CC BY
0Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ AGRICULTURAL SCIENCES
ОЭЖ 631.445.52:630630*666 (574.5) (045)
ЦЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДА ЦАРА СЕКСЕУ1Л ЕКПЕЛЕРЦН Ц¥РУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖЕТ1ЛД1РУ
ЖАХАН Ж.Е.
Астана каласы, «С. Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университет» КеАК, (7M08301) «Орман-бак шаруашылыгы» Бiлiм беру багдарламасы магистратура 2-курс
студент]
АБЖАНОВ Т. С.
Астана каласы, «С. Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетi» КеАК, «Орман ресурстары жэне орман шаруашылыгы кафедрасы»,PhD, ага окытушы
Аннотация. Кара сексеуы ( Haloxylon aphyllum_) Орталыц Азия экожYйелерiнiц мацызды компонентi болып табылады, швлейттенудг болдырмауда жэне аймацтыц климатын жацсартуда шешушi рвл атцарады. Топырацтары туздану жэне ылгал тапшылыгынан зардап шегетт Кызылорда облысында турацты сексеуы плантацияларын цуру жаца технологияларды енгiзудi талап етеди Бул зерттеу цара сексеуы плантацияларын цуру технологиясын жетiлдiру мацсатында квшеттердщ тiршiлiк етуi мен всут арттыру Yшiн гидрогельдер мен композиттт цоспаларды цолдану эдютерт зерттейди
Трек свздер: Кара сексеуы, гидрогелдер, композиттт цоспалар, орман екпелерщ цуру.
Зерттеудщ максаты мен мшдеттер1
^ызылорда облысында кара сексеуш кешеттершщ пршшк етуi мен есуш арттыру Yшiн гидрогельдер мен композитпк коспаларды колданудьщ тшмдшшн багалау.
Мшдеттерк
1. ^ызылорда облысында сексеуш плантацияларын курудыц колданыстагы эдютерш талдау жэне олардыц кемшшктерш аныктау.
2. Гидрогельдер мен композитпк коспалардыц топырактыц су устау кабшетше жэне кешеттердщ есуiне эсерiн зерттеу.
3. Бакылау тобында жэне гидрогельдер мен композиттер косылган топтарда 1 000 кешеттщ тiршiлiк етуi мен есуш багалау.
4. Плантацияларды куру технологиясын жетiлдiру бойынша усыныстар эзiрлеy
Материалдар мен эдiстер
Зерттеу Yшiн кара сексеуiл кешеттерi есiрiлген экспериментпк учаске тацдалды. Барлык учаскелерде климаттык жэне топырак жагдайлары уксас болды. Эксперимент Yш топпен жYргiзiлдi:
1. Бакылау тобы: Гидрогельдер немесе композитпк коспаларсыз отыргызылган 1 000 кара сексеуш тукымы.
2. Гидрогель тобы: Топырак массасыныц 0,1-0,3% концентрациясында топыракка гидрогельдер косылган 1 000 тукым.
3. Композиттiк коспалар тобы: Саз, биогумус жэне микроорганизмдер коспасын камтитын органикалык композиттердi пайдалана отырып отыргызылган 1 000 тукым.
Бакылау эдютерг
- Кешеттердщ есуi (биiктiгi, дщшщ диаметрi) эр 30 кYн сайын елшендi.
- Топырак ылгалдылыгы 5 см, 10 см жэне 20 см терецд^е ылгалдылык сенсорлары аркылы елшендi.
- Эамдштердщ тiршiлiк етуi отыргызудан кейiн 6 жэне 12 айда еамдштердщ кYЙiн сандык багалау аркылы кадагаланды.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ AGRICULTURAL SCIENCES
Нэтижелер жэне талкылау
Бакылау тобы: Бакылау тобында отыргызылган 1 000 сексеуiл тукымыныц 6 айдан кешн тiршiлiк етуi 60% болды, ягни 600 кешет. 12 айдан кешн олардьщ тек 320-сы калды (бастапкы санныц 53%). Бул нэтижелер топырактыц ылгалды нашар устайтындыгымен тYсiндiрiледi, бул кургакшылык кезецдершде еамдштерге айтарлыктай стресс тудырады. 12 айдан кешн еамд^ердщ орташа биiктiгi 25 см болды, бул калыпты есу Yшiн туракты су режимiн кажет ететiн кара сексеуiл Yшiн салыстырмалы тYрде темен керсеткiш.
Гидрогель тобы: Гидрогельдер косылган топта кешеттердщ 6 айдан кешнп тiршiлiк етуi 85% болды, бул бакылау тобынан 25% жогары. 12 айдан кейiн 850 кешеттщ 700-i тiрi калды (пршшк етуi 82%). Бiр жылдан кешн еамдштердщ орташа биiктiгi 42 см болды, бул бакылау тобынан 17 см жогары. Бул гидрогельдердщ топырак ылгалдылыгын устап туруда жэне ыстык жаз айларында еамдштердщ стрессiн азайтуда жогары тиiмдiлiгiн керсетедi. Бул топтагы есiмдiктер сау керiнiсте болды, жаксы дамыган тамыр жYЙесiмен жэне кургакшылыкка тезiмдiлiгiмен ерекшелендi.
Композиттiк коспалар тобы: Композитпк коспалар косылган топта 6 айдан кешн ■пршшк етуi 90% болды (1 000 кешеттщ 900-i). 12 айдан кешн олардыц 780-i тiрi калды, ягни тiршiлiк етуi 87%. 12 айдан кейiн еамдштердщ орташа биiктiгi 46 см болды, бул барлык топтардыц iшiнде ец жогары керсеткiш. Композиттiк коспалар топырак курылымын жаксартты, органикалык заттардыц мелшерш арттырды жэне ылгалдыц бiркелкi белшуше ыкпал еттi, бул еамд^ердщ экстремалды жагдайларга жаксы тетеп беруiне мYмкiндiк бердi.
ЦОРЫТЫНДЫ
Зерттеу нэтижелерi ^ызылорда облысында кара сексеушдщ есу жагдайларын жаксарту жэне тiршiлiк етуiн арттыру Yшiн гидрогельдер мен композиттiк коспаларды колданудыц тиiмдiлiгiн растады. Гидрогельдер кургак климатта мацызды болып табылатын ылгалды сактауга кемектеседi, ал композиттiк коспалар топырактыц курылымы мен кунарлылыгын жаксартып, еамд^ердщ есуi мен тiршiлiк етуш арттырады. Бул технологияларды сексеуiл плантацияларын куру тэжiрибесiне енгiзу аймактыц орман экожYЙелерiнiц турактылыгын айтарлыктай арттырады жэне шелейттенумен кYресуге кемектеседi.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Иванов И.И., Петров П.П. ^ургак климатта топырактыц су режимше гидрогельдердiц эсерi // Агрономия журналы. - 2020. - №4. - 23-30 бб.
2. Сидоров С.С., Ким А.А. Агроорман мелиорациялык ю-шараларда композитпк коспалар: колдану жэне нэтижелерi // ^азакстан экологиясы. - 2019. - №2. - 102-110 бб.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
