CC BY
5Wschodnioeuropejskie Czasopismo Naukowe (East European Scientific Journal) #11, 2016 Ш11Ж9И
БАНКТЩ НЕСИЕЛ1К САЯСАТЫ: МЭН1 МЕН НЕГ1ЗГ1 КЫЗМЕТТЕР1
Алия Нургалиева
Экономика Гылымыныц кандидаты, доцент, НАРХОЗ Университетi,
Алтынай Асанова Экономика Гылымыныц кандидаты, доцент, НАРХОЗ Университетi,
Дархан Марат
«Бухгалтерлт есепжэне аудит» мамандыгыныц 1- курс магистранты, НАРХОЗ Университетi undergraduate 1 - course specialty «Accounting and Audit»
Несиелт саясат банктi4 несиелт Кызметш^ маКсатын жэне мшдеттерш, оларды жузеге асыру КЧралдары мен тэсш-дерш, сонымен Катар несиелт Yрдiстi уйымдастыру Ка^идалары жэне тэртiбiн аныКтайды. Сонымен Катар банкт¿4 неси-елт саясаты неиселт операцияларды жузеге асырудагы басты КЧжат болып табылады.
Тушн свздер: банктт несие, несиелт урдк, несиелт саясат, несиелт саясат Кызметтерi, несиелт портфель
CREDIT POLICY OF THE BANK: VALUE AND BASIC FUNCTION
Aliya Nurgaliyeva
Candidate of Economic Sciences, associate professor, University NARXOZ Altynai Asanova
Candidate of Economic Sciences, associate professor, University NARXOZ
Darkhan Marat undergraduate 1 - course specialty «Accounting and Audit» University NARXOZ
ABSTRACT
The credit policy defines the purpose and objectives of the lending activities, tools and methods for its implementation, as well as the procedures and principles of the organization of the credit process. Credit policy is a key instrument in the implementation of credit operations.
Key words: a bank loan, the lending process, credit policy, credit policy function, the loan function
Несиелендiру туракты шешiм кабылдау мен баламалар-ды аныктау процестерш талап етедь Несие саясаты шешiм кабылдау Yрдiстерiн жылдамдатуга, же^шдетуге, ал шешiм-дердi непзделген, елшенген жэне дурыс болуына mYmkî^îk бередь Осылайша, несие саясаты - банктж уйымдардыщ не-сиелж кызметш байланыстырушы жэне багыттаушы жYй-елж концепция деп есептеуге болады.
Коммерциялык банктЩ несие саясаты банктердеп неси-елж операцияларды жYргiзу бойынша непзп кужат болып табылады. Аталган кужат ез клиенттерiн несиелендiру багы-тындагы банк дамуын аныктайтын факторлар, кужаттар жэне эрекеттер жиынтыгы.
Ресейлiк Талым И. В. Пещанскойдыщ ойынша «несие саясаты - бул максаты несиелiк операцияларды^ кiрiсiн арт-тырып жэне несиелiк тэуекелiн темендету максатындагы банктЩ iс-шаралар жиынтыгы» [2, б.112].
«Банк iсi негiздерi» оку куралы авторлары «несие саясаты коммерциялык банктЩ даму стратегиясын аныктайды, себебi онда нарыктыщ накты сегментi - банктЩ каржылык турактылыгын камтамасыз ететш несиелiк кызметтердеп алга койылган ма^саттарга кол жеткiзу жолдары накты кер-сетiлген», деп тап керсеткен [3, б.204].
Отандык Галымдар «Банк id. БанкирдЩ Yстел ютапша-сы» о^у куралында «банктЩ несие саясаты тэуекелдердi бакылау жэне мYмкiн болатын юрк де^гешдеп минимал-ды тэуекел кабылдау кагидасы бойынша несие ресурстарын тиiмдi орналастыру максатында жасалады», деп аныктаган [4, б.72].
Профессор Тавасиев А. М. редакциялауымен жазылган «Банк id» окулыгыныщ авторлары несие берер алдында банк езшЩ несие саясатын калыптастыруы кажет жэне оны шынайы тэжiрбиеде iске асырудыщ эдiстерi мен куралдарын
Карастыруы Кажет деп есептейдi [5, б. 72].
Бiздi4 ойымызша несие саясаты шешiм Кабылдау про-цесш жылдамдатуга, же^шдетуге, ал шешiмдердi4 непзделген, елшенген жэне дурыс болуына мYмкiндiк бередi. Осылайша, несие саясаты - банктж уйымдардыщ несиелiк Кызметш байланыстырушы жэне багыттаушы жYйелiк концепция.
Осылайша, несие саясаты банктЩ несиелж КызметшЩ талаптарын, КУралдар мен оларды жYзеге асыру эдiстерiн, сонымен Катар несиелж процестi уйымдастыру Кагидала-ры мен ретiн аныКтайды. Ол несиелеу процесш реттеушi Кужаттардыщ КУраушы жYйесiш4 Кажетт шарты бола тура банктЩ несиелiк жумыстарын уйымдастыру КызметшЩ жалпы стратегиясына сэйкес негiзiн салады.
Оган Коса, коммерциялыК банктЩ несие саясаты несие-лендiру маКсатын наКты аныКтау, наКты маКсаттарды жYзеге асыру ережелерш, сонымен Катар оны жYзеге асыруды эдь стемелiк Камсыздандыратын стандарттар мен нусКауларды Камту Кажет.
БанктЩ несиелж саясаты - бул оныщ несиелж стратегия-сыныщ жэне несиелiк тактикасыньщ жиынтыгы деуге болады. Бул жагдайда стратегия наКты банктЩ наКты нарыКтаГы маКсаттарын, негiзгi Кагидаларын жэне басымдыКтарын аныКтайды, ал тактика - несиелж келiсiмдердi жYзеге асыру кезшде Колданылатын наКты КУржылыК КУралдарды, оларды ^ке асыру ережелерiн жэне несиелж YPДiстердi уйымда-стыру ретш аныКтайды.
КоммерциялыК банктЩ несие саясатыныщ мэнi оныщ Кы-зметтерiнде болып табылады (сурет 1).
Ею басты принцип несие саясатыныщ негiзi болуы тиiс: орналасКан Каражаттардыщ табыстылыгы жэне сешмдШп. БанктЩ жYргiзiп отырган консервативт несие саясаты жэне
© Алия Нургалиева, Алтынай Асанова, Дархан Марат, 2016
61
ШДЖЭИ \Vschodnioeuropejskie Сга$ор1$то Na.uk.owe (Еа$1 Еигореап 8аепИ/к Jou.rn.al) #11, 2016
несиелж ^ызметтернарынындагыж¥мыстэ>юрбиеа ры де^гешн сэйкестендiруге мYмкiндiк бередi.
несиелж портфельдЩ артуы мен оныщ сешмдштнЩ жога-
Нымиыл1и маяматтыи кызмыртыд1
Коммырциялы; кызмыт
Нымиылш опырацияларры журы1зуыы амыру ыэтижымшры пайра алу
Ыыталаырыру кызмыт1
Уакытша бом
акшалай каражаттарры
баыитырыы жиыактау жэыы ыыталаырыру жэыы оларры тшмда пайралаыу
Бакылау кызмыт
Нымиылш маямат ыакты баыитщ ыымиылш маяматыыа мэйиым бамымрыгыы ымыпиы ала отырып, баыитырыы
жэыы илиыртырыы ыымиылш рымурмтарры пайралаыу жэыы тарту урдамш бакылауга мумюыши быру
Эзшы тэы к;ызмыт1
Нымиылш урдамт оитайлаырыру, бул кызмыт баыи
маяматыыыи макматыыа кол жытюзуыы багытталгаы
Сурет 1 - Несиелж саясаттыщ Kызметтерi
Ескерту: авторлармен жаса^талган
Несие саясатыныщ негiзгi элементi несиелж келiсiмшарт-ты жYзеге асырудыщ эрбiр кезе^ндеп несиелiк процестЩ уйымдастырылуы болып табылады.
Несиелiк Yрдiстi уйымдастыруды банктЩ несие бас^ар-масы жYргiзедi. Сонымен Катар несие Kызметкерлерi банктЩ несие саясатымен таныс болуы ^ажет, эаресе ^ужаттарды толтыру жэне жYргiзу жэне несиелендiру эдiстерiмен.
Банктегi несиелiк YPДiстi уйымдастыру бойынша басты жумыс келеа кезе^дер ретiнде берiлуi мYмкiн (сурет 2).
Бiрiншi кезе^ несиеге сураныс, талдау жэне eтiнiмдердi алдын-ала ^абылдауды ^амтиды. Бул кезе^де несие ^ызмет-кершЩ алдында келiссeздер жYргiзу жэне ^арыз алушы ту-ралы толы^ аппарат жинау мiндетi турады.
Кел^сез жYргiзер алдында несие Kызметкерi алдын-ала ^арыз алушы усыпан ^аржылы^ жэне аны^тамалы^ ^ужат-тармен танысады. Бул ^ужаттар несиелендiру ережелерiнде бекiтiлген тiзiм бойынша ^абылданады. Бул жагдайда эр тYрлi клиет топтарына ^ажет ^ужаттардьщ бас^а тYрлi тiзiмi жасалуы мYмкiн.
62
БКОМОЫТА
Wschodnioeuropejskie Czasopismo Naukowe (East European Scientific Journal) #11, 2016
Несиелш Yрдiстщ кезевдерi
Неиселш eтiнiштер коржынын калыптастыру
Нак;ты клиенттермен келiсiмдер жYргiзу
Несие беру орындылыгы жэне оны усыну нысаны туралы шешiм кабылдау
Несиелш ютщ рэсiмделуi
Несие берiлгеннен кешн клиентпен жумыс iстеу
Есептелген сый акылармен несиелердщ кайтарылуы жэне несиелш ютщ жабылуы
Сурет 2 - Несиелж YPДiс уйымдастырылуыныщ кезе4дерi
Ескерту: авторлармен жаса^талган
Екiншi кезе^деп банктЩ негiзгi максаты - банкке тиiмдiрек шарттармен несие келiсiмшартын жасау макса-тында клиенттЩ несие телеу Кабшеттшт мен каржылык жагдайын аныктау. ^арыз алушымен келiссез жYргiзу ба-рысында несие Кызметкерi несие шешiмi туралы мYмкiн-дiгiнше накты эрi айкын аппарат алуы, Карыздыщ шартсыз Кайтарылуын Камтамасызету YшшмYмкшболатынсыртКы факторларды аныктауы тшс.
Несиенi Кайтармау тэуекелiн темендету максатында банк басшылыгыны^ келiсiмiмен несие белiмшесiш4 жа-уапты аткарушысы Карыз алу етшшш алганнан кейiн Ка-рыз алушыныщ каржылык жагдайы мен телем КабшеттШ-пнаныктау максатында,сонымен Катар несиелеудЩ накты шарттарын калыптастыру Yшiн онымен келiссездер жYр-гiзуiтиiс.
Yшiншi кезе^де банк несие усынудыщ мYмкiндiгi мен нысаны туралы шешiм Кабылдайды. МYмкiндiкжэне максат-тылык туралы шешiм Кабылдау процесi келесi негiзгi шарт-тардантуру Кажет:
- клиент етшшш багалау, оныщ iшiнде Карыз алушы туралы акпарат жинау, Каражаттарды алу максатын жэне оныщ етшшке сэйкестiгiн талдау, сонымен катар несие КУрылы-мын аныктау;
- несиеш етеу кездерiн талдау
- несиенЩ етелуiн киындатуы мYмкiн тэуекелдердi бага-лау.
Бул кезе^де банктЩ несие баскармасыньщ жауапты аткарушысы ^сынылган кужаттардыщ кешендi талдауын жYргiзуi, камтамасыз етуд аныктауы керек, кажет болган жагдайда банкпен берiлген несиелер кепiлдiкпен (соныщ iшiнде багалы ^аздар кепiлiмен), немесе кепшгермен, не-месе сактандыру куэларымен камтамасыз етiлуi тиiс.
Тертiншi кезе^де несие усыну максаттылы^ы мэселе-а о^ нэтижелi болган жагдайда жауапты аткарушы несие
алушымен келiсiлген шарттарга сэйкес несие келамшарты-ныщ жобасын дайындайды. Несие келiсiмшарты клиеттi не-сиелендiрудегi негiзгi кужат болып табылады.
Бесiншi кезе^де клиент несие алган со^ банк онымен жумыс жYргiзедi, ягни несие шарттарыныщ орындалуын бакылайды жэне клиентпен серiктес болудыщ жа^а нысан-дарын iздестiредi. Бакылау процесшде несие баскармасы-ныщ клиенттерi эртYрлi акпарат кездерiн колданады: несие алушыбанюаш4,баска да каржылык институттардыщ акпараттары. Банк карыз Кайтарымдылы^ын жYзеге асыру бойынша шаралар колдануга, несиенi пайдала^аны Yшiн пайыздардыщ уакытылы тYсiп туруын бакылауга, орындарда жоспарлы жэне жоспардантыстексерiстержYргiзiп отыруга КУКылы.
НесиенЩ колданылуын, сонымен катар карыз алушы-ныщ каржылык жагдайын бакылау Yшiн банк келiсiмшарт-та керсетiлген КУКыКтарын колдану кажет. ^арыз алушы келiсiмшарт шарттарын бузган жагдайда немесе тэуекел дэрежесiн кетеретшжагдайтуындайтынболса банк несие келiсiмшартына езгерiс енпзуд талап етуге КУКылы. Ол Ка-рызалушыFанесиеберудiшектеуiнемесе мYлдем токтатуы мYмкiн. К^амшартты орындамаFандаКтан несие сома-сын уакытынан бурын ендiрiп алу Кажеттiлiгi пайда болFан жаFдайда несие бойынша Карыздарды етеудЩ накты мерзiмi бекiтiледi.
Алтыншы кезе^де несиелердi пайызымен Кайтару жэне несие iсiн жабу жYргiзiледi. ^арызды етеу несиелiк келiсiм-шартка сэйкес жэне ею жактыщ келiсiмiмен жYзеге асыры-лады. Несиенi етеу деп несие бойынша Карыз Каражат-тарыныщ банктЩ сэйкес шотына немесе кассаFа келiп тYсу кYнi саналады. Бул банктЩ несие алушымен Карым-Катына-сыныщ Корытынды белiмi.
Несиелiк екшеттШк жYйесi банктердЩ несие белiмше-лершЩ жумыс тиiмдiлiгiн арттыруFа, жумыскерлерге накты
БКОМОЫТА
63
ШДЖЭИ Wschodnioeuropejskie Czasopismo Naukowe (East European Scientific Journal) #11, 2016
КУКыКтар 6epin жэне оларды4 эрКайсысыны4 жауапкер-шiлiгiн баКылай отырып КУзыреттШк де4гешн арттыруга ыКпал ететшш айта кеткен жен.
Несие саясатын жасау КУрастыру кезiнде банк бас-шылыгы «маКсаттар ушбурышын» есепке алган жен: мак-сималды пайда, тиiмдi етамдШк жэне минималды тэуекел. Одан белек, келесшерге суйену Кажет:
- несие ресурстарыны4 келемi мен КУрылымы («КысКа» аКшалар Yлесiнi4 артуымен узаК мерзiмдi несиелердi4 Yлесi
темендеуi тиiс);
- несие портфелШ4 келемi мен КУрылымы (салалар бой-ынша, мезгiлдер бойынша, Камтамасыз ету бойынша);
- несиелердi усыну шарттары.
Несиелiк саясатты4 басты багыты - банк стратегиясы-ны4 КУКыКтыК жэне экономикалыК ерекшелiктерiне жэне тэуекелдердi басКару Кагидаларына сэйкес Карыз алушылар санатын та4дау.
Пайдаланылган эдебиеттер тiзiмi
1 Пещанская И.В. Организация деятельности коммерческого банка. М.: ИНФРА-М, 2001.- 320 с.
2 Основы банковского дела: учебное пособие/под редакцией О.И.Лаврушина.-М.:кнорус, 2008.- 384 с.
3 Банковское дело. Настольная книга банкира: Учебное пособие/Под научной ред. А.А.Абишева, С.А.Святова.- Ал-маты: Экономика, 2007.- 382 с.
4 Банковское дело. Управление и технологии: Учебник для студентов ву- зов, обучающихся по экономическим специальностям / Под ред. проф. А.М. Тавасиева. - 2-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2005. - 671с.
64
EKONOMIA
