CC BY
45Россия. - Москва. - Режим доступа -https://openrussia.org/ post/view/2741(дата обращения: 11.05.2016)
13. Итоги 2015 Россия на рынке капиаталов [Электронный ресурс] //http://www.interfax.ru/business/487569(дата
обращения: 11.05.2016)
14.Экспорт России [Электронный ресурс] http://info. tatcenter.ru/(^aTa обращения: 11.05.2016)
УИЫМНЬЩ ТЭАЕМ КАБ1АЕТТ1А1ПНЕ М1НДЕТТЕМЕЛЕР ЭСЕР1Н ТАЛДАУ
Алия Нургалиева,
Экономика Шлымыныц кандидаты, доцент, НАРХОЗ yHueepcumemi
Алида Канабекова, aFa о^ытушы, НАРХОЗ yHueepcumemi Жанар Казбекова, «aFa о^ытушы, НАРХОЗ yHueepcumemi Анар Шаримхан aFa о^ытушы, НАРХОЗ yHueepcumemi Сымбат Орашева
«Бухгaлmepлiк ecen жэт aydum» мaмaндыFыныH 4 -курс cmydeHmi
НАРХОЗ yHueepcumemi
ANALYSIS OF THE IMPACT ON THE SOLVENCY LIABILITY COMPANY
Aliya Nurgaliyeva, Candidate of Economic Sciences, associate professor, University NARXOZ
Alida Kanabekova, Senior teacher, University NARXOZ
Zhanar Kazbekova, Senior teacher, University NARXOZ
Anarbek Sharimkhan, Senior teacher, University NARXOZ
Symbat Orasheva, 4 year student specialty «Accounting and Audit»,
АНДАТПА
КомпaнuяныHl КАржылыК, жaFдaйын maлдay Klaзipгi 6rnrncmiH aжыpaмac бвлт болып ma6brnadbi. Бул rnede MaH,bi3dbi ^eeH, ол жоcпapлaнFaн шыFындapды ЖYзeгe arnpyFa Klaжemmi квлeмдe жзж мepзiмдe av^a KlapaжammapыныHl жумcay-дa компaнuяныH 3epmey мeн бaFaлay Yfl6memiH жэж оcылaйшa езшг'Н мiндemmeмeлepiн бойыншa жayaп 6epy Kp,6memiH aныHmayFa мумкшдт 6epemiH mвлeм Klaбiлemmiлiкmi maлдay caнaлaды.
ABSTRACT
Analysis of the financial condition of the company is an integral part of modern business. An important step is the analysis of solvency, which allows to study and evaluate the company's ability to generate cash in the amount and within the time required for implementation of the planned expenditure and thereby determine the company's ability to meet its obligations.
Тушн cвздep: maлдay, mвлeм Klaбiлemmiлiк, вmiмдiлiк, мiндemmeмeлep, мeншiкmi Klapaжammap, mapmылFaн Kflpa-жammap, кpeдumоpлыKl бepeшeк
Key words: analysis, solvency, liquidity, liabilities, equity, borrowed funds, accounts payable
¥йымньщ телем Кабшеттшт оньщ К,аржылыК, тураКтылыРыныЦ сырткы белгШ болып табылады жэне айналым активтершЩ узак мерзiмдi кездердi Камтамасыз ету дэрежеамен сипатталады. Крыска мерзiмдi активтер уйымныц мшдеттемелершЩ етелуш Камтамасыз етедь Теория жYзiнде, егер уйымныц к,ыск,а мерзiмдi активтершЩ сомасы к,ыск,а мерзiмдi мшдеттемелершЩ сомасынан кеп болса, онда ол Карыздарды етеуге дайын деп есептеуге бо-лады.
Телем КабшеттШкке сипаттама бере отырып, Селезнева Н.Н. жэне Ионова А.Ф. оРан уйымныц езшЩ телемдж мшдеттемелерш Колма-Кол акша ресурстарымен уакытылы етелу мYмкiндiгiмен аныкталады деп керсеткен. Телем Ка-бiлеттiлiктi талдау КаржылыК Кызметтi баРалау мен болжау максатымен тек уйым Yшiн Рана емес, сондай-аК оныц сы-ртКы эрiптестерiне жэне элеуеттi инвесторларына да Кажет [1, б.332].
Турманидзе Г.У телем КабшеттШкт сипаттау кезiнде банктеп есеп айырысу шотындаРы, кассадаРы акша Кара-жаттардыц болуы, шыРындар, мерзiмi етiп кеткен деби-торлыК пен кредиторлыК берешек, уаКытыл етелмеген не-сиелер мен Карыздар сиякты керсеткiштерге назар аудару
кажет деп есептейдi [2, б.268].
Ал отандык Ралым К.Ш. Дюсембаев телем кабшеттШ-гiне уйымныц езшЩ барлык мiндеттемелерi бойынша ез уакытысында телемдер жасау дайындыРын жаткызады [3, б.109].
Савицкая Г.В. телем кабшеттШктЩ екi тYрiн -аРымдаРы жэне перспектива деп ажыратып керсетiп отыр. АРымдаРы (техникалык) телем кабшеттШк шурыл етелуцi талап ететiн кредиторлык берешек бойынша есептесу Yшiн акша каражаттар мен олардыц эквивалент-тершЩ жеткШкт келемдi болуын бiлдiредi. Перспективтi телем кабшеттШк болжамдык кезец iшiнде мшдеттеме-лер мен телем каражаттарыныц келiсiмдiлiгiмен камтамасыз етiледi. Ал ол ез кезепнде кыска мерзiмдi активтердЩ курамы, келемi мен етiмдiлiк дэрежесше, сондай-ак етелу-ге тиiстi кыска мерзiмдi мшдеттемелердЩ келемi, курамы мен жылдамдыРына байланысты [4, б.454].
Незамайкин В.Н. ез ецбегшде уйым, эдетте телем кабшеттШкп тиiстi децгейде устап туру Yшiн есеп айырысу шотында акша каражаттар корын сактауРа мэжбYр. Керiсiншi жаРдайда, уакытылы есеп айырысу Yшiн кыска мерзiмдi несие тартуРа мэжбYр болады. Ол бiр жаРынан,
карыз каражаттарына кызмет керсетуге берiлетiн сома-сына улРайтуРа экеле отырып, рентабельдiлiк керсет-кштердЩ темедеуше экеп соктырады. Екiншi жаРынан барлык етiмдiлiк керсеткiштер белгiшiн арттыра отырып, уйымныц каржылык жаРдайын нашарлатады деп атап ет-кен [5, 231с.].
Телем кабшеттШк м1ндеттемелер мен телем кара-жаттарын салыстырумен аныкталады. Телем каражаты-на акшалай каражаттар, кыска мерз1мд1 каржы салымдар, дайын ешмнЩ тауарлык бел1г1, сонымен б1рге жецш мо-билизацияланатын дебиторлык берешек жатады. ¥йым-ныц болашактаРы телем кабшеттштн аныктау Yшiн уйым активiндегi ак,ша каражатына айналдыра алатын жылдам-
дык, жэне дайындыкты сипаттайтын етамдШктЩ стати-стикалык керсеткiштерi кецшен пайдаланылады. Телем к,абшеттШкп аныктауда негiзгi 3 керсетюш белгiлi: абсо-люттi етiмдiлiк коэффициента, аралык, етеу коэффициентi, аРымдаРы етамдШк коэффициентi.
Абсолюттi етiмдiлiк коэффициентi ак,ша каражаттары мен тез еткiзiлетiн баРалы каРаздардыЦ кыска мерзiмдi мiндеттемелерге катынасы ретiнде есептеледi. Бул коэффициент баланс жасалРан мерзiмiнде немесе жак,ын мез-гiлде кыска мерзiмдi мшдеттемелердЩ кандай белiгi жабы-латындыРын керсетедi [6, б.195].
Осы коэффициенттi есептеу Yшiн темендегi баланс мэлiметтерiн пайдаланамыз (кесте 1).
К
абс.ет
ак;ша каражаттары + багалы цагаздар к;ыск;а мерз!мд1 мшдеттемелер
(1)
Кесте 1
«САТ - Сентрал Азия Трейдинг» ЖШС-нЩ бухгалтерлiк балансы тецге
Активтер 2015 жыл 2014 жыл
1. КысКа мерзiмдi активтер
АКша Каражаттары 1 058 600 938 3 379 134 595
КысКа мерзiмдi КаржылыК инвестициялар - -
КысКа мерзiмдi дебиторлыК Карыз 12 287 247 566 21 922 853 450
Корлар 26 203 640 268 23 400 280 405
АРымдаРы салыКтыК активтер 8 813 463 721 4 478 916 029
Сатура арналРан узаК мерзiмдi активтер - -
БасКа да КысКа мерзiмдi активтер 11 010 458 099 7 834 785 532
БарлыРы КысКа мерзiмдi активтер 59 373 410 592 61 015 970 010
II. ¥заК мерзiмдi активтер
¥заК мерзiмдi КаржылыК инвестициялар - -
¥заК мерзiмдi дебиторлыК Карыз - -
Yлестiк Катысу эдiсiмен ескершген инвести-циялар - -
ИнвестициялыК жылжымайтын мYлiк - -
Непзп Куралдар 755 248 668 790 432 418
БиологиялыК активтер - -
Барлау жэне баРалау активтерi - -
МатериалдыК емес активтер 22 144 481 12 764 652
Кешнге КалдырылРан салыКтыК активтер 27 443 000 27 443 000
БасКа да узаК мерзiмдi активтер - -
БарлыРы узаК мерзiмдi активтер 804 836 149 830 640 070
Баланс 60 178 246 741 61 846 610 080
Зерттелш отырРан уйымда 2014-2015 жж. абсолюта епмдШк коэффициенттер мэндерi тeмендегiдей:
Бул коэффициента^ оцтайлы мэнi 0,2-0,25 тец болуы Кажет едi, алайда керш турРанымыздай Yш жылда да те-ориялыК мэннен элдеКайда темен. БолашаК перспекти-вада уйымныц телем Кабшет кYмэн тудырады жэне бас-шылыККа уйымныц есептiк саясатын Кайта Карау Кажет. Абсолюттi етiмдiлiк керсеткiшiн темендегвдей жол-
дармен арттыруРа болады:
а) Къска мерзiмдi кредиторлык берешектi азайту, оныц iшiнде каржыландыру кездершЩ есебшен узак мерзiмдi карыз пайдасына езгеруь
б) ©тiмдiлiгi темен активтер Yлесiн (корлар), нерур-лым етiмдi активтерге айналдыру (дебиторлык берешек, каржылык салымдар мен акша каражаттары). Мысалы, пайдаланылмай бос жаткан немесе артык объектшерд^
Корларды ^ке асыру.
2. АралыК етеу коэффициентi уйымныц дебиторлар-мен ез уаКытында есеп жYргiзу жаРдайында болжамданРан телемдiк мYмкiндiгiн керсетедь КысКа мерзiмдi мшдетте-
мелердЩ Кандай белiгi тек аКша Каражаты есебшен емес, еткiзiлген енiмдер, орындалРан жумыстар немесе кер-сетiлген Кызметтер бойынша тYсiмдер есебiнен етелетiнiн сипаттайды.
К
ара.ет
ак;ша к;аражаттар + к;ыск;а мерз1мд1 дебиторлык; берешек к;ыск;а мерз1мд1 мшдеттемелер
(2)
«САТ - Сентрал Азия Трейдинг» ЖШС-нЩ 2014-2015 жж. аралык, етеу коэффициенттер мэндер1 келесщей:
3379134 + 21 922853 K2J}t =-ттгттт^^-= 0,39
■-ара.ет
I/-2015 _ •^ара.ет
63 495 790 1 058 600+ 12 287 247
75 459 724
= 0,17
Керсетюштер нэтижеа 2 жылдаРы компанияныц аралык етеу коэффициенттершЩ накты мэнi теориялык мэн-нен темен екендiгiн керсеттi. Сонымен катар, уйымда телем кабiлетсiздiк пайда болу кауш бар. Акша каражат-тары мен кыска мерзiмдi дебиторлык берешек сомала-
ры кыска мерзiмдi мiндеттемелердi жабуРа жеткiлiксiз жэне2014 жылы 39%, 2015 жылы 17% Рана курап тур. Уйымда шиюзат, материал, жинак белшектер, дайын ешмнЩ шектен тыс корлары барлыРына байланысты, аралык етiмдiлiк коэффициентшЩ теменгi мэш жалпы етiмдiлiк коэффициентшЩ жоРарРы мэнше сай келуi керек. Бул шырындардыц негiзделмеуi акырында акша каражатыныц жетаспеуше экеледi.
3. АРымдаРы етiмдiлiк коэффициента уйымныц шару-ашылык кызметiн жYргiзу жэне кыска мерзiмдi мшдетте-мелердi уакытылы жабу Yшiн айналым каражаттарымен жалпы камтамасыз етiлуiн сипаттайды жэне келесщей есептеледi:.
Уйымда аРымдаРы етамдШк коэффициенттерiн есеп-теу кезшде твмендегщей мэндер анык,талды:
3 379 134 к?,01! = = 0,05
абс.вт 63 4g5 7до
1 058 600
¥/■¿015 _ _
абс.ет - 75 45д у24
= 0,014
Есептеулер нэтижеа кыска мерзiмдi активтер кыска мерзiмдi мiндеттемелердi жаппайтындыРын, ол ез кезе-гiнде, уйымныц телем кабiлетсiздiгiн керсетта. АРымдаРы етiмдiлiк коэффициентшЩ теориялык мэш - 2-ден кем емес, яРни кыска мерзiмдi активтерi кыска мерзiмдi мш-деттемелерден 2 есе артык болуы тиiс, бiрак накты шыРа-рылРан мэн теориялык мэннен элд^айда кем. АРымдаРы етiмдiлiк коэффициентiне уйым кызметшЩ салалык жэне баска да ерекшелiктерi эсер етедi. Бiрак бул коэффициент мэншЩ 2-ден темен болуы тiптi 1-ден кем болуы уйым Yшiн терiс эсерiн тигiзедi.
АРымдаРы етамдШк коэффициентшЩ мэнiн жоРарла-тудыц екi тэсiлi бар:
а) Пассив белiмiндегi кыска мерзiмдi мшдеттемелердЩ Yлесiн азайту кажет. Бул кыска мерзiмдi мшдеттемелердЩ бiр белiгiн узак мерзiмдiгi ауыстыру дегендi бiлдiредi (яРни, кыска мерзiмдi несиелер мен карыздардыц орнына узак мерзiмдi тарту).
б) Узак мерзiмдi активтердЩ Yлесiн азайту есебшен
етiмдi активтерiн Yлесiн кебейту.
Сонымен катар, активтердЩ айналымдылыРын же-делдету аркылы телем кабiлеттiлiктi арттыруРа болады. АйналымдаРы активтердЩ жеделдiгi ендiрiстiк циклге тэуелдь ©ндiрiстiк циклды кыскарту - етамдШп темен активтердЩ (корлар) етамдШп жоРары активтерге (дебиторлык берешек, акшалай каражат) тез айналуРа мYмкiндiк бередi. Бул уйымныц езшЩ мшдеттемлерш етеу кабiлетiн жоРарылатады.
Айналымдылыкты арттыру тек кана ендiрiстiк процес-ста Рана жеделдетiп кана коймайды, сонымен катар сатып алушылардыц телем тэртабш катацдатады жэне дебиторлык берешекта ендiрiп алу мерзiмi кыскарады.Осы непзп Yш коэффициент телем кабiлеттiлiктi баРалауРа арналРан керсеткiштер жэне олар талдау акпараттарын пайдала-натын эр тYрлi сырткы пайдаланушылардыц мYдделерiне сай мэлiметтердi керсетедi. Шикiзат, материалдармен жаб-дыктаушылар Yшiн абсолюттi етiмдiлiк коэффициента,-банктер Yшiн аралык етеу коэффициентi, сатып алушы-лар жэне акция мен облигацияларды устаушылар Yшiн аРымдаРы етамдШк коэффициента мацызды. 8рi карай етамдШк коэффициентершЩ накты мэндерiн теориялык мэндермен салыстырып етемiз (кесте 2).
Жалпы алРанда етiмдiлiк коэффициенттершЩ шамала-ры талап етiлген шектеуге жауап бергешмен, жыл соцында олардыц мэндерi азайып отыр. Сондыктан алдаРы уакыт-та бул кубылыстыц кайталанбас Yшiн, оныц себептерiн аныктаРан жен.
Кесте 2
©пмдШк керсетюштерш есептеу
Керсетюш 2014 жыл 2015 жыл Есептелген мэннЩ усынылРан мэннен ауыткуы
2014 жыл 2015 жыл
Абсолюта етамдШк коэффициент 0,05 0,014 0,05<0,2-0,5 0,014<0,2-,05
Аралык етеу коэффициент 0,39 0,17 0,39<0,7-0,8 0,17<0,7-0,8
АРымдаРы епмдШк коэффициент 0,96 0,79 0,96<2 0,79<2
Талдау Корытындысы бойынша уйымныц КаржылыК жаРдайын жаксарту максатында темендегiдей усыныстар-ды усынуРа болады:
КысКа мерзiмде телем Кабiлеттiлiктi жоРарлату Yшiн, етамдШп жоРары активтер Катарын толыктыру Кажет. Олардыц келемiн акша Каражаттары, кыска мерзiмдi КаржылыК салымдар есебшен улРайтуРа болады. Алайда олардыц пайда болу кезi тары да табыстарды Кайта инве-стициялау, несие жэне Карыз Каражат болып табылады болады;
- епмдшт темен активтер YлесшЩ темендеуi есебiнен iскерлiк белсендШкт арттыру, оларды тиiмдi пайдалану, тауар айналымын улРайту;
активтер дЩ курылымы мен жэне оныц пайда болу кездерш езгерту. ¥йым Корларын Калыптастыру Yшiн узак мерзiмдi Карыз кездерiн тарту.
есептеулер нэтижесшде абсолюттi етiмдiлiк коэф-фициентшЩ мэнi 0,014 болРанын жэне теориялык мэннен темен екенiн атап еткен жен.Сол себептi КаржылыК ре-сурстарды Калыптастыру саясатын езгерту Кажет.
КарастырылРан уйым бойынша ец мацыздысы кыска мерзiмдi мiндеттемелердi узак мерзiмдi мiндеттемелерге Кайта курылымдау Кажет. Мысалы, курылымдау кезiнде банктiк несие бойынша пайыздык мелшерлеме езгередi. Бiрак осы шара нэтижесшде уйым езшЩ телем Кабшет-тiлiгiн артуына Кол жетюзедь Мiндеттемелердi Кайта Курылымдау Косымша акша Каражаттарды талап етедi, ол акша Каражаттарды Косымша облигациялар шыРара оты-
рып алуРа болады.
Телем КабшеттШкп жорарлатудыц тары бiр мацызды ^-шараларыныц бiрi активтердi курылымдау немесе бiр белiгiн сату. Бiр жаРынан активтердi сату мiндеттемелердi етеуге септiгiн типзсе. Екiншi жаРынан, активтердi сату тшмаз, себебi бiз бiлетiндей активтердЩ келемi Канша-лыкты кеп болса, уйымныц табыс табу Кaбiлетi сонша-лыКты кеп болады.
Корытындылай келе уйымныц КаржылыК жаРдайын жаксарту Yшiн жоРарыда келтiрiлген шараларды жYзеге асыру керектiгiн айтуРа болады.
КолданылРан эдебиеттер тiзiмi
1 Селезнева Н.Н., Ионова А.Ф. Финансовый анализ. Управление финансами: Учебное пособие для вузов. - 2-е изд., перераб. и доп. - М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2006. - 639с.
2 Турманидзе Г.У «Анализ и диагностика финансового хозяйственной деятельности предприятия», Учебник. Алматы: LEM, 2011. - 479с.
3 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. Алматы: Экономика, 2009.- 366 б.
4 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятий АПК: Учебник. - 8-е изд., испр. - М.: ИНФРА-М, 2011. - 654с.
5 Незамайкин В.Н. Финансы организаций. Учебное пособие.3-е издание.М.:Эксмо, 2007. - 528с.
6 Андыбаева Г.Т., Канабекова А.К., Абитова А.К, «ЭкономикалыК талдау» - Алматы, 2014.- 254 б.
