Индивидуалноста во текстови од научниот функционален стил Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

оригинален научен труд УДК 811.163.3'38 УДК 811.163.3'42

ИНДИВИДУАЛНОСТА ВО ТЕКСТОВИ ОД НАУЧНИОТ ФУНКЦИОНАЛЕН СТИЛ

Лидща Тантуровска

Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков", Скоп]е,

Македони]а

Keywords: individual style, scientific functional style, Macedonian authors' expressive

Summary: As it is well known, the science of style is a science that studies expressive means and language possibilities as well as their realization in the speech. Expressive means and language possibilities may be considered at all levels, and their realization may appear in spoken and written form, with different features. The review of expressive means and language possibilities creates conditions for occurrence of objective or individual stylistics. In that regard our attempt is to recognize the subjective or individual style of the linguistic expression of the author in texts with scientific and functional style.

Our attempt in this study is to distinguish the individual linguistic expression in the works of Blaze Koneski, Radmila Ugrinovska-Skalovska and Blagoja Korubin. In addition to Koneski's texts included in the scientific and artistic-literary functional style, Ugrinovska-Skalovska and Korubin's texts fall under scientific and functional style. Through examples we tried to emphasize the individual linguistic aspect of each of them, whereupon by way of analysis we established that in the linguistic expression in the texts with scientific and functional style we may speak about distinguishable characteristics of the author's expression. Individual/author's characteristics are not presented as "independent" in a functional style, which is established by the examples of Koneski's linguistic expression that can be also perceived in the artistic-literary style. By their distinction we may speak about the author's stylish characteristic.

Како што е познато, научниот функционален стил ги содржи трите потстилови: строгонаучниот (академски), научно-учебничкиот и научно-популарниот функционален стил, а како и сещ друг функционален стил, така и ово], има сво]а норма со свои карактеристики на сите ]азични нивоа. Така на пример, на лексичко ниво: природно е присуството на термини во чии рамки се доминанти интрнационализмите, употребата на апстракна лексика, избегнуваае синоними од една страна, а од друга, избегнуваае на: дщалектизми,

жаргонизми итн.; на морфолошки план: превладуваае на именките над личноглаголските форми, ка] глаголите и raj личните заменки отсуство на второто лице еднина и множина, yпотрeбaтa на авторската множина итн.; на синтаксичко ниво: превладуваае на исказните реченици, потоа на пасивните и на безличните реченици, присуство на декомпонираниот прирок, неутрален збороред итн., на ниво на текст: се истакнува поврзаноста и целината на текстот, во рамките на кохезщата употребата на изрази за надоврзуваае, за поврзувааае итн.

„Основна функцща на научниот функционален стил или на ]азикот во науката", како што пишува Л. Минова-Гуркова: „не е само да пренесе логичка информацща туку и да ja докаже не]зината вистинитост, а често и фактот дека е нова и дека има вредност" (Минова-Гуркова 2003: 318). Кон ова е додадено дека основната форма на научниот функционален стил е пишуваната, додека говорената е вторична.

Ke наведеме два примери од два учебници на македонски ]азик:

• „Некои форми од оваа деклинацща изопшто не се документирани во старословенските текстови, а за некои и во на^тарите споменици идат варщанти според -í- деклинацщата (ген. едн. имени О. Освен тоа, овие именки се под особено силно влщание на -о-А^о- основите, кои во морфолошка смисла им се наметнуваат на сите други именки од среден род, па и на овие" (Угринова-Скаловска 1979: 66).

• „Во деклинацщата македонскиот ]азик има доживеано коренито преобразуваае. Синтетичката деклинацща наследена од прасловенскиот, со седум падежи во трите граматички бро]а, била изместена од аналитичка деклинацща, во raja падежните односи се изразуваат со предлошки конструкции и со други состави, во кои стапува една општа именска форма" (Конески 1982: 154).

Ако имаме предвид дека сещ текст му припага на определен стил, односно ако се согласиме со дефинирааето на Бр. Тошовик (Тошовик 1988: 105) дека сещ текст содржи стилска информацща и токму во врска со тоа, сещ текст можеме да го вклучиме „во определен функционален тип на ]азикот", тогаш можеме да констатираме дека и преку овие куси извадоци можеме да го препознаеме научниот функционален стил.

Очигледно е дека цитираниве два пасуса, според темата, се однесуваат на ]азична rojaea (на деклинацщата) од историскиот разво] на македонскиот ]азик, а се напишани од два_ща еминентни професори

- македонисти, Блаже Конески и Радмила Угринова-Скаловска, чии дела се лесно препознатливи особено за нивните студенти и следбеници.

Анализата на текстовите, ориентирана кон содржината или кон темата, е предмет на проучуваае на текстлингвистиката (односно лингвистиката на текстот), додека, пак, изборот на ]азичните средства со кои се служи авторот и нивното утврдуваае е предмет на стилистиката. Изборот на ]азичните средства може да ни помогне во утврдувааето на функционалниот стил на ко] му припага даден текст.

Еден од основните критериуми на сещ текст, а особено на тектовите од научниот функионален текст е комуникативноста. Има]ки ги предвид учебниците на овие два]ца автори, може да се заклучи дека, покра] научноста, текстовите го привлекуваат научното внимание токму поради споменатата особеност. Оваа комуникативност е изразена особено преку ]асноста и прецизноста на ]азичниот израз.

Кон ова, ако го додадеме фактот дека Блаже Конески ]а остави зад себе и „Граматиката на македонскиот литературен ]азик" (како основно „четиво" за сещ македонист - лингвист), а остави и голем бро] научни дела, кои и до ден-денес го привлекуваат научното внимание, тогаш со сигурност се потврдува горекажаната констатацща.

Анализира]ки ги особеностите на ]азикот на Бл. Конески во „Граматика [...]", Л. Минова-Гуркова (Минова-Гуркова 1999: 201-210) истакнува дека „авторите на граматиките се во специфична положба, зашто ги опишуваат формите и нивната употреба, прават инвентар на единиците и на односите, ги изнесуваат правилата и исклучоците, па треба да внимаваат и на сопствениот ]азичен израз". Кон ова би додале дека ово] „товар" го носат или треба да го носат (ко] повеке, ко] помалку) сите ]азичари во сво]от ]азичен израз.

Мегу карактеристиките што се издво]уваат во текстот на „Граматиката ..." на Бл. Конески спагаат: употребата на авторската множина (но и таква множина за прво лице во ко]а се вклучени и читателите), употребата на соодветна лексика без отстапувааа од стандардно]азичната норма, умерената употреба на зборови од мегународниот зборовен состав (или: интернационализмите), како и особено развиена структура на реченицата (со голем бро] номинализации и вметнувааа), различнообразност на граматички форми, како и употреба на различни граматички времиаа итн. (Минова-Гуркова 2002: 1 - 26).

Овде, сакаме да го издвоиме удво]увааето на неопределените именските групи (особено со еден) во функцща на директен об]ект,

nojaBa застапена во ]азичниот израз на Блаже Конески, насрпема дефинирааето што го дава самиот Конески во врска со оваа ]азична по]ава. Имено, во врска со стандардниот македонски ]азик, Конески пишува дека индиректниот об]ект се удво]ува редовно, независно од определеноста на именката / на именската група, а директниот об]ект се удво]ува (Конески 1982: 119): „[...] ако е определен, т.е. ако го сочинува заменска форма, членувана именска форма или сопствено име [...]. Ако не е определен, дирекниот об]ект не се удво]ува [...]", поткрепува]ки ]а сво]ата констатацща со примерот: видов еден човек.

По една наша анализа1 забележавме дека иако се ретки, се ]авуваат примери со именка / именска група со еден во функцща на удвоен директен об]ект, како во неговите текстови од научниот функционален

стил, така и во текстовите од уметничколитературниот стил. За оваа

2

пригода ги издвоивме следниве примери :

• „Го обележи то] едно време, па со тоа и во однос на Кириловите писанща живоста негова ке остане секако и потрава и позначима". (Кирил Пе]чиновик, Гралис, 45)

• „Сето тоа што е во приказната за Сшдана на_щолно изразено, но што се срекава и во другите на_щобри записи на Цепенкова, ни дава право да говориме за него не како за обичен запишувач на народното творештво, ами како за прозаист, сиров можеби, но таков што го фиксирал изразито еден стил, дава]ки му и сво] дах, внесува]ки ]а во раскажувааето и сво]ата личност." (Марко Цепенков, Гралис, 86)

Од „Граматиката [...] " се примерите:

• „[...] пишувааето од неколку луге кои совршено го владеат еден исти правопис се разликува [... ] само по нивниот индивидуален ракопис" (Граматика [...], 86);

• „[...] само по формалните признаци на множината ние не би сме можеле да ]а определиме една именка во машкиот и женскиот род" (Граматика [...], 218);

1 Л. Тантуровска, 2012, За удво]уватето на об]ектите ка] Блаже Конески како нормативно и како стилско обележ]е, Мегународен симпозиум „ПОЕТИКАТА, СТИЛИСТИКАТА И ЛИНГВИСТИКАТА НА ТЕКСТОВИТЕ ОД БЛАЖЕ КОНЕСКИ ВО КОРПУСОТ

'ГРАЛИС'", Грац, 30-31 март 2012 г.

2

Примери од внесените текстови на Блаже Конески во Гралис-корпус (http://www-gewi.unigraz.at/cocoon/gralis/login?tid=6FA72B417919BD2DA13C37E26A79F3BB) и од „Граматиката...", „Исторщата ..." итн. (во печатена форма).

• „[...] па да имаме пространствено определуваае по тоа како вистински ]а доживуваме една ситуацща [...]" (Граматика [...], 231);

• „[... ] можеме еден глагол како стропува да го срамнуваме со стропнува [...] " (Граматика [...], 373)

По еден пример на]довме во „Исторщата [...]" и во книгата „Од исторщата на ]азикот на словенската писменост":

• „Омонимщата на извесни форми од аорист и имперфект ка] споменатите глаголски типови го потстакнала, мегутоа, еден друг процес - изеднаучуваае на наставките од овие времиаа" (Исторща [...], 195).

• „[...] овде имаме пример за парцщално блокираае, кое го засега само еден дел на зборот" (Од исторщата [...], 126)

Од расказите ги издвоивме примерите:

• „Да, еве го еден и на ово] турнир, но само како судща". (Потез, Гралис, 31)

• „Пред библиотеката кордон од полица]ски стражари беше ]а заградил до sидот една група од три - четириесет души". (Заклано крувче, Гралис, 284)

• „Едно мало суштество им го нема да бара прочка оваа вечер". (Прочка, Гралис, 217)

Овие примери не наведуваат на фактот дека удво]увааето на именските групи со еден во функцща на директен об]ект од Блаже Конески претставува индивидуално стилско обележ]е.

Мегутоа, веднаш да напоменеме дека по]авата на удво]увааето на неопределените именски групи со еден3, наведува на фактот дека ]а наогаме од определен бро] автори на уметнички дела во определен период4. Тоа се определува како напреднат процес на граматикализацща на удво]увааето на об]ектот во нашиот ]азик5 Од денешен аспект, може да се зборува за извесен засто] во процесот на граматикализацщата. Со ова, доагаме до заклучок дека од една страна, се потврдува фактот дека не можеме да бидеме сосем сигурни и

3 Покра] ситуаци)ата со именските групи со еден, слична е ситуацщата и со именските групи со неко].

4 Оваа по]ава е препознатлива во ]азичниот израз на првата генерацща писатели, мегу кои е и Бл. Конески.

5 Л. Минова-Гуркова, Кон ]азикот на Бл. Конески во неговата Граматика, 1999: 204; Л. Тантуровска, Директниот и индиректниот об]ект во македонскиот стандарден ]азик, 2005: 333-334.

предвидливи до ко] степен може да оди разворт на неко]а ]азична црта, а од друга страна, една ]азична црта може да биде препознатлива ка] повеке автори иако му ]а припишуваме како стилско обележ]е на еден автор, т.е. на Блаже Конески, како резултат на различно-функционалноста на неговите текстови.

Следниот извадок е, исто така, од научниот функционален стил: • „Ако направиме едно максимално обопштуваае на карактерситките (балканистички) на граматичката структура на македонскиот современ ]азик од морфосинтаксички аспект, тогаш би можеле нив да ги сведеме на два основни и стожерни комплекси од конститутивни и други елементи:

1) аналитизмот, односно решавачкиот претег на аналитичките (описните) морфолошки или воопшто морфосинтаксички контстукции на планот на изразот (на прво место и пред с# тука е: наупуштааето на синтетичката падежна флексща -но и: описниот компаратив, некои од формите на глаголсковременската система и др.) - а сето тоа наспрема синтетизмот, во помалку или повеке истакната мера, но сепак, земен целосно, во решавачкиот претег ка] грото од словенските ]азици;

2) морфолошкиот детерминизам (би можело да се каже), односно силно истакната и изразито доследна морфолошка, или воопшто морфосинтаксичка маркираност (обележаност со морфолошки марканти) на то] план (на изразот) на граматичката категорща определеност / неопредленост, како во рамките на именската фраза така и во рамките на глаголсковременската и воопшто глаголската система (постпозитивниот член, удво]увааето на директниот и на индиректниот - дативниот - об]ект, определеноста, респ. неопределеноста во споменатата и сложена глаголска система) збогатена уште и со формите, односно констуркциите од типот на имам до]дено/имам земено; сум до]ден, како и со онаа за категорщата прекажаност, с# до, може да се каже, целосното губеае на инфинитивот и до авербоиданоста воопшто, т.е. до ненаклонетоста кон глаголот во именска фомра, кон вербоидите, како што се, на пример, токму инфинитивот, партиципите и др. - И сето тоа наспрема аморфизмот и контекстуалноста на планот на изразот на таа категофща во истото тоа гро на слковенските ]азици" (Корубин 1994:178-193 ).

Како што може да се забележи и 0B0j цитат, како и првите два (од Р. Угринова-Скаловска и од Бл. Конески), е составен само од две реченици. Го препознаеме ]азичниот израз на Благо]а Корубин, современик на Конески, чии дела се препрочитуваат и се користат од неговите почитувачи. Наспрема ваквите текстови што му припагаат на строгонаучниот постил, Корубин е препознатлив и raj пошироката ]авност, осбено со текстовите од практиката, кои се вклучуваат во научно-популарниот потстил. Секако дека ]азичниот израз на Корубин го има и во научно-учебничкиот потстил, на пример преку неговата „Македонска граматика за петто одделение".

Општо земено, мегу карактеристиките на ]азичниот израз на Корубин се забележува употребата на авторската множина (Ги имаме предвид, прво, предметните (како што се нарекуваат обично -дополнителните) реченици [...] 48, Да ja земеме следнава реченица [...] 38, Не мислиме дека ова треба да се прифати [...] 53), употребата на безлични и на пасивни реченици (Се работи за едно од оние синтаксички и стилски прашата [...] 37), употреба на условни реченици (Ако ]а разгледаме состо]бата во поглед на повторуватето [...] 38, Ако сака читателот и самиот да учествува во ово] текст... 72), употреба на различни граматички форми и граматички времиаа (Уште во времето, прочем, кога се забележуваа основните линии на разво]от на македонскиот литератруен ]азик, се истакнуваше ка] нас една основна, раководна мисла и ориентаци]а [...] 18, За Мисирков беше, првенствено, ]асно дека [...] 29, Ке почнеме веднаш со примери [...] 75, Од последните испитувата знаеме, на пример, дека централниот словачки говор почнале да го употребуваат [...] 27), набро]увааето, употреба на изрази за надоврезуваае (Имено, ка] првиот вид состави [...] 78, Така, на пример, [...] 78, Да заклучиме: [...], Се разбира во народните говори ке се на]дат и денеска [...] 63, Така, значи, членот [...] 78, Како што се гледа, дополнителната реченица овдека [...] 54, Вистина е дека во нашето искажувате [...] 58, Очигледно е дека пишувачот го испуштил [...] 616) итн.

Мегутоа, како што видовме, препознатливита црта на ]азичниот израз на Блаща Корубин (особено во строгонаучниот потстил) се долгите реченици, со многу вметнувааа. Од една страна се чувствува гласното размислувате на]често визуелно врамено мегу загради, мегу наводници, со тире и сл., а од друга, се гледа долгото задржуваае на концентрацщата на мислата, ща треба да се преточи во реченицата задржува]аки ги сите граматички односи на не]зините членови.

6 Илустрираните примери се земени од првата книга „Дазикот наш денешен" (1969).

319

Препознатлива црта на Корубин е употребата на мегународна терминологща (термини и именски групи: аргументаци]а, дезаргументаци]а, аналитизам, ситнетизам, детермиизам [...]), за кои, понекогаш, и самиот автор има потреба за толкуваае: авербоидноста - т. е. ненаклонетост кон глаголот во именска форма [...] (Корубин 1994: 178-193).

Како препознатливост на ]азичниот израз на Корубин е прашалната реченица, raja може да се забележи во текстовите од сите потстилови на Корубин. Оваа препознатлива црта на Корубин, ja има во индивидуланиот ]азичен израз raj автори чии текстови се вклучени во научниот фунцкионален стил. Секако, неа ja препознаваме и во текстовите на Мисирков, особено во книгата „За македонците работи", чщ разработувач на ]азикот е и самиот Корубин.

fâj Корубин може да се сретне и старата падежна форма raj имиаата и raj презимиаата од машки род: Енгелса, Плеханова [...]7, иако може да се каже дека оваа авторска ]азична црта, во то] период (70-тите години од 20 век, па и пред тоа и по тоа) била прифатлива и честа по]ава. Слично, можеме да констатираме и за Корубиновиот индивидуализам на лексемата система, raja, во то] период, се употребувала во женски род и од други автори, и во други фунцкионални стилови.

Кога зборуваме за индивидуална црта во ]азичниот израз raj одделен автор, сакаме да истакнеме дека таа може да се сретне и raj друг автор, каде што може и не мора да претставува индивидуализам. Ова ке го поткрепиме со уште еден пример. Имено, кога зборуваме за збороредот особено во рамките на именската група, покрaj примерите со неутрален збороред, т.е. придавката е во препозицща наспрема именката-центар, и raj двajцaтa автори (Конески и Корубин), срекаваме примери со обележен збороред. На пример: ... ваквите глаголи предаваат де]ство мигновено [...] 247; [...] што се однесува до]азикот наш [...] (raj Конески), наспрема [...]]азикот наш денешен ... 22 (употребено raj Корубин). Обично се вели дека индивидуализмите се врзуваат со несвесноста од страна на авторот при нивната употреба. Мегутоа, со именската група ]азикот наш денешен, може да се види дека, не само што претставува индивидуализам во jaзичниот израз на Блаща Корубин употребен, можеби, несвесно во првите текстови8, туку и негова свесна употреба

7

Бл. Корубин, „Дазикот наш денешен", 1969: 28. Ова го поткрепуваме со фактот што првите написи за ]азични прашааа од македонскиот ]азик (а се разбира потоа тоа стана редовна по]ава), Благо]а Корубин ги об]авуваше во рубриката „Дазично катче" во весникот „Нова Македонща" (почнува)ки

изразена преку изборот на насловите на своите четири9 дела „Дазикот наш денешен".

На кра_|от ке потенцираме дека во ]азичниот израз во текстовите од научниот функционален стил, како и во текстовите на другите стилови, можеме да зборуваме за препознатливи црти на авторско изразуваае, што секако ж наведува на заклучокот дека raj сещ автор може да се бара индивидуалноста, без разлика на ко] стил му припагаат неговите текстови. Сметаме дека со индивидуализацщата се определува рамката на авторството и тогаш можеме да зборуваме за стилско обележ]е на авторот, односно (искажано со поза]мената именска фраза од Бл. Конески) да зборуваме за стилска окраска на авторот.

Литература:

Конески. Блаже. 1975. Од исторщата на ]азикот на словенската писменост. Скоще.

Конески. Блаже. 1982. Исторща на македонскиот ]азик. Скопле. Конески. Блаже. 1982а. Граматика на македонскиот литературен ]азик. Скоп|е. Корубин. Благо]а. 1969. 1азикот наш денешен. кн. I. Скоп|е. Корубин. Благо]а. 1976. 1азикот наш денешен. кн. II. Скоп|е. Корубин. Благо]а. 1980. 1азикот наш денешен. кн. III. Скоп|е. Корубин. Благо]а. 1986. 1азикот наш денешен. кн. IV. Скоп|е. Корубин. Благо]а. 1990. На македонски граматички теми. Скопле. Корубин. Благова. 1994. Македонски историо-социолингвистички теми -Скоще.

Корубин. Благова. 2000. 1азикот наш денешен. кн. V. Скоп|е. Институт за

македонски ]азик „Крсте Мисирков". Корубин. Благова. 2001. 1азикот наш денешен. кн. VI. Скоп|е. Институт за

македонски ]азик „Крсте Мисирков". Минова-Гуркова. Ливана. 1999. Кон ]азикот на Блаже Конески во неговата Граматика. во Придонесот на Блаже Конески за македонската култура. ФФ „Блаже Коенски", Универзитет „Св. Кирил и Методщ" - Скоп|е. стр. 201 -206.

Минова-Гуркова. Ливана. 2002. Текстовите и функционалните стилови. во Македонски ]азик. Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков". Скоще. Кн. LIII. стр. 1-26. Минова-Гуркова. Ливана. 2003. Стилистика на современиот македонски ]азик. Скоще.

1964г.), чи) автор и осмислувач беше самиот то]. Подоцна, прилозите ги средуваше и ги об]авуваше оформувани во книги „Дазикот наш денешен" (1-4).

9 Посмртно, излегоа од печат уште две негови книги со истиот наслов „Дазикот наш денешен", книгите 5 и 6, за чи)а редакцща се погрижща неговите (помлади) соработници од Одделението за современ ]азик во Институтот за македонски ]азик „Крсте Мисриков", Скоп|е.

Тантуровска. Лидща. 2002. Директниот и индиректниот o6jeKT во македонскиот стандраден ]азик. Скопле. Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков".

Тантуровска. Лидща. 2012. За удво]ува&ето на об]ектот ка] Блаже Конески како нормативно и како стилско обележ]е. во Мегународен симпозиум „поетиката, стилистиката и лингвистиката на текстовите од блаже конески во корпусот 'гралис'", Грац, 30-31 март 2012. (http://www-gewi.uni-graz.at/gralis/projektarium/Mak-Korpus/Symposien.html )

ТошовиЪ. Бранко. 2002. Функционални стилови. Београд: Београдска каига.

Угринова-Скаловска. Радмила. 1979. Старословенски ]азик. Скопле. Универзитет „Кирил и Методщ".

Tosovic. Branko. 1988. Funkcionalni stilovi. Sarajevo. http://www-gewi.uni-graz.at/gralis/Tosovic/gralis.html