarkhos, Polybios
Summary: The subject of this paper is the development of the historiography in the early Hellenistic period, with a brief recapitulation of the problem of the so-called tragic history and the influence of rhetoric and philosophy on the 3rd century historiographers. The first problem that can not be overestimated is the fragmentary condition of the works from this period, which prevents us from forming a complete and final assessment of the value of these works. As to the question of the existence of tragic history as a separate sub-genre of ancient historiography, here the theory that practically it never existed is defended. On the other hand, while not denying the fact rhetoric and stylistic considerations in general played a greater role, the author warns that this does not mean that these works should a priori be relegated as inferior, i.e. that the historiographers were not interested in the truthfulness of the episodes that they were depicting. In the second part, the attention is turned towards Polybios' criticism of the work of Phylarkhos; the conclusion being that even though Polybios' attacks had more to do with his political affiliation rather than his theoretical criteria, nor were they always completely accurate, his evaluation, i.e. condemnation of Phylarkhos seems to be acceptable. What is perhaps more important is that this polemical digression clearly illustrates the shortcomings of Polybios himself, whose work and interpretations are all too often accepted without further analysis.
Клучни зборови: хеленистичка историографща, трагичка исторща, Филарх, Полибщ
Резиме: Темата на трудот е разворт на историографщата во раниот хеленистички период, со кус осврт врз проблемот на таканаречената трагичка исторщ'а и влщанието на реториката и философщата врз историографите од III век п.н.е. Првиот проблем што не смее да се потцени е фрагментарната состсуба на делата од ово] период, што не спречува да оформиме целосна и завршна оценка за значеаето на овие дела. Што се однесува до прашааето за трагичката исторщ'а како посебен жанр во античката историографща, во ово]
* Трудот беше завршен пред излегувашето на одличниот зборник Polybius and His World: Essays in Memory of F. W. Walbank, така што статиите, каде што се обработуваат некои од темите опфатени во ово] труд, не можев да ги искористам.
труд се застапува теорщата дека таа никогаш и не постоела. Од друга страна, иако не се одрекува фактот дека реторските и стилистичките размисли, генерално имале поголемо значеае, се предупредува дека тоа не значи дека овие дела треба a priori да се отфрлат како инфериорни; односно дека историографите не биле заинтересирани за вистинитоста на настаните што ги опишувале. Во вториот дел, вниманието е свртено кон критиките на Полибщ на сметка на делото на Филарх; при што се утврдува дека иако нападите на Полибщ повеке се мотивирни од неговата политичка наклонетост одошто од методолошките критериуми, и не секогаш се сосема точни, неговата оценка, односно осуда на Филарх се чини прифатлива. Тоа што можеби е поважно, е дека оваа полемичка дигресща ]асно ги посочува и недостатоците на самиот Полибщ, чие дело и толкувааа пречесто се прифакаат без подетална анализа.
1. Своевремено, во предговорот на своето славно дело посветено на падот на Римското Царство, Ц. Б]ури со жалеае заклучува дека „За ниту еден период, уште од времето на Александар Велики, немаме толку силно чувство дека фрагментарноста на изворите создава несоодветен и потценувачки впечаток за големината и значеаето на настаните." Навистина, подоцнежните извори, барем во одредена мера, ]а надополнуваат загубата на современите истории посветени на животот на Александар. Но, за на_|големиот дел од III век ст. е., што се карактеризирал со извонредна динамичност, не само што не се зачувани современите истории туку немаме ниту подоцнежни извори. Значителен дел од бродите историографи што твореле во то] период, денес се само имиаа за кои не знаеме речиси ништо. Доволно е само да се спомене дека од 46 познати историографи, кои обработувале одредени аспекти од хеленистичкиот период - биографии на владетели, истории на народи, или пак области - денес сите се загубени (Walbank, 1984). Од делата, пак, на на]знача_|ните и на на]влщател-ните историографи од ово] период, сочувани се само малубро_|ни фрагмента.
Па сепак, дури и покра] ваквата состо]ба, бро_|носта на темите сочувани во фрагментите, и посредните сведоштва, упатуваат на заклучок не само дека историграфите биле особено плодни во ово] период туку и дека мегу нив постоело значителна различност во изборот на: темите, методологщата, целите, а според тоа, и во нивното сфакаае на историографщата.
Поради тоа, цениме дека би било корисно на_|прво да дадеме краток преглед на главните карактеристики и особини на историографщата во III век пр. н.е. Веднаш треба да се истакне дека не претендираме на опширен и исцрпен приказ на сите проблеми и несогласувааа поврзани со историографите од ово] период. За главна задача си поставивме да дадеме кус преглед само на на]важните и на
на]проблематични прашаша. Ваквата одлука е мотивирана од две причини. Пред се, не само целокупната историографща од III век пр. н.е. туку и одредени автори се предмет на бро]ни и опширни истражуваша на современите историчари,1 така што би било сосема наивно да се очекува дека во еден ваков преглед би можело да се исцрпат сите проблеми. Од друга страна, пак, токму поради фрагментарноста на делата на овие автори, цениме дека сите анализи и реконструкции, колку и да се аргументирани и убедливи, во на]добар случа] се само веро]атни и логични претпоставки. Имено, како што покажа П. Брант, методолошки многу е опасно да се донесуваат конечни заклучоци и дефиниции за овие историографи, биде]ки тие во кра]на линща се темелат на фрагменти, кои можеби биле погрешно сфатени, односно пренесени од подоцнежните извори, или пак биле извлечени од контекст, така што често може да доведат до создавав на погрешен впечаток (Brunt 1980; cf. Pearson 1943; Erskine 2005, 59).
Така, да претпоставиме дека се што е сочувано од Полибщ се еден-два фрагмента, каде што ово] историограф си дозволил да се впушти во поемотивни, односно попатетични прикази. Врз нивна основа, веро]атно, то] ке беше вброен мегу „трагичките" историографи. Па, сепак, благодарение на сочуваните делови од неговото дело знаеме дека, напротив, то] и припага на „прагматичката" историографща. Се разбира, ова е замислен пример, но цениме дека сепак, доволно ]асно ги покажува ограничувашата при изучувашето на оние историографи од чии дела се сочувани само малубро]ни фрагменти.2 Затоа, сите заклучоци и претпоставки поврзани со трендовите и со правците што доминирале во историографщата од III век пр. н.е., мораат да се земат со значителна доза на резерва.
2. Па сепак, се чини дека можат да се дефинираат одредени генерални правци и обележ]а на историографщата во хеленистичкиот период. Така, на пример, што се однесува до изборот на темите што
1 За општи прикази на историографщата во хеленистичкиот период, каде што е наведена и главната литература v. Walbank 1984, 1-10; Id. 1981, 13-21; Connor 1985, 458-71; Tarn & Griffith 1952, 283-9; Bury 1909, 150-223; Shipley 2000, 5-20, 262-70; Hadas 1959, 115-29; Oliver 2006, 113-35; Press 1982, 35-60. cf. Momigliano 1978; Rhodes 2010, 29-32; Marincola 2001, 105-12; Austin 2006, 4-7.
2 Во таа насока интересна е статщата на Ланфан, ко] покажува дека доколку Истор-щата на Херодот не беше сочувана до денес, а за не]зино познаваше единствено би можеле да се потпреме на подоцнежните изводи и цитати, тогаш би имале прилично погрешно сфакаше за ово] автор и неговото дело (Lenfant 1999).
биле обработувани, историографите од хеленистичкиот период во голема мера ja продолжуваат традицщата од V и IV век пр. н. е. 3
Од една страна, продолжува опишувааето на современи настани -традицща што се надоврзува уште на делото на Тукидид и на неговите продолжувачи. На_щознати историографи од III век, што ги обработувале современите настани се, секако, Хиероним од Кардща, Филарх и Полибщ. Исто така, продолжува и пишувааето на локални истории, што влече корени уште од времето на логографите. Мегу нив на]важни се: атидографот Филохор; Нимфид од Херакле]а Понтиска; Тима] од Тавроменщ, чща Sikelika била прифатена како на_|издржан приказ на исторщата на западните Хелени.4 Како последица, пак, на походот на Александар III, повторно се буди интересот и за источните зем_|и, народи и нивните традиции. Во основа, како автори на ваквите дела се наведуваат уште делата на Хеката] од Милет и на Херодот. Тука, во прв ред, секако, спагаат адмиралите на Александар III - Неарх и Мегастен; но и Хеката] од Абдера во Египет и Манетон, кои пишувале истории на Египет, како и Берос, ко] напишал исторща на Бабилонща.5 На_|големиот дел од овие историографи претставуваат реакцща на Тукидид - главната тема на интерес raj нив не е ограничена, речиси исклучиво, на политичките настани, а знача_|но (често и клучно) место заземаат етно-географските прикази. Во таа смисла, голем дел од историографите од IV и од III век пр. н.е., се поблиски до Херодот, отколку до Тукидид, чие директно и очигледно влщание е ограничено само на неколку автори.
Од друга страна, историографот Теопомп, своето дело Hellenika, каде биле прикажани настаните од 411 г. пр. н.е. до битката raj Книд (394 г. пр. н.е.), не го продолжил со понатамошен општ приказ на настаните, туку со делото Philippikai historiai, со што во историо-графщата како централна тема се поставува личноста, (на]често) на владетелот.6 По него, raj повеке историографи, вклучува]ки ги и
3 Добар преглед за разворт на историографи]ата во хеленистичкиот период пред Полибщ raj Walbank 1972, 32-65.
4 За Тима] v. K. Meister, OCD3, s.v. Timaeus (2).
5 За Неарх v. H. Berve & W. Capelle, RE XVI/2 (1935), s.v. Nearchos (3), coli. 2132-54; W. Spoerri, KP IV (1964), s.v. Nearchos (1), coli. 33-4; за Мегастен, Bosworth 1996; за Хеката] од Абдера, F. Jacoby, RE VII/2 (1912), s.v. Hekataios (4) von Abdera, coli. 2750-69; Dillery 1999. Добар преглед за Хеката], Манетон и Берос raj Gmirkin 2006.
6 За Теопомп v. K. Meister, OCD3, s.v. Theopompus (3); Bruce 1970; Pownal 2004, 14375; von Fritz 1941; Flower 1997.
Хиероним од Кардща и Полибщ, на поединците им припага знача]но место (cf. MARINCOLA, 2001, 107).7
Мегутоа, и оваа постапка во суштина не е новина. Имено, како што вели С. Хорнблоуер, приказот на Филип II raj Теопомп, всушност се надоградува на приказот на Алкиб]ад raj Тукидид (HORNBLOWER, 1994, 33).8 Разво_|от на ово] тип дела во хеленистичкиот период, во голема мера, се должи на политичките промени. Од една страна, времето на полисите, како главни политички фактори, неумоливо одминувало, а главниот збор сега го воделе новите хеленистички монархии. Според тоа, разбирливо е што токму владетелите на овие држави стануваат централна тема во дел од историографските дела. Од друга страна, ваквиот разво] е под силно влщание и на филозофските учеша од V и од IV век пр. н.е., кога софистите и Сократ, како главна тема на своите учеша, ке го постават човекот, ко] е основно мерило за се (BURY, 1909:153).9 Затоа, не изненадува што токму личноста во Анабасата на Ксенофонт, инаку ученик на Сократ, полека станува централна тема.10 Истовремено, во ово] период, доага и до разво] на биографската литература.11 Мегутоа, веднаш треба да се истакне дека главниот дел од овие дела, иако несомнено даваат бро]ни историски податоци, во основа, не би требало да се вбро]уваат во историографски. Имено, станува збор или за философско-етички дела, каде што главна тема е: карактерот на неща личност, или, пак, за пофални слова, односно панегирици во чест на неюу државник. Корените на првата стру|а несомнено се во веке споменатите философски текови, а особено во делото Карактери на Теофраст. Втората, пак, се чини дека повеке е поврзана со софистите, односно со реториката и со пофалните говори
7 Полибщ иако го критикува пристапот на Теопомп (viii.11.3-5), доволно е само да потсетиме на неговите прикази на Филип V или Антиох III, а да не зборуваме за римските државници, за веднаш да стане ]асно дека и то], сакал или не сакал, значителен дел од своето дело посветил на животите и карактерите на овие личности. За односот на Полибщ кон Теопомп, v. Bearzot,2005.
8 Всушност, доколку се потсетиме дека и Херодот и Тукидид живееле во времето на „златниот век" на атинската демократща, може да се каже дека веке raj нив поединецот е исто толку централна тема, барем колку што тоа било прифатливо за општеството. Затоа, воопшто не изненадува што Тукидид посветува на]многу внимание на животот на Алкиб]ад, ко] имал водечка улога во втората фаза од Пелопонеската во]на. cf. Marincola,2001:96.
9 Детално за ова прашаше, v. Pedech,1964:204-10.
10 Дека не станува збор за по]ава ограничена на историграфщата, можеби на]добро сведочи споредбата мегу тро]цата на]големи атински трагедиографи. Имено, наспроти А)схил и Софокле, каде што главните ликови попрво се олицетворение на филозофските, етичките и политичките сфакаша на авторите, ка] Еврипид состсубата е спротивна, при што, во прв план, испливуваат карактерите и страстите на главните протагонисти.
11 За разво]от на биографската литература v. Momigliano,1971. cf. Walbank,1973.
(c/.Walbank,1967:223).12 Разликите мегу овие две струи, но и мегу биографската литература и историографщата, на]добро може да се забележат преку два цитата од античките автори. Од една страна, Плутарх, ко] несомнено претставува врв на првата стру]а, недвосмис-лено вели: ,Дас не пишувам исторща, туку животописи," при што понатаму истакнува дека главна тема на неговиот спис не се делата, туку карактерот на Александар (Plut., Alex. 1.2 ф 3). Од друга страна, Полибщ, ко] своевремено напишал енкомщ во три книги, посветен на животот на Филогоумен. Подоцна, во сво]ата Истори]а, дава споредба мегу двата приказа: „Имено, како што, претходното дело, составено како енкомщастичко, бараше сумарен и не без претерувааа приказ на делата, така Истори]ава, ща подеднакво и фали и куди, бара вистинит приказ поткрепен со докази и размисли за сещ потфат (Polyb., x.21.8; cf xii.28a)."13
Според тоа, историските биографии, во вистинска смисла на збо-рот, што биле инспирирани и посветени на делото на Александар III, остануваат (од аспект на темата) осамена по]ава во хеленистичката историографща. Во III век пр. н.е. не е создадена традицща за пишу-ваае биографии на владетелите.
Ефор,14 современикот на Теопомп, тргнал по друг пат.15 Неговото дело Historiai во 30 книги, според Полибщ (Polyb., v.33.2; v. Reino, 2005), претставува прв обид за пишуваае на о]куменска исторща; односно дело во кое истовремено биле опишани не само настаните во Хелада туку и на барбарскиот исток. Во неговото дело биле опишани настаните од вракааето на Хераклидите (1069/8 г. пр. н.е.), па се до опсадата на Перинт (340 г. пр. н.е.). Сеща книга била посветена на одредена географска област, односно народ (Drews,1963; Id.1976). Според тоа, Истори]ата на Ефор не е о]куменска исторща во вистинска смисла на зборот, туку собираае на историите на различни области во едно дело (cf. Walbank,1957,9 n.15). Всушност, во времето пред походот на Александар III, таквиот обид веро]атно не бил ниту соодвете, ниту, пак, возможен. Се разбира, ова не е соодветно место за детална анализа на концептот за о]куменската исторща, не]зините
12 Всушност, за почеток на овоо тип може да се земат делата Евагора на Исократ, и Агесилаj на Ксенофонт.
13 За разликите мегу историското дело и пофалните слова зборува и Luc., Hist. conscrib., 7. cf W. Kroll, RE Supp. VII (1940), s.v. Rhetorik, coll.1128-9.
14 За Ефор v. Pownall,2004: 113-42; Fornara,1983:42-6; cf. Marincola,2007:172-4.
15 Иако, треба да се истакне дека и то), на]често по смртта на главните личности, давал заклучно мислеше за нивниот карактер. v. Fornara,1983:108-9.
карактеристики и значеае.16 Доволно е само да се каже дека ово] обид за пишуваае на о_|куменска исторща, силно влщаел врз Полибщ и подоцнежните историографи, чие време на живееае и твореае несомнено повеке соодветствувало за пишуваае на една таква исторща.
3. Како што можевме да видиме, барем според тематските определби, историографите од III век пр. н.е., во на]голема мера ja про-должуваат традицщата од претходните векови. Па сепак, кога се зборува за хеленистичките историографи, со исклучок на неколку автори, на]често се стекнува впечаток дека станува збор за инфериорни и несигурни извори. Ваквите „предрасуди" произлегуваат од претпос-тавката дека историографщата во IV и во III век пр. н.е. толку потпаднала под влщание на философщата и реториката, што постоела опасност сосема да исчезне како посебен литературен род. Или, со други зборови кажано, дека овие историографи, повеке се интере-сирале за етичките проблеми и проценки на историските личности или пак за стилот на пишуваае, па посветувале помалку внимание на историското иследуваае и вистинитото прикажуваае на фактите.
Што се однесува до проблемот со „ философско-етичката" прео-купираност, неспорно е дека историографите од IV и од III век пр. н.е., во однос на Tyкидид, си дозволувале многу послободно и полесно да се впуштат во анализираае и оценуваае на карактерите на главните личности во нивните дела (cf. Marincola,2001,110).17 Па, сепак, иако е точен ово] заклучок, во основа, мора да се истакнат неколку забелеш-ки. Прво, ваквата практика не е ограничена само на историографите од ово] период. Всушност, доколку ги земеме и само на_|истакнатите антички историографи - Tyкидид, Полибщ, Салустщ, Taкит и Aмиjaн Марцелин, на пример - можеме да забележиме дека анализата и оценувааето на главните карактери е составен дел од нивните дела. Па сепак, нищ не тврди дека нивните дела делумно губат вредност токму поради оваа карактеристика. Ова не доведува до втората забелешка. Имено, дури и во делата на современите историчари, не ретко се срекава и проценуваае и анализа на карактерите на античките држав-ници, и не само тоа; често се даваат морални оцени за настани, па дури и процеси. Делата на T. Момзен или пак на В. Taрн, се исполнети со вакви етички проценки на државниците, па дури и на општествените системи, па никому не му пага на памет да им ги оспори местото,
16 За о)куменска исторща v. Marincola,2007; Inglis & Robertson,2005; Momigliano, 1987:31-57.
17 За односот на Tеопомп кон ноединците и нивните мотиви, v. FGrH 115 T.20.
значешето и вредноста на овие научници. Дали ]а намалува вредноста на нивните дела? Некои веро]атно би рекле да, а некои, пак, не. Мегутоа, со тоа станува ]асно дека во прашаше е проблем за ко] во современата наука се уште се водат дискусии.18 Се разбира, ние немаме намера, во оваа пригода, да се впуштиме во расчистуваше на ово] проблем. Целта ни беше единствено да покажеме две работи: прво, „морализирашето" не е карактеристика ограничена само на историографите од IV и од III век, и второ, наклонетоста на еден автор во сво]от труд да дава и етички проценки и анализи, сама по себе, не значи дека и научната вредност на делото по автоматизам е намалена.
Од друга страна, се чини дека проблемот со влщанието на реториката врз историографщата во IV и во III век е нешто покомпли-цирано. Според дел од современите научници, со Ефор и со Теопомп, кои биле ученици и блиски прщатели на Исократ, започнува „ретор-ската" историографща, при што историографите повеке биле заинтересирани за стилот и за начинот на ко] ги изложуваат настаните, отколку со реалното и со об]ективното изложуваше на фактите. Сепак, поновите истражуваша покажуваат нешто друго. Имено, нема никаков доказ дека Теопомп и Ефор биле блиски на Исократ и ги напишале своите дела под негово влщание; ниту пак Исократ се залагал за пишуваше на „реторска" исторща.19 Од друга страна, Исократ, чща научна активност траела мошне долго, во поглед на стилот, несомнено имал големо влщание врз делата на овие автори. Но, што со тоа? Дали значи тоа дека овие автори, и оние што го следеле нивниот пример, веднаш треба да се окарактеризираат како помалку вредни, поради тоа што посветувале големо внимание на сво]от стил? Наместо одговор, само ке потсетиме дека големиот Т. Момзен, за своето дело Römische Geschichte, во 1902 г., ]а добил Нобеловата награда за литература. Па сепак, не само што тоа не ]а намалува вредноста на ова дело туку напротив, Момзен е мегу малкутемина историчари од XIX век, чии дела се уште се неизбежно четиво за секо] научник.
Во кра]на линща, секое историско дело истовремено е и литературно дело. Исторщата е мегу ретките дисциплини од кои истовремено се очекува не само доследно применуваше на научните методи туку и одреден степен на уметничка вредност. Или со други зборови, научното истражуваше е независно од изборот на ко] начин потоа тоа ке биде презентирано; затоа, реториката, односно стилот не е антитеза на научното истражуваше (Marincola,2001:111-2).20
18 Краток преглед за ова прашаше raj Кар,2001 :90-8.
19 Детално за ова прашаше raj Flower,1997:42-62.
20 За односот исторща - литература, v. Macauly,1973.
Па, сепак, паралелите мегу античката историографща и современата исторща не смеат да се одведат предалеку. Пред сè, не смее да се заборави дека во антиката, со исклучок на неколку автори, историографщата е сфакана како литературен род, а не како научна дисциплина. Навистина, Aристотел прави споредба, односно разлика мегу поезщата и исторщата (Arist. Poet. 1451b), но токму фактот што за споредба со исторщата е земена поезщата, на]добро покажува дека и двете ги сфака како литературни родови. Оттука, се поставува едно знача_|но прашаае: дали античките историографи, темите што подетално ги обработувале, ги одбирале според тоа колку се тие соодветни за добар стилски приказ (CONNOR,1985:465)?
Ова прашаае полека доведува до проблемот за целите на историо-графите во IV и во III век пр. н.е., и до по]авата на „трагичката" историографща (Ullman,1942). Ово] поим во современата наука е искован под влщание на Полибщ, ко] ги критикува историграфите, кои, наместо за вистинити, пред сè, биле заинтересирани за сен-зационалистички прикази, со бро_|ни описи на чудни и на невооби-чаени по]ави (Polyb., II.56.10-13, III.58.9).21 Долго време, по]авата на „трагичката" историографща, во современата наука, се врзува со името на Дурид од Самос, ко] вели дека „Ефор и Tеопомп се недостачи на настаните што ги прикажуваат; окупирани единствено со стилот, на нивните прикази им недостасува mimesis и hedone (FGrH 76 T. 12 F.1)." Мегутоа, цениме дека В. Гре] сосема ]асно докажа дека нема основа за ваквото тврдеае. Mimesis како технички поим во хеленската историографща веке бил во употреба до времето на Дурид (GRAY 1987).22 Но, што е уште поважно, се чини дека „трагичка" историографща, како правец, воопшто не ни постоела.23 Всушност, споменатите карактеристики на „трагичката" историографща веке се присутни уште raj _|онските логографи и Херодот. Фактот што raj историографите од IV и од III век пр. н.е., почесто се срекаваат попатетични и посензационални прикази, не е резултат на некаков теоретски трактат што послужил како основа за создаваае на нов
21 За историографите што Полибщ ги обвинува за „трагички" приказ, v. Walbank,1957:8-9.
22 Во кра]на линща, доколку бараме „миметички" израз, се разбира сфатен во литературно-стилска смисла на зборот, тогаш цениме дека нема ноголем и ноуснешен автор од Херодот, ко] не случало на натнисот во Халикарнас, нодигнат во негова чест, е наречен 'HpóSoxov xóv neÇôv ¿v iaxopíaiaiv oo^npov (Isager,1998, l. 43; cf. Lloyd-Jones,1999:10-1).
23 Детално за ова нрашаше ка] Walbank,1960. cf. Fornara,1983:134-7.
правец во историографщата,24 туку попрво на менувашето на вкусовите на публиката во ово] период; а, пак, ceKoj историограф, зависно од неговото сфакаше на исторщата и не]зините цели и задачи, во поголема или, пак, помала мера, реагирал на тие нови вкусови. Всушност, како што истакнува В. Гре], mimesis попрво се однесува на стилските карактеристики и на ]азикот на еден историограф, односно инструментите со кои то] се обидува да постигне повозбудлив приказ и ефект (Gray 1987, 486),25 а како што веке споменавме, посветувашето на поголемо внимание на стилот не мора да значи и занемаруваае на вистинитоста на приказот. Или поедноставно кажано, тоа што се толкува како новина во хеленистичката историографща, во основа претставува реакцща на сфакааата и стилот на Тукидид и на навракаае на изразот на Херодот.
Од друга страна, дефинирашето на „трагичка" исторща, попрво се темели на изборот на темите што ги обработувале овие историографи и прикажувааето на историските настани со трагички заплет, а не на стилскиот израз. Ова пак, доведува до значешето на hedone и на целите на овие историографи. Според дел од современите историчари, окупи-рани, пред се, да понудат интересен и забавен приказ на настаните, историографите од ово] период не биле премногу заинтересирани ниту за детално иследуваае ниту, пак, за тоа дали нивните прикази се сосема вистинити (e.g. Walbank,1990). Ваквиот впечаток, главно, се темели на критиките што ги упатува Полибщ кон своите претходници и современици. Така, се создава спротивставеност мегу Полибщ, ко] се залага за пишуваае на историски дела што имаат практична, пред се дидактичка вредност, и на]големиот дел од историографите од III век
24 Често се претпоставува дека ово) трактат би можел да биде трудот на Теофраст Peri historias. Мегутоа, не само што не може да се каже, речиси ништо, со сигурност за тоа кои теми биле опфатени во ово] труд туку од Кикерон дознаваме дека Теофраст го фалел токму стилот на Херодот и на Тукидид, чии стилови, иако богати, сепак ]а избегнале пренатрупаноста на изразот на Горгща (Cic. Orat., 39). Според тоа, како што заклучува Волбанк, доколку Теофраст го ценел стилот на Тукидид, тешко дека би го прифатил и оно] на Дурид (Walbank, 1960:219-20).
25 Ваквиот заклучок, на прв поглед може да се чини спротивен на она што го вели Дурид, ко] во одредена смисла mimesis го поставува како спротивност на стилот. Мегутоа, цениме дека тоа што Дурид сакал да го каже е дека Теопомп и Ефор биле заинтересирани само за стилот заради самиот стил, односно формалниот аспект на историографскиот израз, а не и за потенцщалниот ефект од нивниот избор на зборови и начин на раскажуваше. Или, со други зборови, не дека mimesis е спротивност на изразот и стилот, туку напротив, негов составен дел, што треба да доведе до hedone, а токму то] аспект го запоставиле споменатите историографи. Jасна дефиницща на mimesis како историографски поим дава Дионису од Халикарнас, ко] вели дека „подражавашето на карактерите и чувствата" е една од основните доблести на историографскиот стил (Dion. Hal., adpompeium 3.18). cf. Marincola,1997:13-9.
пр. н.е., чща главна цел била единствено да создадат возбудливо четиво што ке ги забавува читателите. Неспорно е дека по сво]ата совесност и желба ]асно да се дефинираат задачите и методите на историографщата, Полибщ ги надминува не само современиците туку и повекето од античките историографи, воопшто.
Мегутоа, се чини дека токму тука, под влщание на Полибщ, лесно може да се западне во замка и целото прашаше да се одведе во погрешна насока. Имено, ]асно е дека целите и задачите што ги поставува Полибщ пред историчарот, на современиот научник му се многу поблиски отколку нещ историограф, ко] ja сфака историогра-фщата, пред сè, како „лесно" и забавно четиво. Но, вистинското прашаше е: дали историографот, ко], пред сè, е заитересиран за создаваше на интересен и на забавен приказ, е неопхоно принуден како цена на сво]ата цел да ja жртува вистината? Во една опсежна и детална студща, П. Брант, всушност, покажа дека нема основа овие историографи по автоматизам да се отфрлат како неверодос^ни автори, кои, без двоумеше си дозволувале да ги менуваат фактите само за да постигнат емотивен ефект (BRUNT, 1983: 181-209). Всушност, дури и raj историографите, кои претендираат на вистинит и обjективен приказ, како што се Tyкидид, Полибщ и Tara^26 не ретко може да се забележат примери, каде што фактите се, нajблaго кажано, искривени или пак развлечени.
Па сепак, адаптацщата на Дурид на приказот на Херодот за одмаздата на атишанката, несомнено е подраматична и поемотивна (F. 24 - Hdt. v.87.2). Мегутоа, мора да се истакне дека ваквите прикази не отсуствуваат ниту од делото на Полибщ, коj, како што видовме, се jaвyвa како нajжесток противник на „трагичката" историографща.27 Особено може да се истакне третманот на Филип V raj Полибщ, raj добива речиси трагички размери.28 Во ^ajra линиja, ваквата состоjбa и не е премногу изненадувачка. Како што веке истакнавме, античката историогрaфиja е, пред сè, сфакана како еден книжевен род; а како и сите други родови, и таа долго време, ако не и до самиот ^aj, директно или индиректно постоjaно ке остане под влщание на славните епови на Хомер, кои од своja страна изобилуваат токму со вакви драматични и возбудливи прикази.29 Во ^ajra линща, токму raj
26 Ова особено важи за Tarai; чие мото sine ira et studio нонрво претставува недостижен идеал, а не фактичко ностигнуваше. За Полибщ нешто повеке ке биде кажано нонатаму.
27 За вакви нримери raj Полибщ, v. Walbank,1957:14-5.
28 За нриказот на носледните години од владеешето на Филин V raj Полибщ, v. Walbank,1938.
29 За влщанието на Хомер врз историогрaфиjaтa, v. Fornara,1983:62-3,76-7; Hornblower, 1994:7-10; Woodman,1988:1-69.
Tyкидид можaт дa се зaбeлeжaт повеке примери што неспорно се под влиjaниe нa тpaгичкaтa поeзиja.30 Во овaa пpигодa, доволно е дa yпaтимe нa сaмо еден приказ (Thuc., III.113). Aмбpaкискиот глaсник е испpaтeн во Aкapнaниja зa дa ги побapa тeлaтa m неговите зaгинaти согpafaни. Hо, постепено, то] осознaвa дeкa и aмбpaкискитe засилу-вааа се поpaзeни и тогаш, „гласникот зaплaкa, и вчyдонeвидeн од paзмepитe нa нeсpeKaтa што ги снaшлa, веке не ги ни бapaшe тeлaтa и веднаш зaминa без дa ja исполни зaдaчaтa (Thuc., III. 113.5.). Ceraj што e бapeм мaлкy yпaтeн во тpaгeдиогpaфскитe дeлa, вeднaш ке зaбeлeжи дeкa тyкa, всушност, стaнyвa збор зa сцeнa нa âvayvœpioiç, што е каpактepистичeн елемент зa тpaгeдиjaтa (Lateiner,1977; MARINCOLA, 2001:84.).
Поради тоа, доколку присуството на возбудливи прикази воопшто, може да се сфати како недостаток, тогаш тоа е недостаток што е карактеристичен за целата античка историографща, а не само за историографите од IV и од III век пр. н.е. Ha кра_|от на краиштата, дека поимот „трагичка" исторща е во суштина несоодветен и води во погрешна насока, може да се забележи од фактот што и raj Полибщ, трагедщата не се споменува како стриктен технички поим, туку попрво опфака цела палета од сензационални, полуреални и претерано опширни описи за кои TOj ценел дека не се соодветни за едно историографско дело (Shepens,2005:162).
Со ова, полека го привршуваме овоj краток и општ приказ на главните обележ^а на историографщата во хеленистичкиот период. Како што можевме да забележиме едноставен суд, raj би можел да ги опфати сите историографи од овоj период е невозможен, и тоа не само поради фрагментарноста туку и поради paзличjeто на темите и на методите што ги примениле овие автори. што за нас беше нajвaжно, е да покажеме дека често историографщата од овоj период сосема неосновано, премногу лесно и еднострано се обележува како нeвepодостоjнa и дегенерирана во однос на претходниот период. Taкa, и ro^aj сите предизвици и опасности да биде проголтана од философиjaтa и реториката во овоj период, Г. Прес со право заклучува дека историографщата, сепак, ja зачувала своjaтa посебност и како род и како дисциплина со посебни цели и задачи (PRESS,1982:44).
Се разбира, како и во сещ период до денес, и во хеленистичкиот имало и подобри и послаби историографи. MefyTOa, нajвaжно е да се заборават предрасудите кон овие историографи земени како една целина, а на сещ автор да му се приоГа и да се оценува посебно. Jaсно
30 За влщанието па трагедщата врз TyraAHA v. CORNFORD,1907, passim; WooDMAN,1988,
27, 60-1 n.157, каде што се наведени паралели со Ajсxил и со Еврипид.
е дека во оваа пригода, таквиот обид е не само невозможен туку и непотребен.
4. Како пример за тоа што до сега беше кажано, сосема накратко ке се задржиме на Филарх, односно на критиките што Полибщ ги упатил кон ово] историограф. На]веро]атно од Arara, Филарх напишал повеке дела (Suda, s.v. ФúXapxoç (phi, 828)), мегу кои несомнено на]важна е Historiai, raja набрзо ги потиснала приказите на останатите историо-графи, а то] бил прифатен како на]авторитативен автор за периодот од смртта на Пир (272 г. пр. н.е.), до смртта на Клеомен III (219 г. пр. н.е.). За жал, од неговото дело се сочувани само околу 70 фрагмента. Неговото дело послужило како главен извор на Помпе] Tрог, на]веро]атно и Диодор, и биографиите на Плутарх на Клеомен III, Aï-ид и во одредена мера и Aрат и Пир.31 Мегутоа, Филарх на]веро]атно е на]познат како една од главните жртви на жестоките критики на Полибщ, што му нанесува речиси непоправлива штета на неговиот углед како сериозен и веродостоен историограф. Во поново време, дел од современите историчари, се обидуваат да го рехабилитираат Филарх, при што се истакнуваат и слабостите на Полибщ и неговиот приказ на настаните во Хелада во времето на Aнтигон Досон (Shepens,2005; Haegemans & Kosmetatou,2005).
Пред да го дадеме нашето мислеше, накратко да видиме во што се состои точно, критиката на Полибщ. Кога доага до приказ на во]ната со Клеомен III, пред Полибщ се по]авува една дилема: дали како главен извор да го ползува Филарх, или пак мемоарите на аха]скиот државник Aрaт. Одбира]ки главно да го следи Aрaт, Полибщ чувствува дека треба да даде образложение за сво]ата одлука. Ова образложение се состои од жесток напад врз Филарх и неговото дело. Цениме дека оваа постапка може да се толкува на неколку рамништа.
Пред сè, првата причина за непрщателството кон Филарх, несомнено е патриотизмот на Полибщ. Имено, како воодушевен приврзаник на Клеомен III, Филарх бил не само антимакедонски туку и aKraaxaj-ски настроен. За Полибщ, инаку активен политичар во Axajскиот одуз, само по себе, ваквото држеше на Филарх е недостаток. Не ни можеме да очекуваме нешто друго од еден историограф, ко] дава мошне опасна из]ава дека „авторите треба да покажуваат пристрасност кога пишуваат за сво]ата татковина, но не и да даваат прикази кои се спротивни на фактите (Polyb., xvi.14.6.)."
31 Детално за Филарх raj Gabba,1957; J. Kroymann, RE Supp. 8 (1956), s.v. Phylarchos, coll. 471-89.
Второ, како што истакнува Г. Шипенс, главниот мотив за критики-те на Полибщ, насочени кон Филарх, е тоа што аха_|скиот историограф, во кра_|на линща морал да го оправда сво]от избор. Поради тоа, за да покаже дека мемоарите на Apaт се поверодостсуни, Полибщ е принуден да докаже дека Филарх е неспособен и неверодостоен историограф, чие дело неоправдано се стекнало со поголема популар-ност (Shepens,2005:141-2; cf. HAEGEMANS & KOSMETATOU, 2005:129). Во основа, не може да се стави никаков приговор на ваквиот заклучок. MefyTOa, мора да се истакне дека доколку ова била единствената, или пак, главната причина за нападот на Полибщ, тогаш то] можел да ja реши и на поелегантен начин. Имено, едноставно можел да го премолчи прашааето за тоа ко] извор е подобар и да го даде приказот на Apaт без понатамошен коментар. Фактот што Полибщ вложува толку труд во нападот врз Филарх, ж тера да помислиме дека одбраната на Apa^ колку и да е значаен фактор, сепак не може да е единствениот мотив.
Ова не доведува до прашааето за полемиката и односот на Полибщ не само кон Филарх туку и воопшто, кон своите претходници. Како што е познато, агонскиот елемент е длабоко всаден, не само во хеленската историографща туку и во хеленската култура, воопшто.32 Често се истакнува личниот карактер на агонот raj историографите, односно желбата да се покаже дека претходниците, или пак, совреме-ниците, едноставно не се достсуни, при што се можни и претерувааа и извртувааа на фактите. MefyTOa, мора да се истакне еден факт што се чини дека денес често се заборава. што делата на повекето антички историографи денес се загубени, не значи дека било така уште во антиката. Или со други зборови кажано, еден читател на Полибщ, веро]атно, без поголеми проблеми можел да го набави и текстот на Филарх. Затоа, колку и да станувало збор за борба и обиди за истакнуваае на сопствените квалитети наспроти слабостите на рива-лите, овие историографи не можеле едноставно да измислуваат недостатоци raj соперниците. Во ^ajra линща, критиките се засновале на опсервации и детално познаваае на делата на останатите историографи. 33
Во таа смисла, не треба да се заборави дека Филарх не е единствената „жртва" на критиките на Полибщ, а мefy нив се и автори како на пример Teопомп, чии дела, барем од тематски аспект, немаат никаква допирна точка со она на axajскиот историограф. Според тоа, не би
32 За агопот како дел од хеленската култура, v. Lloyd, 1987:83-108; S. J. INSTONE & A. J. S. SPAWFORTH, OCD-, s.v. agones.
33 Добар преглед за агопот во историографщата ка] Marincola,1997:218-36.
можело да се прифати дека единствен мотив за агонскиот аспект raj Полибщ е желбата да се промовира сопственото дело на сметка на своите претходници. Всушност, се чини дека во голем дел нападите на Полибщ насочени кон претходниците, произлегуваат од искрено уверуваше во супериорноста на сопствениот метод и недостатоците raj останатите историографи (pace WALBANK,1962; Id.,2005; Pedech, 1964, passim). Во ^ajra линща, како што заклучува Ф. Волбанк, фактот што од делата на сите овие историографи, вклyчyвajки го и Полибщ, до денес останале само фрагменти, оневозможуваат донесуваше на сигу-рен и конечен суд за прашашето за издржаноста на критиките на Полибиj врз останатите историографи (WALBANK, 2005:18).
Но, да се вратиме на односот мегу Филарх и Полибщ. Во еден прилично долг екскурс, Полибщ безмилосно го напага Филарх, при што го обвинува за небрежност, пренесуваше на неточни информации, непотребно опишуваше на разни ужаси, и отсуство на каква било анализа на причините и околностите за настаните (Polyb., ii.56). Ова тврдеше го поткрепува со три примери: приказот на страдашата на Maнтинеjците кога градот бил освоен од Aнтигон Досон (Polyb., ii.57-8), сожалувашето на судбината на Aристомax од Aргос (Polyb., ii.59-60) и преувеличувашето на успехот на Клеомен III при освоjyвaftето на Мегалопол (Polyb., ii.61-3). Вториот пример несомнено е нajнеyбедлив и тука попрво го гледаме Полибщ патриотот и axajскиот државник.34 Од друга страна пак, тврдешето дека Клеомен III при освоjyвaftето на Мегалопол собрал плен од 6 ООО таланти е несомнено погрешно и претерано и тука Полибщ го гледаме во нajсветло издание, каде што, со луцидни забелешки и споредби, целосно го побива приказот на
34 Aристомax II своевремено се откажал од тиранската власт во Aргос и градот го приклучил кон Axajскиот со]уз, но нодоцна минал на страната на Клеомен III. Откако Aргос наднал во рацете на Arn^re® Досон и на Axajскиот œjyî, сноред Филарх, Aристомax бил брутално мачен и погубен. Полибщ се обидува да ги ослободи Aрaт и Affrarc® од вината за тоа што го снашло Aристомax. Критиката на Полибщ не само што не е уверлива туку ги покажува и слабостите на ово] историограф. Навистина, то] не се обидува да докаже дека Aрaт не бил одговорен за неговата смрт, туку нонрво дека Aристомax го стигнала заслужена казна. Мегутоа, вмешувашето на Affrarc® Досон во целата нриказна, се чини како оча]нички обид, Aрaт делумно да се ослободи од вината. Имено, Плутарх, односно Филарх (Plut., Arat., 44.6.) истакнува дека за судбината на Aристомax, конкретно бил обвинуван Aрaт. Од друга страна, обвинувашето на Полибщ дека Aристомax своевремено погубил 8О на]угледни Aргосци, изгледа сомнително. Затоа, целиот дел изгледа проблематично. Се чини дека во основа, ]адрото на нроблемот се недоразбирашата и ривалството мегу Aрaт и Aристомax, од времето кога Aргос бил дел од Axajскиот œjyî. (Aнaлизa raj Walbank,1957:265-6; cf. ID. 1933:1О3, каде што, сепак, се чини дека Волбанк има нреголема доверба во Полиби]. Поскептична и ноурамнотежена анализа дава Freeman,1893:384-5. cf. Haegemans & Kosmetatou,2005: 135-6.)
Филарх, ко], во сещ случай во голема мера, му ja олеснил задачата на сво_|от критичар (Polyb., ii.62-3).35
Mожeби на_|проблематачен е првиот пример, каде што се зборува за страдааата на Maнтинejцитe. Во ово] случа] Полибщ го обвинува Филарх не само за тоа дека посветил премногу внимание на детален опис на страдааата на Marn^e^me туку и дека не ja об]аснил целата ситуацща од raja ]асно се гледа дека го заслужиле тоа што ги снашло. Од една страна, аргументот дека Marn^e^me ги снашла заслужена казна, повторно е суд на Полибщ - аха^киот државник, а не историограф. Исто така, споменувааето на потенцщални напади од Ajтолцитe е очигледна измислица произлезена од перото на Apaт (Walbank, 1957:263-4; cf. BÖLTE, RE XIV/2 (1930), s.v. Mantineia, col. 1328).36 Mefyтоa, прашааето e дали овие трагички описи raj Филарх имаат цел единствено да ги возбудат читателите или, пак, служат и како пропагандно средство. Иако конечен и сосема сигурен одговор не може да се даде, сепак цениме дека еден пример подобро го осветлува ова прашаае. Иако Плутарх, како главен извор за биографщата на Пир, го користел Хиероним од Кардща, во описот на борбите raj Спарта, се чини дека го користел Филарх (Plut. Pyrrh., 27 = FGrH 81 F. 48).37 He само што е даден спектакуларен приказ, каде што главна улога играат Спартанките, туку и воопшто не се споменуваат засилу-вааата од Apгос и Meсeниja. Hивното испуштаае, можеби, и може да се одбрани со фактот што настаните зеле толку брз тек, што овие засилувааа на]веро]атно не ни можеле да стигнат навреме. тоа покажува повеке колку е нереална информацщата дека спартанскиот басиле] Apej навреме се вратил од Крит.
Од друга страна, описот на борбите околу Apгос raj Плутарх, се чини дека е преземен од Хиероним (contra NIESE,1899:60 n.3). Ка] Павсанща, пак, се срекава сосема различен приказ за овие настани. Во неговиот опис, доafa до битка мefy Aнтигон и Пир, при што Aнтигон е поразен (Paus., I.13.7-8). Mefyroa, Павсанща истакнува дека неговата верзща се разликува од онаа на Хиероним (Paus., i. 13.9). Слична верзща нaоfaмe и raj Jyстин (Just., xxv.5.1).38 Иако Хиероним би имал причини да биде пристрасен кон AmBro^ сепак цениме дека е
35 Aнaлизa па ово) дел raj Walbank,1957:267-70; Haegemans & KOSMETATOU,2005:137-8. cf. PEDECH,1964:398.
36 Деталпа анализа за проблемот со уништувашето па Maптнпeja raj Haegemans & Kosmetatou,2005: 131-5.
37 Деталпа и сè уште издржана анализа па поглaвjaтa од 27 до 34, од биографщата па Пир, дава Tarn,1913:447-9, чии заклучоци ги следиме во овоj преглед.
38 cf. Strabo, VIII.6.18. raj кого Пир, исто така, е убиен пред sидинитe па градот, а пе во него.
правилен заклучокот на В. Тарн, според кого, верзщата на Плутарх е поверодосто]на. Што се однесува до изворот на Павсанща и Jycra^ односно Помпе] Трог, не може да се даде сигурен одговор. Како што видовме, овие настани биле опишани во делата на повеке историо-графи од то] период. Сепак, претпоставката дека зад ово] приказ стои Филарх не е неразумна. Ваквата претпоставка ]а темелиме на два аргумента, иако навистина ниту еден од нив не е одлучувачки. Прво, Филарх бил еден од главните извори на Помпе] Трог за ово] период. Второ, тука е одлуката на Плутарх наместо Филарх, кого очигледно го користел во претходните глави, да го замени со Хиероним, што недвосмислено покажува дека приказите raj Хиероним и Филарх се разликувале. Тоа што не наведува на помислата дека зад описот raj Павсанща и Трог, а во основа и raj Страбон, стои Филарх, е фактот што се чини дека од сите историографи што пишувале за TC>j период, неговото дело - како што признава и Полибщ - било на]читано.
Доколку оваа наша претпоставка е точна, а уште еднаш мораме да истакнеме дека нема одлучувачки аргумент, тогаш во ово] приказ имаме ]асен пример за суб]ективноста на Филарх и за неговото слободно прикажуваше на настаните. Или, со други зборови, доколку се навратиме на претходното прашаше, претерувааата и сензацио-нализмот raj ово] автор не се само безопасни инструмента за предиз-викуваше на емоции и забава raj читателите туку и пропагандни средства. Така, иако се чини дека делумно тргнал од погрешни причини и по погрешен пат,39 сепак, во критиката на Филарх, Полибщ во голема мера пристигнува на вистинската цел. К. Хегеманс и Е. Козметату се обидуваат да го одбранат Филарх со еден прилично чуден аргумент - обвинувашето на Полибщ дека Филарх пишувал премногу сензоционалистички, попрво произлегувал од неговата нетрпеливост кон ово] историограф; додека, пак, кога му чинело, и Полибщ знаел да се впушти во исто толку трагички прикази (Haegemans & Kosmetatou, 2005:136-7). Ние веке споменавме дека ваквите прикази не му се туги на Полибщ, но дали тоа значи дека и неговата критика кон Филарх е неоправдана? Цениме дека К. Хегеманс и Е. Козметату тука не успеале сосема докра] да ]а сфатат суштината на критиката на Полибщ. Имено, Полибщ не ]а критикува употребата на трагички прикази per se, туку фактот што Филарх давал такви прикази поспуано, дури кога тоа било несоодветно. И токму во таа
39 Оттука не е ни зачудувачки што во критиката на Филарх на] многу место и труд е посветено на третиот аргумент на Полибщ, каде што претерувашето на Филарх било повеке од очигледно; додека пак другите два аргумента се на]благо кажано проблематични.
забелешка, се крие суштината на неговото обвинуваае за terateia во приказот на Филарх (cf. Marincola,2001:127-8). Дека за ова прашаае Полибщ не е далеку од вистината, говори и фактот што значителен дел од сочуваните фрагменти на Филарх, се однесуваат на разни лубовни приказни, описи на чудно однесуваае на животни и воопшто, чудни и невообичаени случки (FGrH 81 Ff. 4, 10, 12, 17, 21, 24, 26-8, 30, 31, 32, 35, 38, 40, 41, 61, 70, 71, 75, 81). Поради тоа, иако некои современи ис-торичари се обидуваат да го рехабилитираат Филарх (e.g. Strasburger, 1975), барем според сочуваните фрагменти, се чини дека во основа, сепак, станува збор за прилично несигурен извор (K. Meister, OCD\ s.v. Phylarchus.).40
5. Ваквиот суд за Филарх не е изненадувачки, ниту пак е некаква новина. Мегутоа, за современиот историчар, важноста на нападите на Полиби] врз Филарх, можеби и не е толку во критиките искажани на сметка на Филарх колку што е во откривааето на слабостите токму на Полиби], ко] ужива углед на еден од на_|трезвените и теоретски на_|систематични историографи во антиката. Некои загрижувачки еле-менти, како што се очигледната пристрасност кон Аха_|скиот одуз и потребата да се одбрани Арат Постариот по сеща цена, веке беа споменати. Во таа насока, сосема е очекуван и изборот на Полиби], како главен извор за на]раните настани, опфатени во неговата Исто-puja, да го земе делото на Арат Постариот - на]влщателниот аха_|ски државник, ко], долги години, имал главен збор во политиката на одузот.
На]веро]атно на поодмината возраст, Арат напишал мемоари (Hypomnemata) во по веке од 30 книги, каде што ]а опишал сво]ата кариера до cca. 220 г. ст. е. За жал и од ова дело се сочувани незначителни фрагменти (FGrH 231 Т. 2. cf. Walbank,1933:6-9). Мегутоа, две работи се сосема ]асни. Од една страна, авторот на една автобиографща е исправен пред задачи и цели што во голема мера се разликуваат од оние на историографот (Walbank,1933:7). Затоа, ваквите дела не можат да се оценуваат според историографските мерила.41 Од друга страна, сосема е ]асно дека делото на Арат имало,
42 а
пред се, апологетски карактер, каде што некои „незгодни одлуки и постапки (а барем во неговата кариера тие и не биле баш малубро]ни)
40 Недостатоците на Филарх не му останале непознати ниту на Плутарх (Plut., Themist, 32.3; Arat., 38.12).
41 Убава анализа за недостатоците на мемоарската литература дава Cic., ad fam, v. 12.8.
42 Оваа карактеристика на делото на Арат ]а истакнува уште Плутарх (Plut., Arat., 33, 38; Agis, 15.4). v. Haegemans & Kosmetatou,2005: 124-9. cf. Walbank,1933:6-9.
биле премолчувани, а пак, некой об]аснувани во сосема друго светло, се разбира, во корист на авторот. Поради тоа, како што заклучува Ф. Волбанк, „Арат историчарот не може сосема да се одвои од Арат поли-тичарот, а недостатоците на едниот се и недостатоци на другиот ^аьваж, 1933:9)." В. Тарн, пак, иако уште пожесток, се чини дека е во основа во право, кога вели дека „главната цел на Арат при пишува-аето на Мемоарите не била ниту вистината ниту, пак, воздигнуваае на Аха]скиот одуз, туку одбрана на сопствените постапки (Таш, 1913:414)."
Па, сепак, како што веке споменавме, токму Мемоарите на Арат му послужиле како главен извор во II книга на Полибщ. Во оваа пригода, нема потреба детално да се задржуваме на делото на ово], по многу нешта, извонреден историограф.43 Во оваа пригода, единствено ке му посветиме внимание на прашааето за односот мегу Арат и Полибщ.
Имено, можеби фактот што Полибщ го зел Арат како главен извор и не е толку загрижувачки колку неговото тврдеае дека делото на Сикионецот е „веродосто]но и ]асно напишано (Ро1уЬ., и.40.4)." Во одредена смисла, ова тврдеае може да се сфати и како реакцща на попопуларното дело на Филарх. И навистина, на друго место, Полибщ се обидува да ги оправда недостатоците во делото на Арат истак-нува]ки дека од политички причини бил принуден да премолчи некои настани во своите Мемоари (Ро1уЬ., ii.47.11). Фактот што Полибщ се чувствувал принуден да ]а оправда постапката на Арат, во основа покажува дека недостатоците во Мемоарите на Арат не му останале непознати. Ваквата претпоставка може да се поткрепи и со фактот што за некои настани - како што е смртта на Антигон Досон, битката од Селасща, или пак, мегалополското пратеништво до Досон - Полибщ очигледно користел други извори, вклучува]ки го и Филарх ^льваж, 1933:11-2). Па сепак, значеаето на овие примери не смее да се преувеличува. Имено, тие се толку малубро]ни што мора да се заклучи дека за периодот до 220 г. пр. н.е., Полибщ во на]голема мера како извор ги користел Мемоарите на Арат, што од сво]а страна не принудува, во голема мера, да се сомневаме во об]ективноста на неговиот приказ.
43 За делото на Полиби), пред се, мора да се консултира монументалното тритомно дело на Волбанк ^аьваж,1957,1967,1979); според многумина на]успешниот труд од ово] тип на научни дела. Поконцизен преглед дава истиот автор во биографщата на Полиби] ^аьваж,1972). Вистинска ризница на информации претставува и делото на Педеш (Рбббсн,1964). Преглед на на]важната литература за Полиби], во последните неколку децении, ка] WALBANK,2002, еИ.1. Повеке важни трудови произлегоа од мегународниот собир во 2005 г. посветен токму на Полиби].
Прашааето, пак, чщ приказ е поверодостоен, оно] на Филарх или пак на Apa^ за нас не е од суштествена важност. К. Хегеманс и Е. Козметату, на пример, ценат дека од изборот мefy приказот на Apaт/Полибиj или Филарх, оно] на атинскиот историограф изгледа како помало зло, барем што се однесува до во]ната на Клеомен (HAEGEMANS & KOSMETATOU,2005:139). Иако не сме сосема убедени од нивниот заклучок, во една работа сосема се сложуваме - станува збор за избор мefy две зла.
Иронично, но токму поради постсуаното инсистира^е на методо-лошка издржаност и об]ективен приказ на настаните, и благодарение на безмилосните напади на останатите историографи токму по оваа линща, Полибщ самиот ги открива сопствените слабости. Hab^rara, доколку решението на Полибщ како главен извор ако го земе делото на Apaт Постариот би бил единствениот проблем во неговото дело, би можело барем во одредена мера да се оправда и да се разбере. Впрочем, како и сите други историографи, а и сите современи историчари, и Полибщ, кога пишувал за собитща од минатото, на кои не бил сведок, зависел од делата на неговите претходници. Веро]атно и не е случало што повекето од на^олемите антички историографи -Tyкндид, Хиероним од Кардща, Полибщ, Салустщ, Лми]ан Mapкeлин - биле сведоци на собитщата за кои пишувале. Tоa што во конкретниов случа] неговиот избор бил ограничен мefy Филарх и Apaт Постариот, секако не е негова вина; додека, пак, изборот делото на Apaт - „херо]от" на Axajскиот со]уз - за главен извор, е сосема разбирлив и очекуван. Mefyтоa, ово] пример не е единствениот каде што Полибщ не успева да ги достигне историографските мерила што то] лично ги поставил и на коишто често инсистира. Приказот на последните години од владееаето на Филип V, на кои Полибщ бил сведок, веро]атно е на]добро познат пример за тоа дека неретко и то] не можел да им одолее на сопствените убедувааа и предрасуди (WALBANK,1938). Tara, иако неспоредливо поверодостоен и посовесен историограф од Филарх, и Полибщ неретко може да биде критикуван токму за оние слабости што самиот им ги припишува на останатите; и што современите историчари често им ги припишуваат на античките историографи, особено на оние од III век пр. н.е. Ha неко] начин, тоа го прави делото на Полибщ повремено, исто толку проблематично за користеае колку и делото на Филарх, а понекогаш дури и повеке. Зашто, raj Филарх и сличните автори, и онака се очекуваат бро]ни недоследности и сомнителни прикази, па веднаш им се пристапува со резерва и внимателност. Од друга страна, на Полибщ, ко] ужива углед на совесен и веродостоен историограф, често претерано му се верува,
без притоа да се остави место за сомнеж во неговите мотиви и можни (не)намерни грешки, што потоа создава дополнителни проблеми при обидите за расветлуваае на собитщата опишани во неговата Истори]а. Затоа, би било добро да се запомни дека, иако во на^олемиот дел навистина е супериорен во однос на своите современици и непосредни претходници, сепак и Полибщ, често, токму при описот на настани од клучно значеае, потфрла и попушта пред сопствените политички, квази философски и морални сфакааа.
Извори:
Aristoteles.1966. Ars Poetica (ed. R. Kassel), Oxford.
Tulius, Cicero M.1901. Epistulae adFamiliares, (ed. L. C. Purser), Oxford.
1911. Orator, (ed. A. S. Wilkins), Oxonii. Halicarnassensis, Dionysius.1904: Epistula ad Pompeium Geminum, in Dionysii
Halicarnasei Quae Exstant, Volumen Sextum (ed. L. Radermacher), Leipzig. Jacoby, F..1923-1958. Die Fragmente der griechischen Historiker, Berlin-Leiden. Herodotus.1921. Historiae, 4. vols. (ed. A. D. Godley), London-New York. Justinus M. Junianus.2003: Abrégé des Histoires Philippiques de Trogue Pompée,
texte établi et traduit par Marie-Pierre Arnaud-Lindet (en ligne). http://www.forumromanum.org/literature/justin/index.html
Lucianus.1913. Quomodo historia conscribenda sit, in Luciani Samosatensis Opera,
Vol II. (ed. K. Jacobitz), Leipzig. Pausanias.1903. Graeciae Descriptio, recognovit F. Spiro, Lipsiae. Plutarch.1914-6. Plutarch's Lives, greek text and facing english translation by B.
Perrin, 11 vols. (Loeb Classical library), London,. Polybius.1963-1995. Historiae, edidit T. Bvettner-Wobst, editio stereotypa editionis,
5 vols. Stvtgardiae. Strabo.1877. Geographica, (ed. A. Meineke), Leipzig. Suda on line http//www.stoa.org/sol/ Thucydides.1942. Historiae, (ed. H. S. Jones), Oxonii.
Литература:
Austin,Michel. M.2006. The Hellenistic World from Alexander to the Roman
Conquest (sources in translation)2, Cambridge University Press, Cambridge. Bearzot, Cinzia.2005. „Polybio e Teopompo: osservazioni di metodo e giudizio morale", in G. Schepens & J. Bollansée (edd.), The shadow of Polybius, intertextuality as a research tool in Greek Historiography, Peeters Publishers, Leuven-Paris-Dudley, 2005. Bosworth, A. B.1996. „The historical setting of Megasthenes' Indica", CPh 91: 11327.
Bruce, I. A. F.1970. „Theopompus and Classical Greek Historiography", History & Theory 9.1:86-109.
Brunt, Peter. A.1980. „On Historical Fragments and Epitomes", CQ (n.s.) 30.2: 477494.
1983. Studies in greek history and thought, Oxford University Press,
Oxford.
Bury, John. B.1909. The Ancient Greek Historians, MacMillan & Co., London.
Connor,W. R.1985. „Historical writing in the fourth century B.C. and in the Hellenistic Period", in P. E. Easterling & B. M. W. Knox (edd.), The Cambridge history of classical literature, vol.1 (Greek literature), Cambridge University Press, Cambridge, 1985:458-71.
Cornford, Francis. M.1907. Thucydides mythistoricus, Edward Arnold, London.
Dillery,John.1999. „The First Egyptian Narrative History: Manetho and Greek Historiography", ZPE 127: 93-116.
Drews, Robert.1963. „Ephorus and History Written ката yévoç", AJPh 84.3: 244255.
1976. „Ephorus' ката yévoç History Revisited", Hermes 104.4: 497-8.
Erskine, Andrew.2005. „Approaching the Hellenistic World", in A. Erskine (ed.), Blackwell Companion to the Hellenistic World, Wiley-Blackwell, Malden-Oxford-Victoria, 2005:1-15.
Flower, Michael. A. 1997. Theopompus of Chios: history and rhetoric in the fourth century BC, Oxford University Press, Oxford.
Fornara, Charles. W. 1983. The Nature of History in Ancient Greece and Rome, University of California Press, Berkeley-Los Angeles-London.
Freeman, Edward. A.1893. History of federal government in Greece and Italy2 (ed. J. B. Bury), MacMillan & Co., London-New York.
Gmirkin, Rusell. E.2006. Berossus and Genesis, Manetho and Exodus: Hellenistic Histories and the Date of the Pentateuch, Continuum, New York-London.
Gray, Vivienne.1987. „Mimesis in Greek Historical Theory", AJPh 108.3:467-486.
Hadas, Moses.1959. Hellenistic culture. Fusion and Diffusion, Columbia University Press New York.
Haegemans, Karen. & Kosmetatou, Elizabeth.2005. „Aratus and the Achaean Background of Polybius", in G. Schepens & J. Bollansée (edd.), The shadow of Polybius, intertextuality as a research tool in Greek Historiography, Peeters Publishers, Leuven-Paris-Dudley, 200:123-39.
Hornblower, Simon.1994. „Introduction: Summary of the Papers; The Story of Greek Historiography; Intertextuality and the Greek Historians", in S. Hornblower (ed.), Greek Historiography, Oxford University Press, Oxford:1-72.
Inglis, David. & Robertson, Roland.2005. „The Ecumenical Analytic. 'Globalization', Reflexivity and the Revolution in Greek Historiography", European Journal of Social Theory, 8.2:99-122.
Isager, Signe.1998. „The Pride of Halikarnassos. Editio princeps of an inscription from Salmakis", ZPE 123:1-23.
Кар, Едвард. Х.2001. Што е исторщ'ата, Слово, Скоп|е.
Lateiner, Donald. 1977. „Heralds and Corpses in Thucydides", The Classical World 71.2:97-106.
Lenfant, Dominique.1999. „Peut-on se fier aux 'fragments' d'historiens? L'example des citations d'Hérodote", Ktema 24:103-21.
Lloyd, Geoffrey. E. R.1987. The Revolutions of Wisdom, University of California Press, Berkeley-Los Angeles-London.
Lloyd-Jones, Hugh.1999. „The Pride of Halicarnassus (ZPE 124 [1999] 1-14): Corrigenda and Addenda", ZPE 127:63-65.
Macauly, Thomas. B.1973. „History and Literature" in F. Stern (ed.), The Varieties of History, Random House, New York:71-89.
Marincola, John.1997. Authority and Tradition in Ancient Historiography, Cambridge University Press, Cambridge.
2001. Greek Historians, Cambridge University Press, Cambridge.
2007. „Universal History from Ephorus to Diodorus", in J. Marincola (ed.), Blackwell Companion to Greek and Roman Historiography, 2 vols., John Wiley & Sons, Malden-Oxford-Victoria, 2007:171-9.
Momigliano, Arnaldo.1971. The Development of Greek Biography, Harvard University Press, Cambridge.
1978. „Greek Historiography", History & Theory 17.1:1-28.
1987. On Pagans, Jews, and Christians, Wesleyan University
Press, Chicago.
Niese, Benedikt.1899. Geschichte der griechischen und makedonischen staaten seit der schlacht bei Chaeronea, t.2 (281-188), Friedrich Andreas Perthes, Gotha.
Oliver, Graham. J.2006. „History and Rhetoric", in G. R. Bugh (ed.), The Cambridge Companion to the Hellenistic World, Cambridge University Press, Cambridge, 2006:113-135.
Pearson, Lionel.1943. „Lost Greek Historians Judged by Their Fragments", G&R 12.35/6:43-56.
Pedech, Paul.1964. La méthode historique de Polybe, Société d'édition "Les Belles Lettres," Paris.
Pownal, Frances.2004. Lessons from the Past. The Moral Use of History in Fourth-Century Prose, University of Michigan Press, Michigan.
Press, Gerald. A.1982. The development of the idea of history in antiquity, McGill-Queen's Press, Kingston-Montreal.
Pretzler, Maria.2004. „Turning Travel into Text. Pausanias at Work", G&R (s.s.) 51.2:199-216.
Reino, Antonio. L. C.2005. „Los claroscuros del Éforo de Polybio", in G. Schepens & J. Bollansée (edd.), The shadow of Polybius, intertextuality as a research tool in Greek Historiography, Peeters Publishers, Leuven-Paris-Dudley, 2005:19-54.
Rhodes, P. J.2010. „The Literary & Epigraphic Evidence to the Roman Conquest " in J. Roisman & I. Worthington (edd.), Blackwell Companion to Ancient Macedonia, John Wiley & Sons, Malden-Oxford-Chichester, 2010:23-40.
Shepen,. Guido.2005. „Polybius on Phylarchus' "Tragic" Historiography", in G. Schepens & J. Bollansée (edd.), The shadow of Polybius, intertextuality as a research tool in Greek Historiography, Peeters Publishers, Leuven-Paris-Dudley, 2005:141-64.
Shiple,. Graham.2000. The Greek World after Alexander 323-30 BC, Routledge, London-New York.
Strasburger, Hermann.1975. Die Wesensbestimmung der Geschichte durch die griechische Geschichtsschreibung3, F. Steiner, Wiesbaden.
Tarn, William. W.1913. Antigonos Gonatas, Clarendon Press, Oxford.
Tarn, W. W. & Griffith, G. T.1952. Hellenistic Civilisation3, Taylor & Francis, London.
Ullman, B. L.1942. „History and Tragedy", TAPA 73:25-53.
von Fritz, Kurt.1941. „The Historian Theopompos", The American Historical Review 46.4:765-787.
Walban,. Frank. W.1933. Aratos of Sicyon, Cambridge University Press, Cambridge, 1933.
1938. „®IAinnOZ TPAmiAOYMENOZ. A Polybian Experiment", JHS 58.1:55-68.
1957. A Historical Commentary on Polybius, v.1 (books I-VI), Oxford University Press, Oxford.
1960. „History and Tragedy", Historia 9.2:216-234.
1962. „Polemic in Polybius", JRS 52.1/2:1-12.
1967. A Historical Commentary on Polybius, v.2 (books VII-XVIII), Oxford University Press, Oxford.
1972. Polybius, University of California Press, Berkeley-Los AngelesLondon.
1973. „Review Essay", History & Theory 12.2:230-240.
1979. A Historical Commentary on Polybius, v.3 (books XIX-XL), Oxford University Press, Oxford.
1981. The Hellenistic World, Fontana, Glasgow.
1984. „Sources for the period" in F. W. Walbank, A. E. Astin, M. W. Frederiksen & R. M. Ogilvie (edd.), The Cambridge Ancient History2, vol. VII.1. (The Hellenistic World), Cambridge University Press, Cambridge, 1984:1-22.
1990. „Profit or Amusement: some thoughts on the motives of Hellenistic historians", in H. Verdin, G. Schepens & E. De Keyser (edd.), Purposes of History: Studies in Greek Historiography from 4th to the 2nd Centuries B.C., Orientaliste, Leuven:235-66.
2002. „Polybian studies, c.1975-2000", in F. W. Walbank, Polybius, Rome and the Hellenistic World, essays and reflections, Cambridge:1-27.
2005. „The two-way shadow: Polybius among the fragments", in G. Schepens & J. Bollansee (edd.), The shadow of Polybius, intertextuality as a research tool in Greek Historiography, Peeters Publishers, Leuven-Paris-Dudley, 2005:1-18.
Woodman, A. J. 1988. Rhetoric in classical historiography, Taylor & Francis, London-New York.
