Научная статья на тему 'ЮКЛАРНИ ИСТЕЪМОЛЧИ МАНЗИЛИГА ЕТКАЗИБ БЕРИШ ЖАРАЁНИНИ БОШҚАРИШ МОДЕЛИ'

ЮКЛАРНИ ИСТЕЪМОЛЧИ МАНЗИЛИГА ЕТКАЗИБ БЕРИШ ЖАРАЁНИНИ БОШҚАРИШ МОДЕЛИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

312
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
юк / истеъмолчи / юк жўнатувчи / ташиш / мультимодал ташиш / амодал ташиш / транспорт / ҳайдовчи / ҳаракатланувчи таркиб / логистика. / freight / consumer / consignor / freight / multimodal transportation / amodal transportation / transportation / driver / rolling stock / logistics.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Фозил Исмоилович Исроилов, Алишер Яхшибоевич Норқулов

Мақолада истеъмолчи манзилга алоҳида ташиш хизмати кўрсатиш жараёнларини бошқариш моделлари, истеъмолчи манзилларни ташишга бўлган эҳтиёжларини ўз муддатида ва сифатли қондириш кўп жиҳатдан автотранспорт воситалари паркини ташиш линиялари бўйича тақсимлаш масаласини ечимига боғлиқлиги, юкларни етказиб бериш жараёнини бошқариш моделлари ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODEL OF MANAGING THE PROCESS OF DELIVERY OF GOODS TO THE CONSUMER

The article describes the models for managing individual transport services for the consumer, the timeliness and quality of meeting the needs of consumers in the transportation of goods depends on the solution to the problem of distributing the vehicle fleet along transport lines.

Текст научной работы на тему «ЮКЛАРНИ ИСТЕЪМОЛЧИ МАНЗИЛИГА ЕТКАЗИБ БЕРИШ ЖАРАЁНИНИ БОШҚАРИШ МОДЕЛИ»

ЮКЛАРНИ ИСТЕЪМОЛЧИ МАНЗИЛИГА ЕТКАЗИБ БЕРИШ ЖАРАЁНИНИ БОШЦАРИШ МОДЕЛИ

Фозил Исмоилович Исроилов

Жиззах политехника институти fozilisroilov@ gmail. com

Алишер Яхшибоевич Норкулов

Жиззах политехника институти norqulov.407@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада истеъмолчи манзилга алохида ташиш хизмати курсатиш жараёнларини бошкариш моделлари, истеъмолчи манзилларни ташишга булган эхтиёжларини уз муддатида ва сифатли кондириш куп жихатдан автотранспорт воситалари паркини ташиш линиялари буйича таксимлаш масаласини ечимига боFликлиги, юкларни етказиб бериш жараёнини бошкариш моделлари ёритиб берилган.

Калит сузлар: юк, истеъмолчи, юк жунатувчи, ташиш, мультимодал ташиш, амодал ташиш, транспорт, хайдовчи, харакатланувчи таркиб, логистика.

MODEL OF MANAGING THE PROCESS OF DELIVERY OF GOODS TO

THE CONSUMER

The article describes the models for managing individual transport services for the consumer, the timeliness and quality of meeting the needs of consumers in the transportation of goods depends on the solution to the problem of distributing the vehicle fleet along transport lines.

Keywords: freight, consumer, consignor, freight, multimodal transportation, amodal transportation, transportation, driver, rolling stock, logistics.

Жахонда юз бераётган глобаллашув жараёнларида транспорт инфратузилмасининг ахамияти тобора ортиб бормовда. Мазкур соха фаолиятини такомиллаштириш вазифалари Жахон транспорт ва логистика тизими (The global transport and logistic system) томонидан амалга оширилади. Жахон банки гурухи маълумотларига кура, жахон транспорт хизматларининг ЯИМ таркибидаги

Fozil Ismoilovich Isroilov

Jizzakh Polytechnic Institute fozilisroilov@gmail.com

Alisher Yakshiboyevich Norkulov

Jizzakh Polytechnic Institute norqulov.407@mail.ru

ABSTRACT

КИРИШ

микдори 4,2 трлн. АКШ доллари (6,8%) хажмида бахоланиб, йилига 110 млрд. тонна юк ва 1 трлн. дан ортик йуловчилар ташилган, транспорт инфратузилмасида банд булган ходимлар сони 100 млн. кишини ташкил этади [1].

Узбекистон ва хорижий бозорларга махсулотларнинг эркин киришини таъминловчи транспорт-логистика марказлари (ТЛМ) ва комплексларидан иборат замонавий транспорт-логистика инфратузилмасининг яратилиш ва амал килиш масалалари Узбекистон транспорт комплекси, аввало, темир йул комплексининг замонавий ривожланиш боскичи учун мухим масалаларга айланмокда.

Х,ар кандай мамлакатни иктисодий ва ижтимоий ривожлантириш кенг дастурини руёбга чикаришда фан-техника тараккиётини жадаллаштириш, ишлаб чикаришиш техника жихатидан кайта куроллантириш ва кенгайтириш, амалдаги ишлаб чикаришдан жадал фойдаланиш, бошкарув тизимини, хужалик механизмини такомиллаштириш асосида ншлаб чикаришпи ривожлантириш ва унинг самарадорлигипи ошириш энг зарур вазифадир.

Юксак даражада тараккий этган хозирги замон транспортисиз ривожланган жамият асосини яратиб булмайди. Чунки транспорт хар кандай мамлакат ишлаб чикарувчи кучларининг мухим таркибий кисмидир.

Транспорт яхши ишлашини белгиловчи мухим омилларидан бири, унинг юк ва йуловчиларни ташиш мунтазамлигидир. Зарур махсулот, хом ашё, эхтиёт, кисмлар, ёнилFилар уз вактида ва мунтазам ташилгандагина уларниннг омборлардаги захиралари энг кам микдорда булиши ва ишлаб чикаришни бетухтов ташкил этишлик имкони булади.

Х,алкаро алокаларни, жумладан товар алмаштиришни кенгайтириш ва уни мустахкамлаш ишида хам транспортнинг роли катта. ^алкаро савдо, сайёхлик ва бошка алокаларниниг ривожланиши, фан ва техника, маданият хамда спорт сохаларидаги муносабатларнинг юксалиши ТВ ва алока йулларининг ривожланганлигига куп жихатдан боFликдир.

АДАБИЁТЛАР ТАХ,ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Транспорт-логистика инфратузилмасини самарали бошкариш, унинг мазмуни ва иктисодиётнинг бошка сохаларига таъсирини урганган бир катор олимлар транспорт-логистика инфратузилмасини бошкариш буйича турли хил фикрларни билдирганлар.

Д. Бауэрсокснинг фикрича, анъанавий усулларга нисбатан юк ташувларини ташкил этишнинг афзаллиги ва иктисодий самарадорлиги

масалаларини киритган холда мультимодал ва интермодал юк ташувларини ташкил этиш муаммоларига алохида эътибор каратган. Шу билан бирга муаллиф, транспорт тармоклари, транспорт воситалари ва транспорт компаниялари уз ичига олган транспорт-логистика инфратузилмасини алохида кайд этади [3].

А.Л.Носов, хозирги шароитда халкаро транспорт-логистика тизимларининг ташкил этилиши ва макбул фаолият юритиши муаммолари тадкик этилади. Халкаро катновларда аралаш ташки савдо ташувларини ташкил этишни такомиллаштириш йуналишларини курсатган холда аралаш юк ташувларини ривожлантириш истикболлари алохида таъкидлайди [4].

С. М. Резер, уз ишида узгаришлар шароитида минтакавий транспорт тизимларини бошкариш моделлари ва муаммолари куриб чикилган. Мамлакат ишлаб чикариш-транспорт тизимида транспорт турларининг узаро таъсир усуллари, транспорт ишлари бозорини прогнозлаш методологияси ва магистрал йул транспортида юклаш ишларини режалаштириш принциплари тулик тахлил этган [5].

Юкоридаги фикрларни инобатга олган холда, транспорт-логистика инфратузилмасини ривожлантириш эхтиёжларини аниклашни уз ичига олувчи иктисодий-технологик имкониятини бахолаш муаммоларини куриб чикиш, транспорт-логистика фаолиятини бошкаришдаги назарий жихатлар ва бошкарув самарадорлигини оширишда замонавий бошкарув усулларни куллаш оркали истеъмолчиларга юкларни етказиб бериш инфратузилмасини ривожлантириш мумкин.

НАТИЖАЛАР

Истеъмолчи манзилларга ташиш хизмати курсатиш - бу уларни хом-ашё, турли махсулот ва товарларга булган ехтиёжларини уз вактида тула кондириш ва шу асосда автокорхонага мазкур фаолиятдан келадиган фойдани купайтиришдан иборатдир. Бундай ташиш хизмати курсатишни ташкил етиш масалалари узига хос хусусиятларга ега. Улар куйидагилардан иборатдир:

Истеъмолчилар эхтиёжини кондиришга каратилган ташиш хизмати маршрутларда фаолият курсатаётган "хайдовчи-харакатланувчи таркиб" элементлари бажараётган транспорт ишлари йотилмаси сифатида шаклланади. Шу туфайли истеъмолчилар эхтиёжини уз вактида тулоконли кондирадиган транспорт иши хажмини автокорхонанинг ташувчи элементлари "Х,-Х,Т" буйича таксимлаш лозим булади. Бундай таксимлашда катор технологик талаблар ва иктисодий мезонлар бажарилиши кузда тутилади:

• автотранспорт воситаси турини ташилаётган юкни сифатини саклаш ва юкори иш унумдорлигини таъминлаш талабларига жавоб бериши;

• юкни ортиш-тушириш, маршрутдаги йул ва йул харакатини ташкил етиш шароитларига мос келиши;

• белгиланган ташиш хажмларини хар бир юк тури буйича уз муддатлари ва энг кам харажатларда бажарилиши ва ш.к.

Истеъмолчиларни туташган манзилларига ташиш хизматини курсатишни турли техник-технологик ва ташкилий бошкарув вариантларини мавжудлиги:

• ташишни турли типдаги автотранспорт воситалари (АВ) да, амалга ошириш;

• юкларни турли даражада пакетлаштириш;

• ташиш жараёнларини тиркама ва ярим тиркамаларни юк ортиш-тушириш манзилларида алмаштириш усулида ташкил етиш;

• юк жунатувчи ва кабул килувчи манзилларга алохида ёки маршрутли хизмат курсатиш ва хоказо.

Бунда хар бир ташиш линиясига турли типдаги ва сондаги автотранспорт воситаларини таксимланиши, ишлаётган хар бир "Х,-Х,Т'' элементига турлича кунлик иш вакти, ташиш хажми ва катновлар сони каби курсаткичларни уз ичига олувчи режа-топшириклари белгиланади.

Истеъмолчи манзилларни ташишга булган эхтиёжларини уз муддатида ва сифатли кондириш куп жихатдан автотранспорт воситалари паркини ташиш линиялари буйича таксимлаш масаласини ечимига боFликдир. Мазкур таксимлаш масаласини куйилишида турли-туман ташиш шароитларидан келиб чикадиган холатларни, жумладан, истеъмолчи манзиллар иш фаолияти, юк ортиш-тушириш, жунатиш ва кабул килиш ишлари тартиби ва хусусиятлари, юкларни саклаш ва шу каби куплаб талабларни хисобга олиш лозим булади. Шу туфайли юкларни ташиш, жунатиш ва кабул килиш шароитларини илмий асосланган гурухлаштириш ва хар бир гурух талабларини хисобга оладиган холда транспорт воситалари паркини ташиш йуналишларига оптимал таксимлаш масаласини математик моделларини ишлаб чикиш талаб этилади.

Истеъмолчиларни талаблари асосан туташма манзилларга етказиб бериладиган ва хар бир линиядаги ташиш хажмларини белгилайди. Бундай талаблар таксимлаш моделидаги ташиш хажмлари маълум катталикдан кичик эмас, катта ёки тенг кабилидаги чеклашлар асосида хисобга олинади. Маршрутда юк жунатиш ва кабул килиш, йул ва йул харакатини ташкил этиш шароитлари автотранспорт воситасини юк ортиш ва тушириш ишларида туриш, юк билан ва юксиз харакатланиш вактларини белгилайди. Мазкур параметрлар эса пировард

натижада автомобилни кунлик иш унумдорлигини доимий ёки эхтимолий таксимланадиган катталик сифатида шакллантиради.

Ташишда иштирок этишга чикарилган харакатланувчи таркиблар паркини линияларга оптимал таксимланиши ички ва ташки мезонлар воситасида улчанади. Турли типдаги автотранспорт воситалари турли маршрут ва линияларда хар хил даражадаги ташиш таннархи ва иш унумдорлигини таъминлайди. Шу туфайли эксплуатация килинаётган автотранспорт воситаларини турли ташиш линияларига шундай таксимлаш вариантини аниклаш мумкинки, бунда ташиш харажатлари энг кам ёки ташиш хажми энг куп булади.

Автотранспорт воситалари паркини ташиш линияларига оптимал таксимлаш моделини таркиби аввало, юкларни кабул килувчи, жунатувчи туташма манзиллар ва уларни таъминловчи ташиш линиялари хусусиятлари, шароитлари ва улар учун ташиш хажмларига шаклланаётган чеклов талабларига хамда ташишда фойдаланилаётган автотранспорт воситалари турлари ва микдорий катталикларига боFликдир. Модел энг аввало, жунатувчи ва кабул килувчи юклар хажмларини хамда паркни ташиш имконияларини узаро тенглигини таъминлаши лозим. Бундан ташкари хар бир ташиш линияси учун ажратилаётган автомобиллар сони бу линияни юк жунатиш ва кабул килиш имконияларига мос келиши керак.

МУХОКАМА

Истеъмолчи манзилларга ташиш хизмати курсатиш жараёнларини бошкариш масаласини чизикли математик модели куйидаги холат ва талабларга мувофик шакллантирилади:

• истеъмолчи туташма манзиллар ва уларни хар бири билан боFланган ташиш линиялари тури, характери ва хусусиятлари;

• туташма манзилга ташиши лозим булган юклар турлари ва хажмлари, уларни ташиш линиялари, хар бир линияда маълум бирлик вакт мобайнида мумкин булган юк ташиш хажми;

• ташиш хажмларидаги ва имконияларидаги баланс-тенглик муносабатларини таъминлаш: юк жунатиш ва кабул килиш хажмлари хар бир юк тури буйича узаро тенг булиши, бажарилаётган транспорт иши ташишга ажратилаётган автотранспорт воситаларининг ташиш (иш бажариши) имкониятларига тенг булиши, линиялардаги ташиш хажмларини улардаги юкларни жунатиш ва кабул килиш (ортиш, тушириш) имкониятларига мос келиши ва хоказо.

Бундан ташкари бошкариш масалаларида маълум таркибий балансларни таъминлаш зарур:

• хар бир туташма манзилга (дан) ташиб киритилувчи (чикарилувчи) юк тури буйича ташиш хажмларини таъминлаш ва бунда кайси юк тури кайси линияларда ва автотранспорт воситаларини кандай иш унумдорлигида ташилишини хисобга олиш;

• маълум турдаги юкларни ташишда ва маълум линияларда факат маълум типдаги русум автотранспорт воситаларини куллаш лозимлиги ва хоказо;

Туташма манзилларга ташиш хизматини курсатиш жараёнларини бошкариш масаласини математик моделларини куйидаги характерли холатлар учун оддийдан мураккабга утиш кетма-кетлигида куриб чикайлик:

1) битта туташган манзилга йуловчиларни ёки бир турдаги юкларни турли линияларда жунатувчилардан ташиб киритиш;

2) битта туташган манзилдан йуловчиларни ёки бир турдаги юкларни турли линияларда кабул килувчиларга ташиб чикариш;

3) битта ташиш манзилларидан ташиш манзилларига бир турдаги юкларни ёки йуловчиларни бир канча линияларда ташиб киритиш ва чикариш;

4) битта ташиш манзилларига бир неча турдаги юкларни бир канча линияларда ташиб киритиш ва чикариш;

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда битта жунатувчи ёки кабул килувчи ёки жунатувчи ва кабул килувчи ташиш манзилларига турли транспорт воситаларини кисман, яъни маълум гурухлар ичида узаро алмаштириш шароитида ташиш хизматини курсатилади.

Янги принципларга асосланган юк етказиб бериш буйича мультимодал ва интермодал принциплар янги авлод логистика инфратузилмасини ривожлантиришнинг узига хос локомотиви хисобланади ва товар харакати иштирокчиларини самарали бирлаштириш учун янги имкониятларни шакллантиради.

"Ракамли логистика" шароитида инфратузилмани бошкариш учун электрон маълумотлар окимининг ортиб борувчи хажмини хисобга олган холда адашиш вазиятлари юзага келганда мураккаб ташкилий -техник объектларнинг прогноз даражасини ошириш имконияти ва логистика инфратузилмасининг фаолият улчамларини комплекс бахолаш асосида проактив (огохлантирувчи) бошкариш тизимларига утиш ута мухим ахамиятга эга.

REFERENCES

1. The World Bank: World Development Indicators. http: //data.worldbank.org/ indicator

2. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасининг ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича харакатлар стратегияси -http:// strategy.regulation. gov.uz/uz/document/2

3. Бауэрсокс Д. Логистика. Интегрированная цепь поставок. — М.: илимБизнес, 2001.

4. Носов А.Л. Региональная логистика. — М.: Альфа-Пресс, 2007.

5. Резер, С. М. Логистика. Словарь терминов [Текст] / С. М. Резер, А. Н. Родников. - М.: ВИНИТИ РАН, 2007. - 412 с.

6. Уртача ва узок муддатли истикболда иктисодий ислохотлар нуктаи назаридан Узбекистонда транспорт сектори ва транзит: муаммолар ва ечимлар, 2016.

7. Адилов, О. К., Мамаев, Г. И., & Исраилов, Ф. И. (2015). Безопасность движения на автомобильном транспорте. In Сборники конференций НИЦ Социосфера (No.

8. pp. 77-79). Vedecko vydavatelske centrum Sociosfera-CZ sro.

8. Назаров, К. М., Усмонов, З. Т., Исроилов, Ф. И., & Каршибоев, Ш. Э. (2015). Специфика логистического подхода к управлению материальными потоками. In Сборники конференций НИЦ Социосфера (No. 48, pp. 89-91). Vedecko vydavatelske centrum Sociosfera-CZ sro.

9. Бегматов, Б. Я., & Хдккулов, Б. А. (2020). Кафолат даврида автомобилларнинг техник холатини текшириш. Academic research in educational sciences, (3).

10. Адилов, О. К., Умиров, И. И. У., & Барноев, Л. (2020). Транспортни хавфсиз бошкариш курсаткичларини бахолаш. Academic research in educational sciences, (1).

11. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. (2020). Улучшения эксплуатационных показателей двигателей газобаллонных автомобилей. Academic research in educational sciences, (3).

12. Умиров, И. И. У., & Хдмракулов, Ё. М. (2020). Автомобиллардан чикаётган газсимон чикиндиларнинг атмосферага аралашиши. Academic research in educational sciences, (1).

13. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. У. (2020). Создание программных средств автоматизированной информационной системы транспортных предприятий. Academic research in educational sciences, (1).

14. Адилов, О. К., Умиров, И. И., & Уразов, Б. А. (2020). Методика определения деталей, критических по надежности автомобилей. Academic research in educational sciences, (1).

15. Azimov A. "Avtomobilsozlik sanoatida polimer va kompozit materiallardan foydalanishning samaradorlik ko'rsatgichlari", ООО «Academic Research», Vol. 1 No. 1, 2020.

16. Odilov, N. (2020). The analysis of the development of gas cylinder supply system. Academic research in educational sciences, (3).

17. Тожиев, Ж. З. У. (2020). Кафолат даврида бузилишларни олдини олиш максадида автомобилнинг техник холатини текшириш. Academic research in educational sciences, (3).

18. Косимов, С., & Рахматуллаев, М. (2020). Талим джаройонида инновация услубларни ишлаб чикиш ва джорий этишнинг ташкилий джихатлари .. В Инновациях ривожланишда ижтимоий-гуманитарный фанатинг долзарб масалалари (стр. 464).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.