Научная статья на тему 'АВТОТРАНСПОРТ КОРХОНАЛАРИ МИСОЛИДА АВТОМОБИЛЛАР ТЕХНИК ҲОЛАТИНИНГ ҲАРАКАТ ХАВФСИЗЛИГИГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ'

АВТОТРАНСПОРТ КОРХОНАЛАРИ МИСОЛИДА АВТОМОБИЛЛАР ТЕХНИК ҲОЛАТИНИНГ ҲАРАКАТ ХАВФСИЗЛИГИГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

408
59
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Автотранспорт корхоналари / транспорт воситаси / автомобил / эксплуатацион хусусият / турғунлик / таъминланганлик / самарадорлик кўрсаткичи / йўл-транспорт ҳодисаси / техник хизмат кўрсатиш. / car / performance / stagnation / supply / efficiency / traffic accident / service.

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Бахриддин Яхшибоевич Бегматов, Давлат Рахмат Ўғли Холиқов

Ушбу мақолада транспорт воситаларининг техник ҳолатининг ҳаракат хавфсизлигига таъсири автотранспорт тармоғи корхоналари мисолида тадқиқ этилди ҳамда транспорт воситаларининг техник ҳолатини яхшилаш ва провард натижада йўл-транспорт ҳодисаларининг олдини олиш, автомобилларнинг хавфсиз ҳаракатланишини таъминлашдан иборатдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по социальной и экономической географии , автор научной работы — Бахриддин Яхшибоевич Бегматов, Давлат Рахмат Ўғли Холиқов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ASSESSMENT OF THE INFLUENCE OF TRAFFIC CONDITIONS ON TRAFFIC SAFETY ON THE EXAMPLE OF MOTOR TRANSPORTATION ENTERPRISES

This article examines the influence of the technical condition of vehicles on road safety using the example of enterprises of the road transport network and is aimed at improving the technical condition of vehicles and, as a consequence, preventing road accidents, ensuring the safe movement of vehicles.

Текст научной работы на тему «АВТОТРАНСПОРТ КОРХОНАЛАРИ МИСОЛИДА АВТОМОБИЛЛАР ТЕХНИК ҲОЛАТИНИНГ ҲАРАКАТ ХАВФСИЗЛИГИГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ»

АВТОТРАНСПОРТ КОРХОНАЛАРИ МИСОЛИДА АВТОМОБИЛЛАР ТЕХНИК ХОЛАТИНИНГ ХДРАКАТ ХАВФСИЗЛИГИГА ТАЪСИРИНИ БАХОЛАШ

Бахриддин Яхшибоевич Бегматов

"Транспорт воситалари мухандислиги" кафедраси Жиззах политехника институти E-mail : begmatov.b. 1978 @gmail.com

Давлат Рахмат yFли Холи^ов

Ер усти транспорт воситалари ва

Жиззах политехника институти E-mail: davlatholiqov15@mail.ru

тизимлари" мутахассислиги

магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада транспорт воситаларининг техник холатининг харакат хавфсизлигига таъсири автотранспорт тармоFи корхоналари мисолида тадкик этилди хамда транспорт воситаларининг техник холатини яхшилаш ва провард натижада йул-транспорт ходисаларининг олдини олиш, автомобилларнинг хавфсиз харакатланишини таъминлашдан иборатдир.

Калит сузлар : Автотранспорт корхоналари, транспорт воситаси, автомобил, эксплуатацион хусусият, турFунлик, таъминланганлик, самарадорлик курсаткичи, йул-транспорт ходисаси, техник хизмат курсатиш.

ASSESSMENT OF THE INFLUENCE OF TRAFFIC CONDITIONS ON TRAFFIC SAFETY ON THE EXAMPLE OF MOTOR TRANSPORTATION

ENTERPRISES

This article examines the influence of the technical condition of vehicles on road safety using the example of enterprises of the road transport network and is aimed at improving the technical condition of vehicles and, as a consequence, preventing road accidents, ensuring the safe movement of vehicles.

Keywords: car, performance, stagnation, supply, efficiency, traffic accident, service.

Bakhriddin Yakhshiboyevich Begmatov

"Vehicle Engineering" department Jizzakh Polytechnic Institute E-mail: begmatov.b. 1978@gmail.com

Davlat Rakhmat ugli Kholikov

Master in specialty "Ground vehicles and systems" Jizzakh Polytechnic Institute E-mail: davlatholiqov15@mail.ru

ABSTRACT

КИРИШ

Узбекистан Республикасида давлат тасарруфидаги турли русум ва андозадаги автомобил транспорта воситалари турли кувватга эга булган корхоналарда фаолият курсатмокда. Ахоли автомобиллари эса бир неча миллиондан ортик, буларга техник хизмат курсатиш учун катор корхоналар мавжуд. Транспорт воситаси хаётимиз ва халк хужалигининг "кон томири"га ухшатилиши бежиз эмас. У йул ва хайдовчиларсиз, уларни таъминловчи корхоналарсиз самарали, максадга мувофик равишда ахолига ва халк хужалигига транспорт хизмати курсата олмайди. Бу тизим мунтазам ривожланишда, такомиллашишдадир.

Транспорт воситалари сонининг ошиши харакат хавфсизлигини таъминлаш буйича бир катор муаммоларни вужудга келтиради. Хавфсиз харакатланишни таъминлаш учун автомобилларнинг техник холати катта ахамиятга эга.

Маълумки, корхоналарда харакат хавфсизлигини таъминлаш буйича ходимлар, мутахассислар ишлайдилар. Демак, транспорт корхоналарининг ходим ёки кадрларига самарали таъсир этиб, олдиларига куйилган максадларига эриштириш рахбари (эгаси)дан, булим ва булинмалар менежерларидан, хар бир буFин ижрочиларидан атрофлича етуклик, хар даврнинг, фаслнинг, мухитнинг хароратини идрок килган холда хозир жавоблик талаб килинади. Бу вазифаларни бажариш учун албатта корхонанинг ишлаб чикариш техник базаси мукаммал бутланган булиши лозим.

АДАБИЁТЛАР ТАХ,ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Автомобил транспорти корхоналарининг ишлаб чикариш техник базасини такомиллаштириш масалаларига етарлича эътибор каратилган. Ушбу масалага В.П.Карташовнинг «Развитие производственно-технической базы автотранспортных предприятий» номли монографияси шулар жумласидандир. Монографияда автомобил транспорта корхоналарининг курулишида асосий эътибор бир вактдаги капитал харажатларни камайтириш, килинган харажатларни кам вактда кайтарилишини таъминлаш максадларида, янги ишлаб чикариш кувватларини навбатма-навбат ишга туширилиши каратилган

Е.С. Кузнецов ва И.П.Курниковларнинг В книге Кузнецова Е.С. и Курникова И.П. «Производственная база предприятей автомобильного транспорта» номли китобида автокорхоналарнинг ишлаб чикариш техника базасини хозирги замондаги холатини, "Техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш"нинг самарадор шароитларини яратишга каратилган" ишлаб

чикариш техника кувватини мужассамланиш масалаларини, ишлаб чикариш техник базасини кайта жихозлаш ва рекониструкция килиш, ва бу масалаларини амалга ошириш самарадорлиги масалаларини тахлил килишга харакат килинган.

Бу масалага Россия олимлари В.Б.Ефимов («Автомобильный транспорт» журнали, 1986 йил №6 сон ва МАДИ маколалар туплами), А.И.Николаенко («Автомобильный транспорт» журнали, 1985 йил №10 сон) уз эътиборларини каратишган. Бу ишларда ишлаб чикаришни марказлаштириш, ишлаб чикариш техника кувватини мужассамлантириш, техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш ишларини марказлаштиришнинг техника-иктисодий масалалари куриб чикилган.

Г.М.Напольский, А.В.Пугинларнинг "Автотранспорт корхоналарини кайта куриш ва техник кайта жихозлаш" номли укув кулланмасида (Тошкент-2004) Техник эксплуатацияни омили сифатида ТБ катор узига хос хусусиятларига эгалиги курсатиб утилган.

НАТИЖАЛАР

Автотранспорт корхоналарида транспорт воситаларининг техник холати уларнинг харакат хавфсизлигини таъминлашдаги урни ва хизмат курсатиш маданиятига бевосита таъсир курсатади. Транспорт воситаларининг техник холатига эса уз навбатида уларга курсатилаётган техник хизматнинг сифати, демак бу хизматларни амалга ошираётган ишлаб чикариш техник базанинг мавжудлиги катта рол уйнайди.

Ишнинг бажариш давомида олинган натижалар:

1. Бозор иктисодиёти шароитида хусусий транспорт хизматига булган талаб ва таклиф конунияти ишлаб чикилди.

2. Жиззах шахрида фаолият курсатаётган хусусий транспорт корхоналарига карашли автомобилларнинг техник холатини таъминлаш буйича маълумотлар тупланди.

3. Хусусий транспорт корхоналарини лойихалаш учун технологик хисобни бажаришга Microsoft Excel матн редакторида электрон дастур яратилди.

МУХОКАМА

Автотранспорт воситаларининг техник холати биринчи навбатда харакат ховфсизлигига таъсир курсатади, шу сабабли аввало автотранспорт

BOCHTanapHHHHr TexHHK x,o.naTHHHHr xapaKaT xoB^cro^Hrura KaHHanuK gapa^aga

Tatcup KypcaTHmHHH Kypuö HTKaMH3.

ABTOMaÖH^HHHr эксп^уaтaцнa ^apaeHuga öat3H arperaT Ba TH3HM.rapHHHHr TexHHK xo^aTH y3rapagu, öat3H KucM^ap Ba arperaraapHHHr 6y3H^nmH hoco3 XO^aTra o^hö Ke^agn, 6y эсa y3 ypHuga aBTOMOÖH^HHHr эксп^уaтaцнoн xycycH^T^apHHHHr nacafiumura ohhö Ke^agn.

Erora axfflH Mat^yMKH aBTOMOÖH^HHHr экcп^уaтaцнoн xycycHflraapura Kyfiugaru KypcaTKHHrap Kupagu:

ABTOMOÖH^HHHr TopTHm guHaMHKacu- ^BHraTe^ MexaHH3M Ba TH3HM^apngarH ynpafiguraH HOCO3^HKnap KyBBaTHHHr nacafiumura ohhö Ke^agu. ^BuraTe^ arperaraapu Ba geTan^apuHHHr eMupu^umu HaTH^acuga aBToMoÖHHHHHr TopTum-Te3^HK xycycuaTHHHHr fiyKo^Hmu 15-20% KyBBaT nacafiumuHH KypcaTagu. fflyHHHrgeK maccu KucM^apuHHHr efiu^umu Ba um^anaHumugaH Ke^HÖ HH^aguraH Hoco3HHKnap, xapaKaTHHHr HoTeKuc^uru, öom^apyBHHHr fiyKo^Hmu Kapmu^HKHHHr omumura caöaö Öyragu.

ABToMoöu^HHHr TexHHK xo^aTHHUHr eMoH^amyBH MaKCHMa^ Te3^HKHHHr 2025% nacafiumura xaMga 25-30 % Te3^aHum onam fiynu Ba Ba^THHH y3afiTupagu, myHHHrgeK fiyn xapaKaT xaB^cro^HruHH TatMHH^amHH orup^amTupagu. ABToMoöu^^apHHHr öyHgafi xapaKaraaHumu fiymapga экcп^уaтaцнa gaBpuga aBapua xo-raraapHHHHr Ke^HÖ HHKHmura caöaö Öyragu.

ABToMoöu^HHHr TopMH3^aHum guHaMHKacu- ÄBToMoöu^HHHr TopMo3^aHHm xycycuaTHHHHr eMoH^amyBHHH KypcaTyBHH acocufi KypcaTKHH. Ey acocaH TpaHcnopT BocuTanapuHHHr Kyfiugaru э^eмeнт^apнga Ky3aTH^umu MyMKHH: TopMo3 HaK^agKacuHHHr ^on^aMacu, yrapHHHr Mofi^aHHÖ ^onumu, KoMnpeccopHHHr Hoco3^urugaH TopMo3 TH3HMHHHHr nacafiumu, TpyÖKanapHHHr repMeTHB^urHHHHr fiyKo^Hmu, TopMo3 KpaHH Ba öochmhh pocraarHHHHHr Hoco3^urugaH.

EyHga ^yga khhhk hoco3^hk xaM xapaKaT gaBoMuga xaB$ TyFgupumH MyMKHH.MacanaH: TopMo3 MexaHH3M öapaöaHH öu^aH HaKnagKa opacugaru opanu^ 0,5 mm ra omum TopMo3 fiyrnHH 2,5 öapoöap ycumura caöaö Öyragu.

Mofi^aHHÖ Ko^raH ^ph^hoh HaKnagKa HaTH^acuga TopMo3^aHHm fiynu 4-5 öapoöapra omagu.

HnMufi MaHÖanapga x,aM acocaH aBToMoöu^HHHr topmo3 th3hmh Hoco3^urugaH fiyn-TpaHcnopT xogucacuHHHr Ke^HÖ HHKum caöaö^apu Kynraö aHHK^aHraH.

Автомобилнинг тормоз тизимининг носозлигидан, яроксизлигидан, техник сабаблар буйича носозлигидан 50% ходисалар келиб чикиши аникланган.

Автомобилнинг турFунлиги - автомобилларнинг йуллардаги бошкарувининг йуколиши, тормоз йулининг усиши, тишлашиш коэфицентининг йуколиши, сирпаниш, аFдарилиш каби доллар билан илмий манбааларда уз исботини топган.

Автомобилнинг турFунлиги йуколиши жиддий йул транспорт ходисаси келиб чикишига сабаб булади.

Автомобилнинг бошкарувчанлиги - рул бошкармасидаги носозликлар бошкарув йуналишини келтириб чикаради. Эксплуатация хусусиятлари катори жиддий йул-транспорт ходисасининг келиб чикишига носоз рул бошкармаси асосий сабаб хисобланади.

Автотранспорт корхоналарида автомобилланинг техник холати эксплуатацион хусусиятларига боFликдир, бунда асосан автомобилларга техник хизмат курсатиш ва таъминлаш сифатли бошкарилиши катта ахамиятга эга.

Автотранспорт корхоналарида автомобилларни линияга чикишига тайёрлаш учун назорат- кузатув ишлари асосан харакат хавфсизлигига таъсир килувчи агрегатлар, кисмлар ва тизимлар холатлари буйича амалга оширилади. Бу жараён асосан 1-ташхис давомида мажмуавий холда амалга оширилади.

Корхонадаги транспорт воситаларнинг техник холат сифатини ижобий бахолаш меъёрий курсаткичлар асоси автомобил техник эксплуатациясини бошкариш вазифаси хисобланилади. Умуман айтганда, бу вазифа амалда кенг камровда кулланилади, шунингдек корхона иш режими, фаолият режаси, иш саморадорлиги бошка АТКси билан солиштирилади.

ХУЛОСА

Маколада бажарилган тадкикот ишлари буйича куйидача хулоса килиш ва таклифлар киритиш мумкин:

Хусусий транспорт хизматининг нархи кам ва ташкилий жихатдан тезкор булишига карамай, шахардаги корхоналар тассаруфидаги транспорт воситаларининг техник холати ва унинг назорати хали талаб даражасида эмас. Бозордаги ракобатда устун келиш учун уларнинг олдида хизмат маданиятини ошириш, транспорт воситаларини янгилаш, уларнинг ва хайдовчиларни кундалик назоратини яхшилаш, техник хизмат курсатиш базаларини яратиш каби муаммоларни хал килиш турубди.

Автомобилнинг техник холатининг ёмонлашуви максимал тезликнинг 2025% пасайишига хамда 25-30 % тезланиш олиш йули ва вактини узайтиради, шунингдек йул харакат хавфсизлигини таъминлашни OFирлаштиради. Юзага келган носозликлар автомобилларнинг харакати жараёнида йул транспорт ходисаларини келиб чикишига сабаб булади.

Транспорт хизматини курсатаётган хар-бир урта кичик бизнес субъекти, замонавий талабаларга жавоб берадиган ишлаб чикариш техник базасига, транспорт воситаларини кунлик назоратини амалга оширувчи дарвоза пунктига, хайдовчиларни физиологик холатини кунлик назоратини амалга оширувчи тиббий пункти туFрисида таклифлар берилди.

Хусусий транспорт тизимининг нуфузини курсатиш, ахолига курсатилаётган хизматлар сифатини ошириш учун камчиликларни камайтириш йулида изланиш, бунинг учун хусусий транспорт сохибларни хукукий химоясини кучайтириш, транспорт таркибини янгилаш ва транспорт хизмати маданиятини кутариш, транспорт хизматини мувофиклаштириш ва марказлаштириш борасида жойларда транспорт хизматлари учун буюртма кабул килувчи диспетчерлик пунктларини ташкил килиш буйича таклиф берилди.

REFERENCES

1. Автомобил транспорт корхоналари буйича солиштирма капитал маблаFларнинг меъёрлари. -М,: РСФСР Автотраснпорт вазирлиги ИТММБ, 1985 й. - 118 б.

2. Автомобил транспорта корхоналари учун технологик лойихалашнинг умумиттифок меъёрлари, (ОНТП 01-86), -М: РСФСР Автотраснпорт вазирлиги ИТММБ, 1986 й. - 129 б.

3. Автомобил транспорта корхоналари учун технологик лойихалашнинг умумиттифок меъёрлари, (ОНТП 01-91), -М: Гипроавтотранс, 1991 й. - 184

4. Кузнецов Е.С. «Автомобилларнинг техник эксплуатацияси ривожининг илмий-техникавий тараккиётининг ва истикболининг йуналишлари» -М.: МАДИ, 1987. -90 б.

5. Бегматов, Б. Я. (2020). Техника олий таълим муассасаларида талаба амалиёти тадкики. Academic research in educational sciences, (3).

6. Бегматов, Б., Хдккулов, Б., & Хдккулов, К. (2020). Транспорт воситаларини синаш усуллари тахлили. Academic research in educational sciences, (3).

7. Бегматов, Б. Я., & Хдккулов, Б. А. (2020). Кафолат даврида автомобилларнинг техник холатини текшириш. Academic research in educational sciences, (3).

8. Адилов, О. К., Кулмурадов, Д. И., & Бегматов, Б. Я. (2014). Переходные характеристики машины при скачкообразном повороте рулевого колеса. Молодой ученый, (20), 101-104.

9. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. У. (2020). Создание программных средств автоматизированной информационной системы транспортных предприятий. Academic research in educational sciences, (1).

10. Адилов, О. К., Умиров, И. И., & Уразов, Б. А. (2020). Методика определения деталей, критических по надежности автомобилей. Academic research in educational sciences, (1).

11. Адилов, А. К., Сувонкулов, Ш. А., Кулмурадов, Д. И., Умиров, И. И., & Бойжигитова, И. А. (2019). Причины изменения технического состояния автомобиля. Актуальные научные исследования в современном мире, (1-2), 116118.

12. Умиров, И. И. У., & Хдмракулов, Ё. М. (2020). Автомобиллардан чикаётган газсимон чикиндиларнинг атмосферага аралашиши. Academic research in educational sciences, (1).

13. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. (2020). Улучшения эксплуатационных показателей двигателей газобаллонных автомобилей. Academic research in educational sciences, (3).

14. Адилов, О. К., Умиров, И. И. У., & Барноев, Л. (2020). Транспортни хавфсиз бошкариш курсаткичларини бахолаш. Academic research in educational sciences, (1).

15. Эшонкулов, М. З. (2020). Транспорт воситаларининг ишлаб-чикариш техник база билан таъминланганлик даржаси тадкики. Academic research in educational sciences, (4).

16. Azimov A. "Avtomobilsozlik sanoatida polimer va kompozit materiallardan foydalanishning samaradorlik ko'rsatgichlari", ООО «Academic Research», Vol. 1 No. 1, 2020, (DOI: https://doi.org/10.24411/2181-1385-2020-00010).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.