CC BY
30Мемлекетпик muideziзац шыгармашылыгы практикасынан \ \\\\\\\\\\\\\\\\\\\iiii^\\
ЭОЖ 340.113.2-021.465
ЗАЦ ТЕХНИКАСЫ - ЗАЦ ЖОБАЛАРЫН САПАЛЫ ДАЙЫНДАУ Ц¥РАЛЫ
Н^ркыз Арысбекцызы Н^рбаева
Казахстан Республикасыныц Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институты Лингвистика орталыгыныц ага гылыми цызметкерг, Нур-Султан ц., Казахстан Республикасы; e-mail:nurbaeva.n@zqai.kz
Tyüíh свздер: зац техникасы; зац шыгармашылыгы; зацнамалыц акттердщ сапасы.
Аннотация. Мацала зац жобаларыныц цазац жэне орыс ттдертдегг мэттдертщ тецтупнусцалыгына ЖYргiзiлетiн гылыми лингвистикалыц сараптама ЖYргiзу барысында кездесетт зац техникасы тэстдерт зерделеуге, сондай-ацсол тэсглдердг цолдану арцылы зац жобаларыныц сапасын жацсартуга арналган.
Зац жобалары мэттдерт дайындау кезтде зац цужаттарыныц функционалдыц-стили-стикалыц ерекшелжтерт ескере отырып, зац техникасы тэсглдерг мен цаз1рг1 цазац эдеби тттщ нормаларын б1р1зд1 цолдануды цамтамасыз ету мацаланыц мацсаты болып табылады.
Автор мацалада зац шыгару цызметг тшмдшгтщ нег1зг1 алгышарты болып табылатын зац техникасыныц тарихына цысцаша шолу жасайды.Зац техникасы угымына нормативтгк цуцыцтыц акттердщ мэтШн сапалыжазу шеберлт, зац шыгару процест ЖYзеге асыру цуралдарыныц жиынтыгыдеген аныцтама бередг. Сапалы нормативтж цуцыцтыц акттерд жасау шецбертде цазац тттдегг мэттде толыцтырулар мен взгер1стер енг1зу кезтде зац техникасыныц цолданылу ерекшел1ктер1нелингвистикалыц сараптамага келт тYсетiн зац жобаларынан мысалдар келтiру арцылы тоцталып втедi. Зацнамалыц актiлердi эзiрлеуде кезтде зац техникасыныц рeлi ерекше екент атап втедi.
Сондай-ац автор мацалада зац жобаларымен жумыс ¡стеу барысында цазац тiлiндегi мэттдерде жол бертген, норма магынасыныц бурмалануына алып келетiннегiзгi зацдыц-тех-никалыц цателерге талдау жасайды. Тшстше зац жобасыныц цазац тiлiндегi мэттт ца-лыптастыру кезтде цолданылатын тэстдердь практикада кездескен мысалдар арцылы ашып корсетедь Автор зац жобаларын цазац тшне аудару процестде зац жобасын сапалы дайындау цуралыреттде зац техникасы тэстдерт пайдалану цажеттшгт аныцтап, зац техника-сын жетiлдiру мэселест алга тартады. Зац жобаларында жол бертген цателерд1 жою жэне келешекте болгызбау бойынша усынымдар келтгредь
ЮРИДИЧЕСКАЯ ТЕХНИКА - ИНСТРУМЕНТ КАЧЕСТВЕННОЙ ПОДГОТОВКИ ПРОЕКТОВ ЗАКОНОВ
Нурбаева Нуркиз Арысбековна
Старший научный сотрудник Центра лингвистики Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, г. Нур-Султан, Республика Казахстан;е-тай: nurbaeva.n@zqai.kz
Ключевые слова: юридическая техника; законотворчество; качество законодательных актов.
Аннотация. Статья посвящена изучению приемов юридической техники, встречающихся при проведении научной лингвистической экспертизы на аутентичность текстов на казахском и русском языках проектов закона, а также повышению качества проектов законов с использованием этих приемов.
Целью статьи является обеспечение единообразия применения приемов юридической техники и норм современного казахского литературного языкас учетом функционально-стилистических особенностей юридических документов при подготовке текстов проектов законов.
В статье дается краткий обзор истории юридической техники, что является ключе-войпредпосылкой эффективности законотворческой деятельности. Понятие юридической техники определяется как умение качественно писать текст нормативных правовых актов, представляет собой набор инструментов реализации законодательного процесса. Автор путем приведения примеров из проектов законов,поступивших на лингвистическую экспертизу, останавливается на особенностях применения юридической техники при внесении дополнений и изменений в текст на казахском языкев рамках составления качественных нормативных
правовых актов. Отмечает особую роль юридической техники в разработке законодательных актов.
Автор также анализирует основные юридические и технические ошибки, которые были допущены в текстах на казахском языке при работе над законопроектами и которые приводят к искажению смысла нормы. Соответственно, подходы, использованные при формировании проекта текста на казахском языке, раскрываются на примерах практики. Автор указывает на необходимость использования приемов юридической техникикак средства качественной подготовки проекта закона при переводе проектовзакона на казахский язык и поднимает вопрос совершенствования юридической техники. Приведены рекомендации по устранению ошибок, допущенных в проектах законов и предотвращению их в будущем.
LEGAL TECHNIQUE - A TOOL FOR HIGH-QUALITY PREPARATION OF DRAFT LAWS
Nurkiz Arysbekovna Nurbayeva
Senior researcher at the Linguistics center of the Institute of legislation and legal information of the Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan city, Kazakhstan; e-mail: nurbaeva.n@zqai.kz
Keywords: legal technique; lawmaking; the quality of legislative acts.
Abstract. The article devotes to the study of legal techniques used in conducting scientific linguistic examination on the authenticity of texts in the Kazakh and Russian languages of draft laws, as well as improving the quality of draft laws using these techniques.
The purpose of the article is to ensure uniformity in the application of legal techniques and norms of the modern Kazakh literary language, taking into account the functional and stylistic features of legal documents in the preparation of texts of draft laws.
The article provides a brief overview of the history of legal technique, which is a key prerequisite for the effectiveness of legislative activity.
The concept of legal technique defines as the ability to write the text of normative legal acts in a high-quality manner, and is a set of tools for implementing the legislative process.
The author gives examples from the draft laws that submittedfor linguistic examination, focuses on the peculiarities of using legal technique when making additions and changes to the text in the Kazakh language in the framework of drafting high-quality normative legal acts. He notes the special role of legal technique in the development of legislative acts.
The author also analyzes the main legal and technical mistakes that made in the texts in the Kazakh language when working on draft laws and that lead to distortion of the meaning of the norm.
Accordingly, the approaches used in the formation of the draft text in the Kazakh language reveal on the examples of practice.
The author points to the need to use legal techniques as a means of quality preparation of the draft law when translating the draft law into the Kazakh language and raises the issue of improving legal technique.
Recommendations for eliminating mistakes made in draft laws and preventing them in the future are given.
Зац техникасын гылыми зерттеудщ нагыз тарихы адвокаттар отбасында дYниеге келген, 1760 - 1763 жылдары Оксфордта зацтану ма-мандыгы бойынша бшм алган Иеремия Бен-там сонау 1791 жылы жазган «Саяси тактика тэж1рибесшен» басталады екен. Автор кай-тыс болганнан кешн шэюрт ецбекл ецдеп, «Зацнамалык жинактар тактикасы» деп ба-сып шыгарады. Осы ютаптыц бiр тарауы зац техникасына арналып, онда Иерамия Бентам зац техникасы кагидаларын эзiрлеу рэЫмшщ (регламентшщ) мацызын атап ете келе, оныц мазм^нын: <^з сейлемдердi жиналыска талкылауга бершген жэне зац болуга арналган актшер ретшде карастыратын боламыз. Де-мек, сейлем тиют нысанда баяндалуы, бар-
лык жагынан сынды кетере бiлуi жэне езшщ нысаны бойынша тYзетулерге жол бере бiлуi керек» деп керсетедi [1].
Ендi бiр деректерде «зац техникасы» термин кръктанушы Рудольф фон Ие-рингке (1818 - 1892) тиесш. Зац техникасы оныц «Рим к¥кыгыныц рухы оныц дамуыныц эркилы сатыларында» деген непзп ецбепнщ бiр белЫ болып табылады.
Жалпы, зац техникасы дегенiмiз не? Зац техникасыныц зац шыгару ж^мысындагы мацызы кандай?
Зац техникасы — к¥кыктык актшердщ мазм^ны мен кдаылымын эзiрлеу кезшде де, оларды юке асыру кезшде де колданылатын белгш бiр тэсшдер, кагидалар, эдютер жиын-
Мемлекеттк mmöezi зац шыгармашылыгы практикасынан
тыгы. Зац терминологиясы, зац конструкция-сы, нормативтк-к^кыктык актiлердi кдеасты-ру тэсшдерi зац техникасыныц элементтерi болып табылады1. М^ндагы «техника» сeзi гректiц «тесИпе» сeзiнен шыккан, «енер, ше-берлш» дегендi бiлдiредi. Демек, зац техника-сы - нормативтiк к¥кыктык актшердщ мэтшш сапалы жазу шеберлiгi, зац шыгару процесiн жYзеге асыру кдаалдарыныц жиынтыгы.
Ал «^кыктык актiлер туралы» 2016 жылгы 6 сэуiршдеri ^азакстан Республика-сыныц Зацында зац техникасы :рымына «зац техникасы - к¥кыктык актiлердi ресiмдеу тэсшдершщ, талаптары мен кагидаларыныц жиынтыгы»2 деп аныктама бершген.
«Норма шыгармашылык процесте зац техникасыныц мацызы зор. «Нормативтiк к^кыктык актшер жобасын эзiрлеу кезiнде зац техникасыныц кагидалары мен амалда-рын пайдалану кажет. Зац техникасыныц максаты к¥кьщтык материалды кдаылымдау, к^кыктык актiнiц тшн жетiлдiру, сондай-ак баяндаудыц тYсiнiктiлiгi, дэлдН жэне са-уаттылыгы болып табылады. Зац техни-касын д^рыс пайдалану накты когамныц к^кыктык мэдениетшщ белгш бiр дец-гейiнiц нышанын керсетедЬ) [2, 10-б.].
Заци, тiлдiк жэне логикалык жагынан жетiлдiрудiц жогаргы децгешне жету аркылы нормалардыц сапасын тшсшше камтамасыз ету к¥кыктык актiлердi сапалы дайындау алгышарты болып табылады. Зац шыгару кезшдеп зац жобаларын эзiрлеу, жазу жэне ресiмдеу бойынша барлык iс-кимылдарFа, сондай-ак зацнамалык процестiц тYрлi саты-сында олармен кейiннен ж^мыс жасауFа зац техникасыныц ережелерi непз болуы керек. Зац жобаларын, езге де нормативтш к¥кыктык актiлер жобаларын эзiрлеу кезiнде зац техникасы ережелерш сактау олардыц сапасына ке-пiл бола алады.
Солай дей т¥рFанмен, зац жобаларыныц казак жэне орыс тiлдерiндегi мэтiндерiнiц тецтYпнYCкалыFын камтамасыз ету макса-тында К^азакстан Республикасыныц Зацнама жэнен к¥кыктык акпарат институтыныц лингвистика орталыFы жYргiзетiн Fылыми линг-вистикалык сараптамаFа тiлдiк кемшшктер мен олкылыктармен катар орыс тшнен казак тiлiне зац техникасыныц талаптары сактал-май аударылFан зац жобалары келiп тYседi. Солардыц бiркатарына мысал келтiре кетсек. Мэселен, «^азакстан Республикасыныц кей-бiр зацнамалык актiлерiне мэдениет мэселе-
лерi бойынша eзгерiстер мен толыктырулар енгiзу туралы» ^азакстан Республикасы Зацы жобасыныц 1-бабыныц 2-тармаFында «Ведомости Парламента Республики Казахстан» деген ^ркес «^азакстан Респубикасы Парла-ментшщ Ведомостары» деп, ал «^азакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык ак-тiлерiне жацартылатын энергия кeздерiн пай-далануды колдау жэне электр энергетикасы мэселелерi бойынша езгерютер мен толыктырулар енпзу туралы» ^азакстан Республикасы Зацыныц жобасында аталFан бeлiкте «статья» деген сeз «бап» деп алышан. Осылайша «^^кыктык актiлер туралы» Зацныц 26-бабы-ныц 2-тармаFындаFы «зацнамалык актшерге eзгерiстер жэне (немесе) толыктырулар енпзу туралы зацнамалык акт жобасыныц мэтшш-де аталFан зацнамалык актiлердiц такырыбы, кабылданFан кYнi, сондай-ак жакша шщде -олардыц бастапкы жарияланFан жылы, нeмiрi жэне к¥жаты, ал оларFа eзгерiстер жэне (немесе) толыктырулар енпзшген жаFдайда - тиiстi зацнамалык актшердщ «^азакстан Республикасы Парламентшщ Жаршысы» жинаFында не егер зацнамалык акт аталFан жинакта жа-рияланбаса, осы За^а сэйкес ресми жария-ланымныц eзге де дереккeзiнде жариялашан жылы, нeмiрi жэне к¥жаты ^рсет^^Ь»3 деген ереже сакталмаFан.
Зацнамалык актшерге eзгерiстер жэне (немесе) толыктырулар енпзу кезшде орыс тiлiндегi мэтiндi казак тiлiне аударатын адам елеуЫз калдыратын таFы бiр жайт бар. ОFан мысал ретiнде «^азакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык актiлерiне мемлекеттiк са-тып алу мэселелерi бойынша толыктырулар мен eзгерiстер енгiзу туралы» ^азакстан Республикасы Зацыныц жобасын алайык. Б^л Зац жобасы аркылы «^азакстан Республика-сындаFы банктер мен банк кызмет туралы» 1999 жылFы 31 тамыздаFы К^азакстан Республикасы Зацыныц 51-бабыныц 1-тармаFына толыктыру енгiзу кезшде «часть вторую пункта 1 статьи 51 дополнить подпунктом 8) следующего содержания:
«8) на деньги, находящиеся на банковских счетах единого оператора в сфере государственных закупках и оператора информационной системы электронных закупок, предназначенных для осуществления расчетных операций в соответствии с законодательством Республики Казахстан в области государственных закупок и закупок субъектов квазигосударственного сектора.» деген норманы
1 Национальная юридическая энциклопедия // https://determiner.ru/termin/yuridicheskaja-tehnika.html//16.01.2020 жылгы жагдай бойынша.
2 «К,щъщтъщ актшер туралы» 2016 жылгы 6 csyipdeai К^азацстан Республикасы Зацыныц 1-бабы.http://аdilet. zan.kz/kaz/docs/Z1600000480(15.01.2020 жылгы жагдай бойынша).
3 «К^щьщтьщ актшер туралы» 2016 жылгы 6 сэуiрдeгi Цазацстан Республикасы Зацыныц 26-бабы //http:// adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1600000480//15.01.2020 жылгы жагдай бойынша.
аудару кезшде цолданыстагы зацньщ алдьщгы 7) тарма^шасындагы ойды аяктайтын етютж сез ескерiлмей, орыс тiлiндегi мэтш бойынша былайша аударылган:
«51-баптыц 1-тармагы мынадай мазмун-дагы 8) тармакшамен толыктырылсын:
«8) ^азакстан Республикасыныц мемле-кеттiк сатып алу жэне квазимемлекеттж сектор субъектiлерiнiц сатып алуы саласындагы зацнамасына сэйкес есеп айырысу операция-ларын жYзеге асыруга арналган мемлекеттiк сатып алу саласындагы бiрыцFай оператор-дыц жэне злектрондык сатып алудыц акпарат-тык жYЙесi операторыныц банктiк шоттарын-даFы акшаFа тыйым салуFа жол бершмейдь».
Мэтiннiц аудармасында кiнэрат болмаFан-мен, бул туста зац техникасы ережесi сактал-маFан. Орыс тiлiнде сейлемдегi сездердiц орын тэртiбi еркiн, ал казак тшнде калыпта-скан, теракты болады. Орыс тшндеп мэтш-дегi сездер мен сез ^ркестершщ орын тэртiбi казак тшндеп мэтшде езгерiске ушырайды. Сондыктан санамаланFан тармакшаларFа то-лыктыру енпзу кезiнде колданыстаFы зац-ныц со^ы тармакшасындаFы етiстiктi баян-дауышты жаца толыктырылатын, яFни соцFы тармакшаFа кешiру Yшiн:
«51-баптыц 1-тармаFыныц екiншi бель гiнiц 7) тармакшасындаFы «акшаFа тыйым салуFа жол бершмейдЬ» деген сездер «ак-шаFа» деген сезбен ауыстырылып», мынадай мазмYндаFы 8) тармакшамен толыктырыл-сын» деген оралым колданылуы, содан кешн толыктырылатын тармакша жазылуы кажет.
Будан баска зац техникасы бойынша казак тшндеп зац жобасымен жумыс кезiнде Зац мен Кодекстерге езгерютер мен толыктыру-лар енгiзу барысында (Мысалы: «ТабиFи мо-нополиялар туралы» 2018 жылFы 27 желток-сандаFы ^азакстан Республикасыныц Зацына (^азакстан Республикасы Парламентшщ Жар-шысы, 2018 ж., № 23, 87-кужат, «Егемен ^а-закстан» жэне «Казахстанская правда» газет-терiнде 2019 жылFы 4 кацтарда жарияланFан «ТабиFи монополиялар туралы» 2018 жы^ы 27 желтоксандаFы ^азакстан Республикасыныц Зацы) «^азакстан Республикасыныц» деген сездердщ орналасу тэртiбi бойынша да сурактар туындайды. Кестеге карацыз.
Рет саны Практикада кездескен нуска ^олданыстаFы зацдаFы нуска
1. «Жылжымайтын мYлiкке к^кыктарды мемлекеттiк тiркеу туралы» ^азакстан Республикасыныц 2007 жылFы 26 шшдедеп Зацына «Жылжымайтын мYлiкке кукыктарды мем-лекеттiктiркеутуралы»2007жылFы26шiлдеде-гi ^азакстан Республикасыныц Зацына
2. ^азакстан Республикасыныц 2001 жы^ы 17 шiлдедегi «Автомобиль жолдары туралы» Зацына «Автомобиль жолдары туралы» 2001 жы^ы 17 шшдедеп ^азакстан Республикасыныц Зацына
3. 2000 жы^ы 19 казандаFы ^азакстан Республикасыныц «КYзет кызметi туралы» Зацына «^зет кызметi туралы» 2000 жы^ы 19 казандаFы ^азакстан Республикасыныц Зацына
4. ^азакстан Республикасыныц Кэсш-керлж Кодексiне 2015 жылFы 29 казандаFы 2015 жылFы 29 казандаFы ^азакстан Республикасыныц Кэсiпкерлiк кодексiне
5. ^азакстан Республикасыныц 2006 жылFы 15 желтоксандаFы «Мэдениет туралы» Зацына «Мэдениет туралы» 2006 жы^ы 15 желтоксандаFы ^азакстан Республикасы-ныц Зацына
6. ^азакстан Республикасыныц 2003 жылFы 20 маусымдаFы Жер кодексiне
2003 жылFы 20 маусымдаFы ^азакстан Республикасыныц Жер кодексше
^азак тiлiндегi кукыктык актiлердi эзiрлеу туралы эдiстемелiк куралдардыц жокты^ынан, кестеде керсетiлген мысалдарды стильдiк категе жаткызамыз ба, элде зац техникасы жаткызамыз ба, ол жаFын шегелеп айту киын. Осы орайда, «^азакстан Республикасыныц» деген сездер кодекс атауына кiретiндiктен, кодекстiц кабылданFан кYнi атауынан бурын, ал зацнамалык актiлерге сштеме жасау кезш-де «^азакстан Республикасыныц Зацы» деген сездер ^ркест сез болып табылатындыктан кабылданFан кYн осы аталFан тiркестен бурын жазылады, - деп топшылай отырып, тiл мама-ны ретiнде сездердiц орналасу тэр^бшен жь берiлген кате деп пайымдауFа болады.
Сонымен катар калыптаскан оралымдар-ды колданбай, «в следующей редакции» деген сез ^ркесш «келесi редакцияда», «следую-
Рет саны Практикада кездескен нуска ^олданыстагы зацдагы нуска
1 «Жылжымайтын мулкке кукьщтарды мемлекеток т1ркеу туралы» К^азацстая Республикасыпыц 2007 жылгы 26 шшдедеп Зацына «Жьшжымайтын мулкке кукьщтарды мемлекетпк т1ркеу туралы» 2007 жылты 26 шшдедеп К^азацстап Республикасыныц Зацына
Мемлекеттж ттдег/ зац шыгармашылыгы практикасынан
2 Цазацстан Республикасыныц 2001 жылгы 17 шшдедеп «Автомобиль жолдары туралы» Зацына «Автомобиль жолдары туралы» 2001 жылгы 17 шшдедеп Цазацстаи Республикасыныц Зацына
3 2000 жылгы 19 казандагы К^азацстан Республикасыныц «Кузет кызметл туралы» Зацына «Кузет кызмет1 туралы» 2000 жылгы 19 казандагы К^азацстан Республикасыныц Зацына
4 Цазацстан Республикасыныц Кэсшкерлпс Кодексше 2015 жылгы 29 казандагы 2015 жылгы 29 казандагы К^азацстая Республикасыныц Кэсшкерлк кодексше
5 Цазацстан Республикасыныц 2006 жылгы 15 желтоксандагы «Мэдениет туралы» Зацына «Мэдениет туралы» 2006 жылгы 15 желтоксандагы Цазацстан Республикасыныц Зацына
6 К^азацстан Республикасыныц 2003 жылгы 20 маусымдагы Жер кодексше 2003 жылгы 20 маусымдагы К^азацстан Республикасыныц Жер кодексше
щего содержания» деген сeз т1ркесш «келес мазмYндаFы» деп аудару зац жобасын казак т1л1нде дайындау барысында ж1бер1лет1н ка-телерд1ц б1р1 болып табылады. Мэселен, «^а-закстан Республикасыныц кейб1р зацнамалык акт1лер1не тем1ржол галт мэселелер1 бойын-ша eзгерiстер мен толыктырулар енг1зу туралы» ^азакстан Республикасы Зацыныц жоба-сында бYкiл мэтiн бойынша «келесЬ» деген сeз KOлданылFан. Жалпы, зацнамалык актiлерде баптыц немесе оныц кез келген к^рылымдык
элементiн eзгерту кезiнде «_бап (тармак)
мынадай редакцияда жазылсын:», толыктыру
енгiзу кезiнде - «_-бап мынадай мазм¥ндаFы
_) тармакшамен толыктырылсын:» деген ора-лым колданылады.
Ал бапка, баптыц бeлiгiне, тармакка, тар-макшаFа, абзацка eзгерiс енгiзу кезiнде толыктыру кай сeзден кейiн т^руы кажеттiгi бы-
лайша кeрсетiледi: «_-бап «_» сeздерден
кейiн «_» сeздермен толыктырылсын.».
Б^л ретте аудармашы не эзiрлеушi норма маFынасыныц б^рмалауына алып келетiн сeз-бе-сeз аудармаFа жол бермей, казак жэне орыс тiлдерiндегi сeздердiц орын тэр^бш ескере, «Эдшет» нормативтж-к^кыктык актiлердiц акпараттык-кръктык жYЙесiн пайдалана отырып, толыктырылатын сeздердi казак тiлiндегi колданыстаFы зацда кай сeздерден кейiн кою кажеттiгiн мукият аныктауы кажет.
Эйтпесе, бул зац жобаларыныц казак жэне орыс тшдершдеп мэтiндерiнiц тецтYпнyска-лылыFыныц сакталмауына, норманыц маFы-насыныц бузылуына алып келедь
БyFан коса зацнамалык актi тYрi мен зацнамалык актiнiц атауын жазу барысында жалпы^а бiрдей кабылданFан мына бiр ереже сакталуы керек: Зацнамалык бастама кукы^ы-ныц субъектiсi гарсетшген зацнамалык актi тYрiнiц атауы - ^азакстан Республикасыныц Зацы - такырыптан бурын бас эрiптермен жа-зылады жэне зацнамалык актi тYрiнiц атауы Зац такырыбынан бiр жоларалык интервал-мен бeлiнiп, кою карiппен гарсетшедь Зацнамалык актiнiц такырыбы тырнакшаFа алын-байды.
Егер зацнамалык акт бабы Yштен ас-пайтын бeлiктермен толыктырылатын бол-са немесе зацнамалык акт бабыныц бeлiгi (тармаFы) Yштен аспайтын абзацтармен толыктырылатын болса, онда толыктырылатын бeлiктердiц немесе абзацтардыц реттiк нeмiр-лерi Yтiр аркылы жазылады4.
Мысалы:
7-бап мынадай мазмyндаFы екiншi, Yшiн-
шi, тeртiншi тармактармен толыктырылсын:
«__________________________________
______________________».
Алайда аFымдаFы жылы лингвистикалык
4 Совместное Постановление Кенгаша Законодательной палаты Олий Мажлиса Республики Узбекистан и Кенгаша Сената Олий Мажлиса Республики Узбекистан «Об утверждении правил юридико-техническо-го оформления законопроектов, вносимых в законодательную палату Олий Мажлиса Республики Узбекистан, и законов, представленных в Сенат Олий Мажлиса Республики Узбекистан //https://www.minjust.uz/ru/activity/ прарго/е^/87938/24.01.2020 жылгы жагдай бойынша.
сараптамага келш TYCKeH «Казакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык актiлерiне жылжымайтын мYлiкке к¥кыктарды жэне зац-ды т^лгаларды мемлекеттiк тiркеу мэселелерi бойынша езгерютер мен толыктырулар енгiзу туралы» Казакстан Республикасы Зацыныц жобасында толыктырылатын белштер «14-бап мынадай мазм^ндагы Yшiншi - бесiншi белiктермен толыктырылсын» деп сызык-ша аркылы жазылып, зац техникасыныц б^-зылуына жол бершген.
Сондай-ак зац жобаларындагы тармак пен тармакшаларды ресiмдеу барысында кателер-ге жол берiлiп жатады. Мысалы, 2019 жылгы шiлдеде лингвистикалык сараптамага келш тYCкен «Казакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык актiлерiне ецбек мэселелерi бойынша езгерютер мен толыктырулар енпзу туралы» Казакстан Республикасы Зацы жоба-сыныц казак тшндеп н^скасында «Кръктык актiлер туралы» Зацныц «Нормативтiк к^кыктык актiлердiц тармактарындагы (бап-тарындагы) тармакшаларыныц, баптарындагы тармактардыц, сондай-ак жекелеген кодекстер баптарындагы белштердщ немiрленуi эрбiр бап Yшiн дербес болады. Тармактардагы тар-макшалардыц немiрленуi араб цифрларымен жакша аркылы мынадай тYрде белгiленедi: 1), 2), 3) жэне одан эрi карай.»5 деген 23-ба-быныц 5-тармагы негiзге алынбай, тармак араб цифрларымен жакша аркылы жазылган.
Сонымен бiрге зацнамалык актшер-де кыскартылган сездерге жол бершмейтЫ
жэне зацнамалык актшерге езгерiстер мен толыктырулар енгiзу кагидалары бойынша 1-баптыц тармактарыныц тармакшалары тыр-накшадан кейiн нYктелi Yтiрмен аякталатыны ескерусiз калатын Зац жобалары да практикада кездеседь
Казак тшнде зац жазу мэселес бYгiн-ri кYнi аударма аркылы жYзеге асырылып жаткандыктан, жогарыда келтiрiлген мысалдар зац жобасын орыс тiлiнен казак тшне сез-бе-сез аударудыц салдары болып табылады. Зацнамалык актiнi дайындауда зац техникасы ережелерi мацызды рел аткаратындыктан, аудармашы зац жобасымен ж^мыс iстеу барысында жогарыда айтылган ^сынымдарды ^станганы жен.
Корыта келгенде, зац терминологиясы, зац кдаылымы, нормативтiк к¥кыктык актiлердiц мэтiнiн кдаастыру тэсiлi зац техникасыныц негiзгi элементтерi болып табылады. Сол эле-менттер болган жагдайда гана, зац техникасыныц талаптары сакталады. Ал зац техникасын сактау казак тiлiнде зацды сапалы дайындау кепiлi болады.
Нормативтк-к^кыктык актiлерге сарапта-ма жYргiзу саласындагы проблемаларды ше-шудiц ^сынылып отырылган жолдары лингвистикалык сараптама кызметшщ тиiмдiлiгiн арттыруга себепшi болады, ез кезегшде сапалы нормативтж-кръктык актiлердi кабылда-уга жэне зац техникасын жетiлдiруге мYмкiн-дiк бередi деп ойлаймыз.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Болдырев С.Н. Юридическая техника: история и современность. https://cyberleninka. ru/article/n/yuridicheskaya-tehnika-istoriya-i-sovremennost/viewer // 15.01.2020 жылгы жагдай бойынша.
2. Нормативтж цщыцтыц акттердг реЫмдеу жвнiндегi эдютемелж усынымдар (зац техникасы): Эдютемелж цурал / Авт. ужым басш. мен ред. Р.К Сэрпеков - Астана: «Ка-зацстанРеспубликасыныцЗацнама институты» ММ, 2019. - 160 б.
REFERENCES
1. Boldyrev S.N. Iyridicheskaia tehnika: istoria i sovremennost.https://cyberleninka.ru/article/n/ yuridicheskaya-tehnika-istoriya-i-sovremennost/viewer //15.01.2020jylgyjagdaiboiynsha.
2. Normativtik quqyqtyq aktilerdi resimdey jonindegi âdistemelik usynymdar (zan tehnikasy): Adistemelik qural / Avt. ujym bassh. men red. R.Q. Sârpekov - Astana: «Qazaqstan Respyblikasynyn Zannama instityty» MM, 2019. - 160 b.
5 «Кщыцтыц акттер туралы» 2016 жылгы 6 сэуiрдегi Казахстан Республикасы Зацыныц 23-бабы //http:// adilet.zan.kz/kaz/docs/ZJ600000480//25.0J.2020 жылгы жагдай бойынша.
