Научная статья на тему 'ГАЗ БАЛЛОН БИЛАН ЖИҲОЗЛАНГАН АВОМОБИЛЛАРГА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ УСТАХОНАСИДА МЕҲНАТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ'

ГАЗ БАЛЛОН БИЛАН ЖИҲОЗЛАНГАН АВОМОБИЛЛАРГА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ УСТАХОНАСИДА МЕҲНАТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

290
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ички ѐнув двигатели / ѐнилғи турлари / газ ѐнилғиси / ѐритиш / устахона майдони / солиштирма қувват / ѐритилганлик коэффициенти / internal combustion engine / fuel types / gaseous fuel / lighting / workshop area / specific power / illuminance coefficient

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Аброр Шарипов

Ушбу мақолада транспорт воситаларида ишлатиладиган газ балонли ички ѐнув двигателларига техник хизмат кўрсатиш жараѐнида агрегат ва ускуналарга қўйиладиган талаблар, мехнатни мухофаза қилиш бўйича бажариладиган ишлар ва устахонада меҳнатни мухофаза қилиш, устахонани ѐритиш бўйича кўрсатмалар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SERVICE PROTECTION FOR VEHICLES EQUIPPED WITH GAS CYLINDERS

This article describes the requirements for the unit and equipment in the process of maintenance of internal combustion engines with gas cylinders used in vehicles, the work performed on labor protection and labor protection in the workshop, instructions for lighting the workshop

Текст научной работы на тему «ГАЗ БАЛЛОН БИЛАН ЖИҲОЗЛАНГАН АВОМОБИЛЛАРГА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ УСТАХОНАСИДА МЕҲНАТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ»

ГАЗ БАЛЛОН БИЛАН ЖИХОЗЛАНГАН АВОМОБИЛЛАРГА ХИЗМАТ КУРСАТИШ УСТАХОНАСИДА МЕХНАТНИ МУХОФАЗА ЦИЛИШ

Аброр Шарипов

Жиззах политехника институти магистранти asharipov20@gmail. com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада транспорт воситаларида ишлатиладиган газ балонли ички ёнув двигателларига техник хизмат курсатиш жараёнида агрегат ва ускуналарга куйиладиган талаблар, мехнатни мухофаза килиш буйича бажариладиган ишлар ва устахонада мехнатни мухофаза килиш, устахонани ёритиш буйича курсатмалар келтирилган.

Калит сузлар: ички ёнув двигатели, ёнилги турлари, газ ёнилгиси, ёритиш, устахона майдони, солиштирма кувват, ёритилганлик коэффициенти.

SERVICE PROTECTION FOR VEHICLES EQUIPPED WITH GAS

CYLINDERS

ABSTRACT

This article describes the requirements for the unit and equipment in the process of maintenance of internal combustion engines with gas cylinders used in vehicles, the work performed on labor protection and labor protection in the workshop, instructions for lighting the workshop.

Keywords: internal combustion engine, fuel types, gaseous fuel, lighting, workshop area, specific power, illuminance coefficient.

КИРИШ

Узбекистонда бугунги кунда дунё хамжамиятини хавотирга солаётган ва баркарор ривожланишга атроф-мухитга муносабатларни яхшиланишига хавф тугдираётган, глобал иклим узгариши таъсири камайтириш буйича кенг камровли ишлар олиб борилмокда. Шу максадда Узбекистон 1993 йилда БМТ нинг иклим узгариши хакидаги Конвенцияни ратификация килган. Уни бажариш буйича ишлар доирасида тоза ривожланиш механизмларини ишлаб чикаришга жорий этишга, автомобил транспортини экологик тоза ёнилгига

утказишга, транспорт воситаларининг экологияга зарарли таъсирини камайтиришга доимий эътибор берилмокда.

Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 27 майдаги "Узбекистан Республикасининг 2013-2017 йилларда атроф-мухитни мухофаза килиш буйича харакат Дастури хакида"ги карори бу йуналишда утказилаётган ишлар куламини кенгайтиришга ёрдам беради. Ушбу карорга мувофик атроф-мухитга сальбий таъсир курсатадиган иссик газлар чикиндисини камайтириш, нефт-газ, кимё ва энергетика тармокларининг корхоналарини кайта куриш, экологик тоза энергия манбаларидан фойдаланишни кенгайтириш буйича катор лойихалар амалга оширилди.

2019 йил 18 февралда кабул килинган "Узбекистон Республикасининг 2035 йилгача ривожланиш Стратегиясининг концепцияси" да мавжуд экологик муаммоларга алохида тухталиб утилган. Жумладан, Узбекистонда иклим узгаришининг олдини олиш буйича чора-тадбирлар режасида автотранспорт воситаларининг экологияга таъсирини камайтириш масаласи ечими сифатида, автотранспорт воситаларининг стандартларини жорий этиш хамда Евро-6 мотор ёнилгиси стандартларини киритиш белгилаб куйилган.

Глобал иклимни 1,5 0С даражасида чеклаш ер, энергетика, саноат тизимларига ва бинолар, транспорт ва шахарларга тегишли "тезкор ва узокка борадиган" утиш жараёнларини талаб килади. Инсоннинг фаолиятидан чиккан карбонат ангидрид (СО2) чикиндирлари 2030 йилга келиб 2010 йилга караганда тахминан 45% га кискартирилиши керак, яъни 2050 йилга кадар "аник нол" га эришиш керак деб таъкидланган.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

УзРда хизмат курсатган фан ва техника арбоби, техника фанлари доктори, проф. Т.С.Худойбердиев рахбарлигида ички ёнув двигателларни Урта Осиё шароитида ишлатиш самарадорлигини оширишга катта хисса кушди. Хрзирги кунда унинг рахбарлигида Узбекистоннинг янги автомобилларини яратиш, двигателларни цилиндр- поршень гурухи деталларининг иссикликка бардошлилигини орттириш, уларни газ ёнилгисига утказиш буйича катор ишлар давом эттирилмокда.

С.МДодировнинг "Трактор двигателларини унумли ишлатиш" номли китобида автомобиллар, тракторлар ва йул курилиш машиналари двигателларининг ишлаш жараёни, двигател деталларининг иссик иклим

шароитида зурикиши, двигател курсаткичларини белгиловчи эксплуатацион омиллар атрофлича урганилган.

Б.И.Бозоровнинг "Экологическая безопасность автотранспортных средств" номли китобида автотранспорт воситаларининг экологик хавфсизлигини белгиловчи асосий хусусиятлари келтирилган.

К.М.Сиддикназаров, У.В.Ахмедов "Узбекистон автотранспорти утмишда ва истиклол йилларида" ушбу китобда автотранспорт ва екология, автотранспортни пайдо булиши, мустакиллик йилларигача Узбекистон автотранспорти каби маълумотлар келтирилган [9].

Н.Г.Певнев, А.П.Елгин, Л.Н.Бухаров, "Техническая експлуатация газобалонних автомобилей". Ушбу китобда газ баллонли автомобилларни ишлатиш ва газ ёнилгисидан автомобиллар учун ёкилги сифатида фойдаланиш буйича маълумотлар келтирилган [10].

Панов Ю.В. "Установка и експлуатация газобаллонного оборудования автомобилей" [11]. Ушбу кулланмада автомобилларга газ баллон ускуналарини урнатиш усуллари ва жихозлари буйича маълумотлар берилган.

Б.И.Базаровниг "Научние основы энерго-экологической эффективности исползования алтернативных моторних топлива" номли диссертация ишида транспорт воситалари учун алтернатив ёкилгилардан фойдаланишнинг экологик самарадорлиги асослари келтирилган ва асослаб берилган [12].

Автотранспорт корхоналарида сервис хизмат курсатиш жараёнида мехнатни мухофаза килиш жараёни Республикамиз олимлари томонидан атрофлича тахлил этилган.

НАТИЖАЛАР

Санитария-маиший бинолар куриш, якка тартибдаги химоя воситаларидан фойдаланиш, мехнат шароитларини яхшилаш, ишлаб чикаришда касбий касалланишларни хамда захарланишларнинг олдини олиш, мехнаткашлар соглигини саклаш масалаларини хал этади, шунингдек мехнатни илмий асосда ташкил этиш ва ишлаб чи кариш маданияти билан боглик булган гигиена тадбирларини ишлаб чикади.

Мехнат гигиенаси ва ишлаб чикариш санитариясининг хамма талаблари бажарилишини назорат килиш Республикамиз согликни саклаш вазирлигига карашли санитария эпидемияга карши хизматлари ташкилотлари хамда муассалари зиммасига юклатилган. Улар автосервис корхоналарини

лойихалаш, куриш ёки реконструкция килиш ёки техник кайта жихозлаш ва улардан фойдаланиш боскичида санитария назоратини амалга оширади.

Автранспорт корхоналарида ишлаётган ишчилар ва ходимлар яхши ишлари учун аввало уни куршаб турган мухитни муайян шароити зарур былади. Мехнат фаолияти жараёнида ишлаб чикариш мухити инсон организмига маълум даражада таъсир курсатади. Ишлаб чикариш мухитининг метрологик шароити хавонинг харорати, намлиги, тезлиги билан, табиий ёруглик манбаи билан, ишлов берилаётган деталлар ва буюмлардан, ускуналарнинг кизиган сиртларидан иссиклик таркалиши билан белгиланади. Улар муайян технологик булинма учунгина хос булиб, ишлаб чикариш хонасини микроиклими деб юритилади. Ишлаб чикариш устахонасининг микроиклимини хосил килишда у бажараётган жисмоний мехнат тоифаси хисобга олиниши лозим.

Юкоридагилардан келимб чикиб диплом лойихасида берилган топширик буйича ёкилги аппаратураларини таъмирлаш устахонасини мехнатни мухофаза килиш нуктаи назаридан тахлил килиб чикамиз. Ёнилги аппаратураларини таъмирлаш устахонасида бажарилаётган иш уртача жисмоний мехнат синфига киради ва хонанинг метрологик курсаткичи куйидагича булиши керак: хона харорати 20...24 градус атрофида, хавонинг нисбий намлиги 30...60 фоиз атрофида ва хаво окимининг тезлиги 2...3 м/дакика булиши лозим.

Хонани ёритилиши ишчиларни мехнат фаолиятига катта таъсир курсатади. Хоналарни табиий, сунъий ва аралаш усулларда ёритиш мумкин. Сунъий ёритишда хонада ёруглик манбаи булиб лампочкалар хизмат килади, шунинг учун хонани сунъий ёритилганлигини таъминлаш лозим булган лампалар сонини аниклаймиз.

Газ аппаратураларини таъмирлаш устахонасида устахонасидаги ёритиш курилмаларини умумий кувватини хисоблаймиз:

P = S ■ W = 54 • 20 = 1080 Vt

бу ерда P - ёритиш асбобларининг умумий куввати, Вт; S - устахона майдони, кв.м.; W - солиштирма кувват, Вт/м .

Устахона учун зарур лампалар сони

P 1080 ^

n = — =-= 5 та

P 200

бу ерда: Pi - битта лампанинг куввати, Вт.

Табиий ёритиш дераза ойналаридан тушган ёруглик манбаи хисобига амалга оширилади. Шунинг учун деразанинг ёруглик тушадиган юзасини хисобаймиз:

^ = Б а = 54 • 0,30 = 16 м2

бу ерда: а - ёритилганлик коэффициенти.

Демак, хонани ёритиш учун дераза майдони 9 м2 булиши лозим экан. Бундан келиб чикиб биз тахлил килаётган ёкилги аппаратураларини таъмирлаш устахонасидаги деразани ёруглик утадиган сирти 7,8 м2 ни ташкил этади, бу хонани табиий ёритилишини тула таъминлайди.

МУХОКАМА

Ташкил этилаётган ёкилги аппаратураларини таъмирлаш корхонасида инсон организмига ишлаб чикаришни хар хил зарарли омиллари таъсир курсатади. Зарарли омиллар физик, кимёвий, биологик ва психофизиологик былиши мумкин. Уларнинг хаммаси инсон организмига бевосита технологик жараёнлар, мехнат тартиботлари хамда атроф-мухит оркали таъсир килади. Барча зарарли омиллар ишчилар организмининг ташки таъсирларига каршилик курсатилишини сусайтиради, мехнат кобилятини камайиши ёки бутунлай йуколишига олиб келади.

Мехнат гигиенаси ва ишлаб чикариш санитарияси ишловчиларга зарарли омилларни йукотувчи ёки камайтирувчи ташкилий хамда санитария техник тадбирлар ва воситалар мажмуидир. Агар ишлаб чикариш омилларининг таъсири муайян шароитда ишчиларнинг касалланиши ва мехнат кобилятини йуколишига олиб келса, улар хисобланади. Кунгилсиз ходисалар ва касбий касалланишлар ишчиларнинг соглигига зарар етказибгина колмасдан, балки иктисодий зиён хам етказади: иш вактини йукотилишига, жихозларни ва асбоб-ускуналарни тухтаб колишига, махсулот ишлаб чикаришнинг камайишига, шунингдек ижтимоий сугурта ва зарарлар урнини коплашлар буйича туловлар куринишидаги бевосита харажатларга олиб келади. Бу зарарларни Республика ми кёсида хисоблайдиган булсак, хар йилига бир неча миллиард сумни ташкил килади.

Мехнат гигиенаси ишчилар организмига мехнат жараёнини атрофдаги ишлаб чикариш мухитининг таъсирини урганади хамда мехнатнинг санитария-гигиена шароитини яхшилашга доир тавсияномаларни ишлаб чикади. Бу тавсияномалар ишловчилар соглигини саклаш ва яхшилаш хакидаги фан булса, санитария амалга оширишга ёрдам берадиган амалий фаолиятдир.

Газ аппаратураларини таъмирлаш ишларини деталларини кисмларга кул кучи билан ажратганда биринчидан ишчилар куп куч сарфлашади, иккинчидан газ аппаратуларини таъмирлашда эхтёт булиш керак акс холда атрофдагиларга ва ишчиларга шикаст етказиши мумкин. Шунинг учун кисмларга ажратишда стендлардан фойдаланилади, бу стендлардан фойдаланилган электр узатмалари, электродвигател ва бошка электр жихозлари изоляцияланган булиши лозим. Газ аппаратуларини таъмирлаш вактида стенддан газ балонларини ва аппаратларини чикиб кетмаслигини таъминловчи ёрдамчи жихозларни ишлатиш лозим, ёрдамчи жихозларсиз ишлаш мумкин эмас. Газ балонларни стентдан отилиб кетишини олдини олиш учун уларни махкам котирадиган тусиклар урнатилган булиши лозим. Таъмирланадиган деталларни дастгохида доимий махкам ушлаб туриш учун турли хил мосламалардан фойдаланиш керак.

ХУЛОСА

Хулоса урнида куйидагиларни айтиш мумкин:

1. Ишлаб чикариш санитарияси корхоналар, ишлаб чикариш бинолари ва хоналарнинг худудини санитария жихатидан ободонлаштириш, санитария техникаси ускуналарини урнатишдир.

2. Газ аппаратураларини таъмирлаш устахонасида тортувчи шамоллатиш курилмаси, пайвандлаш дастгохи устида ва мисгарлик дастгохи устида тортувчи зонт урнатилган булиши керак.

3. Газ аппаратураларини таъмирлаш ишларини килиш аппаратларини ишлатишда рухсат этилган электр токларини ишлаш керак булади. Шунинг учун аппаратда ампермети, хамда кырсатиш жихозлари былиши лозим. Ампермети носоз булганда аппаратни ишлатиш катъиян таъкикланади.

REFERENCES

1. Автомобил транспорт корхоналари буйича солиштирма капитал маблагларнинг меъёрлари. -М,: РСФСР Автотраснпорт вазирлиги ИТММБ, 1985 й. - 118 б.

2. Автомобил транспорта корхоналари учун технологик лойихалашнинг умумиттифок меъёрлари, (ОНТП 01-86), -М: РСФСР Автотраснпорт вазирлиги ИТММБ, 1986 й. - 129 б.

3. Автомобил транспорта корхоналари учун технологик лойихалашнинг умумиттифок меъёрлари, (ОНТП 01-91), -М: Гипроавтотранс, 1991 й. - 184

4. Кузнецов Е.С. «Автомобилларнинг техник эксплуатацияси ривожининг илмий-техникавий тараккиётининг ва истикболининг йуналишлари» -М.: МАДИ, 1987. -90 б.

5. Бегматов, Б., & Эшонкулов, М. (2021). Иссик иклим шароитида автомобил двигателларининг ишлаш хусусиятларини аниклаш усуллари тахлили. Academic research in educational sciences, 2(2).

6. Бегматов, Б., Хдккулов, Б., & Хдккулов, К. (2020). Транспорт воситаларини синаш усуллари тахлили. Academic research in educational sciences, (3).

7. Бегматов, Б. Я., & Хдккулов, Б. А. (2020). Кафолат даврида автомобилларнинг техник холатини текшириш. Academic research in educational sciences, (3).

8. Бегматов, Б. Я., & Хамрокулова, Ш. П. К. (2021). Ички ёнув двигател деталларини курум босишини текшириш. Academic research in educational sciences, 2(1).

9. Бегматов, Б. Я., & угли Холиков, Д. Р. (2021). Автотранспорт корхоналари мисолида автомобиллар техник холатининг харакат хавфсизлигига таъсирини бахолаш. Academic research in educational sciences, 2(1).

10. Адилов, О. К., Кулмурадов, Д. И., & Бегматов, Б. Я. (2014). Переходные характеристики машины при скачкообразном повороте рулевого колеса. Молодой ученый, (20), 101-104.

11. Siddiqnazarov Q.M., Axmedov U.V. "O'zbekiston avtotransporti o'tmishda va istiqlol yillarida". Toshkent islom universiteti: 2001 yil, 272 bet.

12. "Техническая эксплуатация газобаллонных автомобилей". Н.Г. Певнев, А.П. Елгин, Л.Н. Бухаров . Омск: Изд-во СибАДИ, 2010.- 202 с.

13. Панов Ю.В. "Установка и эксплуатация газобаллонного оборудования автомобилей" Ю.В.Панов. М.: Изд. центр "Академия" 2006. 160 с.

14. Базаров Б.И. "Научные основы энерго-экологической эффективности использования альтернативных моторных топлива" Дисс...док техн. Наук-Ташкент: ТАДИ, 2006-215 б.

15. Odilov, N. (2020). The analysis of the development of gas cylinder supply system. Academic research in educational sciences, (3).

16. Odilova, S. S. Q., & Odilov, N. E. O. (2021). Muqobil yonilg'ilardan motor yonilg'isi sifatida foydalanish istiqbollari. Academic research in educational sciences, 2(1).

17. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. У. (2020). Создание программных средств автоматизированной информационной системы транспортных предприятий. Academic research in educational sciences, (1).

18. Адилов, О. К., Умиров, И. И., & Уразов, Б. А. (2020). Методика определения деталей, критических по надежности автомобилей. Academic research in educational sciences, (1).

19. Адилов, А. К., Сувонкулов, Ш. А., Кулмурадов, Д. И., Умиров, И. И., & Бойжигитова, И. А. (2019). Причины изменения технического состояния автомобиля. Актуальные научные исследования в современном мире, (1-2), 116118.

20. Умиров, И. И. У., & Хдмракулов, Ё. М. (2020). Автомобиллардан чикаётган газсимон чикиндиларнинг атмосферага аралашиши. Academic research in educational sciences, (1).

21. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. (2020). Улучшения эксплуатационных показателей двигателей газобаллонных автомобилей. Academic research in educational sciences, (3).

22. Адилов, О. К., Умиров, И. И. У., & Барноев, Л. (2020). ТРАНСПОРТНИ ХДВФСИЗ БОШКАРИШ КУРСАТКИЧЛАРИНИ БАДОЛАШ. Academic research in educational sciences, (1).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.