Научная статья на тему 'ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИЛАРНИ МУСОБАҚАЛАРГА ТАЙЁРЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИЛАРНИ МУСОБАҚАЛАРГА ТАЙЁРЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
645
63
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
енгил атлетика / ўрта масофа / ўрта масофага югурувчилар / функционал тайѐргарлик / жисмоний тайѐргарлик / техник тайѐргарлик / юклама / машғулот / мусобақа. / athletics / middle distance / middle runners / functional training / physical training / technical training / loads / training / competition

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Иқроржон Розиқович Солиев, Лариса Владимировна Смурыгина, Мухсинбек Сотиволдиевич Олимов, Тиллажон Раҳимовна Расулова, Вера Василевна Иванова-Тюрина

Ушбу мақолада ўрта масофага югурувчи спортчиларни мусобақаларга тайѐрлаш технологияси бўйича машғулот ва мусобақа фаолияти натижалари таҳлил қилинган. Шунингдек, мусобақаларга тайѐрлашда уларнинг функционал, жисмоний ва техник тайѐргарлиги натижалари ҳам тадқиқотлар давомида амалиѐт билан боғлиқ ҳолда ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Иқроржон Розиқович Солиев, Лариса Владимировна Смурыгина, Мухсинбек Сотиволдиевич Олимов, Тиллажон Раҳимовна Расулова, Вера Василевна Иванова-Тюрина

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article analyzes the results of training and competition activities on the technology of preparing middle-distance runners for competitions. The results of their functional, physical and technical preparation in preparation for competitions were also studied in relation to practice during the research.

Текст научной работы на тему «ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИЛАРНИ МУСОБАҚАЛАРГА ТАЙЁРЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

Google scholar ISSN:2181-2454

www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021

УРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИЛАРНИ МУСОБАЦАЛАРГА ТАЙЁРЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Икроржон Розикович Солиев

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

п.ф.б.ф.д., PhD

Лариса Владимировна Смурыгина

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

п.ф.н., доцент,

Мухсинбек Сотиволдиевич Олимов

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

п.ф.н., доцент,

Тиллажон Рахимовна Расулова

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

катта укитувчи,

Вера Василевна Иванова-Тюрина

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

катта укитувчи,

Фаррух Мухиддинович Каримов

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университетикатта укитувчи

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада урта масофага югурувчи спортчиларни мусобакаларга тайёрлаш технологияси буйича машгулот ва мусобака фаолияти натижалари тахлил килинган. Шунингдек, мусобакаларга тайёрлашда уларнинг функционал, жисмоний ва техник тайёргарлиги натижалари хам тадкикотлар давомида амалиёт билан боглик холда урганилган.

Калит сузлар: енгил атлетика, урта масофа, урта масофага югурувчилар, функционал тайёргарлик, жисмоний тайёргарлик, техник тайёргарлик, юклама, машгулот, мусобака.

TECHNOLOGIES FOR PREPARING RUNNERS AVERAGE DISTANCES

TO COMPETITION

100

Google scholar www.carjis.org

ISSN:2181-2454 VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021

Ikrorjon Rozikovich Soliev

Uzbek State University of Physical Culture and Sports

Larisa Vladimirovna Smurygina

Uzbek State University of Physical Culture and Sports Ph.D., Associate Professor

Mukhsinbek Sotivoldievich Olimov

Uzbek State University of Physical Culture and Sports Ph.D., Associate Professor

Tillajon Rahimovna Rasulova

Uzbek State University of Physical Culture and Sports

senior teacher

Vera Vasilevna Ivanova-Tyurina

Uzbek State University of Physical Culture and Sports

senior teacher

Farrukh Muhiddinovich Karimov

Uzbek State University of Physical Culture and Sports

teacher

This article analyzes the results of training and competition activities on the technology of preparing middle-distance runners for competitions. The results of their functional, physical and technical preparation in preparation for competitions were also studied in relation to practice during the research.

Keyword:athletics, middle distance, middle runners, functional training, physical training, technical training, loads, training, competition.

MatnyMKH, eHran araeTHKaHHHr ypTa Maco^anapra rorypnm Typnapn cnopTHHnapgaH x,aM Te3KopnHK, x,aM nngaMnnnHK CH^araapn 3apyp öynagn. ffly

PhD

ABSTRACT

KHPHm

Google scholar www.carjis.org

ISSN:2181-2454 VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021

боисдан урта масофага югурувчиларни мусобакаларга тайёрлаш мураббий ва мутахассислардан катта иктидор ва тинимсиз мехнат, колаверса, доимий узгариб турувчи машгулот усулларини талаб этади. Машгулот жараёнларини олиб бориш ва ташкил этишда мураббийлар янги машгулот воситалари ва усуллари билан тулдириб бориш албатта, бугунги куннинг долзарб масалалари сифатида караш мумкин.

Юкори малакали спортчиларни тайёрлаш тизими, жумладан, куп йиллик тайёргарлик жараёнининг даврлари, боскичлари, шу давр хамда боскичларида умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик, техник ва тактик тайёргарлик, функционал тайёргарликлар буйича кулланиладиган машгулот воситалари ва усуллари, машкларда кулланилган юкламалар хажми ва шиддати, уларнинг узаро нисбати, мусобака олдидан иш кобилияти ва спорт формасини шакллантириш, вактинчалик саклаб туриш, пасайтириш, уни кайта тиклаш, янада устириш каби масалалар бугунги кунда соха олимлари томонидан урганиб келинмокда.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR

Ишнинг максади юкори малакали урта масофага югурувчиларни машгулот ва мусобака юкламаларни организмга мослашувини аниклашдан иборат.

Тадкикот вазифалари. 1. Урганилаётган мавзу буйича илмий усулбий адабиётларни урганиш. 2. Юкори малакали урта масофага югурувчи спортчиларни машгулот ва мусобака юкламаларига мослашувини аниклаш.

Тадкикот усуллари. Илмий-услубий адабиётларни тахлил килиш асосида урта масофаларга югурувчиларнинг машгулот жараёнларини педагогик кузатув, тадкикотни ташкил этиш усуллари, спортчиларнинг функционал курсаткичларини аниклаш, жисмоний тайёргарлигини аниклаш, педагогик тажриба ва олинган натижаларни тахлил килиш учун математик статистик усуллардан фойдаланилди.

Тадкикот натижаларининг тахлили. Спортчиларни мусобакаларга тайёрлаш учун машгулотларда бериладиган юкламаларни катъиятлик билан бажариш, уларни кичик бир харакат элементларидан то асосий машкларга булган барча жихатларини тулик бажариш талаб этилади.

Енгил атлетиканинг урта масофаларга югуриш турлари (800 м) спортчилардан жисмоний тайёргарлик, функционал тайёргалик ва керак булса, техник-тактик тайёргарликларни талаб киладиган югуриш турлари

Google scholar ISSN:2181-2454

www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021

хисобланади. Умуман олганда югуришнинг бу тури билан шугулланувчилар йил давомида мусобакаларда катнашиш максадида маълум бир юкламаларни бажаради. Йиллик циклда машгулот юкламаларини спортчининг тайёргарлик даражасига мос равишда олиб бориш келгуси мусобакада керакли натижага эришиш имконини беради. Шу боисдан, биз томонимиздан утказилган тадкикотда спортчиларнинг йиллик машгулот юкламаларига адаптация хосил килиш, юкламаларни организмга таъсирини урганиш, машгулотларда хамда мусобакаларда чарчаш холатларини урганиб чикдик.

Чарчашнинг юзага келиш окибати якунда спортчининг мусобакадаги натижаларига бевосита таъсир курсатади. Демак, машгулот ва мусобака фаолиятида спортчининг бажарган юкламаларини тугри таксимлаш, машгулот давомидаги махсус жисмоний тайёргарлигини мустахкамлаш, мусобака фаолиятига мослаштириш мураббий ва мутахассисларнинг олдига куйган энг катта вазифа сифатида турибди. Шунингдек, мусобака фаолияти давомида юкори натижага эришиш учун зарур булган жисмоний тайёргарлик, техник ва тактик тайёргарликга хам ургу бериш тугри келади. Чунки, уларнинг машгулотлардаги фаолияти албатта мусобака тайёргарлигини белгилаб беради.

Тадкикот давомида биз 10 нафар урта масофага югурувчиларнинг машгулотларда ва мусобакаларда юкламаларни бажариш самарадорлиги, жисмоний ва функционал тайёргарлиги, техник ва тактик тайёргарлигини йиллик циклда спортчиларнинг организмига мослашувини урганиб чикдик.

Йиллик циклда II ва I разрядли урта масофага югурувчиларнинг, аникроги 800 метр масофага югурувчи 10 нафар спортчиларни машгулот ва мусобака фаолияти урганилди.

Енгил атлетика турлари сонининг куплиги ва уларнинг айримлари техник жихатдан бажарилиши осон курингани билан унинг техник харакат элементларини маромига етказиб бажариш бирмунча кийин хисобланади. Шу жумладан урта масофаларга югуришда техник харакатлар ташкаридан караган инсонлар учун енгил туюлади. Лекин, стартдан то маррагача булган хар бир харакатни техник жихатдан маромига етказиб бажариш учун спортчиларга ками билан 4-5 йил баъзида эса 5-6 йил давомида мунтазам равишда шугулланиш зарур булади.

Техник харакатлар оёк, кул ва гавда уйгунлигида бажариш (кадамлар частотаси, кадамлар узунлиги, учиш фазаси, тормозланиш ва депсиниш, спортчининг масофаларни турли булакларда югуриб утиш тезлиги), функционал холатларини назорат килиш (систолик ва диастолик кон босими,

Google scholar www.carjis.org

ISSN:2181-2454 VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021

куриш ва эшитиш) спорт натижаларига узвий боглик хисобаланади. Яъни, хар бир ташланган кадамда оёк панжалари, кул харакатлари бу ерда оёкка нисбатан кулларнинг пропорционал харакатланиши, спортчининг хар бир кадамда йукатиладиган сониялар устида ишлаш кузда тутилади.

Илмий услубий адабиётларда оёк харакатлари техникаси тахлили буйича етарлича манбалар мавжуд, стартдан чикишда, старт тезланиши, масофа буйлаб югуриш ва хакозолар спортчиларни биомеханик харакатларини ифодалайди яъни, сон, тизза, оёклар кул ва бошкалар. Айнан шу жихатларга мураббийлар купрок эътибор каратиш баробарида техник харакат элементларини машгулот давомида самарали ташкил килиш оркали мусобакада керакли натижага эришишга олиб келади. Крлаверса тежамли харакатига таъсир этади. Натижада уларнинг тезлик сифатига оз булсада уз таъсирини кусатади.

Барчага маълумки, куллар харакати оёк харакатининг самарали ишлашига йуналтириб компенсация вазифасини утайди. Машгулот давомида бажариладиган ишларнинг мазмуни хам айни биз томонимиздан курсатилган омилларга боглик эканини куриб чикамиз.

Машгулотларда урта масофага югурувчилар учун 200, 400 ва 600 мертли масофа булакларида машкларни бериш хамда 120-150 мертга югуришлар гохида 80 ёки 100 метрга югуришларни бевосита мусобака машкларига якинлаштирилган холда махсус тайёргарлик воситалари сифатида бериб келинади. Бу эса хар бир бериладиган машкнинг узига хос вазифаларини белгилаб беради.

Демак, тадкикот давомида спортчиларнинг машгулот ва мусобака фаолиятида бажарадиган махсус тайёргарлик воситаларини мазмунига мос равишда бажарилган ишлар оркали уларнинг чарчашида юзага келадиган турли хилдаги тусикларни енгиб утиш йулларини хамда бартараф этиш методикасини ишлаб чикишни таказо этади.

Йиллик циклда 800 м. масофага югурувчи спортчиларнинг умумий юкламалари хажми 2780-2975 км.ни ташкил этган булса, уларнинг 56% аэроб, 32% аралаш ва 12 % анаэроб режимдаги ишларга сарфланган.

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Шунинг баробарида спортчиларнинг ушбу ишларни бажариш мобайнида чарчок холатларини юза келиши оркали функционал ва техник элементларни тахлили куйидаги жадвалда бериб утилди.

1 -жадвал

Google scholar ISSN:2181-2454

www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021

800 m. Maco(ara rorypyBHH^apHHHr MamFy^OT Ba MycoSaKa^apga HapHamHHHr M3ara Ke^nm OKHSaT^apn

Курсаткичлар Машгулотда Мусобакада

ТО ТЯ ТО ТЯ

Функционал холатлари

Нафас ритми (марта/м) 5,1 0±0,76 5,3 8±0,74 5,4 2±0,67 5,5 1±0,61

Юрак юриш max (сони) 189 ±14,0 186 ±10,1 185 ±9,4 182 ±8,7

Эшитишнинг пасайиши (%) 14 ±1,8 13 ±1,7 12 ±1,7 16 ±1,4

Куришнинг пасайиши (%) 16 ±2,2 14 ±1,9 15 ±2,1 18 ±2,0

Техник холатлари

Кадамлар сони (марта) 464 ±14 463 ±12 451 ±13 449 ±9

Кадамларнинг узунлиги (м.) 1,7 2±0,24 1,7 3±0,21 1,7 7±0,21 1,7 8±0,18

Депсиниш вактининг хар кадамда йукотилиши (%) 2,7 8±0,89 2,8 1±0,78 2,7 4±0,79 2,7 5±0,77

Тормозланиш вакти нинг хар кадамда йукотилиши (%) 3,9 5±1,12 3,7 8±0,93 3,8 6±0,81 3,7 8±0,85

Оёк кафтининг хар бир кадамда юзага куйиш текислигини йукотилиши (%) 23, 4±2,3 22, 1±2,2 20, 9±2,3 19, 8±1,98

Учиш фазаси (с) 2,4 5±0,61 2,4 2±0,58 2,2 9±0,71 2,0 8±0,54

Тезлик м/с 6,5 9±3,8 6,7 8±3,33 6,8 4±3,24 7,1 2±3,09

Google scholar ISSN:2181-2454

www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021

Изох: ТО - тадкикот олдидан, ТЯ - тадкикот якунида.

Урганилган маълумотларимизга кура, спортчиларнинг машгулот ва мусобакаларда чарчашнинг юзага келиши окибатида мусобака учун режалаштирилган натижаларини курсата олмаётганлиги тасдикланди. Сабаби, спортчиларнинг мусобака учун уртача 1:50,00 натижани режа килинган булса, хар бир кадамида депсиниш, тормозланиш ва учиш фазасида йукотилган холатлари буйича курсатилган камчиликлари уларнинг мусобакалардаги натижаларини уртача 1:53,16 натижани курсатганлигини айтиб утиш мумкин. Спортчиларнинг мусобакадан 8 кун олдин утказилган назорат машкида ушбу курсаткич 600 м. масофага режалаштириш натижасига кура 1:19,00 - 1:20,00 натижани тугри бажарганлигини инобатга оладиган булсак, уларнинг мусобака фаолиятидаги курсаткичлари бутунлай аксини курсатмокда.

Шунингдек, уларнинг 800 м. масофага югуриш ва назорат машкларида олинган натижаларни 200 м. кесмалар оркали тахлил киладиган булсак, масофани босиб утиш вакти, кадамлар сони ва тезлиги куйидагича куриниш олди (2 жадвал, 1 - расм, 2 - расм).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2 - жадвал

Урта масофага югурувчи спортчиларнинг мусобака машкларини

тахлили

Кесм алар 6 00 м 8 00 м 6 00 м 8 00 м 6 00 м 8 00 м

Вакти Кадамлари сони Тезлиги

1 - 200м 2 6,4 2 6,62 1 08,5 1 09,1 2 7,2 2 7,0

2 - 200м. 2 6,8 2 7,53 1 08,9 1 10,9 2 6,8 2 6,1

3 - 200м 2 6,1 2 8,67 1 09,3 1 12,2 2 7,5 2 5,1

4 - 200м - 3 0,34 - 1 16,8 - 2 3,7

Х,ар бир 200 м.лик масофа булакларини югуриб утишдаги ранг-баранглик бу спортчиларнинг масофаларни босиб утишдаги жойлашувига хам боглик булди. Яъни 1 чи 200 м. кесмани Р.А. биринчи булиб югуриб утган булса, 2 ва 3

106

Google scholar ISSN:2181-2454

www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021

чи кесмаларни А.Х. биринчи булиб югуриб утган. Шу боисдани хам назорат машкидагига нисбатан кадамлари сони, югуриб утиш тезлиги ва масофани босиб утишда синхронлик юзага келмади.

1 - расм. Машк ва мусобака фаолиятидаги масофаларни югуриб утиш вакти ва уларнинг тезлигининг курсаткичлари динамикаси.

Машк ва мусобака холатидаги курсаткичлар бир - бирига якин булгани билан анашу кичкина фарк келажакда мусобакаларда спортчилар уз натижаларини курсатишга тускинлик килмокда. Агар биз кенгрок тахлил киладиган булсак, 800 метр югуриш мобайнида спортчилар уртача 450 кадамда утадиган булса, хар бир кадамида 0,01 сония вакт йукотилса, бу якунда 4,5 сонияга тугри келади. Бу натижаларни жахон ареналаридаги натижалар билан солиштирадиган булсак, улар 1:44,-1:45,90 натижаларни кайд этмокда. Бизнинг етакчи спортчиларимиз 1:49,00 ва 1:50,00 натижани юкоридаги 4,0 - 4,5 сонияни олиб ташласак бизнинг спортчилар хам жахон ареналаридаги курсаткичлар билан тенглаша олиши мумкин.

Google scholar ISSN:2181-2454

www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021

0 12 3 4 118 -

600 m K,agaM^ap COHU 9 800 M K,aflaM.nap COHH

2 - pacM. MarnK Ba MycoSaKa ^ao^HHTHgaru Maco(|)a.iapHii rorypuS yrumga KagaM^ap guHaMHKacu.

Mrypum Te3nuru xap 6up KecMaga nacraaS SopaeTraHnuruHH Taxnun KHnaguraH 6yncaK, 6y an6arra Mypa66uHnapHHHr KaMHunuKnapu aKKon Ky3ra TamnaHumuHH aHTu6 yTum MyMKHH. Onu6 6opunraH TagKHKoraapga Ky3aranraH KaMHHHHKnap W3acugaH, xap 6up cnopTHH Ba yHHHr Mypa66uHHra KypcamanapHH 6epu6 yTguK.

XULOSA

Xynoca KHHH6 aHTaguraH 6yncaK, 6epunraH ^agBannap opKanu cnopTHHnapHHHr ^yH^uoHan Ba ^HCMOHHH TaneprapnurH 6yHHna TypryHnuK nyK. .HtHH MamrynoTnap gaBoMuga Mypa66uH TOMOHHgaH 6epunraH BOcnranapHH 6a^apurnga x,en KaHgaft MyaMMonap By^ygra KenMaraH. Mypa66uH TOMOHHgaH pe^anamTupunraH 6apna Ba3H$anapHH pe^ara MyBo^HK rorypu6 yTraH. .HeKHH Ha3opaT Ba Myco6aKa BaKTuga 6y aKc HaTH^a KypcamoKga. By эca cnopTHunapuMH3HHHr Myco6aKa aManueTHHHHr HyKguru eKH ynap hhh gaBOMuga CTapTra KaM HUKaeTraHnurugaH ge6 ynnaHMH3.

fflyHHHrgeK, aapo6 WKnaManap yMyMHH WKnaManap xa^MHHHHr 56% HH TamKun этнmннн HHo6arra onaguraH 6yncaK 6y ypTa Maco^anapra wrypum ynyH KaMnuru aHHKgaHgu. BepunraH TaBCuanap 6yHHna xaM aapo6 WKnaManap xa^MHHu KynaHTupum KepaKnu aHTu6 yTunraH.

108

Google scholar www.carjis.org

ISSN:2181-2454 VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021

REFERENCES

1. Исламов, И. С. (2021). Влияние тренировки на иммунитет пловца. Academic research in educational sciences, 2(6), 1451-1461.

2. Islamov, I. S., & Ikramov, B. F. (2021). Starting actions of rowers on kayak and canoe. Academic research in educational sciences, 2(6), 1442-1450.

3. Ikramov, F. T., & Azimov, Z. N. (2021). Features of use rowing pool. Academic research in educational sciences, 2(6), 1154-1159.

4. Хамидуллаева, Г. А. (2021). Императив как средство воздействия в рекламных текстах. Academic research in educational sciences, 2(8), 518-525.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.