Научная статья на тему 'ЮГУРИШ ТЕХНИКАСИНИ ОШИРИШ ОРҚАЛИ СПОРТЧИЛАР ОРГАНИЗМИНИ ТЕЗ ТИКЛАШ УСЛУБИЯТИ'

ЮГУРИШ ТЕХНИКАСИНИ ОШИРИШ ОРҚАЛИ СПОРТЧИЛАР ОРГАНИЗМИНИ ТЕЗ ТИКЛАШ УСЛУБИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
71
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
МАШғУЛОТ ВОСИТАЛАРИ ВА ЮКЛАМАЛАРИ / ЮГУРУВЧИ ТЕЗЛИГИ БИЛАН қАДАМЛАР УЗУНЛИГИ ЎРТАСИДАГИ МУТАНОСИБЛИК / ЭНЕРГИЯНИНГ НОТЕЖАМКОР РАВИШДА САРФЛАНИШИ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Хўжамкелдиев Ғ.С.

Ушбу мақолада югуриш техникасини ошириш орқали спортчилар организмини тез тикланиш услубиятини такомиллаштириш, енгил атлетиканинг ҳар қандай турида бу машқларни бажариш учун махсус ишлаб чиқилган вазифалар кетма кетлиги асосида техникани шуғулланувчиларга ўргатиш бўйича маълумотлар берилган.В данной статье представлена информация по совершенствованию методики быстрого восстановления организма спортсмена путем совершенствования техники бега, обучения технике участников на основе последовательности заданий, специально разработанной для выполнения данных упражнений в любом виде легкой атлетики.This article provides information on improving the methodology for the rapid recovery of the athlete's body by improving the running technique, teaching the participants the technique based on a sequence of tasks specially designed to perform these exercises in any kind of athletics.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о здоровье , автор научной работы — Хўжамкелдиев Ғ.С.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЮГУРИШ ТЕХНИКАСИНИ ОШИРИШ ОРҚАЛИ СПОРТЧИЛАР ОРГАНИЗМИНИ ТЕЗ ТИКЛАШ УСЛУБИЯТИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

фарк 1,90 % ни ташкил этган булса, кизларда ушбу курсаткич 2,30 % ни ташкил этди (1-диаграмма). Бу фарклар хам жуда кичик ва юкорида таъкидланган пе-дагогик тажрибанинг услубий жихатдан тугри ташкил килинганлигини яна бир тасдигидир.

3) Тажриба бошида назорат ва тажриба гурухлари усмирлари ва кизларининг урганилган 9 та тестлар буйича натижалари уртача арифметик кийматлари-нинг абсолют фаркларининг хаммаси турли ёмон ахамиятлилик даражаларида (t=0,67 ва Р>0,5 хамда t=0,21 ва Р>0,8 оралик интерваларида жойлашган) статистик ишончсиз эканлиги аникланди. Бу факт пе-дагогик тажрибанинг услубий жихатдан тугри ташкил килинганлигини яна бир исботидир.

Расм. Педагогик тажриба бошланишида назорат ва тажриба гурухларига мансуб булган 17-18 ёшли параголболчиларнинг (усмир-лар ва кизар) жисмоний тайёргарлик даражасини тавсифлайдиган синов тестлари буйича курсаткичлари уртача арифметик кийматла-рининг нисбий фаркларини солиштириш (фоизларда)

Хулоса. Назорат ва тажриба гуру^ларига мансуб 17-18 ёшли параголболчи усмирлар ва кизларнинг танланган 9 та тестлар буйича педагогик тажриба бошланишида кайд этган натижалари асосида х,исобланган вариация коэффициентларининг сон кийматлари, олинган натижалари уртача арифметик кийматларининг етарлича кичик нисбий фарклари, мазкур уртача арифметик кийматларнинг абсолют фарклари статистик ишончсиз фарк килишлари педагогик тажрибанинг услубий жихдтдан тугри ташкил килинганлигини исботлаб турибди.

Адабиётлар:

1. Алмазова, О. В. Изучение, обучение и воспитание детей с нарушениями в развитии / О. В. Алмазова, А. А. Королева // Специальное образование. - 2010. - № 3.

2. Баряев, А. А. Совершенствование системы спортивной подготовки в голболе (спорт слепых) на основе применения комплексного контроля [Текст] / А. А. Баряев // Специальное образование. - 2016. - №1. - С. 16-24.

3. Баскова, М. Коррекционная работа по развитию зрительного восприятия с детьми младшей группы в рамках проектной деятельности БДОУ [Текст] / М. Баскова // Школьный вестник. - 2016. - №7. - С. 7-12.

4. Бодренкова, Л. Г. Игры и игрушки для дошкольников с глубоким нарушением зрения [Текст] / Л. Г. Бодренкова // Воспитание и обучение детей с нарушениями развития. - 2016. - № 8. - С. 33-38.

5. Винник Д.П. Адаптивное физическое воспитание и спорт. Под редакцией Д. П. Винника; пер. с английского И. Андреев. Олимпийская литература, 2010. - 608с.

6. Волкова, И. П. Психология социальной адаптации и интеграции людей с глубокими нарушениями зрения : моногр. / И. П. Волкова. -СПб. : Изд-во РГПУ им. А. И. Герцена, 2009.

7. Гараева, Р.В. Физическая реабилитация лиц с ограниченными зрительными возможностями посредством изменения физических кондиций гимнастическими упражнениями / Р.В. Гараева // Педагоги-ко-психологические и медико-биологические проблемы физической культуры и спорта. - 2011. - № 4 (21). - С. 16-22.

kid

Муаллиф билан богланиш учун:

gafur.xujamkeldiyev@mail.ru

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори(PhD), катта укитувчи F.C. ХУЖАМКЕЛДИЕВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистан

ЮГУРИШ ТЕХНИКАСИНИ ОШИРИШ ОР^ААИ СПОРТЧИААР ОРГАНИЗМИНИ ТЕЗ ТИКААШ УСАУБИЯТИ

Аннотация

Annotation

В данной статье представлена информация по совершенствованию методики быстрого восстановления организма спортсмена путем совершенствования техники бега, обучения технике участников на основе последовательности заданий, специально разработанной для выполнения данных упражнений в любом виде легкой атлетики.

Ключевые слова: тренировочное оборудование и нагрузки, соотношение между скоростью бегуна и длиной шагов, нерациональное использование энергии.

Ушбу маколада югуриш техникасини ошириш оркали спортчилар организмини тез тикла-ниш услубиятини такомиллаштириш, енгил атлетиканинг х,ар кандай турида бу машкларни бажариш учун махсус ишлаб чикилган вазифалар кетма-кетлиги асосида техникани шугул-ланувчиларга ургатиш буйича маълумотлар берилган.

Калит сузлар: машFулот воситалари ва юкламалари, югурувчи тезлиги билан щадамлар узунлиги уртасидаги мутаносиблик, энергиянинг нотежамкор равишда сарфланиши.

This article provides information on improving the methodology for the rapid recovery of the athlete's body by improving the running technique, teaching the participants the technique based on a sequence of tasks specially designed to perform these exercises in any kind of athletics.

Key words: training equipment and loads, the relationship between runner speed and stride length, wasted energy use.

Долзарблиги. Жисмоний тарбия ва спорт ти-зимини тубдан такомиллаштириш буйича кабул килинган конун хужжатлар, амалга оширилаётган ислохотларнинг мазмун-мохиятини ва ахолига яратилаётган кулайликларни кенг жамоатчилик

эътиборига етказиш, шунингдек бу борада олиб борилаётган ишларнинг холатига реал танкидий ёндашган холда махаллий Кенгашларда доимий равишда мухокама килиб бориш мухим ахамият касб этади. Барча сохалар каби жисмоний тарбия ва

www.fansports.uz | 17 |

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

спорт буйича етук мутахассис кадрларни тайёрлаш масаласи хам кузда тутилган. Бу ёш авлодни хаётга, касб-хунарга тайёрлашда жисмоний тарбия ва спорт ижтимоий-тарбиявий жихатдан мухим ахамиятга эга эканлигидан далолат уз-узидан жисмоний бар-камоллик кадрларнинг касбий тайёргарлиги ва жа-миятда содир булаётган жиддий узгаришларга тугри муносабатда булишни белгилаб беради. Шунинг баробарида Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2022 йил 3 ноябрдаги П^-414-сон "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида кадрларни тайёрлаш хамда илмий тадкикотлар тизимини янада такомиллашти-риш чора-тадбирлари тугрисида" ^арорида хам ушбу масалаларга кенг тухталиб утилган. Таълим тизимига инновацион усулларни жорий этиш дара-жасидан келиб чиккан холда, спорт машгулотларини ташкил килишнинг инновацион шакли сифатида мусобака - уйин шаклидаги усулларни ажратиш мумкин. Енгил атлтика спорт турининг купчилик турлари (югуриш, узунликка, баланликка сакраш, укув гранатасини улоктириш ва бошкалар) шунча-лик таббийки, уларни хатто энди бошлаётган спор-чилар хам техникани кийинчиликсиз бажара олиши мумкин. Лекин енгил атлетиканинг хар кандай турида бу машкларни бажариш учун махсус ишлаб чикилган вазифалар кетма кетлиги асосида техникани шугулланувчиларга ургатиш бир мунча осон кечади. Ёш енгил атлетикачилар, айникса югуриш турлари спринт ва узок масофаларга югуриш буйича ихтисослашган спортчилар билан утказиладиган укув-машгулотлари тажрибаси шуни курсатадики, машгулот таъсирининг бир хилдаги воситалари ва спортда ютукларга тез эришишга интилиш натижа-сида бериладиган катта юкламаларнинг куллани-лиши шунга олиб келадики, натижаларнинг усиши уларнинг усмирлик ёшидан этуклик ёшига утиши билан бирга тухтайди. Тахмин килиш мумкинки, кулланиладиган машгулот воситалари ва юклама-ларига билвосита мослашиши, ёш организмнинг мослашиш имкониятлари тугаши окибатида содир булади ва бу хозирги замонавий спортдаги долзарб муаммолардан бири саналади.

Тадкикот максади югуриш техникасини оши-риш оркали спортчилар организмини тез тикланиш услубиятини аниклаш ва амалиётга жорий этишдан иборат.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухо-камаси. Аввало, "Спорт техникаси деганда нима тушинилади?", "Техниканинг узи нима?", деган саволларга жавоб бериш уринлидир. "Техника" - грекча суздан олинган булиб, спортда маълум харакатни "бажара олиш санъати" деб тушинилади. Жисмоний машк техникаси доимий равишда узга-риб туради ва такомиллашиб боради. Унда спорт-чининг машгулотларда узлуксиз иштирок этиши натижасида жисмоний тайёргарлиги ортиши, унниг тана тузилишида узгаришлар содир булиши, мушак гурухларининг шаклланиши ифодаланади [Олимов М.С., Шакиржанова К.Т. ва бошкалар. 2018].

1-расм. А, Б, Д кадрлар хато, Э, Ф кадрлар эса тугри хисобланади. Г кадр оёк тагининг йулакка куйилиш холати.

^адамларнинг узунлиги ва тезлиги депсиниш кучи ва силкинч оёкнинг утказишга кетган вактига богликдир. Югуриб кетаётганда кадамлар тезлиги ортиши билан уларнинг узунлиги хам ортади. Лекин тезлик хаддан ортиб кетса, кадам узунлиги киска-ради. Натижада югурувчи тезлиги билан кадамлар узунлиги уртасидаги мутаносиблик йуколади. Бу эса югурувчининг тезлигига салбий таъсир этади. Бун-дай холат юзага келмаслиги учун юрувчи оёкларини тугри куйишга эътибор бериши лозим. Агарда югу-раётган пайтда спортчи оёкларини тугри куймасдан ён томонларга ташласа, бунда ортикча энергия сарфланади, кадамлар сони ортади, кадамлар ортиши натижасида вактдан ютказади ва югуриш техникаси бузилади. (1-расмга каранг). Окибатда спортчининг натижаси коникарли булмайди. Спорчиларда энергия сарфи купайганда эса, чарчок холати юзага келади. Шундай килиб, толикиш организмнинг иш бажариш-га курсатадиган нормал физиологик реакциядир. Бир томондан, у ишлаётган одам учун мухим омил булиб, организмни ута холдан тойишига, уни патологик холатга утишига каршилик килади. Шу билан бир каторда толикиш организм функцияларининг машк килишга, организмнинг такомиллашишига ва риво-жланишига ёрдамлашиб, мухим рул уйнайди. Бошка томондан, толикиш спортчилар иш кобилиятининг камайишига, энергиянинг нотежамкор равишда сарфланишига (исроф килинишига) ва организм функционал захираларининг камайишига олиб келади. Толикишнинг бу томони спорт юкламаларини доимий бажаришни бузадиган, фойдасиз томони хисобланади (Сафарова Д.Д., Сайдалиева Л.Д. ва бошкалар, 2018).

Югуриш вактида кадамлар ташлаш самарадор-лигини аниклаш максадида киска масофаларга югурувчи талаба-спортчиларнинг техник тайёргарлигида кадамлар узунлиги, югуриш каденси, кадамлар сони, югуриш тезлиги ва масофани югуриб утиш вакти динамикасини урганиш буйича педагогик тамойил-ларига асосланган холда тадкикот утказилди.

1-жадвал

800 м масофага юугуришда кадамлар фарки

800 м масофага югуришда уртача кадам узунлиги (см) 400 м (та) (тугри югурилганда) 400 м (та) (хато югурил-ганда) 800м (та) (тугри югурил-ганда) 800м (та) (хато югурил-ганда)

170 235 258 470 516

18

www.fansports.uz №3-2023

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Ушбу жадвалдан куриниб турибдики, оёкни нотугри ташлаш окибатида хар бир кадамда уртача 15 см. дан камайганда 400 м масофада 258 та (фарки 23 та), 800 м масофага югуришда эса 516 та (фарки) кузатилганини куришимиз мумкин. Кддамларни куп ташланиши эса ортикча энергия сарфланиши билан боглик жараёндир.

Югуриш вактида кадамларни тугри ташлаш техни-касини оширувчи бир канча восита ва усуллар мавжуд:

- Оёкни ерга тик куйиш ва вертикал пайтигача шундай холатни саклаб юриш.

- Шу машкнинг узини тезликни аста-секин оши-риб бажариш.

- Юришни бажариш пайтида ерга оёкни товондан бошлаб куйиб, кейинчалик аста-секин, гуё юмалаёт-гандай бутун оёк тагини куйиш керак.

- Шугулланувчиларга ерга куяётган пайтда оёкни фаол тугрилаш кераклигини эслатиш фойдалидир.

- Болдирни (иликни) олдинга тез чикаришни ерга оёк куяётганда уни ёзишга кийналаётганларга тавсия килиш мумкин.

Биз томонимиздан илгари сурилган фикрлар хам М.С.Олимов тадкикотлари билан бир хилда эканлиги кузатилди. Умумий 100 м масофада уртача натижадаги старт холати, стартдан чикиш, масофа буйлаб югуриш ва маррага ташланишдаги хато ва камчиликлар спорт-чиларнинг спорт натижасини юксалишига тускинлик киладиган омиллардан саналади. Биз юкоридаги камчиликларни инобатга олиб, киска масофаларга югурувчилар учун техник тайёргарликини ривожлан-тириш методикасини ишлаб чикишга харакат килдик. Куйидаги 2-жадвалда киска масофаларга югурувчи спортчиларнинг техник тайёргарлигида 100 м. ма-софани югуриб утиш натижаси, хар 10 м. масофани югуриб утишдаги уртача вакт, кадамлар узунлиги, югуриш каденси ва кадамлар сони тахлил асосида урганилди. (М.С.Олимов, 2023)

2-жадвал

Киска масофага югурувчи (п=22) талаба-спортчиларни функционал ва техник тайёргарлигида кадамлар узунлиги, югуриш каденси, кадамлар сони, масофани югуриб утиш курсаткичлари (М.С.Олимов буйича)

100 м. натижалари 10 м масофага сарфланган вакти Кадамлар узунлиги Югуриш каденси/ дак. 100 м масофада кадамлар сони

11,45 1,15 1,95 235,81 51,2

11,32 1,13 1,97 238,52 50,7

11,29 1,13 2,01 239,15 49,8

11,24 1,12 2,01 240,21 49,7

11,34 1,13 1,95 238,1 51,2

11,20 1,12 2,02 241,07 49,6

11,18 1,12 2,00 241,50 50,1

11,36 1,14 1,93 237,68 51,9

11,24 1,12 1,95 240,21 51,2

11,29 1,13 1,97 239,15 50,7

11,33 1,13 1,98 238,31 50,6

11,22 1,12 2,01 240,64 49,8

11,41 1,14 1,95 236,63 51,2

11,36 1,14 1,96 237,68 51,1

11,35 1,14 1,98 237,89 50,5

11,28 1,13 1,95 239,36 51,4

11,33 1,13 1,99 238,31 50,3

11,27 1,13 1,98 239,57 50,4

11,35 1,14 1,96 237,89 51,0

11,34 1,13 1,99 238,1 50,3

11,3 1,13 1,99 238,94 50,2

11,31 1,13 1,98 238,8 50,6

0,07 0,01 0,02 1,42 0,630

Утказилган педагогик тажриба натижалари шундан далолат берадики, техник тайёргарлигини ривожлантириш буйича киска масофаларга югурувчилар учун ишлаб чикилган куп бугимли пампинг методикаси киска масофаларга югурувчиларнинг техник тайёргарлигида старт, стартдан чикиш, масофа буйлаб югуриш ва маррага кириб келиш фазаларини бажаришда кул, елка, бел, тос-сон, болдир-кафт бугимлари мушакларини ривожлантириш баробарида талаба-спортчиларнинг спорт натижаларининг юксалишига хизмат килади. (М.С.Олимов, 2023)

Хулоса. Спортчиларда уч бугимни ва бошка бугимлларни хамда оёкнинг букувчи ва ёзувчи му-шакларни бир вактда ва алохида ривожлантиришга мулжалланган интеграл ва локал таъсир этувчи восита ва усулларни ишлаб чикишни талаб этади. Чунки, уларни функционал ва техник тайёргарлиги бугимлар ва тана мушакларини яхши ривожлан-ганлиги билан боглик булиб машгулот жараёнида уртача амплитудада куллаш, оёк мушакларини яхши ривожлантириш баробарида депсиниш ва учиш фазаларини самарали ривожлантириш билан функционал тайёргарлигини оширишга каратилади. Бу эса югуриш тезлиги, кадамлар сони ва узунлигини оширишга хамда югуриш каденсини яхшиланишига ижобий таъсир этади.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2022 йил 3 ноябрдаги П^-414-сон "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида кадрларни тайёрлаш хамда илмий тадк,ик,отлар тизимини янада такомиллаштириш чора-тад-бирлари туфисида" ^арори

2. Олимов М.С. Югуриш турларида енгил атлетикачи талабаларни тайёрлашнинг илмий-педагогик асослари // DSc дисс...си. Ч.:2023. - Б. 68, 178.

3. Олимов М.С., Шакиржанова К.Т. ва бошкалар. Енгил атлетика назарияси ва услубияти. дарслик. Т.:2018. - Б.37.

4. Сафарова Д.Д., Сайдалиева Л.Д. ва бошкалар. Спорт физило-гияси. Дарслик. Ч.:2018. - Б.63

со см о см

со

го га

0 ^

ю

1

с го

№3-2023

www.fansports.uz

19

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.