Научная статья на тему 'Z ВА АЛЬФА АВЛОДЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ДАВЛАТДАГИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ САЛОҲИЯТИ ВА ИМКОНИЯТЛАРИ'

Z ВА АЛЬФА АВЛОДЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ДАВЛАТДАГИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ САЛОҲИЯТИ ВА ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
авлодлар назарияси / таълим / ижтимоий давлат / Z авлод / Альфа авлоди / интеллектуал салоҳият / беби бумерлар / X авлод / (Y авлод) миллениаллар / рақамли технологиялар / ижтимоий дастурлар / ҳиссий интеллект / юмшоқ кўникмалар (soft skills) / клип фикрлаш / қадриятлар фарқи / ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар / ижтимоий масъулият. / theory of generations / education / social state / generation Z / generation Alpha / intellectual potential / baby boomers / generation X / millennials (generation Y) / digital technologies / social programs / emotional intelligence / soft skills / clip thinking / difference of values / socio-economic changes / social responsibility.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Давлетова, Мухаббат Наримановна

Таълим ижтимоий давлатнинг асосий жиҳатларидан бири бўлиб, бу ерда авлодлар назарияси муҳим рол ўйнайди. Ушбу мақолада ижтимоий давлат ривожланиши шароитида туғилган ва шаклланаётган Z ва Альфа авлодларининг интеллектуал қобилиятлари феномени ўрганилган. Мақолада рақамли муҳит ва давлатнинг таълим ва ахборотдан фойдаланишни таъминлашдаги фаол роли билан белгиланадиган ушбу авлодларнинг когнитив қобилиятлари, таълим моделлари ва ижтимоий ўзаро таъсирининг хусусиятлари ғоят долзарб ва нозик масала эканлиги фалсафий таҳлил қилинган. Шунингдек Z ва Альфа авлодларининг интеллектуал салоҳиятини шакллантиришга ижтимоий дастурлар ва таълим сиёсатининг таъсири кўриб чиқилган. Ушбу мақолада ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар контекстида Z ва Альфа авлодлари олдида турган имкониятлар ва муаммолар, бу авлодларнинг ижтимоий давлат ва инновацион иқтисодиётни ривожлантиришдаги иштироки истиқболлари аниқ далиллар билан ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTELLECTUAL COMPETENCE AND OPPORTUNITIES OF THE Z AND ALPHA GENERATION IN THE SOCIAL STATE

Education is one of the main aspects of the welfare state, where the theory of generations plays an important role. The phenomenon of intellectual abilities of generations Z and Alpha, born and forming in the conditions of the development of the social state has been researched in this article. The article philosophically analyzes that the characteristics of cognitive abilities, educational models and social interaction of these generations, determined by the digital environment and the active role of the state in providing education and access to information, are extremely relevant and sensitive issues. The influence of social programs and educational policies on the formation of the intellectual potential of generations Z and Alpha is also considered. This article distinctly and with clear evidence highlights the opportunities and challenges facing generations Z and Alpha in the context of socio-economic changes, the prospects for the participation of these generations in the development of the social state and the innovative economy.

Текст научной работы на тему «Z ВА АЛЬФА АВЛОДЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ДАВЛАТДАГИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ САЛОҲИЯТИ ВА ИМКОНИЯТЛАРИ»

Z ВА АЛЬФА АВЛОДЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ДАВЛАТДАГИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ САЛО^ИЯТИ ВА ИМКОНИЯТЛАРИ

d https://doi.org/10.5281/zenodo. 11628393

Давлетова Мухаббат Наримановна

ТДИУ Ижтимоий фанлар кафедраси таянч докторанти (PhD)

АННОТАЦИЯ

Таълим ижтимоий давлатнинг асосий жщатларидан бири булиб, бу ерда авлодлар назарияси мууим рол уйнайди. Ушбу мацолада ижтимоий давлат ривожланиши шароитида тузилган ва шаклланаётган Z ва Альфа авлодларининг интеллектуал цобилиятлари феномени урганилган. Мацолада рацамли мууит ва давлатнинг таълим ва ахборотдан фойдаланишни таъминлашдаги фаол роли билан белгиланадиган ушбу авлодларнинг когнитив цобилиятлари, таълим моделлари ва ижтимоий узаро таъсирининг хусусиятлари гоят долзарб ва нозик масала эканлиги фалсафий таулил цилинган. Шунингдек Z ва Альфа авлодларининг интеллектуал салоуиятини шакллантиришга ижтимоий дастурлар ва таълим сиёсатининг таъсири куриб чицилган. Ушбу мацолада ижтимоий-ицтисодий узгаришлар контекстида Z ва Альфа авлодлари олдида турган имкониятлар ва муаммолар, бу авлодларнинг ижтимоий давлат ва инновацион ицтисодиётни ривожлантиришдаги иштироки истицболлари аниц далиллар билан ёритилган.

Калит сузлар: авлодлар назарияси, таълим, ижтимоий давлат, Z авлод, Альфа авлоди, интеллектуал салоуият, беби бумерлар, X авлод, (Y авлод) миллениаллар, рацамли технологиялар, ижтимоий дастурлар, уиссий интеллект, юмшоц куникмалар (soft skills), клип фикрлаш, цадриятлар фарци, ижтимоий-ицтисодий узгаришлар, ижтимоий масъулият.

АННОТАЦИЯ

Образование является одним из основных аспектов социального государства, где важную роль играет теория поколений. В данной статье исследуется феномен интеллектуальных способностей поколений Z и Альфа, рожденных и формирующихся в условиях развития социального государства.

В статье философски анализируется, что характеристики познавательных способностей, образовательных моделей и социального взаимодействия этих поколений, определяемые цифровой средой и активной ролью государства в обеспечении образования и доступа к информации, являются чрезвычайно актуальными и деликатными вопросами. Также

рассмотрено влияние социальных программ и образовательной политики на формирование интеллектуального потенциала поколений Z и Альфа. В данной статье ясно и с явными доказательствами освещены возможности и проблемы, стоящие перед поколениями Z и Альфа, в условиях социально-экономических изменений, перспективы участия этих поколений в развитии социального государства и инновационной экономики.

Ключевые слова: теория поколений, образование, социальное государство, поколение Z, поколение Альфа, интеллектуальный потенциал, бэби-бумеры, поколение X, миллениалы (поколение Y), цифровые технологии, социальные программы, эмоциональный интеллект, мягкие навыки (soft skills), клиповое мышление, разница ценностей, социально-экономические изменения, социальная ответственность.

ABSTRACT

Education is one of the main aspects of the welfare state, where the theory of generations plays an important role. The phenomenon of intellectual abilities of generations Z and Alpha, born and forming in the conditions of the development of the social state has been researched in this article.

The article philosophically analyzes that the characteristics of cognitive abilities, educational models and social interaction of these generations, determined by the digital environment and the active role of the state in providing education and access to information, are extremely relevant and sensitive issues. The influence of social programs and educational policies on the formation of the intellectual potential of generations Z and Alpha is also considered. This article distinctly and with clear evidence highlights the opportunities and challenges facing generations Z and Alpha in the context of socio-economic changes, the prospects for the participation of these generations in the development of the social state and the innovative economy.

Key words: theory of generations, education, social state, generation Z, generation Alpha, intellectual potential, baby boomers, generation X, millennials (generation Y), digital technologies, social programs, emotional intelligence, soft skills, clip thinking, difference of values, socio-economic changes, social responsibility.

Z ва Альфа авлодлари - келажакдаги ижтимоий давлатнинг меъморлари

Дунё кескин тезликда узгармокда, утаётган авлодлар урнига янги авлодлар келмокда, улар янги гоялар, кадриятлар ва хдётга карашларни олиб келмокда. Тадкикотчилар Нил Хоу (Neil Howe) ва Уилям Штраус (William Strauss)

томонидан ишлаб чикилган авлодлар назарияси турли авлодларни уларнинг кадриятлари, дунёкарашлари ва тарихий шароитларига караб фарклайди. Интернет, ахборот технологиялари ва глобаллашув даврида тугилган Z авлоди узининг мослашувчанлиги, технологик саводхонлиги ва ижтимоий узгаришларга интилиши билан олдинги авлодлардан фарк килади. Шу муносабат билан Z авлоднинг интеллектуал салохияти ва имкониятларини ривожлантиришда ижтимоий давлатнинг урни тугрисидаги масала долзарб булиб колади. Z авлод билан бирга илгор технологиялар ва иклим муаммолари дунёсида тарбияланаётган Альфа авлоди келажакни аллакачон бугундан шакллантирмокдалар.

Z Авлоди (инглизча: Generation Z, купинча Gen Z деб кискартирилади), халк тилида Зумерлар деб номланувчи - миллениаллардан кейинги ва Альфа авлоддан олдинги демографик гурух. Тадкикотчилар ва оммабоп оммавий ахборот воситалари 1990-йилларнинг урталаридан охиригача тугилиш йиллари бошланиши ва 2010-йилларнинг бошларини тугилиш йили тугалланиши сифатида ишлатишади. Z авлоднинг аксарият аъзолари Х авлоди ёки каттарок ёшдаги миллениалларнинг фарзандларидир.

Альфа Авлоди (инглизча: Generation Alpha, кискартирилгани Gen Alpha) — бутун дунё буйлаб тахминан 2010-йилларнинг бошидан-уртасидан 2020-йилларнинг урталаригача тугилган одамлар авлоди учун ишлатиладиган атама. Юнон алифбосининг биринчи харфи (а) номи билан аталган Альфа авлоди бутунлай XXI-асрда тугилган биринчи авлоддир. Альфа авлодининг аксарият аъзолари миллениаллар, камрок кисми - зумерларнинг болаларидир. Бу авлодларни тажриба ва карашларидаги фаркига карамай, адолат, тенглик ва баркарор ривожланиш истаги бирлаштиради. Улар ижтимоий узгаришлар, атроф-мухитни мухофаза килиш ва янада инклюзив жамият куриш учун фаол химоячилардир.

Ушбу маколада биз Z ва Альфа авлодларининг узига хос хусусиятлари ва кадриятлари хар бир фукаро муносиб яшаш имкониятига эга булган ижтимоий давлатни куришга кандай ёрдам бериши мумкинлигини куриб чикамиз. Биз ушбу авлодларнинг технологик ривожланиш, ижтимоий масъулият, тадбиркорлик ва экологик хабардорлик сохаларидаги салохиятини тахлил киламиз, шунингдек, юзага келиши мумкин булган кийинчиликлар ва уларни бартараф этиш йулларини куриб чикамиз.

Авлодлар назарияси тадкикотчилари: Гарб ва МДХ,

Биринчи марта тадкикотчилар Нил Хоу ва Уилям Штраусс томонидан ишлаб чикилган авлодлар назарияси маълум бир тарихий даврда тугилган

одамларнинг кадриятлари, дунёкараши ва хатти-харакатлари ухшашлигини курсатади. Бу назария авлодлар уртасидаги фаркларни, уларнинг мехнатга, жамиятга, сиёсатга ва технологияга муносабатини тушунишга ёрдам беради. Авлодларнинг даврий алмашиниши ва уларнинг жамиятга таъсирини урганувчи авлодлар назарияси бутун дунё олимлари ва тадкикотчиларининг эътиборини тортади. Куйида ушбу назариянинг ривожланишига катта хисса кушган асосий шахслар берилган:

Гарб тадкикотчилари:

♦ Нил Хоу ва Уилям Штраусс: замонавий авлод назариясининг асосчилари хисобланган. Улар узларининг "Авлодлар" (1991) ва "Туртинчи бурилиш" (1997) китобларида Америка тарихидаги авлодлар узгариши циклини тасвирлаб, туртта авлод архетипларини аникладилар: Пайгамбарлар, Саёхатчилар, Кахрамонлар ва Рассомлар.

♦ Моррис Массей: америкалик футурист ва демограф, Америка авлодлари (2006) муаллифи. У Хоу ва Штраус тадкикотларини давом эттириб, турли авлодларнинг демографик ва ижтимоий хусусиятларига алохида эътибор каратган.

♦ Клэр Рейнс: Y (миллениаллар) авлодига ихтисослашган британиялик тадкикотчи. "Авлодлар иш жойида: иш жойидаги бумерлар, Иксерлар (Хеге) ва Некстерлар (Nexters) тукнашувини бошкариш" китоби муаллифи (2000).

МДХ, тадкикотчилари:

♦ Евгения Шамис: рус социологи ва демографи, "Авлодлар назарияси: Гайриоддий Х" китоби муаллифи (2016). У авлодлар назариясини рус вокелигига мослаштириб, рус авлодларининг X, Y ва Ъ хусусиятларини ёритиб берди.

♦ Андрей Алексеев: россиялик социолог ва футуролог, технологик узгаришларнинг жамият тараккиётига ва авлодлар алмашинувига таъсирини урганади.

Узбек тадкикотчилари:

♦ Умарова Навбахор: психолог, «Шахс иктисодий ижтимоийлашуви жараёнининг транформациялашуви: авлодлар назариясидан амалиёт сари» маколасида авлодлар таснифига кура иктисодий ижтимоийлашув жараёнидаги субъектнинг психикасида устувор булган икки кутбли

шахслилик сифатлари, муваффакиятли иктисодий ижтимоийлашувга замин булаётган устувор кадриятлари ва ушбу жараёнга тусик булаётган омиллар мазмуни баён килинган.

♦ Интернет маълумотларида мавзуга оид куплаб маколаларни топиш мумкин.

Мавзу буйича бошка илмий изланишларнинг кискача тахлили.

Кенг камровли назарий тахлилларимизга кура, турли манбаларда авлодларни тоифалаш турли йиллар оралигидаги даврларга булинган. Мутахассислар бунга сабаб сифатида, бир авлоднинг тугилган йиллари географиясига караб фарк килишини ва бунда биз дунёнинг турли бурчакларида турли хил хусусиятларга эга индивидларни куришимизни таъкидлаб утишади. Жумладан, бир авлодга таъсир киладиган асосий вокеалар бутун дунё буйлаб ёки хеч булмаганда минтакаларда ва мамлакатларда кескин фарк килиши мумкин. Бунга сабаб, мамлакатларнинг ривожланиш тенденциялар турли вактлар оралигида булиши мумкин. Демак, реал хаётда авлодлар уртасидаги вакт чегаралари минтаканинг географик, сиёсий ва иктисодий холатига караб бироз фарк килиши мумкин.

Шу сабабли, минтакамиз ва мамлакатимизнинг ривожланиш тенденсияларини хисобга олиб тугилиш даврийлигини авлодлар тоифасига мослаштирдик. Хрзирги кунда Узбекистон Республикаси учун куйидаги авлодлар хронологиясини белгилашимиз мумкин.

Узбекистон Республикасида яшаётган (мехдат килаётган ва таълим олаётган) ахоли 7 та авлод тоифасига мансубдир:

№ AB^oa^ap TOH^acH ТуFилган йиллари Халк тилида номланиши

1. "G" aB^ogH (HHr. "The Greatest Generation") 1901-1924 Энг буюк авлод

2. "HHgaMaonap" aB^ogH (HHr. "Silent Generation ") 1925-1942 Жим авлод

3. "BB" (HHr. "Baby boomers") 1943-1960 Беби-Бумерлар -Чакалок Буми авлод

4. "X" aB^og 1961-1981 Икс авлод

5. "Y" авлод 1982-1996 Игрек авлод - Миллениаллар

6. СС Т)Ч Z авлод 1997-2012 Зумерлар авлоди

7. "А" авлод 2012-йилдан бери Альфа авлод

Гарб дунёсидаги авлодлар хронологияси

Z авлоди ва унинг узига хос хусусиятлари, тафаккури, тарбияси ва бошка авлодлар билан узаро муносабати

Ракамли технологиялар ва глобаллашув даврида улгайган Z авлоди уни аввалги авлодлардан ажратиб турадиган бир катор узига хос хусусиятларга эга. Бу хусусиятлар уларнинг фикрлаши, таълим олиши ва бошка авлодлар билан узаро муносабатига таъсир килади.

Z авлодининг узига хос хусусиятлари:

• Технология саводхонлиги: Ракамли технология Z авлоди хдётининг ажралмас кисмидир. Улар янги гаджетларни осонгина узлаштирадилар, мулокот ва узини намоён килиш учун ижтимоий тармоклардан фойдаланадилар ва онлайн манбалардан маълумот оладилар.

• Клип фикрлаш: (инг. clip. "матн булаги", "цирциш") Ахборотнинг доимий окими ва хрдисаларнинг тез узгариши Z авлодида клип тафаккурини шакллантиради. Улар киска контент форматларига ва ёркин тасвирларга урганиб колишган, вазифалар уртасида тезда алмашинув килишади ва диккатни жамлашда кийинчиликларга дуч келишлари мумкин. Бундай одамлар учун катта матнларни, айникса китобларни укиш ёки устида ишлаш, узун видео ва фильмларни томоша килиш жуда кийин.

с Пpaгмaтизм вa ревлизм: Z aвлoди и^и^дий инк;иpoзлap вa ижтимoий узгаришлвр дввридв усгвн. Улвр oлдинги aвлoдлapгa кapaгaндa внчв првгмвтик вв pеaдистик, мoлиявий бapкapopлик вв ш^ий ечимлapгa интилишвди.

с Индивидувлизм ßa узини нaмoён килиш: Z aвлoди индивидумлик вв суз эркинлигини квдрлвйди. Улвр хилмa-хилликкa oчик вв турли мвдвниятлвр вв турмуш тврзига бвгрикенг.

с Ижтимoий мвсъулият: Z aвлoди ёшлври ижтимoий мaсaдaдapгa гвмхурлик килвди, aдoлaт вв бapкapop pивoждaнишгa интилади. Улвр кунгилли (вoлoнтёpлик) лoйиx1aдap вв ижтимoий x1apaкaтлapдa фaoл иштиpoк этвдилвр.

Z авлoди тафаккур ва тарбияси:

Z aвлoдининг фикрлвш хусусиятлври твълимга янги ёндвшувлврни твгаб килвди. Твълим тизими янадд интервктив булиши, рэкдмли вoситaдapдaн фoйдaдaниши вв aсoсий эътибopни твнкидий фикрлвш, ижoдкopлик вв мyaммoлapни хзл килиш куникмвлврини pивoжлaнтиpишгa кдрвтиши кервк.

Бoшка авлoдлар билан yзарo мунocабат:

с Х aвлoди (oтa-oнaлap): Z aвлoдининг Х aвлoд oтa-oнaлapи билвн мyнoсaбaтлapи квдриятлвр вв дyнёкapaшлapдaги фврклвр туфвйли кийин булиши мумкин. Х aвлoди бapкapopлик вв вмвлийликни к^рлв^и, Z aвлoди эсв узини н^шён килиш вв ижтимoий yзгapишлapгa интилвди.

с Y aвлoди (миллениaллap): Z aвлoди вв миллениaдлap aвлoдлapи технoлoгик сaвoдхoнлик вв ижтимoий aдoлaтгa булган иштиёк квби умумий жиx1aтлapгa эта. Биpoк, милленниaдлap Ey^oE; oптимистик вв идевлистик, Z aвлoди эсв Ey^o»; првгмвтик вв ревлистик.

с Беби Бумерлвр: Z aвлoди вв Беби Бумерлвр уртвсидвги квдриятлвр вв тaжpибaдapдaги фврклвр тyшyнмoвчилик вв мoжapoлapгa oлиб келиши мумкин. Биpoк, иккадв aвлoд хдм бир-биридвн урганиши мумкин: Беби Бумерлвр уз хдётий твжрибвлври билвн Уpтoкдaшa oлaди, Z aвлoди эсв улврга янги технoлoгиялapни узлвштиришдв ёрдвм беради.

Xулocа: Z aвлoди кучли вв звиф тoмoнлapигa эта нoёб бир aвлoддиp. Ушбу aвлoднинг хусусиятлврини тушуниш aвлoдлap уртвсидвги yзapo

муносабатларнинг самарали стратегияларини шакллантиришга ёрдам беради ва уларнинг салохиятини ривожлантириш учун шароит яратади.

Z ва Альфа авлод интеллектуал салохиятини шакллантиришга ижтимоий давлатнинг таъсири: таълим олиш, ижтимоий дастурлар ва

инновацияларни куллаб-кувватлаш.

Таълим ижтимоий давлатнинг асосий жихатларидан бири булиб, бу ерда авлодлар назарияси мухим рол уйнайди. Х,ар бир авлод турли шароитларда, турли технологиялар ва ахборот маконида вояга етади. Бинобарин, таълим тизими ёшларнинг самарали билим олиши ва ривожланишини таъминлаш учун хар бир авлоднинг хусусиятларини хисобга олиши зарур.

Масалан:

• Z авлоди (1990-йилларнинг урталари ва 2010-йилларнинг бошларида тугилганлар) ракамли ва интернет асрида усган. Улар технологик саводхонлик, куп вазифаларни бажариш ва тез урганиш билан ажралиб туради. Ушбу авлод учун таълим тизими интерактив булиши, ракамли воситалардан фойдаланиши, хамда ижодкорлик ва танкидий фикрлашни ривожлантиришга каратилган булиши керак.

• Y авлоди (миллениаллар) (1980-йилларнинг боши - 1990-йилларнинг урталарида тугилганлар) иш ва шахсий хаёт уртасидаги мувозанатни кадрлайди, хамда узини ривожлантириш ва ижтимоий тан олинишга интилади. Укитишнинг мослашувчан шакллари, онлайн таълим имконияти ва таълим дастурларини амалий йуналтириш улар учун мухимдир.

• Х авлоди (1965-1980-йилларнинг бошида тугилганлар) мустакиллик, амалийлик ва баркарорликни кадрлайди. Улар учун таълимнинг фундаментал табиати, тор мутахассислик ва касбий йул-йурик олиш имконияти мухимдир.

Ижтимоий давлатда Z авлоди учун имкониятлар

Z авлоднинг интеллектуал салохияти уларнинг ижтимоий давлат тараккиётида иштирок этиши учун кенг имкониятлар очиб беради. Ёшлар жамият хаётида фаол иштирок этиб, атроф-мухитни мухофаза килиш, камбагаллик ва тенгсизликка карши курашиш каби долзарб муаммоларни хал

этишга каратилган ижтимоий лойихаларни яратмокда. Z авлодининг технологик саводхонлиги уларга уз гоялари ва ташаббусларини илгари суриш ва мухим ижтимоий масалаларга жамоатчилик эътиборини жалб килиш учун ракамли воситалардан фойдаланиш имконини беради.

^ийинчиликлар, муаммолар ва истикболлар

Ижтимоий давлат томонидан такдим этилган имкониятларга карамай, Z авлоди катор муаммоларга дуч келмокда. Имкониятларнинг тенгсизлиги, сифатли таълим олиш имконияти чекланганлиги ва ракамли тенгсизлик ёшларнинг интеллектуал салохиятини ривожлантиришга тускинлик килиши мумкин. Мавжуд ижтимоий дастурлар хар доим хам Z авлод эхтиёжларини кондира олмайди, бу эса уларни янги вокеликка мослаштиришни талаб килади.

Таълим тизимида турли авлодларнинг хусусиятларини хисобга олиш ижтимоий давлат учун кийинчилик тугдиради. Мослашувчан таълим дастурларини ишлаб чикиш, укитишнинг инновацион услубларини жорий этиш, ракамли технологиялардан фойдаланиш имкониятини таъминлаш ва хар бир ёшнинг индивидуал кобилиятини ривожлантириш учун шароит яратиш зарур. Келажакда таълимда авлодлар назариясини хисобга олиш ижтимоий давлатга баркарор тараккиётга эришиш ва адолатли жамият куриш учун турли авлодларнинг интеллектуал салохиятидан самарали фойдаланиш имконини беради.

Z авлоди ва Альфа авлоди уртасидаги зиддиятлар: сабаблари ва ечимлари

2010 йилдан кейин тугилган Альфа авлоди Z авлодига караганда технологик жихатдан янада ривожланган дунёда усиб бормокда. Бу икки авлод уртасида маълум зиддиятларга олиб келиши мумкин, улар турли кадриятлар, тажриба ва дунёкарашга эга буладилар.

Зиддиятларнинг мумкин булган сабаблари:

• Технологияларга нисбатан турлича муносабат: Z авлоди, гарчи ракамли аборигенлар булсалар хам, смартфон ва ижтимоий тармокларсиз дунёни эслайди. Альфа авлоди учун ракамли технология хаётнинг янада табиий ва ажралмас кисмига айланади, бу Z авлодида тушунмовчиликка олиб келиши мумкин.

с Kaдpиятлapдaги фврктар: Aдьфa aвлoди Z aвлoдигa кapaгaндa ^npos; индивидувдистик булиши вв хдётдв бoшкa yстyвopликлapгa эта булиши мумкин. Бу aвлoдлap уртвсидвги квдриятлвр зиддиятига oлиб келиши мумкин.

с Турли урганиш услублври: Aдьфa aвлoди ятадв ^npos; интервктив вв технoлoгиягa aсoслaнгaн ургвниш усуллврини вфзвд куриши мумкин, бу эсв ^npos; внъвнввий усуллврга урганиб крлган Z aвлoдидa кийинчилик тугдириши мумкин.

с Турли мyлoкoт услублври: Aльфa aвлoди швхсий мyлoкoт килишга унчвлик мoйил булмвслиги вв рвкдмли кaнaллap opeara мyлoкoт килишни вфзвл куриши мумкин, бу Z aвлoди билвн тyшyнмoвчилик вв мoжapoлapгa oлиб келиши мумкин.

Ечимлар:

♦ Мyлoкoт вв yзapo тушуниш: Aвлoдлap уртвсидв oчик мyлoкoт уртатиш, твжрибв вдмвшиш вв бир-биридж ургвниш мухим.

♦ Рвкдмли сaвoдхoнлик буйичв укитиш: Z aвлoд Aдьфa aвлoдгa твнкидий фикрлвш вв рвкдмли технoлoгиялapдaн хввфсиз фoйдaдaниш куникмвдврини pивoжлaнтиpишгa ёрдвм бервди.

♦ Кушмв лoйихaдap вв твдбирлвр: Умумий лoйихaдap устидв ишлвш aвлoдлapгa бир-бирини яхшиpoк тушунишга вв жaмoaдa ишлвш куникмвдврини pивoжлaнтиpишгa ёрдвм бервди.

♦ Мoслaшyвчaнлик: Кексв aвлoдлap узгарувчвн дунёга мoслaшишгa вв ёшлврдвн урганишга твйёр булиши кервк.

♦ Умумий s^p^raapra эътибop кврвтиш: opaдapидaги фвркдвргв ^apa^a^ Z aвлoд вв Лльфв aвлoд aдoлaт, тенглик вв бapкapopликкa интилиш квби умумий s^p^TOapra хдм эта. Ушбу ß^p^raapra эътибop кдрвтиш фврктарни енгишга вв умумий тил тoпишгa ёрдвм бервди.

Шуни ёддв тутиш кервкки, хдр бир aвлoд нoёбдиp вв узига хoс кучди тoмoнлapгa эта. Рaкoбaт урнига Z aвлoд вв Aдьфa aвлoд бир-бирини тулдириши вв биргвдикдв яхшиpoк келвжж куриши мумкин.

Z авлoди ва oлдинги авлoдлар уртасидаги зиддият ва келишмoвчиликлар:

Тез узгарувчвн дунё вв рвкдмли технoлoгиялap шapoитидa усиб бopaётгaн Z aвлoди oлдинги - «Индaмaслap», «Беби Бумерлвр», X aвлoд вв Y aвлoдлap

билан зиддият ва келишмовчиликларга олиб келиши мумкин булган бир катор узига хос хусусиятларга эга.

Зиддиятларнинг мумкин булган сабаблари:

• Технологик бушлиги: Ъ авлоди ракамли аборигенлар (махаллий ахоли) хисобланади, олдинги авлодлар эса вояга етгандан кейингина технологияларга мослашдилар. Бу Ъ авлодини гаджетларга жуда карам деб хисоблаши мумкин булган кекса авлод вакилларида тушунмовчилик ва газабга олиб келиши мумкин.

• Иш ахлокидаги фарклар: Ъ авлоди мослашувчанлик ва узини ривожлантириш имкониятини кадрлаган холда, иш ва шахсий хаёт уртасидаги мувозанатга интилади. Бу купинча баркарорлик ва мартабада кутарилишни биринчи уринга куядиган аввалги авлодларнинг иш хакидаги анъанавий гояларига зид булиши мумкин.

• Ижтимоий ва сиёсий карашлар: Ъ авлоди хилма-хиллик ва инклюзивликка очикрок ва ижтимоий адолат ва тенгликни фаол химоя килади. Бу катта авлодларнинг консерватив карашлари билан зиддиятларга олиб келиши мумкин.

• Мулокот услублари: Ъ авлоди ракамли алока каналларини афзал куради ва шахсий мулокот килишга унчалик мойил эмасдек туюлиши мумкин. Бу купрок анъанавий мулокот шаклларига урганиб колган олдинги авлодлар уртасида тушунмовчилик ва бегоналашиш хиссини келтириб чикариши мумкин.

• Молиявий устуворликлар: Ъ авлоди таълим ва уй-жойнинг юкори нархи каби иктисодий муаммоларга дуч келади. Бу ёшлик даврида молиявий фаровонлик учун купрок имкониятларга эга булган Беби-Бумерлар авлоди билан низоларга олиб келиши мумкин.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Аниц зиддиятларга мисоллар:

• Смартфонлар ва ижтимоий тармоклардан фойдаланишни танкид килиш.

• Ъ авлодининг иш жойларини тез-тез узгартириш истагини тушунмаслик.

• Сиёсий ва ижтимоий масалаларда келишмовчиликлар.

• Турли хил мулокот услублари туфайли шахслараро мулокотдаги кийинчиликлар.

• Ресурслар ва ижтимоий имтиёзларни таксимлаш буйича бахс ва мунозаралар.

Эсда тутиш мухим:

• Авлодлар хакидаги умумлаштиришлар хар доим хам тугри булавермайди: хар бир авлоднинг карашлари ва тажрибалари хилма-хил булади.

• Авлодлар уртасидаги карама-каршиликлар доимо мавжуд булган: бу кадриятлар ва устуворликлар узгаришларининг табиий жараёни.

• Мулокот ва узаро бир-бирини тушуниш - тафовутларни бартараф этишнинг калитидир: бир-биридан урганиш ва авлодлар уртасида куприк урнатиш мухим.

Z авлодининг таълим муаммоларига ечимлар, тавсия ва таклифлар:

Z авлодининг хусусиятларини ва улар таълимда дуч келадиган муаммоларни тушуниш бизга таълим тизимини такомиллаштириш буйича бир катор таклифларни шакллантириш имконини беради:

1. Ракамли технологиялар интеграция: интерактив платформалар, онлайн курслар, таълим дастурлари иловалари ва виртуал реалликдан фойдаланиш Z авлоди учун таълимни янада кизикарли ва самаралирок килиши мумкин.

2. Танкидий фикрлаш кобилиятларини ривожлантириш: Фактларни ёдлаш урнига, маълумотни тахлил килишни, сабаб-окибат муносабатларини аниклашни, уз нуктаи назарини бахслашиш ва асосли карорлар кабул килишни урганишга катта ёрдам беради.

3. Лойщага асосланган таълим: Лойихаларда фаол иштирок этиш жамоавий иш, мулокот, ижодкорлик ва муаммоларни хал килиш куникмаларини ривожлантиришга ёрдам беради.

4. Таълимни шахсийлаштириш: индивидуал хусусиятлар, кизикишлар ва урганиш тезлигини хисобга олиш хар бир талабага максимал натижаларга эришиш имконини беради.

5. Х,иссий интеллектни ривожлантириш: Узини тартибга солиш, эмпатия, мулокотлар ва низоларни бошкариш буйича куникмаларни ургатиш Z авлодига атрофдаги олам билан муваффакиятли муносабатда булишга ёрдам беради.

6. Амалий куникмаларга эътибор каратиш: Таълим мехнат бозорида талаб килинадиган амалий куникмаларни ривожлантиришга каратилиши керак, масалан, ракамли саводхонлик, тадбиркорлик, маълумотлар тахлили ва бошкалар.

7. Мослашувчанлик: Таълим тизими дунёдаги узгаришлар, технологиялар ва мехнат бозори эхтиёжларига мослашувчан булиши керак.

8. Расмий ва норасмий таълимнинг интеграцияси: норасмий таълимни тан олиш ва куллаб-кувватлаш, масалан, онлайн курслар, кунгиллилик, мустакил таълим ва бошкалар.

9. Юмшок куникмаларни (Soft skills) ривожлантириш: Таълим мулокот, жамоада ишлаш, ижодкорлик, танкидий фикрлаш ва хиссий интеллект каби юмшок куникмаларни ривожлантиришга эътибор каратиши керак.

10. ^уллаб-кувватловчи мухит яратиш: мактаб укувчилар узларини кулай хис киладиган ва уз фикрларини эркин ифода эта оладиган хавфсиз ва куллаб-кувватловчи худуд булиши керак.

ХУЛОСА

Z авлоднинг интеллектуал салохияти - баркарор келажак калитидир

Авлодлар назарияси ривожланишда давом этмокда ва бутун дунё тадкикотчиларининг эътиборини тортмокда. Турли авлодларнинг хусусиятларини урганиш замонавий жамиятни яхширок тушунишга, унинг ривожланишини башорат килишга ва авлодлар уртасидаги узаро муносабатларнинг самарали стратегияларини ишлаб чикишга ёрдам беради. Авлодлар назарияси, гарчи бенуксон модел булмаса хам, ижтимоий узгаришлар ва жамият динамикасини тушуниш учун кимматли асос яратади. Турли авлодлар хакида билиш бизга замонавий дунёмизни яхширок бошкаришга, авлодлар орасидаги тафовутни бартараф этишга ва янада адолатли ва баркарор келажакни куришга ёрдам беради.

Z авлоди ижтимоий давлатни ривожлантириш учун ишлатилиши мумкин булган ноёб салохиятга эга. Бирок, бу авлоднинг уз истеъдодини юзага чикариши, кийинчиликларни енгиб утиши ва замонавий жамиятга муваффакиятли интеграциялашуви учун шарт-шароит яратиш учун уларнинг афзалликларини хам, камчиликларини хам хисобга олиш зарур. Z авлоднинг интеллектуал салохиятини ривожлантириш баркарор ва адолатли ижтимоий давлат куришнинг асосий омилидир. Ёшларнинг узини ривожлантириши учун шарт-шароит яратиш, уларнинг ташаббус ва лойихаларини куллаб-кувватлаш, тенг имкониятларни таъминлаш - иктисодий юксалиш, ижтимоий фаровонлик ва жамиятнинг боскичма-боскич ривожланиши тарзида уз самарасини берадиган келажакка сармоядир.

Фаол ижтимоий-иктисодий узгаришлар руй бераётган Узбекистон шароитида авлодлар назариясини хисобга олиш алохида ахамиятга эга. Турли

авлодларнинг эхтиёжлари ва хусусиятларини хисобга олган холда ижтимоий дастурлар, таълим стратегиялари ва иктисодий сиёсатни ишлаб чикиш мамлакатнинг баркарор ривожланишини таъминлайди, барча фукаролар хаёти учун кулай шарт-шароитлар яратади.

Шуни ёдда тутиш керакки, Z авлодини тарбиялаш нафакат мактаб ва университетнинг, балки бутун жамиятнинг вазифасидир. Бу авлод салохиятини юксалтириш учун ота-оналар, иш берувчилар, давлат ва ёшларнинг узлари хамжихатликда харакат килишлари керак.

REFERENCES:

1. Howe, Neil, and William Strauss. "Generations: The History of America's Future, 1584 to 2069". New York: William Morrow and Company, 1991.

2. Massey, Morris. "The American Generations: Who They Are. How They Live. What They Think. Where They Are Going". New York: Penguin Books, 1996.

3. Raines, Claire. "Generations at Work: Managing the Clash of Veterans, Boomers, Xers, and Nexters in Your Workplace". New York: AMACOM, 2002.

4. Strauss, William, and Neil Howe. "The Fourth Turning: An American Prophecy". Broadway Books, 1997.

5. Хворова В. А. «Теория поколений в России: к проблеме определения возрастных границ молодежи», статья, URL: https://elar.urfu.rU/bitstream/10995/123591/1/978-5-7996-3653-1 2023 078.pdf

6. Шамис, Евгения. «Теория поколений: Необыкновенный Икс». Москва: Синергия, 2016 год.

7. Шамис Е., Антипов А. (2018). Теория поколений. Текст: электронный // Психология и бизнес. URL: https://psycho.ru/library/2581

8. Umarova N. Sh, «Shaxs iqtisodiy ijtimoiylashuvi jarayonining tranformatsiyalashuvi: avlodlar nazariyasidan amaliyot sari», Замонавий Таълим / Современное Образование 2022, https://cyberleninka.ru/article/n/shaxs-iqtisodiy-iitimoiylashuvi-iarayonining-tranformatsiyalashuvi-avlodlar-nazariyasidan-amaliyot-sari

9. Saifnazarov, I. (2023). Yangi O'zbekiston: inson qadri ulug'langan yurt. -Tashkent: "Ilm-Ziyo-Zakovat" MChJ. - 209.

10. Mamatkulov, S. (2024). Some Aspects of Increasing the Social Activity of Young People in Uzbekistan (Harmony of National and Foreign Experience). Central Asian Journal of Social Sciences and History, 5(1), 116-135.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.