Научная статья на тему 'ЛОГИСТИК МАРКАЗЛАРДА ЮК ТАШУВЧИ МАШИНАЛАРНИ ТАНЛАШ ОРҚАЛИ АВТОМОБИЛЛАРНИ ЭКСПЛУАТАЦИОН САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ'

ЛОГИСТИК МАРКАЗЛАРДА ЮК ТАШУВЧИ МАШИНАЛАРНИ ТАНЛАШ ОРҚАЛИ АВТОМОБИЛЛАРНИ ЭКСПЛУАТАЦИОН САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
104
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
автомобил / транспорт / эксплуатацион / самарадорлик / юк ташиш / харажатлар / ҳайдовчи / car / transport / operation / efficiency / freight / costs / driver.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — O. Eshqobilov, D. Irgashev, M. Rasulov

Мақолада транспорт корхоналари фойдасини кўпайтириш учун захираларни аниқлаш учун харажатлар моддаларининг таркибий қисмларини иккита кичик гуруҳга бўлиш керак. Биринчиси, ишлатилаётган транспорт воситаларининг техник хусусиятларига бевосита боғлиқ бўлган моддаларни ўз ичига олади. Булар ёнилғи-мойлаш материаллари ва бошқа эксплуатацион материалларнинг харажатлари, автомобиллар шиналарини ейилиши ва тиклаш харажатлари ва техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш харажатлари. Иккинчи гуруҳга транспорт корхоналари фаолиятининг ташкилий хусусиятлари аниқловчи моддалар киради. Булар ҳайдовчиларнинг маошлари, ижтимоий суғурта бадаллари, ҳаракатдаги таркибнинг амортизацияси ва умумхўжалик харажатлари каби муаммолар ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING THE EFFICIENCY OF VEHICLE OPERATION BY SELECTING TRUCKS IN LOGISTICS CENTERS

In the article, it is necessary to divide the components of cost items into two subgroups in order to determine the reserves for increasing the profits of transport enterprises. The first includes substances that are directly related to the technical characteristics of vehicles in use. These are the costs of fuels and lubricants and other operating materials, the cost of tire wear, the cost of maintenance and repair. The second group includes substances that determine the organizational features of the activities of transport enterprises. Issues such as driver wages, social security contributions, depreciation of rolling stock and general economic costs are being studied.

Текст научной работы на тему «ЛОГИСТИК МАРКАЗЛАРДА ЮК ТАШУВЧИ МАШИНАЛАРНИ ТАНЛАШ ОРҚАЛИ АВТОМОБИЛЛАРНИ ЭКСПЛУАТАЦИОН САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ЛОГИСТИК МАРКАЗЛАРДА ЮК ТАШУВЧИ МАШИНАЛАРНИ ТАНЛАШ ОРЦАЛИ АВТОМОБИЛЛАРНИ ЭКСПЛУАТАЦИОН САМАРАДОРЛИГИНИ

ОШИРИШ Эшкобилов Олим Холикулович

т.ф.д.проф. Иргашев Дилмурод Бекмуродович

катта ук;итувчи Расулов Мурод ^ахрамон ^ли

магистирант https://doi.org/10.5281/zenodo.7421939 Аннотатция. Мацолада транспорт корхоналари фойдасини купайтириш учун захираларни аницлаш учун харажатлар моддаларининг таркибий цисмларини иккита кичик гуру%га булиш керак. Биринчиси, ишлатилаётган транспорт воситаларининг техник хусусиятларига бевосита боглиц булган моддаларни уз ичига олади. Булар ёнилги-мойлаш материаллари ва бошца эксплуатацион материалларнинг харажатлари, автомобиллар шиналарини ейилиши ва тиклаш харажатлари ва техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш харажатлари. Иккинчи гуру%га транспорт корхоналари фаолиятининг ташкилий хусусиятлари аницловчи моддалар киради. Булар %айдовчиларнинг маошлари, ижтимоий сугурта бадаллари, щракатдаги таркибнинг амортизацияси ва умумхужалик харажатлари каби муаммолар урганилган.

Калит сузлар: автомобил, транспорт, эксплуатацион, самарадорлик, юк ташиш, харажатлар, %айдовчи

ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ЭКСПЛУАТАЦИИ ТРАНСПОРТНОГО СРЕДСТВА ЗА СЧЕТ ПОДБОРА ГРУЗОВЫХ АВТОМОБИЛЕЙ В ЛОГИСТИЧЕСКИХ ЦЕНТРАХ Аннотация. В статье необходимо разделить составляющие статей затрат на две подгруппы, чтобы определить резервы увеличения прибыли транспортных предприятий. К первой относятся вещества, имеющие прямое отношение к техническим характеристикам эксплуатируемых транспортных средств. Это затраты на горючесмазочные материалы и другие эксплуатационные материалы, затраты на износ автомобильных шин, затраты на техническое обслуживание и ремонт. Ко второй группе относятся вещества, определяющие организационные особенности деятельности транспортных предприятий. Изучаются такие вопросы, как заработная плата водителей, отчисления на социальное обеспечение, амортизация подвижного состава и общие экономические затраты.

Ключевые слова: автомобиль, транспорт, эксплуатация, эффективность, фрахт, затраты, водитель.

IMPROVING THE EFFICIENCY OF VEHICLE OPERATION BY SELECTING

TRUCKS IN LOGISTICS CENTERS Abstarct. In the article, it is necessary to divide the components of cost items into two subgroups in order to determine the reserves for increasing the profits of transport enterprises. The first includes substances that are directly related to the technical characteristics of vehicles in use. These are the costs of fuels and lubricants and other operating materials, the cost of tire wear, the cost of maintenance and repair. The second group includes substances that determine

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

the organizational features of the activities of transport enterprises. Issues such as driver wages, social security contributions, depreciation of rolling stock and general economic costs are being studied.

Keywords: car, transport, operation, efficiency, freight, costs, driver.

КИРИШ

Автомобил саноатининг ривожланиб бориши билан биргаликда, улардан кенг куламда фойдаланиш хдмда автотранспорт корхоналарини ишлаб чикариш техник базасини ташкил этиш, кайта куриш ва реконструкция килиш, техник кайта жих,озлаш хдмда янгиларини лойихалаш, автомбил саройларини техник соз холатини таъминлаш, ишлаб чикариш техник негизини янада такомиллаштиришни талаб этмокда. Натижада республикамизда замонавий аватомобилларга техник хизмат курсатувчи сервис корхоналари пайдо булмокда, бу эса мавжуд автокорхоналарни харакатланувчи таркибини янгилаш, хизмат курсатиш ва таъмирлаш жараёнларини ривожлантириб, уларни такомиллаштириш кераклигини курсатади. Х,озирги кунда мавжуд юк ва йуловчи ташишга мулжалланган автотранспорт корхоналарини техник базаларига урнига енгил ва юк автомобилларига хизмат курсатиш корхоналари, яъни автосервислар кенг куламда фойдаланилмокда.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Автомобил паркининг самарадорлигини аниклашда эксплуатациянинг иктисодий самарадорлиги ва бу нафакат иктисодий, балки автомобилларнинг эксплуатацияси билан богли; ижтимоий, экологик жихатларни хам уз ичига олувчи самарадорликнинг умумий тушунчасини ажратиш керак. Х,озирги вактда автотранспорт воситаларини эксплуатацион самарадорлиги функционал жихдтдан автомобилларнинг иктисодий самарадорлиги, ишончлилиги ва хавфсизлиги билан боглик (1-расм).

1-расм. Техник объектнинг эксплуатацион самарадорлигини куриб чикишда таркиб-функционал алока шакли

Автотранспорт паркини янгилашда фойданинг купайиши парк унумдорлигининг узгариши (ошиши), юк ташишга харажатларниг узгариши (камайиши), йул-транспорт ходисаларини сонининг узгариши (камайиши) туфайли булиши мумкин (2 -расм). Шу билан бирга, юк айланмаси ошади ва (ёки) ташиш таннархи пасаяди, бу эса хдракатланувчи транспорт паркининг эгаси учун иктисодий самарани (пировардида,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

фойда) купайишига олиб келади. Транспорт корхонасининг соф фойдасига умумий богликлик куйидаги куринишда булади:

Псоф = f (Т й ■ Sq ЪСОЛ й ),сум, (1)

бу ерда Тй - йиллик юк айланмасини ташишнинг тариф киймати, сум; Sü -ташишнинг йиллик таннархи, сум; СОЛй - транспорт корхоналарининг соликлари, сум.

2-расм. Автомобиллар паркини янгилашда юкли харакатланувчи таркибининг эксплуатациясидан самарадорлик микдорининг узгариш шакли

Автомобилларни эксплуатацион самарадорлиги захираларини аниклаш учун (бу холда, харакатланувчи транспорт воситаси эгасининг фойдаси) автомобил паркини танлашда, унинг кийматига таъсир киладиган узгарувчиларни тахлил киламиз.

-Тгод - йиллик юк айланмасини ташишнинг тариф киймати, сум, юкларни ташиш буйича АТК хизматларини амалга оширишдан ялпи даромад ёки тушимни аниклайди. Ташишнинг тариф киймати ташиш микдори билан аникланади, у юкларни ва пассажирларни ташиш нархини намоён килади.

Нархлар руйхатида курсатилган тарифларга индексация коеффициентлари кулланилади, бу эса ушбу шароитларда тариф кийматини белгилашда харакат килиш имконини беради. Шундай килиб, корхонанинг даромадини ошириш учун транспорт тарифининг кутарилиши, аксинчасига айланиши ва мижозлар ракобатчи корхоналар фойдасига хизмат курсатишдан воз кечиши мумкин. Ушбу манбадан фойдаланишнинг ижобий таъсири, факатгина компания ракобатчилардан анча кучли булган холатларда ёки АТК мижозлар базасини саклашга ишонч берадиган бошка кафолатлар мавжуд булган холларда мумкин.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

-Сгод - ташишнинг йиллик таннархи. Транспорт корхоналари фойдасини купайтириш учун захираларни аниклаш учун харажатлар моддаларининг таркибий кисмларини иккита кичик гурухга булиш керак. Биринчиси, ишлатилаётган транспорт воситаларининг техник хусусиятларига бевосита боглик булган моддаларни уз ичига олади. Булар ёнилги-мойлаш материаллари ва бошка эксплуатацион материалларнинг харажатлари, автомобиллар шиналарини ейилиши ва тиклаш харажатлари ва техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш харажатлари. Иккинчи гурухга транспорт корхоналари фаолиятининг ташкилий хусусиятлари аникловчи моддалар киради. Булар хайдовчиларнинг маошлари, ижтимоий сугурта бадаллари, харакатдаги таркибнинг амортизацияси ва умумхужалик харажатлари. Корхонанинг даромадини ошириш учун захираларни топиш нуктаи назаридан биринчи гурух купрок кизикиш уйготади, чунки ушбу моддаларнинг ишлаб чикарилган кийматлари ишлатилаётган транспорт воситаларининг турига, моделига, модификациясига караб сезиларли даражада фарк килади.

-ЕНАЛгод-транспорт корхоналарининг соликлари. Транспорт корхона-ларидан давлат томонидан олинадиган соликларни тахлилини келтирамиз. Соликлар ялпи даромаддан олинади : -фойдага (ялпи даромаднинг 20 фоизи); -мулкга (мулк кийматидан 2,2%);

-транспорт солиги (давлат томонидан белгиланадиган, ставкасида, Узбекистоннинг таъсис субъектлари конунлари билан купайтирилиши (камайтирилиши) мумкин, лекин беш мартадан куп булмаган); - ер солиги. Ер солиги туловчилари - мулкка эгалик килиш хукуки, доимий (чекланмаган) фойдаланиш хукуки ёки мерос килиб колдириладиган мерос килиб олиш хукукига эга булган ташкилотлар. Солик солинадиган база ернинг кадастр киймати хисобланади. Солик ставкаси 1,5% ни ташкил килади.

Соликлар микдори эксплуатация килинаётган харакатланувчи таркиб турига оз даражада боглик, шунинг учун паркни танлашда у деярли фарк килмайди.

Шундай килиб, функционал тахлил шуни курсатдики, транспорт воситаларининг энг окилона паркини танлашда транспорт корхоналари фойдасининг богланиш билан шакллантиришда энг мухим узгарувчи буташиш таннархини микдори Sгод■

Юк ташиш таннархи корхонанинг фойдасига таъсир килувчи кенг камровли омилларни тавсифлайди. Унинг кийматини шакллантиришга таъсир этувчи параметрларни аниклаш максадида таннарх моддаларини тахлил килайлик:

-Х,айдовчиларнинг иш хаки ва ижтимоий эхтиёжлар учун ажратмалар. Ушбу модданинг киймати транспорт жараёнида ишлайдиган хайдовчилар сони, иш хаки шакли ва унинг хажми билан белгиланади. Берилган хажмга микдори хажмга хайдовчилар сони куйидаги формула буйича аникланади:

Dyi ■ dn ■ As

P =_, киши (2)

F

у

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

бу ерда Dyi-АТК нинг йиллик иш кунлари сони, кун;

dn- иш кунининг давомийлиги, с .; ат -техник тайёргарлик коеффициенти; As- АТК автомобилларнинг руйхатдаги сони, бирлик.; Fyn- хайдовчиларнинг йиллик иш соатлари жамгармаси, с.

2-формуладан куриниб турибдики, хайдовчилар сонига транспорт жараёнини ташкил этиш шакли ва ташиш билан шугулланувчи автомобиллар сони таъсир килади. Хайдовчиларнинг иш вактининг йиллик фонди иш сменасининг давомийлигига ва иш кунлари сонига караб белгиланади.

Ижтимоий сугурта бадаллари иш хакининг 30 фоизини ташкил килиши керак. Ушбу маблаглар корхона ишчиларини ижтимоий куллаб-кувватлашга йуналтирилиши керак ва шунинг учун аник ижтимоий хусусиятга эга, яъни автомобилларни эксплуатация самарадорлигининг ижтимоий таркибий кисмини тугридан-тугри аниклайди.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

-Х,аракатланувчи таркибнинг амортизацияси. Х,озирги вактда амортизация фонди, гарчи у шаклланган булса хам, нафакат автомобилларнинг кийматини тиклашга, балки умуман корхона рахбариятининг хохишига биноан корхона ишлаб чикаришини ривожлантиришга йуналтирилиши мумкин.

-Автомобил ёнилгиси. Автомобил ёнилгисининг киймати унинг нархи ва автомобилларни эксплуатациясида хакикий истеъмоли билан белгиланади.

Ёнилги нархи бозор конунлари билан белгиланади, яъни талаб ва таклифнинг киймати. Бу корхона томонидан кам бошкариладиган омил. Сунгги йилларда автомобил ёнилгисини ишлаб чикариш монополияси ва унинг нархини давлат томонидан катъий назорат килиш нуктаи назаридан нархлар деярли узгармайди-бу омил олдиндан айтиб булмайди ва макроиктисодиётдаги куплаб жараёнларга боглик.

Автомобилларни эксплуатациясида ёнилги сарфи автомобилларнинг хам техник холатига хам автомобилни техник-эксплуатацион хам техник холати сифатида уларни техник техник твсифномалари аникланади.Ёнилги сарфи автомобил парки, эксплуатация килинаётган транспорт воситаларининг модели, улардан эксплуатация шароитлари, автомобилларининг техник холати, ташиш тавсифи, ташишни окилона йуналишлари ва ташилаётган юк парклари билан белгиланади. Ёнилги сарфини рационал хисоблашнинг мавжуд усуллари ушбу омилларнинг барчасини хисобга олади, шунинг учун уларни корхона фойдасини шакллантиришда хисобга олиш жуда оддий, аммо шу билан бирга куплаб техник ва технологик омилларни хисобга олади.

-Мойлаш ва эксплуатацион материаллар. Бу модданинг киймати ушбу материалларнинг нархига ва уларнинг бозор нархига боглик, шунинг учун ушбу модда фойдани шакллантиришга таъсир курсатадиган куплаб техник ва технологик омилларни тавсифлайди, шу билан мавжуд усуллар билан аникланади .

-Автомобил шиналарини ейилиши ва таъмирлаш. Ушбу таннарх моддаси корхонанинг, биринчидан, эскирган шиналарни алмаштириш сифатида янги шиналарни сотиб олиш, иккинчидан, шиналарни эксплуатацияси жараёнида тикланиш харажатларини хисобга олади.

Шиналарга сарф куйидагича аникланади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

(3)

бу ерда Цш - битта шиналар тупламининг нархи (шиналар, камера, обод ленталари), сум; Нм - йиллик ейилган шиналар, дона; Nш - шиналарни ейилиш ва таъмирлаш меъёри фоизларда 1000 км га босиб утган йул комплект нархи, %; ^-харакатланувчи таркиб эксплуатация шароитларини ва шиналарни меъёрдан куп босиб утган йулини хисобга олган холда шиналар босиб утган йулини меъёрини тугрилаш коеффициенти; Пш -транспорт воситаларидаги шиналар сони, бирлик; Lобш - автомобилларни йиллик юрган йули, км.

3-ифодадаги биринчи купайтма шинанинг нархини ва уларнинг автомобилдаги сонини тавсифлайди, яъни тугридан-тугри автомобил паркини, унинг моделини тавсифлайди, шунингдек, автомобил эгасига узи танлаган шиналар моделини урнатиш хукуки берилади. Яъни корхонанинг ишлаб чикариш кувватини ва таъмирлаш ишлаб чикаришни ташкил килишни билвосита тавсифлайди.

Иккинчи купайтма автомобилларда ишлатиладиган шиналар сифатини, автоавтомобилларни эксплуатация шароитларини, хайдовчиларни ишлаш сифатини, автомобилларнинг ишлаш тартиботларини тавсифлайди.

Шундай килиб, ушбу параметр корхона фойдасига ва автомобиллардан эксплуатацияси самарадорлигига таъсир килувчи куплаб омилларни хисобга олади.

-Автомобилларга техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш. Автомобилларга техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш харажатларини хисоблаш 1000 км босиб утган йулига сумда белгиланган харажатлар нормалари оркали амалга оширилади. Ушбу меъёрлар давлатимиз автомобил моделлари учун ишлаб чикилган. Х,озирги вактда ушбу нормадан эхтиёт кисмлар ва материалларнинг бозор киймати ва транспорт корхоналарининг ишлаши шароитида транспорт воситаларининг ишончлилиги асосида индексацияни хисобга олган холда фойдаланиш мумкин.

Шунга ухшаш меъёрлар урнатилмаган янги автомобил моделлари учун харажатларни аниклаш кийинрок. Бундай холда, корхона эхтиёт кисмларнинг хакикий истеъмоли ва уларнинг бозор киймати тугрисида статистик маълумотларни туплаш ва кайта ишлаш буйича ишларни ташкил килиши керак.

-Умумхужалик харажатлари. Автомобиллар эксплуатациясининг таннархининг ушбу моддаси амалдаги автомобилларни эксплуатацияси таннархи моддасининг харажатларининг олдинги моддалари умумий кийматининг 25 фоизига тенг, шунинг учун билвосита корхонанинг фойдаси ва автомобилларни эксплуатацион самарадорлигига таъсир этувчи омиллар йигиндисини хисобга олади.

Харажат моддаларининг киймати хам маълум булган усуллар билан оддийгина хисобланади.

ЮК автомобиллари билан юк ташиш таннархи таркиби :

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

« (Sj1F + Snr + S + 5л-)*WQ + Rr + R2 + Rj + + R4 + k5 + R6 + R7 + Rs + Äp + Я/0

бу ерда Жд-ташиш хажми, т; £яр-ортиш-тушириш ишларига харажатлар,сум/т; Sup-юкни ташишга тайёрлашга харажатлар,сум/т; S-1тонна юкни ташишга харажатлар, сум/т; Sx - юкларни омборхонага жойлаштириш учун харажатлар, сум/т; Ri-юкларни ташиш масофасини узайиши билан боглик харажатлар, сум; R2 - ташиладиган юк тури ва характерига харакатланувчи таркибни мос келмаслиги сабабли харажатлар, сум; R3-юкнинг шикастланиши ва йукотилиши билан боглик харажатлар, сум; R^-кушимча ортиш-тушириш ишларини бажариш билан боглик харажатлар, сум; R5 - юкларни кушимча саклаш билан боглик харажатлар, сум; Re - транспорт жараёнини инерциялиги билан боглик харажатлар, сум; R7 - ташиш нархини ошиши билан боглик харажатлар, сум; Re -зортиш-тушириш ишлари нархини ошиши билан боглик харажатлар, сум; R9 — юкларни ташишга тайёрлашни нархини ошишига боглик харажатлар, сум; Rio- юкларни омборлаштириш нархини ошишига боглик харажатлар, сум.

Юкларни транспортировка килишга харажатлар куйидаги куринишга эга:

С = Ст + Сем + Стор +Сш + Са +C +Сд , сум, (5)

бу ерда Ст - ёнилгига харажатлар, сум; Ссм-мойлаш ва бошка эксплуатацион материалларга харажатлар, сум; Стор - ТХК ва таъмирлашга харажатлар, сум; Сш -шиналарни ейилишини тиклаш ва таъмирлашга харажатлар, сум; Са - амортизацияга харажатлар, сум; Си - устама сарфлар, сум; Сд — соликка харажатлар, сум.

Автотранспорт воситаларида юк ташишда ушбу эксплуатацион харажатлар шартли-техник ШТХ (узгарувчан) Ст, Сем, См, Стор ларга булиниши мумкин; ва шартли ташкилий ШТ (шартли доимий) - СА, Сн, Сд.

Сунгги таркибий кисмлар гурухи хар кандай танлов учун тижорат транспорти паркини янгилашда узгаради, шунинг учун кейинги хисоб-китобларда уни эътиборсиз колдириш мумкин.

Амалда, таннарх моддаларининг харажатлари: Ст ёнилгига, мойлаш ва бошка эксплуатацион материаллар Сем ва ейилган шиналарни тиклаш ва таъмирлаш Сш мавжуд усулларга мувофик аникланади ва ишлаб чикаришнинг хакикий кийматларига мос келади . Техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш харажатлари Стор мавжуд усуллар буйича хисоблар таъмирчи ишчиларининг мехнатига хак тулаш суммаси ЗзпРемР, ва эхтиёт кисмлар ва материаллар харажатлари Ззчим йигиндисидан иборат. Техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш харажатлари аник русумли транспорт воситаларининг муайян моделлари учун белгиланган меъёрлар Н\смр асосида хисобланади, сум/1000 км. Ушбу меъёрнинг мавжуд кийматлари эскирган автомобил моделлари учун ишлаб чикилган булиб, хозирги вактда индексация коеффициентларини хисобга олган холда кулланилади, хорижий автомобил ва замонавий русумдаги автомобиллар учун улар умуман мавжуд эмас.

Бундан ташкари, таъмирлаш ишчилари иш хаки таркибий кисмлари ЗзпРемР ва эхтиёт кисмлар ва материалларга сарфлар Ззчим солиштирма меъёрларда НтоиР 2000 йилларнинг бошларида ишлаб чикилган даврга нисбатан узгарган. Ушбу меъёрларда таъмирлаш ишчиларининг иш хаки харажатларининг улуши 3-даражали чилангарнинг тариф ставкалари асосида хисоблаб чикилган ва уларга 30-40% , эхтиёт кисмлар ва

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

материалларга 60-70% тугри келади. Х,озирги вактда, хатто бир минтакада жойлашган корхоналарда таъмирлаш ишчиларининг соатлик тариф ставкалари турлича булганлиги сабабли, Н\смр нинг аник меъёрлари улуши аввал ишлаб чикилган меъёрларга нисбатан фарк килади. Шу сабабли, ушбу харажат моддасига автомобилларга ТХК ва таъмирлашда ишлатиладиган эхтиёт кисмлар материаллар харажатларини хисобга оламиз ва уларни Сзчим деб белгилаб куямиз. Таъмирчи ишчиларининг иш хаки харажатларини 3зпРемР "шартли-ташкилий" гурухга киритамиз (5 формулага каранг).

Бунда шартли- техник харажатлар (УТЗ) куйидагича:

YT3=Sf + Scm + УТЗ = 3<г + SCM + ^

Юк автомобилларидан фойдаланишни ушбу курсаткичи билвосита пул эквивалентида хисобга олинади:

-Ишдаги харакатланувчи таркиб билан бевосита боглик булган автомобилнинг конструктив хусусиятлари.

-АТКни маълум шароитда фаолият курсатишида автомобилнинг хакикий ишончлилиги.

-Муайян эксплуатация шароитларида автомобилларни самарадорлиги.

-Муайян автомобил модели учун эхтиёт кисмлар ва материалларнинг нархи ва сарфланиши.

-Турли хил маркадаги ва моделдагиг автомобилларнинг самарадорлигини пул эквивалентида таккослашга;

-Х,аракатланувчи таркибининг энг окилона паркини танлашга;

-Турли хил АТК-ларда автомобилни эксплуатация хизматини пул эквивалентида билвосита бахолашга.

Автомобилларни ишлатишда шартли-техник харажатларни (УТЗ) тахлил килиб, куйидагига эга буламиз:

Хулоса.Юк автомобилларининг окилона паркини танлаш учун нисбий таккослаш коеффициентларининг универсал тизими ишлаб чикилган.Таклиф этилаётган нисбий коеффициентлар тизими "шартли-техник харажатлар" (УТЗ) мезонига биноан харакатланадиган транспорт паркини окилона танлаш методикасининг асоси хисобланади. Умуман олганда, ишлаб чикилган методика юк ташиш автомобилларидан фойдаланиш самарадорлигини оширишга каратилган турли ташкилий ва техник тадбирларнинг самарадорлигини бахолашга имкон беради.Махсус моделларнинг хусусий техник ва эксплуатацион параметрлари киритилган автомобиллар паркини янгилашда йиллик иктисодий самарани хисоблашда богликлик аникланди.

REFERENCES

1. Автомобильные дороги: безопасность, экологические проблемы, 'кономика (российско-германский опыт) / Под ред. В.Н. Луканина, К.-Х. Ленца. - М. : Логос, 2002. - 624 с.

2. Автотранспорт: учет и налогообложение: [нормат. документы, разъяснения и коментарии] / Под ред. С. Б. Сазонтова. - 3-е изд., испр. -М. : ФБК - Пресс, 2002. - 140 с.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

3. Андрухович В.В. Комплексное транспортно-экспедиционное обслуживание грузовладельцев условие создания рыночной инфраструктуры на автомобильном транспорте. - Минск : БелНИИНТИ, 1991. - 72 с.

4. Аринин И.Н. Техническая эксплуатация автомобилей. (Управление технической готовностью подвижного состава): Учеб. пособие. /И.Н. Аринин, СИ. Коновалов, Ю.В. Баженов, А.А. Бочков. - 2-е изд., доп. - Владимир : Изд-во Владим. гос. ун-та, 2003. - 248 с.

5. Афанасьев Л.Л. Единая транспортная система и автомобильные перевозки: Учебник для студентов вузов / Л.Л. Афанасьев Н.Б. Осторовская, СМ. Цукербер - М. : Транспорт, 1984. - 256 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.