Научная статья на тему 'ЮК ТАШИШДА АВТОМОБИЛ ТРАНСПОРТИ ТУРИНИ ТАНЛАШ АСОСИДА ЮК АВТОМОБИЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ'

ЮК ТАШИШДА АВТОМОБИЛ ТРАНСПОРТИ ТУРИНИ ТАНЛАШ АСОСИДА ЮК АВТОМОБИЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
69
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
автомобил / йўловчи / юк / ташиш / транспорт / логистика / таъмирлаш. / car / passenger / cargo / transportation / transport / logistics / repair.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — O. Eshqobilov, D. Irgashev, M. Rasulov

Мақолада автомобил саноатининг ривожланиб бориши билан биргаликда, улардан кенг кўламда фойдаланиш ҳамда автотранспорт корхоналарини ишлаб чиқариш техник базасини ташкил этиш, қайта қуриш ва реконструкция қилиш, техник қайта жиҳозлаш ҳамда янгиларини лойиҳалаш, автомбил саройларини техник соз ҳолатини таъминлаш, ишлаб чиқариш техник негизини янада такомиллаштиришни талаб этмоқда. Натижада республикамизда замонавий аватомобилларга техник хизмат кўрсатувчи сервис корхоналари пайдо бўлмоқда, бу эса мавжуд автокорхоналарни ҳаракатланувчи таркибини янгилаш, хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш жараёнларини ривожлантириб, уларни такомиллаштириш кераклигини кўрсатади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INCREASING THE EFFICIENCY OF USING TRUCKS BY CHOOSING THE TYPE OF VEHICLE TRANSPORT IN CARGO TRANSPORTATION

In the article, along with the development of the automotive industry, the organization, reconstruction and reconstruction of the technical base for the production of motor transport enterprises, the technical re-equipment and design of new ones, the technical maintenance of the technical condition of automobile hangars, and further improvement of the technical base of production are widely used. As a result, service enterprises appear in our republic that carry out maintenance of modern cars, which indicates the need to develop and improve existing automobile enterprises in the processes of updating, maintaining and repairing rolling stock.

Текст научной работы на тему «ЮК ТАШИШДА АВТОМОБИЛ ТРАНСПОРТИ ТУРИНИ ТАНЛАШ АСОСИДА ЮК АВТОМОБИЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ЮК ТАШИШДА АВТОМОБИЛ ТРАНСПОРТИ ТУРИНИ ТАНЛАШ АСОСИДА ЮК АВТОМОБИЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ

ОШИРИШ Эшкобилов Олим Холикулович

т.ф.д.проф.

Иргашев Дилмурод Бекмуродович

катта ук;итувчи Расулов Мурод ^ахрамон ^ли

магистирант https://doi.org/10.5281/zenodo.7421971

Аннотатция. Мацолада автомобил саноатининг ривожланиб бориши билан биргаликда, улардан кенг куламда фойдаланиш %амда автотранспорт корхоналарини ишлаб чицариш техник базасини ташкил этиш, цайта цуриш ва реконструкция цилиш, техник цайта жи%озлаш %амда янгиларини лойи%алаш, автомбил саройларини техник соз %олатини таъминлаш, ишлаб чицариш техник негизини янада такомиллаштиришни талаб этмоцда. Натижада республикамизда замонавий аватомобилларга техник хизмат курсатувчи сервис корхоналари пайдо булмоцда, бу эса мавжуд автокорхоналарни %аракатланувчи таркибини янгилаш, хизмат курсатиш ва таъмирлаш жараёнларини ривожлантириб, уларни такомиллаштириш кераклигини курсатади.

Калит сузлар: автомобил, йуловчи, юк, ташиш, транспорт,логистика, таъмирлаш.

Аннотация. В статье наряду с развитием автомобильной промышленности широко используются и организация, реконструкция и реконструкция технической базы производства автотранспортных предприятий, техническое перевооружение и проектирование новых, техническое обслуживание требуется техническое состояние автомобильных ангаров, дальнейшее совершенствование технической базы производства. В результате в нашей республике появляются сервисные предприятия, осуществляющие техническое обслуживание современных автомобилей, что свидетельствует о необходимости развития и совершенствования существующих автомобильных предприятий процессов обновления, обслуживания и ремонта подвижного состава.

Ключевые слова: автомобиль, пассажир, груз, перевозка, транспорт, логистика, ремонт.

INCREASING THE EFFICIENCY OF USING TRUCKS BY CHOOSING THE TYPE OF VEHICLE TRANSPORT IN CARGO TRANSPORTATION

Abstract. In the article, along with the development of the automotive industry, the organization, reconstruction and reconstruction of the technical base for the production of motor transport enterprises, the technical re-equipment and design of new ones, the technical maintenance of the technical condition of automobile hangars, and further improvement of the technical base of production are widely used. As a result, service enterprises appear in our republic that carry out maintenance of modern cars, which indicates the need to develop and improve existing automobile enterprises in the processes of updating, maintaining and repairing rolling stock.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Keywords: car, passenger, cargo, transportation, transport, logistics, repair.

КИРИШ

Узбекистан Республикасининг Президентининг автомобил траснпортини бошкариш тизмини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисидаги карорини учинчи бандида 2018-2021 йилларда 437 та янги йуловчи йуналишларини ташкил этиш хамда 84 та автовокзал ва автостанцияни куриш ва реконструкция килишнинг иктисодиёт сохалари ва ахолини республика чекка минтакаларида ташишларга булган эхтиёжларини инобатга олган холда янгиланган максадли курсаткичлари, шунингдек, юкларни халкаро автомобилда ташишларни амалга оширувчи миллий ташувчиларни огир юк ташувчи 3824 та автотранспорт воситалари саройини янгилашни прогноз курсаткичлари тасдикланмокда. Бундан ташкари "Узавтотранс" агентлиги кошида автомобилда йуловчилар ёки юклар ташиш транспорт-логистика фаолиятини амалга оширувчи мустакил ихтисослаштирилган юридик шахс хукуклари билан унитар корхоналар ташкил этилади .

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Автомобил саноатининг ривожланиб бориши билан биргаликда, улардан кенг куламда фойдаланиш хамда автотранспорт корхоналарини ишлаб чикариш техник базасини ташкил этиш, кайта куриш ва реконструкция килиш, техник кайта жихозлаш хамда янгиларини лойихалаш, автомбил саройларини техник соз холатини таъминлаш, ишлаб чикариш техник негизини янада такомиллаштиришни талаб этмокда. Натижада республикамизда замонавий аватомобилларга техник хизмат курсатувчи сервис корхоналари пайдо булмокда, бу эса мавжуд автокорхоналарни харакатланувчи таркибини янгилаш, хизмат курсатиш ва таъмирлаш жараёнларини ривожлантириб, уларни такомиллаштириш кераклигини курсатади. Х,озирги кунда мавжуд юк ва йуловчи ташишга мулжалланган автотранспорт корхоналарини техник базаларига урнига енгил ва юк автомобилларига хизмат курсатиш корхоналари, яъни автосервислар кенг куламда фойдаланилмокда.

Автомобил транспортини эксплуатацияси фан тармоги ва амалий фаолиятни сохаси сифатида купгина йуналишларни камраб олади: юкга кириш; юк ташиш технологияси; йуловчи ташиш технологияси; худудий транспорт; шахарларни транспорт режаси; транспорт тизимини моделлаштириш; логистика; транспорт логистикаси; йул харакатини ташкил этиш; йул харакатини ташкил этишни техник воситалари; транспорт воситаларини хавфсизлиги; автотранспорт психологияси; автомобилларни ишлаб чикиш ва таъмирлаш асослари; автомобилларни техник эксплуатацияси; эксплуатацион материаллар; автомобил транспорти корхоналарини лойихалаш. Курсатиб утилган йуналишлардан хар биридан автомобил транспорти эксплуатацион самарадорлигини ошириш учун захира топиш мумкин.

Автомобилларни эксплуатациясида автомобил транспорти корхонасини тури ва уларни фаолият туридан келиб чикиб куйидаги кичик тизимларни ажратиш мумкин (1 -расм).

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

1-расм. Автомобиллар эксплуатациясини кичик тизими турлари

Автотранспорт фаолиятида автомобилларни эксплуатацияси юк ва

пассажирлар ташиш буйича мухим вазифани бажаради (тижорат эксплуатацияси)- паркни ишлаш кобилияти холатини ушлаб туриш ва унинг материал-техника таъминоти (техник эксплуатация). Бундай холатда автомобилларни техник эксплуатациясини вазифаси ташиш фаолиятини яроклилигини ва транспорт воситаларини техник соз холатини таъминлашдан иборат, яъни транспорт жараёнини амалга ошириш имкониятини таъминлашдан иборат. Тижорат эксплуатациясини (ТЭ) вазифаси-соз автомобилларни самарали ишлатиш, даромад олиш ва уни транспорт жараёнидаги хакикий улушини мос равишда АТЭ тизими билан булишиш.

Бундан келиб чикиб, автотранспорт фаолиятида эксплуатация самарадорлигини ошириш йуналишини афзаллиги кам харажат билан транспорт ишини бажаришга харакатланувчи таркибни техник тайёргарлик даражасини ошириш имконияти мавжудлигидадир. Шундай килиб, автомобилларни эксплуатацион самарадорлигига таъсир килувчи омилларни автомобилларни техник эксплуатацияси позициясидан тахлил килиш мумкин, бунда автомобил транспортини самарали ишлатиш ва ишлаш кобилиятини, тежамкорлигини, хавфсизлигини ва экологиклигини таъминлашга йуналтирилган инсон фаолиятини воситалари, усуллари ва методлари йигиндисини уз ичига олади.

Автомобиллар эксплуатацисини куриб чикиб хамда тармок олдида ва хусусан техник эксплутация олдида турган максадларни амалга оширишда автомобил транспортини фаолияти натижаларини ёки оширади ёки харажатларни пасайтиради. Бундан келиб чикиб, автомобилларни техник эксплуатацияси самарадорлигига таъсир килувчи омилларни тахлил килишда аввало автомобиллар унумдорлигини, техник тайёргарлик коеффициентини ва ишлашга яроклилик холатини ушлаб туришга харажатларни узгариш омилларини куриб чикиш лозим.

Автомобил транспорти тармогини замонавий холатини тахлили автомобилларни эксплуатацион самарадорлигини камайтирадиган ёки оширадиган омилларни аниклашга имкон берди. Техник эксплуатацияни самарадорлигига таъсир килувчи омилларни тизимлаштириш учун

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

"Автомобилларни техник эксплуатацияси тизими дарахти" асосида уларни таснифи ишлаб чикилди (2-расм).

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Биринчи гурух,га "ТХК ва таъмирлаш ишлари хджми" автотранспорт корхонасини автомобилларга ТХК ва таъмирлаш буйича хизматларга талабни аникловчи омиллар киради. Ушбу ишларга талаб канча юкори булса, иш турлари шунча хилма-хил булади ва автомобилларни техник даражасини юкорилигини таъминлаш шунча мураккаб булади.

2-расм. Автомобилларни техник эксплуатацион самарадорлигига таъсир

килувчи омиллар

Замонавий транспорт тармогини ишлаб чикариш техник базасини ва автомобил паркини х,олатини тах,лил килиганимизда ушбу гуру^ омилларни куйидаги хос хусусиятларини аниклашга имкон берди. Х,озирги вактда транспорт корхоналари автомобилларга ТХК ва таъмирлаш буйича комплекс ишларни мустакил узлари бажаришади ёки автосервис корхоналари хизматидан фойдаланишади ёки бу усулларни комбинацияси билан паркни ишга яроклилик полати таъминлашади.

Биринчи х,олатда автомобилларни техник эксплуатация меъёрлари асосида ТХК ва таъмирлаш ишлари ташкил этилади . Автомобилларни техник эксплуатациясини бундай

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

холда ташкил этиш автомобилларга ТХК ва таъмирлаш буйича режали-огохлантирувчи тизими талабларига катъий риоя килинадиган корхоналарда сифатли амалга оширилади; ёши буйича амортизацион хизмат муддатидан ошмайдиган харакатланувчи таркиб эксплуатация килинганда; сифатли ишларни бажаришни таъминлайдиган ривожланган ишлаб чикариш техник базаси (ИЧТБ) булганда; автомобилларни эксплуатация килиш иш тартиботи мавжуд меъёрларга мос келганда.

Шу билан бирга замонавий автотранспорт корхоналарида ТХК ва таъмирлаш ишлар хажми ва номланишини режалаштириш купинча режали-огохлантирувчи характерга эга эмас. Бунда ТХК даврийлиги бузилади, хизмат курсатиш купинча автомобиллар ишдан бушаган даврида ёки эхтиёж буйича ТХК жорий таъмир билан алмаштирилади. Бу одатда иш хажмини купайишига автомобилларни ишда бузилишларига, автомобилларни таъмирда туриб колиш вактини купайишига олиб келади ва бошкалар.

Булар хаммаси техник эксплуатация самарадорлигини пасайишига олиб келади, чунки паркнинг ишга яроклилиги юкори эмас. Автомобилларни техник эксплуатациясини бошкаришни бундай тактикаси майда ва урта хусусий шаклдаги автотранспорт корхоналарида кенг таркалган.

Иккинчи холатда автомобилларга ТХК ва таъмирлаш автомобилларни кафолатли ва кафолатдан кейинги даври хизмат курсатиш доирасида амалга оширилади. Лекин, автомобил парки эгалари учун махсуслаштирилган марказларда сервис ишларини бажариш харажатлидир, шу билан бирга эксплуатация коидаларига риоя килинганда автомобилларни бузиклиги билан боглик (кафолат буйича агрегатларни алмаштириш, комплектловчи ва таъмирлаш материалларини юкори сифатлилиги ва бошкалар) харажатлардан сугурталанади. Яна бошка холат ТХК ёки таъмирлаш учун автомобилни автосервис корхонасига ташиб бориш лозим булган холатларда, бу кушимча вакт талаб килади, яъни автомобил транспорт жараёнидан чикиб кетади, уни туриб колиши купаяди, автомобилни техник тайёргарлик ва фойдаланиш коеффициентлари пасаяди.

Бошка хусусий холлар хозирги кунда купгина автотранспорт корхоналари учун янги ва ишлатилган хорижий автомобилларни сотиб олиш хос булиб колмокда. Узбекистонда юк автомобиллар парки хар йили бир неча мингтага купайиб бормокда.

Лекин, ИЧТБ мавжуд булган купгина автотранспорт ва автосервис корхоналари хорижий ва замонавий махаллий автомобилларга ТХК ва таъмирлаш ишларини сифатли утказишга мулжалланмаган, чунки улар керакли жихозлар ва махсус тайёрланган ишчилар билан таъминланмаган. Бундан ташкари корхона томонидан сотиб олинган автомобиллар кафолатли муддати (босиб утадиган йули) булиб, бу муддатда автомобилларга махсуслаштирилган диллерлик сервис марказларида хизмат курсатилиши шарт. Бу холат паркнинг ишлаш кобилияти даражасига таъсир курсатади, бундан келиб чикиб техник эксплуатацияни самарадорлигига хам таъсир курсатади.

Иккинчи гурухга «ТХК ва таъмирлаш тизими» (2-расм) автотранспорт корхоналарида ТХК ва таъмирлаш технологияси, ташкил этиш ва бошкариш даражасини белгиловчи омиллар (кабул килинган ТХК ва таъмирлаш тизими, автомобилларга ТХК ни режалаштириш ва куйиш, утказиладиган ишлар технологиясини ва сифатини назорат килишни ривожлантириш, ТХК ва таъмирлашни тезкор бошкариш ва бошкалар) киради. Автотранспорт корхонасида автомобилларга ТХК ва таъмирлаш ишлаб чикаришни

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

меъёрий-техник таъминотини ташкил килиш канча сифатли булса, автомобиллар паркини ишлаш кобилияти шунча юкори ва мос равишда автомобилнинг техник эксплуатациясини самарадорлиги х,ам шунча юкори булади.

Автомобилларни техник эксплуатацияси самарадорлигига корхонани мех,нат ресурслари билан таъминланганлигига таъсири схемаси. 3-расмда курстаилган.

3-расм. Автомобилларни техник эксплуатацияси самарадорлигига корхонани мех,нат ресурслари билан таъминланганлигини таъсири схемаси.

Охирги йилларда автотранспорт фаолияти билан шугулланувчи автотранспорт корхоналари субъектини купайиб бориши ва уларни кувватини камайиб бориши (паркнинг улчами, ходимлар сони, хизмат курсатиш ва таъмирлаш постлари сони, ишлаб чикариш майдони) мутахассисларни вазифавий фаолиятини кескин узгаришига олиб келди. Кичик автотранспорт корхоналари ва автотранспорт фаолияти кушимча х,исобланган корхоналар учун ташиш фаолиятини ташкил килиш ва таъминлаш, техник таъминот, хдракат хавфсизлиги ва баъзи х,олларда молиявий-иктисодиёт билан боглик булган техник эксплуатация хизмати ходимлари вазифавий фаолиятларини бир киши бажаришига тугри келади. Бундан ташкари махсус ва умумий тайёргарлик даражасини пасайиши кузатилади. Мутахассислар орасида автотранспорт йуналиши буйича тахминан 18% олий маълумотли ва 31 % урта махсус маълумотли, 28 % транспорт йуналиши буйича маълумотига эга эмас, лекин улар автомобил транспорти буйича малакавий тайёргарликдан утишган ва шартли "Амалиётчи" тоифасига тааллукли ва тахминан 23 % гача мутахассислар автомобил асослари буйича тайёргарлик маълумотига эга. ХУЛОСА

Шундай килиб автомобил транспорти корхоналарининг мутахассисларини транспорт йуналиши буйича 50 % гачаси олий ва урта махсус маълумотига эга эмас. Корхонани транспорт фаолиятига жавобгар шахслар ичида автотранспорт воситаларини факат узларини эх,тиёжлари учун ишлатадиганларнинг улуши жуда катта (70-80% гача етади).

REFERENCES

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

1. Автомобильные дороги: безопасность, экологические проблемы, 'кономика (российско-германский опыт) / Под ред. В.Н. Луканина, К.-Х. Ленца. - М. : Логос,

2002. - 624 с.

2. Автотранспорт: учет и налогообложение: [нормат. документы, разъяснения и коментарии] / Под ред. С. Б. Сазонтова. - 3-е изд., испр. -М. : ФБК - Пресс, 2002. - 140 с.

3. Андрухович В.В. Комплексное транспортно-экспедиционное обслуживание грузовладельцев условие создания рыночной инфраструктуры на автомобильном транспорте. - Минск : БелНИИНТИ, 1991. - 72 с.

4. Аринин И.Н. Техническая эксплуатация автомобилей. (Управление технической готовностью подвижного состава): Учеб. пособие. /И.Н. Аринин, СИ. Коновалов, Ю.В. Баженов, А.А. Бочков. - 2-е изд., доп. - Владимир : Изд-во Владим. гос. ун-та,

2003. - 248 с.

5. Афанасьев Л.Л. Единая транспортная система и автомобильные перевозки: Учебник для студентов вузов / Л.Л. Афанасьев Н.Б. Осторовская, СМ. Цукербер - М. : Транспорт, 1984. - 256 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.