РЕФОРМЫ ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВОГО СТАТУСА ГОСУДАРСТВЕННЫХ УНИВЕРСИТЕТОВ: ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ПРАКТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

УДК: 347.211

МЕМЛЕКЕТТ1К УНИВЕРСИТЕТТЕРДЩ АЗАМАТТЫЦ Ц¥ЦЫЩЪЩ МЭРТЕБЕС1НЩ РЕФОРМАСЫ: ТЕОРИЯЛЫЦ ЖЭНЕ ПРАКТИКАЛЫЦ МЭСЕЛЕЛЕР

Бакыт Эм^рханулы Алтынбасов

К^уцыц жэне элеуметтт гылымдар факулътетШц докторанты, Бристоль Университет1, ¥лыбритания, зац гылымдарыныц кандидаты, цауымдастырылган профессор, [email protected]

ТYйiн свздер: мемлекеттж меншж, университеттер, мемлекеттж кэсторындар, коммерциялыц емес акционерлж цогамдар, азаматтыц зацнама, реформа.

Аннотация. Бугтгг тацда жогары бшм саласындагы мемлекеттж саясат халыцара-лыц стандарттарга сэйкес даму усттде. Ягни, мемлекеттж университеттердщ нарыцтыц зацдарга сай цызмет етт, зацды тулга ретгнде азаматтыц цуцыцтыц айналымда еркгн эрекет етут талап етт отыр. Осындай саясаттыц нэтижестде бгрцатар улттыц жэне мемлекеттж университеттер шаруашылыц басцару цуцыгындагы мемлекеттж кэсторын нысанынан коммерциялыц емес акционерлж цозам нысанына ауысу процестде. Бул реформа-лардыц негтнде мемлекеттж университеттердщ езт ез\ царжыландыру цабшетт кетерт, келешекте царжылыц тапшылыцтан шыгаруга мумктдж болады деген умт бар. Сондай-ац, мемлекеттж университеттердг басцару жуйестдегг уйымдастырушылыц жэне цуцыцтыц мэселелер шешгмт табады деп куттуде.

Осындай кешендг реформаларды журггзу барысында мемлекеттж меншжтегг университеттердщ азаматтыц цуцыцтыц мэртебест езгерту ушт цажеттг зацнамалыц база эзгрлендI, ягни, Мемлекеттж багдарламага, Азаматтыц Кодекске жэне езге де тигстг нор-мативтж цуцыцтыц актглерге езгергстер мен толыцтырулар енгiзiлдi. Нэтижестде, мемлекеттж университеттердI коммерциялыц емес акционерлж цогамдарга езгерту процесг цолданыстагы зацнаманыц шецбертде жyргiзiлiп отыр деген пжгр цалыптасты. Алайда, коммерциялыц емес акционерлж цогам зацды тулгареттде азаматтыц цуцыц гылымы тургы-сынан галымдар арасында птр-таластар тудырып, теориялыц мэселелер туындатып отыр.

Зерттеу жумысыныц нэтижестде коммерциялыц емес акционерлж цогамы узымы алгаш рет Цазацстанда цолданып отырганы жэне ол азаматтыц цуцыцтагы зацды тулгалар ин-ститутына царама-цайшы угым екеш аныцталды. Сондай-ац, мундай реформалардыц нэтижестде мемлекеттж университеттердщ жаппай жекешелендгруг орын алуы мумкт деген болжамдар жасалды.

РЕФОРМЫ ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВОГО СТАТУСА

ГОСУДАРСТВЕННЫХ УНИВЕРСИТЕТОВ: ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ПРАКТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ

Алтынбасов Бахыт Омирханович

Докторант Факультета права и социальных наук Бристольского университета, Великобритания, кандидат юридических наук, ассоциированный профессор, [email protected]

Ключевые слова: государственная собственность, университеты, госпредприятия, некоммерческие акционерные общества, гражданское право, реформа.

Аннотация. Сегодня государственная политика в области высшего образования развивается в соответствии с международными стандартами. То есть она требует, чтобы государственные университеты действовали в соответствии с рыночными законами и свободно действовали в рамках гражданского права как юридические лица. В результате этой политики ряд национальных и государственных университетов находятся в процессе перехода от государственных предприятий к некоммерческим акционерным обществам. Есть надежда, что эти реформы повысят способность государственных университетов к самофинансированию и помогут им преодолеть финансовый дефицит в будущем. Также ожидается решение организационно-правовых вопросов в управлении государственными университетами.

В ходе таких всеобъемлющих реформ была разработана необходимая правовая база для изменения гражданского правового статуса государственных университетов, т.е. были вне-

Азаматтыц жэне азаматтыц процестт цуцыц

сены изменения и дополнения в Государственную программу, Гражданский кодекс и другие соответствующие акты. В результате сформировалось мнение, что процесс преобразования государственных вузов в некоммерческие акционерные общества осуществляется в рамках действующего законодательства. Однако некоммерческое акционерное общество как юридическое лицо вызвало споры и теоретические проблемы среди ученых с точки зрения науки гражданского права.

В результате исследования было установлено, что понятие некоммерческого акционерного общества используется впервые в Казахстане и противоречит концепции института юридических лиц в гражданском праве. Было также высказано предположение, что такие реформы могут привести к массовой приватизации государственных университетов.

REFORMS OF THE CIVIL LEGAL STATUS

OF PUBLIC UNIVERSITIES: THEORETICAL AND PRACTICAL ISSUES

Altynbassov Bakhyt Omirkhanovich

Doctoral student of the Faculty of Law and Social Sciences, University of Bristol, UK Candidate of Legal Sciences, Associate Professor, [email protected]

Keywords: public property, universities, public enterprises, non-profit joint-stock companies, civil law, reforms.

Abstract. Today, public policy in higher education is developing in accordance with international standards. It requires state universities to act in accordance with market laws and freely operate under civil law as legal entities. As a result of this policy, several national and state universities are in the process of moving from state-owned enterprises to non-profit joint-stock companies. It is hoped that these reforms will improve the self-financing capacity of public universities and help them overcome future fiscal deficits. It is also expected to resolve organizational and legal issues in the management of state universities.

In the course of such comprehensive reforms, the necessary legal framework was developed to change the civil legal status of public universities, i.e. amendments and additions were made to the State Programme, the Civil Code, and other relevant acts. As a result, there is an opinion that the process of transforming state universities into non-profit joint-stock companies is carried out within the framework of the current legislation. However, the non-profit joint-stock company as a legal entity has caused controversy and theoretical problems among researchers in the civil law.

As a result of the study, it was found that the concept of a non-profitjoint-stock company is usedfor the first time in Kazakhstan and contradicts the concept of the institution of legal entities in civil law. It has also been suggested that such reforms could lead to the massive privatization of public universities.

Kipicne

Саяси тургыдан карасак, жогары оку орын-дарын коммерциялык емес уйымдарга транс-формациялау мэселеа 2015 жылы Елбасы Н. Назарбаевтыц ¥лт жоспарында керсетшген бес институционалдык реформасын жYзеге асыру бойынша 100 кадамныц 78-ш кадамын-да кезделген болатын: «Назарбаев Университета тэжiрибесш ескере отырып, ЖОО-дыц академиялык жэне баскарушылык дербесткш кезец-кезещмен кецейту. Жекеменшк жогары оку орындарын халыкаралык тэжiрибеге сэй-кес коммерциялык емес уйымдарга трансфор-мациялау»1. Ягни, Елбасыныц берген тапсыр-масында жеке меншк жогары оку орындарын

трансформациялау туралы айтылган болатын. Алайда, кеп узамай Казакстан Республикасыныц Азаматтык кодексшщ 85-бабына 5-тар-магында «зацмен кезделген жагдайда акци-онерлк когамдар коммерциялык емес уйым нысанында курылуы мумкш»2 деген мэтвде толыктырулар енпзшдь Сондай-ак, Казакстан Республикасыныц 2001 жылгы 16 кацтар-дагы «Коммерциялык емес уйымдар туралы» зацыныц 6-бабында коммерциялык емес уй-ымдар мекеме, когамдык бiрлестiк, акционер-лк когам жэне езге де зацмен руксат етшген нысандарда курылуы мумкш деп езгерютер енпзшдР. Нэтижесiнде, 2019 жылы 11 казан-да КР Yкiметiнiц Каулысымен 25 улттык жэне

1 План нации - 100 конкретных шагов по реализации пяти институциональных реформ главы государства Нурсултана Назарбаева (май 2015 г.) / https://online.zakon.kz/Document/?docJd=31977084

2 Казацстан Республикасыныц Азаматтыц Кодекс^ 1994 жылгы 24 желтоцсанда цабылданган / Эдтет нор-мативтж базадан /https://online.zakon.kz

3 Закон Республики Казахстан от 16 января 2001 года № 142-11«О некоммерческих организациях» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 26.12.2019 г.) /https://online.zakon.kz

мемлекеттк университеттер шаруашылык жYргiзу кукыгындагы республикалык мемлекеттк кэсшорын нысанынан коммерциялык емес акционерлк когам нысанына аусатын бо-лып, жаргылык капиталы 100 пайыз мемлекет-тiц меншiгiнде калады деп бектлд^.

Кврiп отырганымыздай, мемлекеттiц Президент Н. Назарбаевтыц ¥лт Жоспарында жекеменшiк жогары оку орындарын коммерциялык емес уйымдарга трансформациялау кезделген болатын, ал Yкiмет жэне тшсл уэкiлеттi мемлекеттiк органдар оныц орнына улттык жэне мемлекеттiк университеттердiц уйымдастырушылык-кукыктык нысанын ауы-стыру туралы каулы шыгарып отыр. Ал Елбасыныц ¥лт Жоспарыныц 78-бабында кезделген жекеменшк жогары оку орындарын халыкаралык тэжiрибеге сэйкес коммерциялык емес уйымдарга трансформациялау мэселесi еш талкыга тYCпей отыр. Бул мэселе, бiрнеше кекейкест сурактар туындатады. Бiрiншiден, неге Yкiмет жеке меншiк жогары оку орындарын трансформациялау бойынша Елбасыныц тапсырмасын орындамады? Екiншiден, егер жYЗ пайыз мемлекеттщ меншiгiнде калатын болса, неге улттык жэне мемлекеттк университеттер коммерциялык емес акционерлк когамга ауысу керек? Мунда кандай кукыктык немесе уйымдастырушылык кажеттiлiк бар? Бул реформалар мемлекеттiц меншiгiн зац-сыз жекешелендiруге экеп сокпайды ма? жэне баска да гылыми орта мен карапайым халык Yшiн квкейкестi сурактар жогарыда талкыла-натын болады.

Зерттеу dàicmepî

Зерттеу жумысы барысында Казакстан Республикасыныц жекелеген нормативтк кукыктык актiлерiне логикалык жэне фор-мальды-кукыктык эдiстер аркылы талдау жYр-гiзiлдi. Салыстырмалык талдау эдiсi аркылы казакстандык зацнамадагы жекелеген норма-лардыц баска елдердiц актiлерiмен салысты-ру жасалды. Коммерциялык емес акционерлк когам угымын кукыктык тургыдан талдау Yшiн ТМД елдерiнiц Азаматтык Кодекстерiн, Акци-онерлiк когамдар туралы зацдарын, Коммерциялык емес уйымдар туралы зацдарын жэне езге де актiлердi карап шыктык. Сондай-ак, осы угымныц кукыктык тургыдан дурыс немесе бурыс екенiн аныктау Yшiн кептеген гылыми ецбектер мен кукыктык кужаттарды карастырдык. Екiншi кезектегi мэлiметтер университеттердiц ресми сайттарындагы жэне министрлктщ ресми кужаттарынан жиналды.

Фриманныц стейкхолдерлер теориясы-ныц негiзiнде университет баскарудагы не-гiзгi мэселелер аныкталып, университет бас-

шылыгы кандай жолмен сайлану керек жэне университет пен оныц стейкхолдерлерi ара-сында катынастар кандай болуы керек екенi талданды. Сондай-ак, университет пен енер-кэсiп компаниялары арасында езара эрште-стiк орнату Yшiн кандай нормативтiк актiлердi жет^вдру кажеттiгi талкыланды. Мемлекеттiк багдарламага сэйкес мемлекеттк университет-тердiц баскару модельдерi кандай багытта ре-формалану Yстiнде жэне ол теориялык тургыдан калай болу керек екен талкыланды. Зерттеу жумысыныц кукык жэне социология гылымда-рыныц эдiстерiн колдану аркылы пэнаралык зерттеу болганы такырыпты терещрек тYсiнуге мYмкiндiк бердi.

Гылыми жацалыгы

Зерттеу жумысыныц нэтижесшде коммерциялык емес акционерлк когам угымы алгаш рет Казакстанда колданып отырганы жэне ол азаматтык кукыктагы зацды тулгалар инсти-тутына карама-кайшы угым екеш аныкталды. Азаматтык зацнамадагы мундай езгерютер мен толыктырулар Романо-германдык кукыктык жануяга кiретiн кукыктык жYЙелерде бурын соцды болмаган феномен. Сондай-ак, жогары оку орындарын коммерциялык емес акционерлк когам нысанына ауыстыру мемлекеттк меншктеп университеттердщ зацсыз жеке-шелендiрiлуiне экеп согатын кукыктык база болуы мYмкiн деген кауiп бар. Жеке меншк жогары оку орындарын коммерциялык емес уйымдарга трансформациялау сапалы бiлiм беру жэне гылыми-зерттеу жумыстарын да-мытуда тиiмдi екенi аныкталды. Алайда, казакстандык контексте мундай реформаныц жYргiзiлуiне объективтi жэне субъективтi ке-дергшер бар екенi аныкталды.

Жогары бшм саласындагы баскару жYЙ-есiн Батыстыц алдыцгы катарлы университет-терiнiц озык тэжiрибесi негiзiнде модерниза-циялау казакстандык университеттерге тиiмдi екенi аныкталды. Университет басшылыгын-дагы лауазымды тулгаларды белгш бiр мерзiмге сайлау жэне окытушы-профессорлык курамныц кукыктарын коргайтын тэуелсiз уй-ымдардыц курылуы баскару жYЙесiндегi жаца механизмдер ретшде усынылды. Университеттер мен енеркэсш компаниялар арасында эрш-тестiк орнату жэне сырттан каржы тартуга ке-дергi болып отырган колданыстагы зацнамада олкылыктар бар екеш аныкталды.

Талцылау

Жогарыда аталган мэселелердi элемдiк децгейдегi галымдардыц ецбектерiне жэне алдыцгы катарлы батыс елдерiнiц тэжiри-бесiне CYЙене отырып карастырып керейк. ¥лт Жоспарыныц 78-бабында кезделген же-

4 Постановление Правительства Республики Казахстан от 11 октября 2019 года № 752 О некоторых вопросах высших учебных заведений Министерства образования и науки Республики Казахстан / https://online.zakon.kz

кеменш1к жогары оку орындарын халыкара-лык тэж1рибеге сэйкес коммерциялыц емес ^йымдарга трансформациялау мэселеа неге талкыга тYCпейдi? Неге м^ндай бастама ез кезвде уэкшетл органдардан колдау тауып, Елбасына бекiтуге берiлдi? Ал кейiн жалга-сын таппай калды. Халыкаралык тэжiрибеге сэйкес, м^ндай бастаманын кездеген максаты ете д^рыс жэне элемдк университеттердщ Yлгiсiнен алынган позитивтi Yрдiс екеш анык. Себеб^ бYгiнгi танда АКШ жэне баска да да-мыган елдерде алдынгы катарлы гылыми-зерт-теу университеттерi жеке меншiк жогары оку орындары коммерциялык емес ^йым нысанын-да кызмет етедi, ягни пайда табуды кездемейдi. Б^л АКШ-тын жогары бшм саласынын даму тарихынын ерекшелкш керсетедi. ¥лыбрита-ниянын колониясы болып т^рган кезде жер-гiлiктi кауымнын жэне шiркеудiн кажеттiлiгi Yшiн АКЩ-та алгаш рет жеке меншiк немесе шiркеуге карасты коммерциялык емес кол-ледждер мен университеттер ашыла бастады. Уакыт ете келе, сол оку орындары дамып Гарвард, Пенсильвания, Стэнфорд университет сиякты гылыми-зерттеу университеттерше айналды [1]. Дэл осы университеттер бYгiнгi танда сапалы бiлiм берш, элемдiк денгейде-ri бiлiм ошагы мен гылыми орталыктарга айналды. Гылыми-техникалык революцияныц ошагы болып саналатын Silicon Valley техно-паркi сол Стэнфорд Университетшщ аумагын-да пайда болган. М^ндай университеттердiн элемге танымал болып гасырлар бойы ж^мыс ютеп келуiнiн басты себебi олардыц о бастан коммерциялык емес ^йым ретшде к¥рылуын-да. Ягни, меншiк иеа ол университеттi кайы-рымдылык ретшде каржы белiп салган жэне болашакта ол жерден коммерциялык табыс табуды кездемеген. Мысалы, сенатор Леланд Стэнфорд эйелi екеуi кайтыс болган 16 жасар баласы Леландтыц атына естелк ретiнде ез ка-ражатына жер сатып алып, университет салып, атакты профессорларды шакырып, универси-теттiн Жаргысы мен негiзгi зацды к¥жаттарын бектп кеткен. Университеттiн 1891 жылгы непзп есиет ретiнде тастаган Жаргысында «Leland Stanford Junior University»5 деп жа-зылган. Бiр сезбен айтканда, отбасынын жеке каражатынын барлыгын жалгыз ^лынын атына естелiк ретiнде мемлекет пен когамга сый етiп калдырган. Стэнфорд университетi коммерциялык емес жеке меншк университеттiн шынайы дэлель Университеттiн баскару мо-делiнде Камкоршылык кенесте iрi компания-лар мYшелiк етедi жэне жариялык пен ашык баскару кагидалары айкын керiнедi. Барлык мэселелер тиiстi мYДделi талгалардын каты-

суымен каралып шешiмiн табады. Мысалы, 2016 жылы университет президентi мен провосты ездершщ келешекке жасаган стартегиялык багдарламасын университет ^жымына ^сынып, ол когам мен мYДделi т^лгалар тарапынан кызу талкыга салынып, колдау тапкан сон гана олар лауазымына сайланды. Ондай университет-тiн барлык табысы сол университеттiн опера-тивтк кажетiне ж^мсалады, артылган каржы-сы болып жатса, арнайы Эндаумент корына салынады. Ол каражат сол корда салынган сон кэсiби экономист менеджерлердщ жетекшш-гiмен сакталып, айналымга салынады. Ал Кор-дан тYCкен табыс университеттiн меншiгiнде кала бередi. БYгiнгi кYнi Стэнфорд универси-тетiнiн Эндаумент Коры 27,7 млрд долларды к^райды екен6, ал Гарвард университетiнiн Эндаумент Коры 40 млрд долларга жуык7. Ягни, АКШ-тын бiр жеке меншк университетшщ эндаумент коры Казакстан Республикасынын жылдык бюджетiмен пара-пар.

Осы себепт де, АКШ-та жэне жалпы элемде жеке меншiк коммерциялык емес университеттер Yлкен жетiстiктерге жетш, сол елдiн мемлекетi мен когамына экономикалык жэне элеуметтiк т^ргыдан Yлкен пайда экелiп отыр. Мамандардын пЫршше, коммерциялык емес университеттер окытушы-профессорлык к^рамнын бiлiм беру мен гылыми ж^мыстар-мен айналысуга жогары сапада жагдай жасап отыр, студенттерге тYрлi стипендиялар мен элеуметтк жэрдем керсетедi [2]. Сондыктан да, мектеп бiтiрген тYлектер коммерциялык емес университеттерге окуга тYсуге тырыса-ды. Ал коммерциялык жеке меншк университеттер непзшен тYCкен табысты акционерлер арасында белiсуге тырысып, университеттiн жаргысында кезделген максаттар мен мшдет-тер екеншi кезектегi мэселе болып кала бередь Мiне осы себептен де тшт алдынгы катарлы елдердеп коммерциялык университеттер каржылык т^ргыдан тапшылык керiп отыра-ды. Ал Казакстан сиякты дамушы немесе эко-номикасы нашар елдерде жеке меншк университеттер коммерциялык максатта ж^мыс iстеп, когам мен мемлекеттщ игiлiгiн екiншi орынга койып, бшм берудi кэсiпкерлiк кызмет ретiнде карастыруда.

Занды т^ргыдан караганда, жеке меншк жогары оку орындарын коммерциялык емес нысанга ауыстыру бiздiн жагдайда мумкш емес. Себебi, мемлекет жеке меншк иелерше б^йрык берiп, ендiгi кезде пайда таппайтын боласындар деп мэжбYрлеп отыргандай. М^н-дай саясат, коммерциялык максатта пайда табу Yшiн университет ашкан меншiк иелерiнiн к¥кыгын б^зады жэне занмен коргалатын

5 A History of Stanford / https://www.stanford.edu/about/history/

6 Endowment fund of Stanford University 2020 / https://facts.stanford.edu

7 Endowment fund of Harvard University 2020. https://www.harvard.edu/harvard-glance/endowment

кукыктарына кол сугу болып танылады. Сон-дыктан да, олар ез меншИн колынан келген-ше коргауга тырысады, тiптi, конституциялык кукыгымызды бузу деп санайды. Олар Yшiн элемдiк тэжiрибеде не болып жатканы жэне университет когам мен адамныц игiлiгi Yшiн кызмет етуi керек деген идеялары жок. Сон-дай-ак, казiргi кезде жеке меншк жогары оку орындары мен акционерлк когамдар жалпы алганда сан жагынан басым квпшiлiктi курай-ды жэне олардыц акционерлерi мен меншк ие-лерi жогары лауазымда iстейтiн, бурын iстеген немесе жогары билкте таныс-тамырлары бар саяси ыкпалды тулгалар. Сондыктан да, мини-стрлкте уакытша кызмет аткарып жYрген ла-уазымды тулгалардыц бул кактыгыста карсы-ластарына катысты накты шаралар колдануга дэрменi жок деуге болады. Мше осы себептен де жеке меншк жогары оку орындарын коммерциялык емес акционерлк когамга трансформациялау идеясы жYзеге асырылмай, тiптi талкылауга тYCпей отыр.

Келесi бiр кYрделi сурак, неге улттык уни-верситеттер коммерциялык емес акционерлк когамга ауысу керек, егер жYЗ пайыз мемлекет-тiц меншiгiнде калатын болса? Мунда кандай кукыктык немесе уйымдастырушылык кажет-тiлiк бар? Бул реформалар мемлекеттщ меншь гiн зацсыз жекешелендiруге экеп сокпайды ма деген сурактар туындатып отыр.

Тарихи тургыдан карасак, 1990 жылдары Казакстан Республикасында мемлекеттiц мен-шiгiндегi стратегиялык тургыдан мацызды iрi внеркэсiп кэсiпорындары жекешелендiрiлiп кеттi, казiргi кезде мемлекет оны кайта улт-тандыруга, ягни взiнiц меншiгiне кайтаруга дэрменсiз болып отыр. Ал 2000-1 жылдары 12 мемлекеттк меншктеп жогары оку орындары жекешелендiрiлiп, акционерлк когам нысанына ауысты [3]. Тэжiрибе кврсеткендей ол университеттердщ кейбiрi алдымен жабык ак-ционерлiк когамга айналып, сол жерде жумыс ютейтш окытушы-профессорлык курамныц арасында Yлестiрiлiп, содан соц Ашык акцио-нерлiк когам болып жеке тулгалар мен компа-ниялардыц меншiгiне айналды. Халыкаралык тэжiрибеде мемлекеттiк меншiктi жекешелен-дiрудiц мундай «зацды айналып ету» эдiсi кец таралган кубылыс екен. Кембридж Универ-ситетiнiц профессоры Сюзан Робертсон жэне оныц эрштестершщ ойынша 1980-90 жылдары жогары бшм саласында неолиберализм концепциясын енгiзумен байланысты реформа жYргiзуде дамушы елдердегi зацсыздык пен сы-байлас жемкорлык керi ыкпал еткен факторлар-дыц бiрi болыпты. Соныц салдарынан, басым квпшiлiк дамушы жэне экономикасы нашар ел-дерде мемлекеттк меншк талан-таражга тYсiп, реформаныц нэтижеа сэтсiз болып халыкаралык эксперттер тарапынан сынга алынган [4].

Казакстандык жагдайда, сол жекешелен-

дiру каржылык тургыдан мемлекет Yшiн кан-шалыкты пайдалы болды жэне жекешелендiру процесшен соц сол университеттердiц иелерi юмдер жэне кандай компаниялардыц меншiгiне еткеш элi де толык жария етшмей келедi. Ягни, тутастай жумыс ютеп турган, тiптi кейбiреуi сол кездерi атакты болып, взiн взi каржылан-дыра алатындай дэрежеде болган мемлекеттк университеттер кыска мерзiмде жеке меншкке вттi. Yкiметiц мундай эрекетке баруына кандай кажеттiк болды деген сурак туындайды. Эрине, ол кезде кылмыстык зацнамада сыбай-лас-жемкорлыкпен байланысты эрекеттердщ курамы толык айкындалмаган болатын жэне азаматтык-кукыктык зацнамада олкылыктар мен карама-кайшылыктар да аз емес едь Ец вкiнiштiсi, зацды тулганыц нысанын ауысты-ру жэне мемлекеттiк меншктеп мYлiктi же-кешелендiруге катысты азаматтык зацнама езшщ кукыктык табигаты бойынша диспози-тивтi жумсак кукыктык нормалардан турады. Сол себептi, бYгiнгi тацда да мемлекеттк мен-шiктi жекешелендiру кезiнде зацды айналып кетудiц сан-кырлы жолы орын алуы мYмкiн.

Зац гылымында акционерлiк когамдардыц зацды тулга ретiнде пайда болуы тарихына токталатын болсак, олар алгаш рет Ортагасы-рлык Еуропада пайда болган. Ягни, Франция-да ун вндiретiн компаниялар сыртан косымша каржы тарту Yшiн акциялар шыгарып коммерциялык уйымныц жаца тYрiн курган [5]. Ягни, потенциалды акционерлер коммерциялык мак-сатпен бiр уйымныц акциясын сатып алып, сол аркылы дивиденттер тYрiнде пайда тауып оты-руды квздейдi. Алайда, Казакстан Республикасыныц Азаматтык кодексшщ 85-бабыныц 5-тармагында бекiтiлген «коммерциялык емес акционерлк когам» нысанындагы зацды тулга Yлкен пiкiр-талас тугызып отыр . Осы кукыктык норманыц каншалыкты дурыс екенiн аныктау Yшiн ТМД-ныц баска елдершщ Азаматтык ко-декстерi мен акционерлк когам туралы зацдарын карастырдык, тшт элемдiк тэжiрибеде бар шыгар деген Yмiтпен «non-profit joint-stock company», ягни агылшыннан аударганда «коммерциялык емес акционерлк когам» деген угымды iздестiрiп, таба алмадык. Азаматтык кукык гылымы тургысынан караганда, казакстандык зацнамадагы бул езгерютер зацды тулгалар институтында карама-кайшылыктар тугызатын жацалык болып отыр. Себебi, шаруашылык кукыгындагы мемлекеттiк кэсшо-рындар нысанындагы улттык жэне мемлекеттк университеттер келешекте акционерлк когам нысанына ауысатын болса, жаргылык капиталдыц квлемiнде акциялар шыгару керек жэне ол акциялар сатуга шыгарылып, каржы тарту Yшiн колданылуы тиiс. Баска жагдайда акция шыгарып, акционерлк когам курудыц максаты мен магынасы жок болар едь Ягни, «коммерциялык емес» деген свз ^ркеа акцио-

нерлж когамдар нысанындагы занды тулга ин-ститутынын кукыктык табигатын карама-кай-шылыкка койып, цивилистикадагы нонсенс болып отыр. Жалпы алганда, колданыстагы заннамадагы «коммерциялык емес акционерлж когам» нысанындагы уйым азаматтык кукык теориясы тургысынан карама-кайшылык тугызып, келешекте мемлекеттiк университеттердщ жекешелендiруiне экеп согуы мум-кш кауiптi кукыктык платформа болып отыр.

Колданыстагы заннамадагы осындай олкылыктарды шешу максатында Казакстан-дык азаматтык кукык саласынын бiр топ га-лымдары ТМД жэне Еуропа елдерiнiн занды тулгаларга катысты заннамаларына салыстыр-малы талдау жYргiздi. Нэтижесiнде олар «жа-рия кукыктагы занды тулга» (legal entity of public law) деп аталатын занды тулгалар-дын жана угымын усынды [6]. Авторлардын пЫршше, жария кукыктагы занды тулга де-генiмiз когамдык манызы бар максаттар Yшiн кызметтi жYзеге асыру максатында Консти-туциямен жэне/немесе жекелеген зандармен танылган (мемлекет, аумактык бiрлiк, муниципалитет) жария-кукыктык курылым немесе жария экшшшкпен (мемлекеттiк немесе езiн-езi баскару) тiкелей не жанама курылган, азаматтык айналымга ез атынан еркш катыса алатын, уйымдастырушылык курылымы жэне кызмет жария кукык нормаларымен реттелетш уйым [7]. Авторлардын пiкiрiнше, мундай занды тулганын басты артыкшылыктары ретiнде онын жеке тулгаларга жэне когамнын мYДде-лерiне сай келетш когамдык игiлiк ретiнде емiр CYPуiнде, сондай-ак, Казакстан халкына тиесiлi мемлекеттж мYлiктi жекешелендiруге, тэркше-уге жэне салык салуга жатпауын конституци-ялык тYрде мойындауында. Бул занды тулга тYрi коммерциялык емес акционерлiк когамдарга караганда мемлекеттiк университеттердiн меншiгiндегi мYлiктi талан-тараждан сактау-ды камтамасыз ететш жэне азаматтык кукык тургысынан анагурлым колайлы деп санаймыз.

БYгiнгi танда жогарыда атап кеткен улттык жэне мемлекеттж университеттердщ кепшш-гi коммерциялык емес акционерлж когамга ауысып, ресми баспалар бойынша жаргылык корынын келемшде акциялар шыгару Yd^-де. Демек, келеа кадам ретiнде акциялардын нарыкта сатылуына кукыктык база бар де-гендi бiлдiредi. Сондыктан да, бул процестщ жалгасы болатыны сезсiз жэне оны уакытын-да керетiн боламыз. Осы орайда, мемлекеттiк университеттiн коммерциялык емес акционерлж когам болганда баскару жYЙесi калай бо-латынын жэне ол кандай пайда экелуi мYмкiн деген мэселенi карастырып керейж. Мыса-

лы, Назарбаев Университетi мен Пенсильвания университеттщ галымдарынын 2014-2016 жылдары казакстандык жогары оку орында-рында жYргiзген зерттеуiнiн корытындысын-да былай делiнедi «бYгiнгi танда Казакстанда жаргылык капиталынын 100%-ы мемлекеттiн менштндеп акционерлiк когамдар бар. Ол уйымдарда акционерлердiн жалпы жиналы-сы етюзшмейд^ ал онын екiлеттiгiне кiретiн мэселелер жалгыз акционермен каралады. Мысалы, «Астана медициналык университет» АК университеттiн жалгыз акционерi болып КР Уюмет табылады жэне ол баскару екшет-ттн Денсаулык министрлiгiне берген. Нэти-жесшде, министрлiк университеттiн кызметiне жэне онын директорлар кенесшщ кызметiне де кадагалау жасайды. Мунда директорлар кенесi екiншi релде калып отыр жэне мундай баскару эдiсi корпоративтiк баскарудын халыкаралык тэжiрибесiне сай келмейдЬ) [8]. Ягни, керш отырганымыздай, университеттiн сырткы бей-несiн, ягни уйымдастырушылык-кукыктык нысанын ауыстыру кYтiлген нэтиженi бермедi. Сондыктан да, тиiмдi баскару жYЙесiн калыпта-стыру Yшiн университеттiн iшкi дYниесiн, ягни баскару моделш модернизациялау усынылады.

Жогарыда, Стэнфорд Университетш жеке меншiк коммерциялык емес уйымнын идеалды Yлгiсi ретшде карастырдык. АКШ-тын мемле-кеттiк университеттершщ барлыгы коммерци-ялык емес университеттер болып табылады. Сондыктан, АКШ-та университеттщ азамат-тык-кукыктык мэртебесiне катысты дау тумай-ды. Оларда университеттiн баскару модель не басты назар аударылады. Университет пен жергiлiктi мемлекеттiк органдар, енеркэсш компаниялары жэне езге де мYДделi тараптар арасында езара эрштестж мэселесi манызды рел аткарады.

Бул мэселеш шешуде Казакстан Респу-бликасынын Бiлiм мен гылымды дамытудын 2020-2025 жылдарга арналган Мемлекеттiк багдарламанын аясында жумыс iстеудi усына-мыз. Багдарламада заман талабына сай максаттар кезделген жэне сол багытта университеттщ баскару жYЙесiн жетiлдiру жумыстарын жалгастыру керек. Аталмыш Багдарламанын мшдеттершщ бiрi ретiнде «жогары оку орындары кызметшщ тиiмдiлiгi мен жариялыгын арттыру Yшiн мемлекеттiк жогары оку орын-дарында байкау кенестерi мен директорлар кенестерш жетiлдiру жалгастырылады^ Гылыми уйымдардын кызметiн дамытуда кор-поративтж баскару, икемдi каржыландыру тэсiлдерiн енпзу жэне дербес баскару жYЙесi енпзшедЬ)8. Ягни, университеттердiн баскару моделiн жетiлдiру мемлекеттiн стратегиялык

8 К^азацстан Республикасында бшм 6epydi жэне гылымды дамытудыц 202-2025 жылдарга арналган мемле-кеттж багдарламасын бекту туралы /Казахстан Республикасы Ттметтщ 2019 жылгы 27 желтоцсандагы № 988 каулысы

максаттары ретшде танылып отыр. Сондыктан да, Мемлекеттк багдарламага сэйкес, алдагы бес жылда улттык жэне мемлекеттiк университеттердщ алдында кандай индикаторлар койылган жэне соган жету Yшiн кандай ша-ралар жYргiзу кажет ететшш ойланган дурыс. Мемлекеттiк багдарламада отандык универ-ситеттердiц алдында келесiдей мшдеттер тур: гылымды дамыту жэне халыкаралык бшм кецiстiгiне шыгу, халыкаралык рейтингтер-ге катысатын жетекшi университеттер тобын аныктау, халыкаралык жэне орталык азияныц регионалдык бiлiм Хабы болу, улттык уни-верситеттерде байкау кецестерiнiц жумысын модернизациялау, ректорларды сайлаудыц ашык жэне эдш жYЙесiн енгiзу, агылшын тшн бiлетiн заманауи гылыми кадрлар дайындау, шетелдiц алдыцгы катарлы жогары оку орын-дары мен гылыми орталыктарымен эрiптестiк орнату, инновация жэне бизнеспен эрштесткт дамыту жэне т.б. Жалпы алганда, аталган стра-тегиялык мшдеттер жогары бшм саласында белсендi ю-шаралар жYргiзудi талап етiп отыр.

Жогарыда айтып кеткенiмiздей, Казакстан-да мемлекеттк университеттердщ баскару моделш элемнiц алдыцгы катарлы елдершщ озык тэжiрибесiне CYЙенiп жетiлдiру квзделiп отыр. Осы орайда, АКШ-тыц мемлекеттiк уни-верситеттерiнiц баскару моделш карастыру-да Калифорния Университетш мысал ретiнде алайык. Бул университет Калифорния штаты-на тиесiлi жэне баскару моделi мен взiне тшст активтерiне катысты мэселелер Калифорния штатыныц Конституциясымен бекiтiлген. Калифорния университет 1869 жылы курылган, бYгiнгi тацда оныц курамына 10 мемлекет-тк университет кiредi. Бiлiм алушыларыныц саны 280 мыц, ал окытушы-профессорлык курамы 227 мыц адамнан турады. Калифорния Университетшщ кукыктык мэртебесi Калифорния штатыныц Конституциясымен бектлген жэне 9-бапка сэйкес негiзгi баскару органы ретше 26 мYшеден куралган Board of Regents аныкталган. Регенттердiц 18 штат гу-бернаторымен 12 жылга тагайындалады9. Ре-генттер Кецесiнiц калган мYшелерi штаттыц аткарушы жэне вкiлдi органдарында кызмет ететiн лауазым иелерi. Сондай-ык, студенттер кауымдастыгы тарапынан бiр мYше бiр жыл-дык мерзiмге тагайындалады. Университет профессорлык курамыныц атына дауыс беру кукыгы жок екi re^^i Кецеспен тагайындалады. Регенттер Кецеа университет прези-дентiн жэне баска да жогары лауазымды тулга-ларын тагайындайды, университеттiц даму стратегиясын, каржылы саясатын жэне оку акысы сиякты мацызды мэселелердi макулдап отырады. Келеа бiр мацызды алкалы орган ретшде Сенат (Academic Senate) саналады. Ол

университеттщ курамына кiретiн он кампу-стыц вкiлдерiнен куралады жэне бшм багдар-ламасы, гылыми зертеу мэселеа, диплом беру, марапаттау сиякты мэселелермен айналысады. Жалпы, алганда, Калифорния Университетшщ тэжiрибесi элемдiк децгейдегi алып уйымды бiр орталыктан тиiмдi баскару мYмкiн екенiн дэлелдеп отыр.

0кiнiшке орай, Казакстанда универси-теттiц баскару моделшщ тиiмдi жумыс iстеуi улттык жYЙеге тэуелдi екенi ескерiлмей отыр. Себеб^ университеттiц баскару моделiн ка-лыптастыруда сол вцiрдiц экономикалык по-тенциалын, инфракурылымын, внеркэсiп пен бизнес компанияларыныц приоритеттерi мен болашактагы жоспарларын ескеру мшдетл. Калифорния Университеттiнiц тэжiрибесi кер-сетiп отыргандай, жергiлiктi билiк пен университеттердщ езара мYДделi жэне тэуелдшкте кызмет ету механизмiн жасау керек. Жергшкл вкiлдi органдар сол жерде орналаскан мемле-кеттiк университеттщ бiрiншi камкоршысы болу керек. Мысалы, жергiлiктi жерде бизнес ашуга етшш бiлдiрген, жер телiмiн сураган компаниялар мен жеке тулгаларга руксат беру екшетлп мэслихаттарга берiлу керек жэне ол процедура жария тYрде ашык каралу керек. Егер олар университеттщ эндаумент корына каржы белсе белгш бiр жецiлдiктер берiп, са-лыктардан босату керек. Бул жагдай жергшк-тi бизнестiц дамуына жэне университеттерде эндаумент корларын куруга мYмкiндiк бередь Ал екiншi жагынан жергiлiктi аткарушы ор-гандарда жумыс iстейтiн лауазым иелершщ сыбайлас жемкорлыкка итермелейтiн билктк вкiлеттiктерi шектеледi. Бул да дамыган елдер-де кездесетiн бизнестi ынталандыру жэне па-ракорлыктыц алдын алу жолдары.

Фриманныц стейкхолдерлер теориясына сэйкес, университеттер ез кызметш тиiмдi ЖY-зеге асыру Yшiн барлык мYДделi тараптардыц максаттары мен мшдеттерш ескеру керек [9]. Мемлекеттк университеттердщ бизнес компа-нияларга караганда стейкхолдерлерiнiц саны кеп жэне мэртебелерi де ерекше (студенттер, тYлектер, ата-аналар, окытушы-профессорлык курам, университет жетекшшп). Универ-ситетке сырттан каржы тарту Yшiн внеркэсiп компаниялары мен бизнес секторы, жэне жеке филантроптардыц да релi мацызды. Сондай-ак, бiлiмнiц сапасын тексеру жэне бакылаушы улттык жэне халыкаралык аккредитациялык компаниялардыц да университет вмiрiнде рвлi мацызды. Осы себеп^ де, Фриманныц тео-риясына сэйкес, университеттер ез кызметш тиiмдi жYргiзу Yшiн барлык iшкi жэне сырткы стейкхолдерлердiц мYДделерiн мейлiнше ескеру керек.

Университеттер мен мYДделi тараптар-

9 The official website of the University of California / https://www.universityofcalifornia.edu/uc-system

Азаматтыц жэне азаматтыц процестт цуцыц

дын арасында эрштестж орнатудагы келесi бiр кYрделi мэселелердiн бiрi болып мемлекеттж университеттерге сырттан каржы тарту жэне бизнес компанияларымен эрiптестiк ор-нату табылады. Казакстанда жогары бiлiмдi каржыландыру механизмiнде заннамалык олкылыктар мен кемшшжтер байкалады. Мысалы, ещрлерде жер койнауын зертеу жэне ендiру жумыстарын iстейтiн шетелдiк жэне улттык компаниялар контракттын сомасынан белгiлi бiр келемде университеттерге каржы белуi тшс. Казакстан Республикасынын жер койнауы жэне жер койнауын пайдалану тура-лы Кодексiнiн 36, 129, 178 жэне 212 баптарына сэйкес, казакстандык кадрларды дайындауга жэне гылыми-зерттеу жумыстарын жYргiзуге инвесторлар мiндетi тYрде каржы белуi ка-жет10. Осы Кодекстiн 36-бабынын 2-тармагын-да «Жер койнауын пайдалануга арналган келiсiмшартта жер пайдаланушы ендiрiс жYр-гiзу кезенiнде казакстандык кадрларды окыту-ды, Казакстан Республикасынын аумагындагы гылыми-зерттеу, гылыми-техникалык жэне гылыми-конструкторлык жумыстарга арналган шыгыстарды каржыландыруга мшдеттеледЬ) деп кезделген. 129-бапка сэйкес, екiншi жыл-дан бастап жер ендiру кезещ iшiнде, жер койнауын пайдаланушынын кемiрсутектердi ендiру кезенiнде ендiру Yшiн шеккен шыгындарынын бiр пайызы мелшершде казакстандык кадрларды окытуды, сондай-ак, бiр пайызы мел-шерiнде гылыми-зерттеу, гылыми-техникалык жэне тэжiрибелiк-конструкторлык жумыстар-ды каржыландыруды жYзеге асыруга мiндеттi. 178-бапка сэйкес уран ендiрiсiмен айналыса-тын компаниялар да 2% келемде кадр дайындау мен гылыми-зерттеу жумыстарды каржыландыру мщдеттшп кезделеген. Егер Казакстанда жер койнауын пайдаланушы улттык жэне шетелдж инвесторлар ете кеп екенш ескеретш болсак, аталган заннын нормаларынын жумыс iстемей турганын немесе сыбайлас жемкор-лык бар екенш тYсiнемiз. Сондай-ак, Занда инвесторлар тарапынан белiнетiн каржынын кай университетке кандай мамандык бойын-ша жумсалу механизмi накты керсетiлмеген. Бул мэселелер министрлжтер мен университет басшылыгынын екiлеттiгiне бершген жэне бул университеттiн баска мYДделi тулгаларына, ягни муFалiмдер мен студенттер, ата-аналар жэне баска мYДделi тараптарFа жарияланбай-ды. ЯFни, Фриманнын теориясында кезделген стейкхолдерлердiн мYДделерi тiкелей бузылып, университеттiн тиiмдi кызмет етуiне кедерп болып отыр. Осындай колданыстаFы занна-мадаFы кемшiлiктер билiкте отырFан лауазым илерiне сыбайлас-жемкорлык кылмыстарын жасауFа жаFдай жасап отыр.

Казакстан бурынFы Кенес Yкiметiнiн кура-мындаFы ел болFандыктан, жоFары бiлiмдi баскару саласында элi де орталыктан баскару немесе билжтщ жоFарыдан темен жYргiзiлетiнi сакталып келедь Оны университет бас-шылыFындаFы лауазымды тулFаларды ректор, проректорлар, баскару кенесшщ курамындаFы мYшелердiн жоFарыдан таFайындалуынан байкауFа болады. Мамандардын пiкiрiнше, бо-лашак ректорлар сайлау аркылы кызметке келу керек жэне университет ужымынын алдында тэуелдшжте болмау Yшiн сырттан катысу жэне онын кэсiби бiлiктiлiгi жан-жакты дэлелде-ну керек [10]. 1с жYзiнде, Казакстанда улттык жэне мемлекеттж университеттердщ ректор-лары сырттан таFайындалады, ал университет ужымы ертен юмнщ кол астында жумыс ютей-тшш мYлдем бiлмейдi. Баскару жYЙесiндегi ен басты кемшiлiк осында, себебi казакстандык жYЙеде ректорлар белгiлi бiр тулFалардыц шешiмiмен немесе комиссиянын усынысымен таFайындалады. Оны эдiл сайлау немесе таFай-ындау деп айту ете киын. Назарбаев Универ-ситетiнiн Fалымдарынын зерттеу жумысы керсеттi, казакстандык университеттерде ректорлар 10-20 жылдап бiр университетте немесе ауысып баска университеттерде сол кызметш жалFастырады [8]. Осынын салдарынан, бiр ректорлык кызметке келген адамды тек екi жол кYтiп тур не тYрлi университеттерде зейнетке шыкканша ректорлык кызметте жумыс iстейдi немесе сыбайлас жемкорлыкпен байланысты кылмыстары Yшiн айыпталып жатады. Бул эрине еюшшл жаFдай, алайда бул акикат жэне казакстандык жоFары бiлiмдi баскару моделш-дегi басты кемшiлiктердiн бiрi.

Корытынды

¥лттык жэне мемлекеттiк университеттердщ алдына койылFан мiндеттердi жYзеге асыру Yшiн оларды мемлекеттiк кэсiпорын нысанынан коммерциялык емес акционерлiк KOFамдарFатрансформациялау азаматтык кукык теориясы турFысынан дурыс емес жэне бола-шакта зиянды екеш керсетiлдi. Ал жеке мен-шжтеп университеттердi коммерциялык емес уйымдарFа трансформациялау олардын кыз-метiне тиiмдi екенш АКШ-тын Fылыми-зерт-теу университеттерiнiн тэжiрибесi дэлелдедi.

Университеттiн баскару жYЙесiн дамытуда KOлданыстаFы заннамаFа езгерiстер енгiзу ту-ралы усыныстар айтылды. Мысалы, ректорлар ашык дауыс беру аркылы немесе университеттщ баскару кенеамен 5 жылFа екi мэртеден артык емес мерзiмге сайлануы керек. Болашак ректор сайлаудан бурын езiнiн стратегиялык жоспарын ашык тYрде университеттiн веб сай-тына жариялап таныстыру керек. Ректорлыкка сайлауFа тYсетiн кандидаттын сайлау алды

Казакстан бурынFы Кенес Yкiметiнiн к мындаFы ел болFандыктан, жоFары бЬ баскару саласында элi де орталыктан бас] немесе билжтщ жоFарыдан темен жYргiзiлí сакталып келедi. Оны университет шылыFындаFы лауазымды тулFаларды рек проректорлар, баскару кенесшщ курамынд мYшелердiн жоFарыдан таFайындалуь байкауFа болады. Мамандардын пЫршше, лашак ректорлар сайлау аркылы кызметке ] керек жэне университет ужымынын алды тэуелдiлiкте болмау Yшiн сырттан катысу ж онын кэсiби бшкгшп жан-жакты дэле ну керек [10]. 1с жYзiнде, Казакстанда улт жэне мемлекеттж университеттердщ рек лары сырттан таFайындалады, ал универс ужымы ертен юмнщ кол астында жумыс к тшш мYлдем бiлмейдi. Баскару жYЙесiнде] басты кемшiлiк осында, себебi казакстан жYЙеде ректорлар белгiлi бiр тулFалар шешiмiмен немесе комиссиянын усынысы таFайындалады. Оны эдiл сайлау немесе та ындау деп айту ете киын. Назарбаев Уни ситетшщ Fалымдарынын зерттеу жум керсеттi, казакстандык университеттерде торлар 10-20 жылдап бiр университетте не? ауысып баска университеттерде сол кызм жалFастырады [8]. Осынын салдарынан, ректорлык кызметке келген адамды тек ею кутш тур не тYрлi университеттерде зейн шыкканша ректорлык кызметте жумыс ют немесе сыбайлас жемкорлыкпен байланы кылмыстары Yшiн айыпталып жатады. эрине еюшшл жаFдай, алайда бул акикат ж казакстандык жоFары бiлiмдi баскару моде деп басты кемшшжтердщ бiрi.

Корытынды

¥лттык жэне мемлекеттiк универси тердiн алдына койылFан мiндеттердi асыру Yшiн оларды мемлекеттiк кэсшс нысанынан коммерциялык емес акционе KOFамдарFатрансформациялау азаматтык ку теориясы турFысынан дурыс емес жэне б шакта зиянды екеш керсетшдь Ал жеке i шiктегi университеттердi коммерциялык с уйымдарFа трансформациялау олардын : метiне тиiмдi екенiн АКШ-тын Fылыми-з теу университеттершщ тэжiрибесi дэлел;

Университеттiн баскару жYЙесiн дамы KOлданыстаFы заннамаFа езгерiстер енпзу ралы усыныстар айтылды. Мысалы, ректо] ашык дауыс беру аркылы немесе универси тщ баскару кенесiмен 5 жылFа екi мэрт< артык емес мерзiмге сайлануы керек. Бола ректор сайлаудан бурын езшщ стратегия жоспарын ашык тYрде университеттiн веб тына жариялап таныстыру керек. Ректорлы сайлауFа тYсетiн кандидаттын сайлау а

10 Кодекс Республики Казахстан от 27 декабря 2017 года № 125-VI «О недрах и недропользовании» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 30.12.2019 г.) /https://online.zakon.kz/document/?doc

стратегиялык жоспарын тек университет ужы-мы емес, ал барлык когам тарапынан талкыла-уга тYсу керек деген усыныстар жасалды.

Колданыстагы зацнамадагы кемшшк-тердщ салдарынан внеркэсiп компаниялары мен университеттер арасында стейкхолдерлш

катынастар дамымай отырганы карастырылды. Мундай жагдайлар университет басшылыгы мен уэюлетл органдардыц кызметшшершщ сыбайлас-жемкорлык эрекеттерге баруына не-ri3 болып, латентл кылмыстар ретiнде тасада калып отырганы айтылды.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Cowley, W. H., & Williams, D. International and historical roots of American higher education. New York: Garland Publishing, Inc., 1991.

2. Levy, D. For-Profit versus Nonprofit Private Higher Education, International Higher Education. 2015, 12-13.

3. Huisman, J., Smolentseva, A., Froumin, I. (Eds.). 25 Years of Transformations of Higher Education Systems in Post-Soviet Countries. Reform and Continuity. Palgrave Macmillan. 2018, 482 p.

4. Robertson S., Novelli M., Dale R., Tikly L., Dachi H. andAlphonce N. Globalisation, Education and Development: Ideas, Actors and Dynamics. London: DfID, 2007.

5. Mundy, John. Liberty and Political Power in Toulouse 1050-1230. Columbia University Press, New York, 1954.

6. Карагусов Ф.С. О понятиях корпоративного управления и корпоративной структуры в праве Республики Казахстан. Вестник Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, 2020, №1 (59), 80-93.

7. Сулейменов М.К., Карагусов Ф.С., Кот А.А., Дуйсенова А.Е., Скрябин С.В. О понятии и правовом статусе юридических лиц публичного права в законодательстве некоторых развитых иностранных государствах и бывших советских республиках // https://www.zakon.kz., 2018.

8. Корпоративное управление: вузы Казахстана. Научная монография / А.К. Сагинтаева, Д.М. Хартли, П.Д. Экель, Ф.Н. Жакыпова, М.К. Орунханов, Д.С. Гюнгёр, Д.Н. Билялов, Р.С. Апергенова, Д.А. Абен - Астана: Nazarbayev University Graduate School of Education, 2018. - 216 с. С. 41.

9. Freeman, R. E. The stakeholder approach revisited. Zeitschriftfur Wirtschafts-und Untemehmensethik. 2004, 5(3), 228-241

10. Shaw A. Marta. Public accountability versus academic independence: tensions of public higher education governance in Poland, Studies in Higher Education. 2019, 44:12, 2235-2248, DOI: 10.1080/03075079.2018.1483910

REFERENCES

1. Cowley, W. H., & Williams, D. International and historical roots of American higher education. New York: Garland Publishing, Inc., 1991.

2. Levy, D. For-Profit versus Nonprofit Private Higher Education, International Higher Education. 2015, 12-13.

3. Huisman, J., Smolentseva, A., Froumin, I. (Eds.). 25 Years of Transformations of Higher Education Systems in Post-Soviet Countries. Reform and Continuity. Palgrave Macmillan. 2018, 482p.

4. Robertson S., Novelli M., Dale R., Tikly L., Dachi H. and Alphonce N. Globalisation, Education and Development: Ideas, Actors and Dynamics. London: DfID, 2007.

5. Mundy, John. Liberty and Political Power in Toulouse 1050-1230. Columbia University Press, New York, 1954.

6. Karagusov, F.S. 2020. O ponyatiyakh korporativnogo upravleniya i korporativnoy struktury v prave Respubliki Kazakhstan. Vestnik Instituta zakonodatel'stva ipravovoy informatsii RK, 2020, №1 (59), 80-93.

7. Suleymenov M.K., Karagusov F.S., Kot A.A., Duysenova A.Ye., Skryabin S.V. O ponyatii i pravovom statuse yuridicheskikh lits publichnogo prava v zakonodatel 'stve nekotorykh razvitykh inostrannykh gosudarstvakh i byvshikh sovetskikh respublikakh // https://www.zakon.kz, 2018.

8. Sagintayeva, A K., Khartli, D.M., Ekel', P.D., Zhakypova, F.N., Orunkhanov, M.K., Gyungor, D.S., Bilyalov, D.N., Apergenova, R.S., and Aben, D.A. Korporativnoye upravleniye: vuzyKazakhstana. Nauchnaya monografiya / - Astana: Vysshaya shkola obrazovaniya Nazarbayev Universiteta, 2018. - 216 s. s. 41.

9. Freeman, R. E. The stakeholder approach revisited. Zeitschrift fur Wirtschafts-und Untemehmensethik; 2004, 5(3), 228-241

10. Shaw A. Marta. Public accountability versus academic independence: tensions of public higher education governance in Poland, Studies in Higher Education, 2019, 44:12, 2235-2248, DOI: 10.1080/03075079.2018.1483910