CC BY
16ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ
Biletaliyeva N.B.
Master of 1 course of specialty "Accounting and audit"
University NARXOZ Nurgaliyeva A.M. Candidate of economic sciences, PhD University NARXOZ
Билеталиева Назым Бейсенэлщызы
«Есеп жэне аудит» мамандыгыныц 1-курс магистранты
НАРХОЗ Университетi Нургалиева Алия Мияжденовна
Экономика зылымыньщ кандидаты, PhD докторы
НАРХОЗ Университетi
THE IMPORTANCE OF FINANCIAL REPORTING IN ASSESSING FINANCIAL SUSTAINABILITY ¥ЙЫМНЬЩ ЦАРЖЫЛЬЩ Т¥РЛ;ТЫЛЫГЫН ТАЛДАУДАГЫ ЦАРЖЫЛЬЩ
ЕСЕПТШ1КТЩ МАЦЫЗЫ
Summary: The financial stability of the organization is the condition of financial resources that reflects the development of the entity by the allocation and use of cash on the basis of successful growth, maintaining its solvency and creditworthiness at an acceptable level. Professional management of financial resources requires a thorough analysis of the financial and economic condition of the entity using the financial statements. In this regard, financial statements play a major role in assessing the organization's financial stability. The purpose of the Financial Statements is to provide its users with reliable, meaningful and useful information about the financial position of a legal entity.
The essence of financial reporting is disclosed and its significance in the entity's financial stability analysis is considered.
Key words: financial reporting, analysis, financial stability, financial stability ratios, financial position
Аннотация: ¥йымньщ каржылык т^рактылыны б^л тэуекелдердщ мумшн болатын децгешнде телем кабшеттшп мен несие кабшеттшпн сактай отырып, табысты ecipy негiзiнде каржыны тарату мен пайда-лану аркылы кэсшорынныц дамуын керсететш каржы ресурстарыныц жагдайы болып табылады. Каржы ресурстарын кэаби баскару каржылык есептiлiк мэлiметгерiн пайдалана отырып кэсiпорыннын каржылык - экономикалык жагдайына терен талдау жYргiзyдi талап етедг Осыган байланысты каржылык есептшк ^йымныц каржылык т^рактылыгын талдауда улкен роль аткарады. Каржылык есеп берудщ максаты ез пайдаланушыларына занды т^лганыц каржылык жагдайы туралы сенiмдi, мэндi жэне пайдалы акпараттарды беру болып табылады.
Каржылык есептiлiктiн мэнi ашылып, онын ^йым каржылык т^рактылынын талдаудагы манызы караст^1рылган.
tyüíh свздер: царжылыц есептшк, талдау, царжылъщ турацтылыц, царжылыц турацтылыцтыц коэффициенттерг, царжылыц жагдай
Каржылык есептшк кэсшорынныц мYлiктiк жагдайын, каржылык т^рактылыгын жэне тeлемкабiлеттiлiгiн, сонымен катар, кептеген шешiмдердi (мысалы, несиенi беру немесе ^зартудыц орындылыны, iскерлiк байланыстардын сенiмдiлiгi) негiздеyге кажет баска да нэтижелердi багалауга мYмкiндiк бередi. Каржылык т^рактылык iшкi жэне сырткы пайдаланушылардын кажеттiлiктерiн канагаттанд^1руы керек.
Е.Г.Жулинанын пiкiрi бойынша, каржылык есептiлiк кэсiпорыннын ммулжпк, каржылык жагдайы жэне онын шаруашылык кызмет нэтижелерi туралы бiрынFай деректер жYЙесi болып табылады. Каржылык есептшкп талдаудын максаты - кэсiпорыннын каржылык жаFдайы мен кызметшщ каржылык нэтижелершщ объективтi жэне неF¥рлым дэл кершюш беретiн негiзгi
параметрлерiн алу [1].
«Бухгалтерлж есеп пен каржылык есептшк туралы» 2007 жылFы 28 акпандаFы № 234-III Казакстан Республикасыныц Зацы (2018.24.05. берiлген eзгерiстер мен толыктырулармен) [2], 1-ХКЕС «Каржы есептшпн ^сыну» [3] жэне баска да КР Каржы министрлiгiмен бекiтiлген актшер.
«Бyхгалгерлiк есеп пен каржылык есептшк туралы» Казакстан Республикасынын Занынын 5-бабында каржылык есептiлiктiн бyхгалгерлiк есебш жYргiзyдiн принциптерiнiн тiзбесi тYзетiлген. Заша сэйкес, респyбликадаFы каржылык есептiлiктiн есебш журпзу жэне оны к¥растырудыц принциптерi есептеу жэне Yздiксiздiк болып табылады. Берiлген Занда, б^дан баска, каржылык есептшктщ сапалык сипаттамалары - тYсiнiктшк, орындылык,
сешмдшк жэне салыстырмалыльщ екеш кврсетiлген.
Каржылык есептiлiкте ^йымныц каржылык жагдайы туралы барлык аппарат накты кврсетiлген, атап айтканда, ^йымныц каржылык ресурстарын бвлу жэне колдану, меншiтiк жэне карыз капиталыныц болуы мен козгалысы, дебиторлык жэне кредиторлык берешектердiн, сонымен катар, непзп жэне айналым к¥ралдарыныц жагдайы туралы жэне т.б. Барлык каржылык акпараттарды вндеу диагностикалауды жэне талдауды, сондай-ак мониторинг жYргiзудi квздейдi. Талдаудыц квмегiмен ^йымныц каржылык жагдайыныц взгеруше тiкелей эсер ететiн негiзгi себептердi аныктауга жэне каржылык ресурстарды колдануды арттыру бойынша ^сыныстарды уакытылы эзiрлеуге болады.
Сондай-ак, каржылык есептiлiк келесшер Yшiн пайдалы акпаратты камтиды:
- несиелер беру бойынша жэне инвестициялык шешiмдер кабылдау;
- ^йымнын болашак акша агымдарын багалау;
- ^йымныц взiне жYктелген ресурстарымен байланысты корлары мен мiндеттемелерiн багалау;
- баскару органдарынын ж^мысын багалау.
Бухгалтерлiк баланстагы (каржылык жагдай
туралы есеп) акпарат ^йымныц каржылык жагдайын аныктау Yшiн пайдалы. Пайда мен залал туралы есептеп акпарат ^йым кызметiнiн нэтижелершщ кврсеткiштерiн взгерту Yшiн пайдалы. Акша каражаттарыныц козгалысы туралы есептегi акпарат ^йымныц акша ресурстарын угымды пайдалану мYмкiндiгiн багалауда пайдалы.
Каржылык есептер взара байланысты, себебi олар ^йымныц шаруашылык кызметiнiн бiрдей органдарыныц эртYрлi активтерiн кврсетедi. Эрбiр есеп тYрлi акпаратты ^сынады, бiр максатка кызмет етпейдi жэне белгiлi бiр пайдаланушы кажеттiлiктерiне кажетп барлык акпаратты ^сынбайды. Осылайша, кiрiстер мен шыгыстар туралы есеп бухгалтерлш баланспен жэне акша каражаттарыныц козгалысы туралы есеппен бiрге пайдаланылмаса, кызметтiц толык емес квршюш бередi.
Теракты каржылык т^рактылык - тиiмдi бизнес жYргiзудiц басты шарты. Бизнестi сэттi жYргiзу ^йымныц теракты каржылык жагдайымен, атап айтканда, оныц каржылык т^рактылыгымен тыгыз байланысты. Ол ресурстарды тиiмдi пайдаланумен, акша каражаттарымен
маневрлеумен, каржылык жэне операциондык циклдарды оцтайландырумен, ^йым Yшiн теракты пайда табу мен оныц к¥нын арттырумен сипатталады.
Каржылык т^рактылык ^йымнын каржылык жагдайынын Heri3ri сипаттамаларыньщ 6ipi болып саналады. Ол компаниянын узак мерзiмдi т^рактылыгын, каржы K63AepiMeH камтамасыз етiлуiн, онын телем кабшеттшп мен несие кабiлетгiлiгiн бiлдiредi. Ягни, ол сырткы каржылык т^рактылыкпен (карыздарды етеу кабiлетгiлiгi) катар, iшкi каржылык т^рактылыкты (активтердiн каржыландыру кездерiмен камтамасыз еплу^ да камтиды.
Осы сипаттамаларды (керсеткiштердi) баскару ен манызды мшдет болып табылады, сондыктан, каржылык т^рактылыкты аныктау, талдау, болжау жэне оны колдау мен жаксарту бойынша багдарламалар эзiрлеу - кез келген ^йым Yшiн езектi такырып.
"Каржылык т^рактылык - б^л каржылык талдаудын максатты сипаты, ал максатты белгiлеу мYмкiндiгiн, оны ныгайтудын к¥ралдары мен тэсiлдерi iздестiру терен экономикалык магынаны бiлдiредi жэне оны жYргiзу мен ^стау сипатын аныкайды", - дейдi Л.Т. Гиляровская [4].
A.В. Грачевтын ойынша, кэсiпорынынын каржылык т^рактылыгы ретiнде меншжп жэне карыз каржылык ресурстары арасындагы каржылык тепе-тендiк жагдайын сактай отырып, кэсшорыннын уакытылы телем кабiлеттiлiгiн тYсiну кажет [5].
Л.В.Донцова мен H.A. Никифорова, "Каржылык т^рактылык - б^л пайдаланылатын каржы каражаттарынын жалпы келемiндегi меншiктi капиталдын жогары Yлесiмен камтамасыз етшетш, кэсiпорыннын каржылык жагдайынын т^рактылыгы", - деп есептейдi [6].
B.В. Ковалев каржылык т^рактылык ретiнде кэсшорыннын каржыландыру кездерiнiн максатты к^рылымын сактау кабiлетiн тYсiнедi [7].
Каржылык есептшктщ к¥рамындагы акпараттын мэнi 1-кестеде керсетiлген.
Меншiктi капиталдын есуi, телемкабшеттшк, активтер мен капитал к¥рылымындагы каржылык тепк, сондай-ак, манызды керсеткiштердiн каркынын аныктау, кэсшорыннын каржылык т^рактылыгына шешушi эсер ететiн объективтi факторлар болып саналады.
Осы керсетшштердщ арасындагы пропорцияларды б^зу кэсiпорыннын каржылык-экономикалык жагдайынын нашарлауына жэне онын экономикалык дамуынын баяулауына алып келед^ ал осындай жагдайды болдырмау Yшiн кэсшорыннын накты уакыт тэртiбiнде каржылык т^рактылыгын Yнемi жэне максатты тYPде баскару кажет.
UB 52 Wschodnioeuropejskie Czasopismo Naukowe (East European Scientific Journal) #6(34), 2018 ЗИЛ
^аржылык есептШктщ 1-кесте íрамындаFы акиараттыц мэш
Есептiлiктiц деректерi Пайдалылыгы
Экономикалык ресурстар (активтер к¥рылымы) Кэсшорынныц болашакта пайда жэне акша каражаттарын алу мYмкiндiгiн багалау
Каржылык к¥рылымы (уйымныц меншшп капиталы мен карыздарыныц катынасы) Болашакта карыз каражаттарына кажетгiлiктерiн багалау жэне болашак пайдалары мен акша каражаттарын мYДделi тараптар арасында белу; сырткы инвестицияларды тартудагы ^йымныц элеуетгi икемдшпн багалау
втiмдiлiк жэне телем кабшеттшк коэффициенттерi ¥йымныц кыска мерзiмдi жэне :рак мерзiмдi мiндеттемелерiн орындау кабшетш багалау
Рентабельдiлiк жэне iскерлiк белсендшк коэффициентгерi Кэсшорынныц ресурстарын пайдалану тшмдшпн багалау
Каржылык жагдайдагы взгерiстер Операциялык, инвестициялык жэне каржылык кызметтщ нэтижесiнде алынган ^йымныц акша агындарын багалау; ^йымныц болашакта акша каражаттарына кажеттшпн болжау
Ескерту - зертгелген эдебиетгер негiзiнде к¥растырылган
Кыска мерзiмдi перспективада каржы т^рактылыгын багалау да мацызды болып табылады, б^л ^йымныц втiмдiлiгi мен телем кабшеттшпнщ дэрежесiн аныктаумен
байланысты. ¥йымнын вгтмдшп мiндеттемелердi активтермен етеу дэрежесi репнде аныкталады, б^л активтердiн акшага айналу мерзiмi мiндеттемелердi етеу мерзiмiне сэйкес келедi. втiмдiлiктi талдау втiмдiлiк дэрежеа бойынша топтастырылган активтер бойынша каражаттарды, етеу мерзiмi бойынша топтастырылган жэне мерзiмi есу тэртiбiмен орналаскан пассивтер бойынша мiндетгемелердi салыстыру болып саналады.
Кэсшорынныц каржылык т^рактылыгын талдау ^йымныц каржысын б^рын калай баскарганын багалауга myme^^ бередi. Жеткiлiксiз т^рактылык ^йымда елеулi проблемалар бар екенiн сипаттайды, жагдайды жаксарту бойынша iс-шаралар жасамаса, олар ^йымды банкроттыкка экелуi мумшн. Шамадан тыс т^рактылык ^йымныц басшылыгы аса сак болганы жэне сырткы корларды тартпастан, кептеген корлар мен резервтер калыптастырганын кврсетедi. Б^л келешекте бэсекелестерден артта калуына жэне нарыктан толык шыгуына экеледi.
Осылайша, царжылыц турацтыльщ нарыктык экономика жагдайында ^йымныц каржылык-экономикалык кызметiнiн мацызды сипаттамасы болып табылады. ¥йымныц т^рактылыгы каншалыкты жогары болса, ол нарык конъюнктурасыныц кутпеген взгерiстерiнен тэуелсiз болады, демек, банкроттыкка ^шырау каупi аз.
Каржылык т^рактылык ^йымныц сырткы, iшкi сондай-ак, кыска жэне ^зак мерзiмдi мiндеттемелерiн канагаттандыру кабiлетiн сипаттайды. Айта кетерлiк жагдай, ^йымныц каржылык турактылыгы негiзгi есептшк формасы - баланс (каржылык жагдай туралы есеп) жэне одан кешнп, мацыздылыгы одан кем емес - пайда мен залал туралы есептер непзвде талданады. Жогарыда айтылгандай, сешмдшк -
пайдаланушыларына каржылык т^рактылыкты камтамасыз ету Yшiн баскару шешiмдерiнiц жеделдш мен тиiмдiлiгiне кепiлдiк беретiн бухгалтерлж акпарат сапасыныц ец мацызды белпа.
¥йымныц каржы-шаруашылык кызметiнде каржылык т^рактылыктыц бiрнеше кврсеткiштерi есептеледi:
- каржылык т^рактылык коэффициентi;
- меншiктi айналым каражатымен камтамасыз етiлу коэффициентi;
- меншжп айналым каражатыныц маневрленуi коэффициенту
Каржылык турактылык ^йымныц каржылык тэуелаздтнщ дэрежесiн кврсетедi. Кез-келген ^йым сырткы ресурстардан (карызга алынган жэне тартылган каражат) косымша каражат тартуга тырысады. Алайда, ^йым тартылган жэне карызга алынган каржы ресурстарына жауапты болады. Кыска мерзiмдi мiндетгемелердiц немесе талап етiлгенге дейiнгi мiндетгемелердiц Yлесi артканда ерекше тэуекел туындайды.
¥йымныц каржы-экономикалык турактылыгы каржы-экономикалык тепе-тецдiк нYктесiн аныктаганда туындайды деп саналады. Баскаша айтканда, осы жэне келесi есептiк кезецде ^йымныц карыздары мен мiндетгемелерiн жабу кездерi болатындай мYмкiндiк беретiн меншжп жэне карыздык каражаттардыц катынасы бар. М^ндай нYктенiц накты мэнi каржы-экономикалык т^рактылык индикаторыныц шамасын жэне онымен бiрге турактылык аймагын, шиеленiс аймагын жэне тэуекел аймагын аныктайды.
¥йымныц каржылык турактылыгын багалау Yшiн активтер, каржы ресурстары жэне капитал туралы акпаратты камтитын критерийдi ресiмдеу кажет. ¥йымныц активтерi мен пассивтерi к^рылымыныц квлемi мен взектiлiгi тургысынан карастырылуы ерекше мацызды. ¥йымныц каржылык жагдайы динамикада карастырылуы тиiс. Осындай критерий Yшiн активтер мен ^йымныц меншшп каражаттары арасындагы катынас колданылады. ¥йымныц каржылык
турактылыгын талдау Yшiн жш колданылатын бiркатар коэффициенттер бар. Олар уйымныц каржы ресурстарыныц жай-кYЙiн, олардыц динамикасын, меншгкп каражатпен камтамасыз етiлу дэрежесiн сипаттайды. Каржылык турактылык коэффициенттерiнiц мэнi бойынша турактылык децгейi багалануы мYмкiн,алайда оныц жеткiлiктiлiгi туралы айту мYмкiн емес.
Каржылык турактылык коэффициенттерi каржылык жагдай туралы жоспарланган немесе накты есепте камтылган кврсетк1штермен есептеледi. Осы коэффициенттердщ децгейiн аныктау аркылы бiз каржылык турактылыкты багалаудыц бастапкы нYктесiн табамыз, алайда эрбiр накты жагдайда кейбiр ескертпелер мен тYсiндiрулер кажет.
Каржылык турактылык коэффициенттерiн талдау квлемi мен жеделдш бойынша активтер мен пассивтердщ курылымын жаксарту жвнiндегi шараларды кабылдай отырып, уйымныц каржылык турактылыгы децгешн реттеуге мYмкiндiк бередi. Баланс (каржылык жагдай туралы есеп) пен пайда мен залал туралы есептi талдаудыц жан-жактылыгына карамастан, уйымныц турактылык децгейiн сипаттауга каржылык есептiлiктiц талдауы жеткiлiксiз болатын жагдайлар бар.
вндiрiстiк-шаруашылык, каржылык жэне коммерциялык кызметтiц барлык аспектiлерiн терецiрек талдау кулдырау, каржылык дагдарыс, инфляция, тураксыздык жагдайында жузеге асырылуы тиiс. Сырткы ортада ^тпеген взгерiстер болтан жагдайда уйым теракты болуы керек.
¥йымныц турактылыгы Yшiн жогары дэрежелi тэуекел жузеге асырылуы айтарлыктай шогырландырылган кредиттiк ресурстарды тартуды талап ететiн узак мерзiмдi инвестициялык жобаларды iске асыру кезiнде туындайды. Шагын кэсiпкерлiк уйымдарга катысты уйымныц жасаган накты операцияларын талдау колданылады. Егер уйым бэсекелестiк ортада жумыс iстесе, онда оныц балансын талдау турактылыктыц объективтi бейнесiн кврсетедi. Бiрак ол активтердiц немесе пассивтердiц курылымымен байланысты емес турактылык факторлары туралы тYсiнiк бермейдi. Бул жерде салык жецiлдiктерiнiц, патенттердiц, лицензиялардыц, квоталардыц, нарыктагы монополиялык жагдайдыц, бюджеттiк несие
ресурстарыныц болуы, жобаларды бюджетпк каржыландырудыц болуы туралы айтылуы mymkih.
¥йымныц каржыльщ турактылыгын багалауга кэсшорынныц есеп саясаты айтарлыктай эсер етедi. Тацдалган уйымныц шыгыстарына жаткызу кезiнде корлардыц кунын аныктау эдiсi; белгiленген негiзгi куралдарды амортизациялау эдiсi (сызыктык, жедел); непзп куралдар элементтерiнiц пайдалы кызмет мерзiмiнiц iшiнде амортизация нормалары; негiзгi куралдарды кайта багалау мYмкiндiгi; жанама шыгындарды взiндiк кунга жаткызу тэсiлi мацызды. Каражаттардыц козгалысын дебиторлык жэне кредиторлык берешектiц мониторингi тYрiнде каржыгерлер мен баскарушылар кадагалауы тиiс. Бул жерде, егер тек каржылык есептшкп талдасак, колма-кол акшаныц козгалыс зацдылыктары аныкталмай калуын назарга алу керек. Егер уйымныц кол жетiмдi ресурстар динамикасына эсер ететiн факторлардыц спектрi кешендi талданса, онда таза бухгалгерлiк тэсшдщ тиiмсiздiгi айкын болады. Есеп беру формаларыныц белгiлi кемшiлiктерiне байланысты есептеулердi тYзету кажет.
ПайдаланFан эдебиеттер ™iMi
1 Жулина, Е.Г. Анализ финансовой отчетности. М.: Дашков И К, 2012. - 268 с..
2 «Бухгалтерлж есеп пен каржылык есептшк туралы» 2007 жылгы 28 акпандагы № 234-III Казакстан Республикасыныц Зацы (2018.24.05. берiлген взгерiстер мен толыктырулармен), https://online.zakon.kz/
3 1-ХКрС «Каржы есептшпн усыну», https://online.zakon.kz/
4 Гиляровская Л.Т., Ендовицкая А.В. Анализ и оценка финансовой устойчивости коммерческих организаций. М: Юнити-Дана, 2012.-168 с.
5 Грачев А.В. Анализ и управление финансовой устойчивостью предприятия: от бухгалтерского учета к экономическому. М.: Финпресс, 2002. - 208 с.
6 Донцова Л.В., Никифорова H.A. Анализ финансовой отчетности. М.: Издательство «Дело и сервис», 2008 - 144 с.
7 Ковалев В.В. Финансовый анализ: методы и процедуры. М.: Финансы и статистика, 2002. -560с.
