CC BY
20ЭОЖ 631.4
МОЛОДЫЕ УЧЕНЫЕ
Тоцтар М.
кенжон фосфоритт1 кен орнынын YrnHArnEPiHAE биологияльщ
РЕКУЛЬТИВАЦИЯ YPAICIHAE БИОЛОГИЯЛЫЦ ФУНКЦИЯЛАРДЫН,
КАЛЫПТАСУЫ
9.О. Оспанов атындагы К,азак, топырацтану жэне агрохимия гылыми-зерттеу институты, 050060, эл-Фараби дацгылы, 75 В, Алматы, Цазацстан,
e-mail: murat-toktar@mail.ru Аннотация. бнеркэсштж YЙiндiлердi тепстеп, тасты-к;иыршык; тасты
бетше кумбалшы; тесеу жYргiзiлдi. Кабаттыц калыцдыгы - 30 см. Тук;ымньщ eнiмдiлiгi жогары, ;ургак;шылык;к;а жэне тузга тeзiмдi аудандастырылган агаш-буталы eсiмдiктер егiлдi. 750 тYп агаш отыргызылды, оларга кYтiм жасалды - суарылды, тYптерi ;опсытылды жэне фитомелиоранттардыц eсiп-дамуына фенологиялык; ба;ылау жYргiзiлдi. Агаштардыц тiршiлiкке ;абыеттыт аик;ындалды. Тэжiрибе телiмi шегiнде теселген кумбалшыктыц су-физикалы;, химиялы; жэне агрохимиялы; ;асиеттерi зерттелiндi. YИiндiлерде техногенез жагдайында топырактузыу YPДiсiн зерттеу жYргiзiлдi.
ТYйiндi свздер: топыра;, техникалы; рекультивация, жоспарлау, тeсенiш грунт, кумбалшыщты жыныс, YИiндi, тау жыныстары.
К1Р1СПЕ
Паидалы ;азбаларды eндiру жумыстары эртYрлi сатыда жYретiн-дiктен жерге антропогендж салма; тYсiрумен ;атар экологиялы; жYИеге жэне ландшафтарга да эсер етш, топыракда Yлкен зиян тудырады [1-3]. Вонгтыц аитуынша, паидалы ;азба-ларды eндiруден Yлкен аумацтагы жер ^лемшщ деградацияга ушырауы егiншiлiк жерлердщ, орман жэне жаиылымды; жерлердiц жогалуына, егiн eнiмдерiнiц тeмендеуiне алып келед^ Топыра; эрозиясыныц жанама эсерлерi ауаны жэне суды ластаиды, уландырады, геоэкологиялы; мэселе-лердi тудырып, биологиялы; эртYрлi-лiктi жэне педо эртYрлiлiктi тeменде-тедi. Жалпы ;орыта келгенде, эконо-микалы; эл-ау;атты тeмендетедi [4, 5].
^Р жалпы жер кeлемi 272,5 млн гектарды ;ураиды. ^Р жер ресурстар агентлгшщ мэлiметтерi боиынша республика аумагындагы жалпы антро-погендi бYлiнген жерлер 184,7 мыц гектарды (0,007 %) ;ураиды. Паидалы ;азбаларды eндiру барысында бYлiнген жерлер 51,92 мыц гектарды (0,002 %) ;ураиды [6]. Бул ландшафтарды ре-
культивациялау - eнеркэсiптiк шыга-рылымдардыц эсерiнен бYлiнген жэне деградацияга ушыраган жерлердi ;алпына келтiру, сонымен ;атар кеИбiр биотикалы; функцияларды жэне eнiмдiлiктi ;алпына кел^руде eте мацызды YPДiс.
Индустриалды техногендж бYлiн-ген жерлердiц тек ;ана 2924 гектар жер кeлемi рекультивацияланган. Тау-кен орындарыныц техногендiк бYлiнген жерлерiн рекультивациялау жэне экологиясын ;алпына келтiру елiмiздiц тура;ты даму стратегия-сыныц мацызды бeлiгi болып саналады. Тау-кен орындарыныц эко-логиялы; жYИесiн ;алпына келтiру -цоршаган ортаны ;оргау жэне экологиялы; тепе-тецдiктi са;тауда ерекше мэнге ие iс.
Шындыгында, жа;сы жоспар жэне экологиялы; менеджмент e^ дiрiстiц эсерiн минималды децгеиге деИiн тYсiруге жагдаи тугызып, ;ор-шаган ортаныныц цоргалуына, эколо-гиялы; эртYрлiлiктiц са;талуына мYм-кiндiк тугыздады.
Тау-кен eндiру орындарына рекультивациялау жумыстарын жYргiзу-
дщ тшмдШп - бYлiнген жерлердi ауыл шаруашылыгына, орман шаруашы-лыгына, балык; шаруашылыгына, куры-лыс саласына жэне адамдар демалатын орындарга айналдыруга болады [7].
Тау-кен eндiру аумактарындагы еамдж жамылгысын калпына келтiру экономйкалы; тшмдыж пен эколо-гйялы; турактыльщты са;тау эдiсi жэне бYлiнген жерлердi рекультй-вацйялау болып табылады [3].
Бул жумыс, бiрiншiден ^аза;-стандагы жартылай шeлдi аймакта орналас;ан Кекжон фосфорйт-т кен орындарыныц экологйялы; кызметiн жаксарту, ауыл шаруашылыгы айна-лымындагы агроландшафттарды калпына келтiру ма;сатында тиiмдi мелйоратйвтiк iс-шараларды усыну. Бiз бйологйялы; рекультйвацйялау жу-мыстарын жYргiзу нэтйжеа бойынша
алдагы уакытта рекультйвацйялау жумыстарын жYргiзудiц iс-шараларын усынамыз.
ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ ЖЭНЕ ЭД1СТЕР1 Зерттеу нысаны - Жамбыл об-лысы Кекжон фосфорйт кен орны. Кекжон кен орныныц жалпы аумагы 277,83 гектарды курайды. ^урга; клйматты, жылды; тYсетiн жауын-шашын мeлшерi 200-250 мм. Аймактыц жылды; орташа ауытку температура-сы - 6,5-10,5°. Таулы жэне солтYстiк аудандарында - 6,5-8°, орталыкта - 910°. Жылдыц жылы кезецдерiндегi ауадагы температура таулы жэне солтYстiк шетк аудандарда орташа 1517° курайды. Орталы;та 18-19°. Кейбiр жылдары ^нделжт температура шeлдi аудандарында 45-47°, ал таулы аудандарында 40-42°.
Кекжон фосфорйтт кен орын-дары тецiз децгешнен 500-700 м бйiктiкте орналаскан. Ол кеп кабатты eнеркэсiп Yйiндiлерiнен жэне бiрнеше iрi карьерлерден турады. Карьерлердщ узындыгы 1,6-2,98 км, енi 360-430 м, бйжтт 90-95 м3 енеркэсш Yйiндi-лерiнен турады. Олардыц бйжтт 50-
70 м. Жалпы аудандары 16-27 гектарды курайды [8, 9]. Далалык-тэжiри-белiк рекультйвацйялау жумыстарын жYргiзу Yшiн 6А Yйiндiсiнен 2 гектар жер тацдап алынды. Жалпы тацдап алынган eнеркэсiп Yйiндiсiнде рекультйвацйялау жумыстары 2 сатыда жYргiзiлдi. Бiрiншi, технйкалык
рекультивациялау сатысында ушндь нiц 6eTKi кабатындагы ipi-кесек тастар -ды т.б. ;алдык;тарды YЙiндiлердiц шетiне Т-330 тракторымен
тазартылып, 2 гектар кeлемiндегi тэжiрибе телiмдерiне eсiмдiктердiц ecyiHe колаИлы жагдаИ жасау ушш арнаИы машиналармен цалыцдыгы 30 см болатын 700 тонна кум-балшыкты топырак тeгш, жасанды топырак-грунттары жасалынды.
Топырактыц коректiк режимш, курылымын жаксарту Yшiн жэне ылгалдылыгын сактау Yшiн инновациялык технология, сапалы биологиялык тыцаиткыш ретiнде биокeмiр енгiзiлдi. Ол атмосферага мыцдаган жылдар боиы кeмiртегшщ шыгуын сактаиды, сонымен катар, бiр уакытта жергiлiктi топырактардыц деградацияга ушырауын тeмендетедi. Биокeмiр - eсiмдiктердiц, агаштардын, калдыктарын тeменгi температурада ауасыз жагдаИда кYИдiрiлген eнiмi, e3 eнiмдерiн eздерiне биологиялык тынаиткыш ретiнде паИдалануга болады [10-12].
Агаш-буталы eсiмдiктер отыргы-зылган эрбiр шункырга есептелген мeлшермен 150 грамм биокeмiр жэне 70 грамм минералды тынаиткыш карбамид енгiзiлдi.
ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1 ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛЦЫЛАУ
Екпе агаштарды егу - топыракты калпына келтiрyдiн тиiмдi тэсiлi. Агаш-буталы eсiмдiктердiн тамыр жYИесi эрозиялык функцияларды болдыр-маудын алдын алып, жакын мандагы YИiндiлерге тукым ауысуга мYмкiндiк тудырады.
ДаИындалган тэжiрибе аланша-сына эр тYп кeшетке 1600 см2 ^лем^деп шункырлар казылып, 750 тYп шeлге тeзiмдi агаш-буталы eсiмдiктердiн кeшеттерi отыргызылды.
Отыргызылган агаш-буталы eсiм-джтердщ катар аралыктарына 2 катардан шeптесiн eсiмдiктер егiлдi.
Отыргызылган жэне еплген фи-томелиоранттар: карагаш, жынгыл, кара сексеуы, жиде, шенгел жэне шeптесiн eсiмдiктерден: кылтыксыз арпабас, су бетеге, таргак шeп, кияк, биiк YИбидаИык, жаИылым YИби-даИыгы, жонышка, эспарцет.
Жиде (Elaeagnus Angustifolia L) -агаш тект eсiмдiк, тез eседi, ен басты ерекшелiгi - жас ^Ишде де тамыр жYИесi теренге таралады. Шeлге тeзiмдi, онтYстiк-батыс аИмактарынын шeлдi даласында да eсе алады. Топыракта кYИ талгамаИтын агаш. ТYИнек бактериялары аркылы азотты жинап, топырактын коректiк режимiн жаксартады.
^ара сексеyiл (Haloxylon Aphyllum (Minkw.) Iljin) - агаш тект eсiмдiк, шeлдi аудандарда eседi. ^атты кургакшылыкка жэне тузданган топырактарга тeзiмдi.
Жынгыл (Tamarix gracilis Willd) -агаш тектi eсiмдiк, тузданган то-пырактарда, ыстыкка беИiмделген, тамыр узындыгы жер асты суларынын денгешне деИiн жетедi.
^арагаш (Ulmus minor Mill) бул агаштьщ сабагы тыгыз, тамыры теренге жаИылады. Тамыр жYИесi -жогаргы бeлiгiнде кeптеген жанама тамырлар таралатындыктан эрозиялык функцияларга карсы eте жаксы кызмет аткарады.
Шенгел (Halimodendron haloden-dron Pall Voss) - аласа eсетiн тiкенек буталы агаш. Енi бiрнеше метрге тарамдалып, жаИылып eседi, бшктт 3 метрге деИiн жетедi, тузданган топыракка тeзiмдi.
^ылтыксыз арпабас (Bromus Inermis Leyss) - ^пжылдык астык тукымдас шeп. Шeлге тeзiмдi. Ауа жаксы eтетiн кумбалшыкты жэне кумдауыт топыракта eседi. Бул шeп табиги шабындык жэне жаИылымдык жерлердi жаксарту Yшiн, сонымен катар беткеИ жерлердщ шымдануы Yшiн егiледi.
Арпабас (Elymus junceus Fisch) -кепжылды; асты; ту;ымдас шеп, шелге тезiмдi, топыра; талгамайды, тузданган жэне Ke6ip топыра;тарда жа;сы еседi.
Yй бйдайы; (Lolium Perenne L) -бос туп^ асты; ту;ымдас шеп. Жайылымды; жэне шабынды; жерлер ушш пайдалы. Онша ;ыш;ылды емес ;умбалшы;ты жэне ;умайт топы-ра;тарда есед^
Су бетеге (Festuca Pratensis Huds) -кеп жылды; асты; ту;ымдас шеп. Эр тYрлi топыра; тйптерiнде жайлым-ды;тар мен шабынды;тарды ;алып-тастыру Yшiн аралас шептесш еамдж-термен кец келемде пайдаланылады.
Тарга; шеп (Dactylisglomerata L) -кеп жылды; асты; ту;ымдас шеп. Шелге едэуiр тезiмдi, ;умбалшы;ты жэне балшы;ты топыра;тарда жа;сы еседi. 8-10 жылга дейiн ешм бередi.
Кйя; (Elymusgiganteus) - асты; ту;ымдасына жататын кеп жылды; тамыр саба;ты шептесiн еамдж Каза;станнын, барлы; жазы; айма;-тарында, ;умды, ;умайт далаларында, сортац жерлершде, шабынды;тарында еседi. Кумды бекiту Yшiн жэне жайылым есiмдiгi ретiнде кейбiр айма;тарда ;олдан есiрiледi.
Жон,ыш;а (Medicago sativa L) -кеп жылды; шептесш еамдж. Тамыр жYЙесi ете ;алыц. Сапалы мал азы;ты; да;ыл ретiнде элемнiц кептеген елдершде есiрiледi.
Эспарцет (Onobrychis Viciifolia Scop) - кеп жылды; шептесш еамдж Тамыр жYЙесi ;оректж элементтердi жа;сы ;абылдайды, эсiресе топы-ра;тан фосфорды жа;сы сiцiредi. Эрозйяга ;арсы жа;сы ;ызмет ат;аратын ;урал.
2014 жылгы кектем жэне кYз мезгШндеп топыра; ылгалдылыгын аны;тау нэтйжелерi 1-кестеде кер-сетiлген мэлiметтер бойынша ;ум-балшы;ты грунттардардыц бйо-кемiр+карбамйд нус;асында 0-10 см ;абатында 6,03 %, 10-20 см ;абатында 6,99 %, ;атар аралы;та 0-10 см ;абатында 4,5 %, 10-20 см ;абатында 7,9 % курайды. Ал ^ мезгiлiнде бйо-кемiр+карбамйд нус;асында 0-10 см топыра; ;абатында 3,2 %, 10-20 см ;абатында 6,4 %, ба;ылау нус;асында 0-10 см топыра; ;абатында 0,78 %, 1020 см ;абатында 1,34 % ;урайды.
Алынган мэлiметтер бойынша ба;ылау нус;асымен салыстырганда, бйокемiр суды жа;сы устап, ылгал-дылы;ты жа;сы са;тайды.
Нус;а Терецдт, см блшем бiрлiгi (%) Д Стандарт-ты ауыт;у
Орташа Мйн Мак Мак-Мйн
Кектем
Биокемiр+карбамид 0-10 6,03 3,2 12,5 9,3 2,47
10-20 6,99 2,98 11,6 8,62 2,13
Катар аралы; 0-10 4,5 0,81 8,2 7,39 1,8
10-20 7,9 2,5 12,6 10,1 2,5
KY3
Биокемiр+карбамид 0-10 3,2 0,4 8,2 7,8 2,5
10-20 6,4 3,0 9,7 6,7 2,1
Ба;ылау що^сы 0-10 0,78 0,4 1,13 0,73 0,24
10-20 1,34 1,0 1,7 0,7 0,25
Кесте 1 - Тэжiрибе алацшасындагы топыра; ылгалдылыгы (N=20)
2-кестеде керсетглген мэлiметтер бойынша кeлемдiк салмак жасанды кумбалшыкты грунттардардыц кектем мезплшде бйокeмiр+карбамйд нуска-сында 0-10 см кабатында 1,34 г/см3, 10-20 см кабатында 1,4 г/см3, катар аральщта 0-10 см кабатында 1,38 г/см3, 10-20 см кабатында 1,45 г/см3. Ею нускада бiрдей мэндi керсетед^ Ал кYз мезгiлiнде бйокeмiр+карбамйд нуска-сында 0-10 см кабатында 1,43 г/см3,
10-20 см кабатында 1,46 г/см3 курайды. Бакылау нускасында 0-10 см кабатында 1,45 г/см3, 10-20 см кабатында 1,46 г/см3 курайды. Кектем мезгШндеп мэлiметтермен салыс-тырганда жаз айларыныныц катты ыстыктыгына байланысты ^з мезгiлiнде кумбалшыкты топырак-грунттардыц 0-10 см кабаттарыныц аз да болса тыгыздалганы байкалады.
Кесте 2 - Тэжiрибе алацшасындагы топырактыц кeлемдiк салмагы (п=20)
Нуска Терецдш ,см блшем бiрлiгi (г/см3) Д Стандарт -ты ауытку
Орташа Мин. Макс. Макс-Мин.
Кектем
Биокeмiр+карбамид 0-10 1,34 1,1 1,6 0,5 0,11
10-20 1,4 1,05 1,65 0,6 0,14
Катар аралык 0-10 1,38 1,19 1,5 0,31 0,09
10-20 1,45 1,31 1,64 0,33 0,095
КYз
Биокeмiр+карбамид 0-10 1,43 1,28 1,59 0,31 0,1
10-20 1,46 1,27 1,66 0,39 0,12
Бакылау нуска 0-10 1,45 1,41 1,51 0,1 0,04
10-20 1,46 1,41 1,52 0,11 0,05
Кумбалшыктыц катты кеуiп кетуi топырак бетiнiц жарылуына жэне жан-жакка карай багытталган сызаттардыц пайда болуымен бiрге, тeсенiштi кабаттыц одан эрi кеуiп кетуiне алып келед^ Сонымен катар, кумбалшыктардыц бетiнiц тыгыздыгы жогары болуы жэне катып калуы тeсенiш кабатыныц бетiнен усак белшектердщ кeшiп кетуш азайтады, сондыктан тесенш кабаты желмен ушып кетпейдi, мундай кубылыстар шeлдi аумактардагы топырактыц кунарлы кабатында жэне жецт кумбалшык теселген жагдайларда жйi байкалады.
Зерттеу тэжiрйбемiздiц керсет-кенiндей, екпе агаштарды егу - топы-ракты калпына келтiрудiц тйiмдi тэсiлi. Жас кешеттердщ тез eсуi, ауыр климаттык жагдайга бейiмделуi Yшiн жэне техногендi бYлiнген ландшафт-тарды игеру Yшiн сапалы тукымдык матариалды жэне коректiк заттарды кажет етедi. Екпе агаштарды отыргызу
немесе шeптесiн eсiмдiктердi егу жайылымдык жерлердi калпына кел-тiрудiц тиiмдi куралы болып табы-лады.
Рекультивациялауда екпе
агаштардыц eсiп-жетiлуi узак мерзiмдi алады, eйткенi, агаштар баяу eседi. Агаштар мынадай бiрнеше функ-цияларды аткарады: топырак бел-шектерiн турактандырады жэне су, жел эрозиясыныц алдын алады. Желдщ екпiнiне бегет жасап, етмдШкт коргайды. Топырактыц кунарлылыгын арттырады, ейткен кептеген агаш-буталы еймджтер-дiц тамыр жYЙесi ауадагы азотты жинап, су-физикалык курамыныц субстраттарын жаксартады.
750 екпелердщ iшiнде 31 агаш-буталар есш шыкты (4,1 %), еамдж-тердщ eсiмi, тYптiлiк байкалады, жапырак такташасы орташа мелшерде, ксеро-морфтык байкалады. Жыцгыл, карагаш, кара сексеуiл жэне жиде вегетациялык
кезецде рекультивациялык жумыстар сирек, бiркелкi емес жэне жеке-жеке
журпзген кезде экстремалдык жагдаИ- топтанып есуде.
ларга тезiмдiрек болды. АлаИда, келесi Еплген фитомелиорант-агаштардан
жылы кеИбiр агаштардын ecin шыгатынын 31 есiмдiк ecin шыкты, олардын iшiнде
аитып кету керек, себебi олардын тамыр кара сексеул - 9, тамарикс - 10, карагаш -
тубшдеп жэне тамыр белМ елмеи, 10, жиде - 2. Ал калганы тынышты; куиде
уакытша тек тыныштык куиде болады. жэне реабилитациялы; кезенде. Шенгел
Шeптесiн eсiмдiктерден жонышка, эспар- eсiмдiгi еспеи, барлыгы курап кеттi
цет, асты; тукымдастар жэне олардын (сурет 2). аралас шeптерi eсiп шыкты. 0скiндер
Сурет 2 - Фитомелиоранттар: а - кара сексеуы; б - жынгыл; с - карагаш; д - жиде
0амджтердщ eсiп, даму кезенде- денгеиде. Тамарикс биiктiгi - 30-105 см,
рше фенологиялык бакылау нэтижеле- карагаш - 70-130 см, кара сексеуы - 6-
рi боиынша агаш-буталы eсiмдiктердiн 85 см (сурет 3). есу жагдаиы канагаттандыраралык
0 -1—-^
□ Тамар!кс ■ Царагаш □ Кара сексeyüi "Жиде
Сурет 3 - Фитомелиоранттардын биометриялык кeрсеткiшi
КОРЫТЫНДЫ 0неркэсштж YЙiндiлердi тепстеп, YЙiндiнiц тасты-;йыршык; тасты 6eTÍHe кумбалшы; тесеу жYргiзiлдi. Кабаттыц цалындыгы - 30 см.
Алынган мэлiмeттeр бойынша ба;ылау нус;асымен салыстырганда, бйокемiр суды жа;сы устап, ылгал-дылы;ты жа;сы са;тайды. Кектем мезгШндеп мэлiмeттeрмeн салыс-тырганда, жаз айларынынын ;атты ыстыцтыгына байланысты KY3 мез-гiлiндe кумбалшы;ты топыра;-грунт-тардын 0-10 см ;абаттарынын аз да болса тыгыздалганы бай;алады.
Ту;ымнын ешмдШп жогары, курга;шылык;к;а жэне тузга тезiмдi аудандастырылган агаш-буталы еам-дiктeр еплдг 750 дана агаш отыргызылды, оларга кYтiм жасалын-ды - суарылды, TYптeрi ;опсытылды жэне фйтомелйоранттардын есш-
дамуына фенологйялы; ба;ылау жYргiзiлдi. Агаштардын тiршiлiккe цабыеттШп ай;ындалды. 750 екпелердщ iшiндe 31 агаш-буталар еciп шы;ты (4,1 %), еciмдiктeрдiн еciмi, TYптiлiк бай;алады, жапыра; та;та-шасы орташа мелшерде, ксероморфты; бай;алады. Жынгыл, царагаш, ;ара ceкceуiл жэне жйде вегетацйялы; кезенде рекультйвацйялы; жумыстар жYргiзгeн кезде экстремалды; жагдай-ларга тезiмдiрeк болды. Алайда, кeлeci жылы кeйбiр агаштардын еciп шыгатынын айтып кету керек, ceбeбi тамыр TYбiндeгi жэне тамыр белiгi олардын елмей, уа;ытша тек ты-нышты; кYЙдe болады. Шептесш еciмдiктeрдeн жоныш;а, эспарцет, асты; ту;ымдастар жэне олардын аралас шептeрi есш шы;ты. 0cкiндeр сйрек, бiркeлкi емес жэне жеке-жеке топтанып есуде.
ПАЙДАЛАНЬ^АН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 A. Bradshaw. Restoration of mined lands using natural processes // Ecological Engineering. - 1997. - № 8. - P. 255-269.
2 F.G. Bell, S.E.T. Bullock, T.F.J. Halbich, and P. Lindsay. Environmental impacts associated with an abandoned mine in the Witbank Coalfield, South Africa // International Journal of Coal Geology. - 2001. - № 45. - P. 195-216.
3 D. Yan, F. Zhao, and O.J. Sun. Assessment of Vegetation Establishment on Tailings Damat an Iron Ore Mining Site of Suburban Beijing, China, 7 Years After Reclamation with Contrasting Site Treatment Methods // Environmental Management. - 2013. - № 52. - P 748-757.
4 M.H. Wong. Ecological restoration of mine degraded soils, with emphasis on metal contaminated soils // Chemosphere. - 2003. - № 50. - P. 775-780.
5 V. Sheoran, A.S. Sheoran, and P. Poonia. Soil Reclamation of Abandoned Mine Land by Revegetation: A Review // International Journal of Soil, Sediment and Water. -2010. - №3(2). - Mode of access to the journal: http://scholarworks.umass.edu/intljssw/vol3/ iss2/13, free.
6 Козыбаева Ф.Е. Оценка почвенно-экологйческйх функцйй в условйях тех-ногенеза // Почвоведенйе й агрохймйя. - 2011. - № 1. - С. 10-17.
7 H. Bing-yuan and K. Li-xun. Mine Land Reclamation and Eco-Reconstruction in Shanxi Province I: Mine Land Reclamation Model, Hindawi Publishing Corporation // The Scientific World Journal. - 2014. - Mode of access to the journal http:// dx.doi.org/10.1155/2014/483 862, free.
8 Мйрзаев Г.Г., Иванов Б.А., Щербаков В.М., Проскуряков Н.М. Экологйя горного пройзводства. - М.: Недра, 1991. - 320 с.
9 Горно-технйческая характерйстйка предпрйятйя Кокджон // Матерйалы Казфосфата. - 2008. С. 17-21.
10 Bruun, S., El-Zahery, T. andJensen, L. Carbon sequestration with biochar— stability and effect on decomposition of soil organic matter // IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - 2010. - № 6. - P. 24.
11 Gaunt, L.J. and Lehmann, J. Energy Balance and Emissions Associated with Biochar Sequestration and Pyrolysis Bioenergy Production // Environmental Science and Technology. - № 42. - P. 4152-4158.
12 McHenry, M. Agricultural bio-char production, renewable energy generation and farm carbon sequestration in Western Australia: Certainty, uncertainty and risk // Agriculture, Ecosystems and Environment. - 2009. - № 129. - P. 1-7.
РЕЗЮМЕ Токтар М.
ВОССТАНОВЛЕНИЕ БИОЛОГИЧЕСКИХ ФУНКЦИИ В ПРОЦЕССЕ РЕКУЛЬТИВАЦИИ НА ОТВАЛЕ ФОСФОРИТОВОГО МЕСТОРОЖДЕНИЯ КОКДЖОН Казахский научно-исследовательский институт почвоведения и агрохимии им. У.У. Успанова, 050060, пр. аль-Фараби 75 В, Алматы, Казахстан, e-mail: murat-toktar@mail.ru На промышленном отвале проводилась планировка и послойная засыпка камени-сто-щебнистои поверхности отвала суглинистой породой. Мощность слоя - 30 см. Произвели посадку из раионированных видов древесно-кустарниковых пород, засухо и соле-устоичивых, обладающих высокои семеннои продуктивностью. Было высажено 750 экземпляров, проводился уход за культурами - полив, рыхление и фенологические наблюдения за ростом и развитием фитомелиорантов. Была определена приживаемость культур. Изучались водно-физические, химические и агрохимические своиства насыпных суглинистых пород в пределах опытного участка. На отвалах проводились исследования процессов почвообразования в условиях техногенеза.
Ключевые слова: почва, техническая рекультивация, планировка, насыпнои грунт, суглинистая порода, минерализация, отвал, горная порода.
SUMMARY Toktar M.
RECOVERY BIOLOGICAL FUNCTIONS IN RECLAMATION PROCESS ON THE BLADE PHOSPHORITE DEPOSITS KOKDZHON Kazakh Research Institute of Soil Science and Agrochemistry after U.U. Uspanov, 050060, ave. al-Farabi 75 B, Almaty, Kazakhstan, e-mail: murat-toktar@mail.ru In industrial dump it was conducted the planning and layered filling of stony -loamy detritus surface of dump with loamy rock. Layer thickness of 30 cm. Landed from zoned species of trees - shrubs, drought and salt tolerant with high seed production. 750 tree species were planted, conducted care cultures - watering, hoeing and phonological observations for the growth and development of phytomeliorants. Survival was determined cultures. Studied water-physical, chemical and agrochemical properties of bulk clay rocks within the pilot area. On sailings conducted research on the processes of soil formation in technogenesis.
Keywords: soil, technical reclamation, planning, bulk soil, loam rock mineralization, dump, rock.
