Научная статья на тему 'ЮҚОРИ СИФАТЛИ ХОМ ИПАК ИШЛАБ ЧИҚАРИШНИНГ ТЕХНОЛОГИК ПАРАМЕТРЛАРИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ'

ЮҚОРИ СИФАТЛИ ХОМ ИПАК ИШЛАБ ЧИҚАРИШНИНГ ТЕХНОЛОГИК ПАРАМЕТРЛАРИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

113
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пилла / даста / пилла ипи / чувиш / хом ипак / сувли муҳит / статик / марказий бурчак / қалинлик / чизиқли зичлик / нотекислик / узлуксиз узунлик. / cocoon / tuft / cocoon thread / spinning / raw silk / aqueous environment / static / central angle / thickness / linear density / unevenness / continuous length.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Халимахон Алимова, Жахонгир Адхамович Ахмедов, Қўзибой Эркинович Собиров

Ушбу мақолада юқори сифатли хом ипак ишлаб чиқаришнинг технологик параметрлари ўрганилган. Пиллалар ингичка толали бўлгани учун назарий жиҳатдан чувиш тезлигига таъсир қилувчи омиллар, пиллани сувдаги ҳаракати, пилла ипини тортилиш таранглиги, пиллани шакли, ҳаракатини ҳисобга олиб назарий тадқиқотлар амалга оширилган. Тажриба натижаларига статистик ишлов бериш орқали регрессия тенгламалари тузилган. Тажрибалар ўтказишда хом ипак шаклланиш жараѐнини назарий томондан модели тузилиб, пиллаларни чувиш жараѐнидаги ҳаракатларини, таъсир қилувчи кучларни, пиллаларни сонини инобатга олиб хом ипакни шаклланиш жараѐни тадқиқ қилинган. Назария асосида олинган натижалар 98,2% тўғри ва ишончли эканлигини Фишер мезонлари орқали текширилиб исботланган. Шунингдек, мақолада ўтказилган тажриба натижалари жадвал ва расмларда келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по энергетике и рациональному природопользованию , автор научной работы — Халимахон Алимова, Жахонгир Адхамович Ахмедов, Қўзибой Эркинович Собиров

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, the technological parameters of high-quality raw silk production are studied. Because the cocoons are thin fibers, theoretical studies have been carried out taking into account the factors influencing the speed of cocoons, the movement of the cocoons in the water, the tension of the cocoons thread, the shape of the cocoons, and the movement of the cocoons. Statistical processing of experimental results created regression equations. During the experiments, a theoretical model of raw silk formation process was created, and the raw silk formation process was studied taking into account the movements of the cocoons, the influencing forces, and the number of cocoons. The results obtained on the basis of the theory were proved to be 98.2% correct and reliable by means of Fisher's criteria. Also, the results of the experiments carried out in the article are presented in tables and pictures

Текст научной работы на тему «ЮҚОРИ СИФАТЛИ ХОМ ИПАК ИШЛАБ ЧИҚАРИШНИНГ ТЕХНОЛОГИК ПАРАМЕТРЛАРИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ»

ЮЦОРИ СИФАТЛИ ХОМ ИПАК ИШЛАБ ЧИЦАРИШНИНГ ТЕХНОЛОГИК ПАРАМЕТРЛАРИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ

Халимахон Алимова Жахонгир Адхамович Ахмедов

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти

^узибой Эркинович Собиров

Урганч давлат университети

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада юкори сифатли хом ипак ишлаб чикаришнинг технологик параметрлари урганилган. Пиллалар ингичка толали булгани учун назарий жихатдан чувиш тезлигига таъсир килувчи омиллар, пиллани сувдаги харакати, пилла ипини тортилиш таранглиги, пиллани шакли, харакатини хисобга олиб назарий тадкикотлар амалга оширилган. Тажриба натижаларига статистик ишлов бериш оркали регрессия тенгламалари тузилган. Тажрибалар утказишда хом ипак шаклланиш жараёнини назарий томондан модели тузилиб, пиллаларни чувиш жараёнидаги харакатларини, таъсир килувчи кучларни, пиллаларни сонини инобатга олиб хом ипакни шаклланиш жараёни тадкик килинган. Назария асосида олинган натижалар 98,2% туFри ва ишончли эканлигини Фишер мезонлари оркали текширилиб исботланган. Шунингдек, маколада утказилган тажриба натижалари жадвал ва расмларда келтирилган.

Калит сузлар: пилла, даста, пилла ипи, чувиш, хом ипак, сувли мухит, статик, марказий бурчак, калинлик, чизикли зичлик, нотекислик, узлуксиз узунлик.

ABSTRACT

In this article, the technological parameters of high-quality raw silk production are studied. Because the cocoons are thin fibers, theoretical studies have been carried out taking into account the factors influencing the speed of cocoons, the movement of the cocoons in the water, the tension of the cocoons thread, the shape of the cocoons, and the movement of the cocoons. Statistical processing of experimental results created regression equations. During the experiments, a theoretical model of raw silk formation process was created, and the raw silk formation process was studied taking into account the movements of the cocoons, the influencing forces, and the number of cocoons. The results

July, 2022

204

obtained on the basis of the theory were proved to be 98.2% correct and reliable by means of Fisher's criteria. Also, the results of the experiments carried out in the article are presented in tables and pictures.

Keywords: cocoon, tuft, cocoon thread, spinning, raw silk, aqueous environment, static, central angle, thickness, linear density, unevenness, continuous length.

КИРИШ

Республикамиз мустакилликка эришгандан кейин иктисодиёт тармокларининг барча сохаларида бозор муносабатларига утиш, мулкчилик шаклларининг узгариши, ишлаб чикариш жараёнларини ривожлантириш хукуматимиз карорлари оркали амалга оширилмокда. Республикамиздаги мавжуд хом ашёлардан самарали фойдаланиш, замонавий ресурс тежамкор технологияларни куллаш, ишлаб чикарилган махсулот ракабатбардошлигини ошириш соха олдидаги мухим вазифалардандир. Ташки бозорга хом ашёни арзон нархда сотмасдан, ундан юкори сифатли кушимча кийматли тайёр махсулотларни ишлаб чикариб экспорт килиш лозим. Ипакчилик сохасининг экспорт имкониятини кенгайтириш, жахон бозорларига чикиши учун корхоналар мавжуд кимматбахо хом ашёни чукур кайта ишлаб, ундан тайёр махсулот ишлаб чикаришни йулга куйиш, сохага хорижий инвестицияларни жалб килиш оркали замонавий ипакчилик корхоналари барпо этиш зарур.

Республикамизда хозирги кунда пилла етиштириш ва хом иак ишлаб чикариш кундан кунга ривожланиб бормокда. Ипакчилик саноати республикамиз иктисодиёт тармокларини асосий ташкил этувчиларидан бири булиб, дунё буйича пилла етиштирувчи ва уни кайта ишловчи давлатлар орасида етакчи уринлардан бирини эгаллайди [1-3].

Чувиладиган пилла хомашёсининг сифати канчалик юкори булса, ундан ишлаб чикариладиган хом ипак ва кейинчалик хом ипакдан олинадиган ипак матоларининг сифати хам шунча юкори булади. Муаллифлар пилла чувиш автоматларида хом ипак ишлаб чикаришда пиллаларни чуккан холатда чувилиши пиллаларни чувишга тайёрлаш жараёнлари жумладан, пиллаларни буFлаш, учларини ахтариш, силкитиш ва якка учларини топиш жараёнлари технологик режимларини рационаллаштириш, пиллаларни навлар буйича алохида чувишни ташкил килиб ишлаб чикарилаётган хом ипакда нуксонлар пайдо булишини олдини олиш ва кайта ишлаш мумкинлигини исботлаганлар [4-6].

July, 2022

205

O.HM.apuMH3 TOMOHHgaH TaÖHHH unaK xom améCHHH eTHmTupum, nu..a.apHH TexHO.orHK KypcaTKHH.apH, cu^arau xom HnaK um.aö HH^apum, HyBHm ^apaéHHHH TaKOMH..amTupum, HyBHm KopxoHa.apuHHHr xp.aT.apu Ba HCTHKÖo..apH TyFpHCHga 6up KaHHa H3.naHHm.rap o.h6 SopumraH [7-13].

O^HHraH HaTH^a.ap Ba y.apHHHr Tax^H.H. O'zDSt 3313:2018 gaB.aT CTaHgapTH Ta.a6.apura MyBO^HK, CHHa.aéTraH xom HnaK cu^aT KypcaTKHH.apHHH aHHK.amga Shphhhh gapa^a.H acocuñ KypcaTKHH.ap hh3hk.h 3HH.HKHHHr OFHmH 6y.H6 "4A" chh^h ynyH 2,33 tex .h xom HnaK ynyH 0,13 Ba 3,23 tex .h xom HnaK ynyH 0,14 xaMga "3A" CHH^uga 2,33 tex .h xom unaK ynyH 0,15 Ba 3,23 tex .h xom unaK ynyH 0,18 экaн.нгн 6e.ru.a6 KyñH.raH [14]. Mat.yMKH, nu..a unu hh3hk.h 3HH.Hru öomugaH oxupurana HHrHHKa.amu6 öopagu Ba 6y HHrHHKanaHHm unHHHr 6om.aHFHH KHCMura HucöaTaH yHHHr oxupru KHCM.apuga HKKH-yH öapoöaprana eTagu. ffly Tapuja nu..a unu hh3hk.h 3HH.Hru yHHHr y3yHacH 6yñ.a6 y3rapu6 öopagu.

ffly ca6a6.H nH.na.apHH HyBHÖ xom unaK o.umga gacTaga aBBa.gaH HyBHnaéTraH эcкн Ba AHrugaH Kymu.raH AHru nu..a.ap 6y.raHga hh3hk.h 3HHnurH öyHHHa TeKHC xom unaK o.um MyMKHH. ^yHKH эcкнgaн HyBH.u6 HHrHHKanamraH эcкн nu..a.ap unnapura AHrugaH Kymu.raH AHru nu..a.ap KymH.u6 HOTeKHcnHKHH 6up xh. Synumura эpнmн.agн. nu..a.apHH HyBHm ^apaéH.apuga y.ap un.apHHHHr yMyMHH y3yH.HK.apH Ba y3.yKCH3 HyBa.um y3yH.HK.apH Sup xh. 6y.MaraH.HrH ca6a6.H nu..a.apHH y3H.um.apu Ba un.apHHHHr Tyraö KO.umu xap xh. Ba^Tra TyFpu Ke.agu. ^acragaru y3H.raH éKH Tyraö KO.raH nu..a.ap unu ypHHHH Ty.gupum ynyH KeTraH Ba^Tra gacTaHH компeнcaцнa KH.um gaBpu geñunagu Ba KyñugarH ^opMy.a 6u.aH aHHK.aHagu.

^=S (1)

6y epga, 4-gacTaga eramManguraH nu..a unuHH Ty.gupum gaBpu, s;

S -gacTroxga nu..a HyBHm Te3.uru, m/min;

S-xom unaKga 6e.ru.aHraH un.ap coHHra HucöaTaH eTHmMañguraH nu..a unu y3yH.uru (компeнcaцнa gaBpugaru), m.

Xom unaK TapKuöugaru un.apHHHr ^oanamumuHH a Ba 6 opa.HK.apgaru XO.aTHHH Kypuö HHKaMH3 [15].

©

© ©

July, 20221

206

1- расм. Хом ипак таркибида ипларнинг жойлашиши

Бу ерда,

S-хом ипак таркибидаги узилган иплар урнини компенсация килингунга кадар битта ип етишмайдиган ингичкалашган кисмлар.

/уу-пилла ипининг узлуксиз чувилиш узунлиги яъни пилла ипининг чувила бошланишидан биринчи узилишигача булган ораликдаги узунликдир.

S = tu (2)

1-расмдаги а ва б ораликлардаги хом ипак таркибидаги пилла ипларининг дастада 9 та пилла чувилгандаги холати келтирилган булиб, S-хом ипак таркибидаги узилган иплар урнини компенсация килингунга кадар битта ип етишмайдиган ингичкалашган кисмларини кийматини камайтирган холда хом ипакнинг чизикли зичлиги буйича OFиши ва нотекислиги курсаткичлари буйича сифатли хом ипак олиш мумкин булади. Бунга пиллаларни чувишга тайёрлашда уларни давлат стандарти талаблари буйича сифатли саралаш, чувишга тайёрлаш режимларини туFри урнатиш хамда чувиш жараёнида рационал чувиш тезлигини туFри танлаш оркали эришилади.

Пиллаларни чувиш жараёнида уларнинг ипларининг тез-тез узилиши уларни чувишга туFри тайёрламаслик ва рационал чувиш тезлигини нотуFри хисоблаш натижасида содир булади. Шу сабабли пиллаларни чувишга тайёрлашда уларни сифатли килиб саралаш, чувишга тайёрлаш жараёнларини туFри ташкил килиш хамда чувиш рационал чувиш тезлигини туFри хдсоблаш оркали стандарт талабларига мос сифатли хом ипак олишга эришиш мумкин.

Пиллаларни чувиш жараёнидаги хом ипак чизикли зичлиги куйидаги формула билан аникланади [16]:

Тх = Ti ■ n (3)

бу ерда,

Тх-вакт моменти х да изланаётган ипакнинг чизикли зичлиги, tex;

July, 2022

207

Т -момент х давридаги чувилаётган пилла ипларининг уртача чизикли зичлиги, 1ех;

Пг-момент х даврида дастада чувилаётган пиллалар сони.

Пилларни чувишда дастада олдиндан чувилаётган эски ва янгидан кушилган янги пиллалар микдорини хамда пиллалар иплари чизикли зичликларини хисобга олган холда кучли назорат килиш оркали стандарт талабларига мувофик "ЗА" синфига мос хом ипак олиш мумкин.

Сувли мухитда ёй атрофида айлана марказлари буйлаб зич жойлашган пиллалар тизими харакатини назарий таджики. Пиллаларимиз ингичка толали булгани учун назарий жихатдан чувиш тезлигига таъсир килувчи омиллар пиллани сувдаги харакати, тортилиш таранглиги, пиллани шакли, харакатини хисобга олиб назарий тадкикотлар амалга оширилди. Бундан асосий максад утказилган тажриба натижаларига компьютердаги дастурий таъминот оркали ишлов берилади. Апрокцимация хамда хисоблаш усуллари ёрдамида тажрибаларни утказиш сони камаяди, компьютер тажрибаларда олинган натижавий эгри чизикларни кайси конуният асосида узгараётганини аниклаб беради. Утказилган тажрибалар натижалари лаборатория шароитида ва ишлаб чикаришда бир хил булиши учун уларни аниклигини хамда ишончлилигини мезонлар оркали аникланди. Тажрибаларни утказишда хом ипак шаклланиш жараёнини назарий томондан модели тузилиб, пиллаларни чувиш жараёнидаги харакатларини, таъсир килувчи кучларни, пиллаларни сонини инобатга олиб хом ипакни шаклланиш жараёни тадкик килинди [17]. Назария асосида олинган натижалар 98,2% туFри ва ишончли эканлигини Фишер мезонлари оркали текширилди хамда исботланди. Олинган назарий тадкикотлар асосида ва "Ипак технологияси" кафедрасида урганилган пиллаларни кобик хусусиятлари ва якка чувиш хамда пиллаларни чувишга тайёрлаш буйича олиб борилган тажрибалар тахлили асосида бевосита ипакчилик корхоналарида ишлаб чикариш шароитида амалиётга тадбик килинди.

К,обикдан ипнинг чикиш кучи статик ва динамик турларга булинади. Статик чикиш кучи ипни кобикдан ушлаб турадиган кучдан юкори булиб, уни кобикдан тортиб олишда керак буладиган куч хисобланади. Динамик чикиш кучи бу ипни кобикдан тортиб олиш ва чувиш вактида ип томонидан сезиладиган кучдир. Марказлари айланма ёйи буйлаб жойлашган пиллалар юзаларидан ипни тортиб олиш жараёнини куриб чикамиз. Пиллалар юзалари катта ва кичик к1 ва л, укларга эга айланувчан эллипсоид куринишга эга. Масалани куйилишини

July, 2022

208

ocoH.amTupum ynyH Ke.THpn.raH Rk

1

Ri R2 paguyc.u nu..a ^opMacuHu map

maK.uga geö $apa3 Ku.aMro. (1) añ.aHa eñu aipo^uga 3hh ^oñ.amraH nu..a.ap MH^gopuHH N -x,ap$H öu.aH 6e.rn.aHMH3. nu..a.ap MapKa3ugaH yTyBnu TeKHC.HKHH KypHÖ nu^aMro Ba nu..a.ap aipo^uga 3hh ^oñ.amraH añ.aHa paguycu ÖH.aH a.o^a ypHaTaMH3 (2-pacM).

xOy TeKHC.HKgarH añ.aHaHHHr o Ba o2 HyKra.apgaru MapKa3.apHHH KyHugaru ^opMy.a.ap op^a.H Kypuö nu^aMro.

x2 + y2 = r2

[x - R cos(O + a)]2 + [y - R sin(O + a)]2 = R2

(4)

öy epga, r (1) añ.aHa paguycu, 2a- ab eñ MapKa3uñ öypnaru.

Áñ.aHa (2) añ.aHa (1) eñu öu.aH x = RcosO Ba y = Rsin O, KopguHaTa.apuga KecumraH.Hru ca6a6.u

[ R cos O- R cos(O + a)]2 + [ R sin O- R sin(O + a)]2 = R2 ra эгa Sy.aMH3.

2-pacM. ÄH.aHa £hh 6yn.a6 nn..a.apHHHr xon^amum cxeMacn

Ma3Kyp TeHr.HKra acocaH a MapKa3uñ öypnaK Ba añ.aHa paguyc.apu (1) Ba (2) .ap opacugaru aro^aHu ypHaTaMro.

cosa = 1 -

R

2R2

(5)

Eom^a TOMOHgaH añ.aHa eñu 6yñ.a6 nu..a.apHH 3hh ^OH.amraH.uru ca6a6.u KyñugarH ^opMy.a Ke.uö nu^agu.

July, 2022

209

2aNRk = 2nR

C бурчаги кийматини (5) тенгликка куйиб (1) ва (2) айланалар радиуслар

орасидаги алокани урнатамиз.

R ^ (6)

R =

2sin(^/2 N) Rk 2N бу ерда N >> 1

2sln(^ /2 N) ж

Жадвалда (6) аник формулани кулланилганда хар хил пиллалар сонида R/Rk = 2N/жга якинлаштирилган (1) айлана радиусини пилла радиуси Rk га нисбати учун киймати келтирилган. Жадвал кийматлари тахлилидан куриш мумкинки, N > 1 булганда R / R якинлаштирилган формулада аник формула кийматидан салгина фарк килади.

Аник ва якинлаштирилган формулаларда хар хил пиллалар микдорида R / R нисбатининг аникланган кийматлари 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

Аник ва якинлаштирилган формулаларда хар хил пиллалар микдорида R / R нисбатининг аникланган кийматлари

N 8 9 10 11 12 13 14 15

R / Rk = 1/sln^/ 2N) 5.13 5.76 6.39 7.03 7.66 8.30 8.94 9.57

R / R = 2N/ж 5.09 5.73 6.37 7.00 7.64 8.28 8.92 9.55

Айлананинг ёйи буйлаб жойлашган пиллаларнинг хар биридан ипни тортиб олиш жараёнинида пиллалар OFирлик марказини вертикал равишда тепага харакатининг кейинги моделини куриб чикамиз. Ипни пилладан ажратиб олиш жараёнида барча пиллалар кутарилиш укидан бир хил масофада жойлашган деб хисоблаймиз, бунда пилла юзасидан тортиб олинаётган хар бир ип бир хил таранглик кучига эга. Oz укни о нуктадан айланаётган ураш курилмаси таъсирида харакатланувчи ипнинг хосил булиш йуналиши буйлаб вертикал тепага йуналтирамиз. CXC2 чизиFи сувли мухит сатхида жойлашган. 3-расмда кесимли меридианал эгри чизиклари келтирилган. xyz координаталар системасида пиллаларнинг жойлашиши o^z уки билан укли симметрия хосил килади. Алохида иплар ва атрофидаги таранглик кучларини P(t) ва F(t) оркали белгилаймиз ва пиллаларни кутарилиш уки

July, 2022

210

6yana6 умумий тaрaнглик OA. X,ap биттa пиллaгa куйидaги кучлaр тaъсир килaди.

1. Пиллaнинг OFиpлик кучи F = mg (m -пиллa OFиpлиги) (V)

2. Архимеднинг кyтapиш кучи, F = PgVk

(S)

бу ерда, р -сув зичлиги ( р = 1000 kg/m3 ), V¿ - чукувчи пиллалар хажми, V = ANnRlR /3 ; m = Vр, р = Р + Р0, р -намланган пилла коботи зичлиги.

3. Стокс конуни буйича пиллани вертикал харакатига сувли мухитнинг каршилиги [18].

Fc = 6nRh (9)

(и- сувли мухитнинг динамик ковушкоклиги)

4. Пилла юзасига тортиш кучи таъсир килади, р = F (t )

3-расм. Чувиш нуктаси A га нисбатан пиллаларнинг жойлашиш схемаси

Олдинига пиллалар тизимини кутарувчи Архимед кучи таъсирида чукиш чукурлиги й0 ни урнатамиз (3-расм пунктирли чизиклар). Oz уки буйлаб жойлашган пиллага таранглик кучи р = р0 таъсир этганда унинг мувозанат тенгламаси куйидаги куринишда ёзилади.

Pg - 4^gRj2 R2 (р^ - Pg ) cos(+ 7g ) / 3 = G

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

(10)

July, 2022

211

Ey epga, ßo = arccos-

h0 + H

, .- 70 = arcsin---

>0 + H)2 + R2 ' V(ho + H)2 + R2 '

(10) TeHraaMagaH ß0+y0^x/2, mapTHH KaSyn KH.raMH3 Ba

Po = 4^gR12R2(pk -Po)cos(ßo +ro)/3 ra эгa 6y^aMU3.

4-pacMga AKKa nanna unrapuHH TapaHrauruHH nanna koöhfhhh x,ap-xan TyHHHraH oFup^uKgaru nannaHH HyKum Hy^yp^nrnra SoF^HKnurH эгpн HH3HKHapH Kernupu^raH. KypumHMH3 MyMKHHKH, koöhkhh TyHHHraanuK gapa^acu opTumu SaraH HyKHm HyKyp^HruHH opTumu TapaHrauK KyHHHH opTumura ohhö Ke.raga

BaKT t = o SynraHga xap Sarra nannara yHHHr unu SyaraS P(t) KyHH Tatcup Karaga TrouMgaru uxTuepuñ nanna ynyH OFup^HK MapKa3H xapaKaTH Ba MapKa3 aipo^ugaru aaraHum Sypnaru TeHraaMacuHH Ty3aMH3. KoopguHaTanapHH Som^aHumuHH A HyKTaga ypHaTaMH3 (3-pacM). nannaHH MapKa3H h = h(t) gaH SepanraH Som^aHFHH x,o.raT \ opanuFHHH Sup^amraH KOopguHaTa cu^araga KaSyn KH^aMH3. EyHga ^-gouMHH Maco^agaru nu^nap MapKa3^apuHH Tonum mapTugaH KyTapu^um yKugaH Sanum MyMKHHKH, yrapHHHr MapKa3^apu h = h(t) KoHyHura MyBo^HK BepTHKan xapaKaTHH aManra omupagu. namaHHHr KHHeTHK энepгнacн h = h(t) SyaraS TyFpu hh3hk^h xapaKaT KanyBHH xaMga ofhp^hk MapKa3H aipo^uga aaraHyBHH ^hcm cuHrapu

r=f- [1+j. / R; ]

KypuHumga é3araga

R

0 02 0 0240 0260 028 0 03 0 032003400360038 GM /,(,„) 0 02 0 025 D Ó3 0 035 0.Ó4 0 045 O.Ó6/í(m)

x

4-pacM. flKKa na^^a unuHu 6om.naHFHH TapaHmuruHH cyB^H My^HTgaru HyKum ny^yp-nuru h = 0.02m (a) Ba h0 = 0.03m (6) ra TeHr Sy^raHgaru Ba yHHHr koöhfh SyKumu

July, 2022

212

тс (g) нинг ^ар хил кийматларига бOFЛИKЛИГИ 1 - тс = 2.69, 2 - шс = 4.038,

3 -т = 5.385, 4 - т = 8.077 .

С 'с

Бу ерда, т -суюклик билан тулдирилган пилла массаси Лс = 2ж(Я? + Я22)т /5 -эллипсоид формасидаги пилланинг инерция моменти.

Сувли мухитда Архимед кучи, сувли мухитнинг каршилиги кучи, OFирлик кучи хамда таранглик кучи р(0 таъсирида пилла марказининг айланиши у(г) ва уни уз уки атрофида айланиши харакат тенгламаси

к = Р(г )ео8(Р + у)/кт - 6л/ЖкН / кт - (рк - р0 ) g / крк (11)

* п к ■ Кк

бу ерда, р = , у = агеап —, к = 1 + л / я?

у1Н 2 + Я2 У1Н 2 + Я2

Тенглама (11) пилла OFирлиги маркази харакатини бизга маълум булган таранглик р(г) ни вакт буйича узгаришини курсатиб беради.

Маълумки, пилла коботи юзасидан ипни ажратиб олиш ажралиш нукталарида серицинни юмшатиш оркали амалга оширилади. Шу сабабли, пиллалар тизимини чувиш жараёнида ипни пилла юзасига ёпишганлик кучини уни ёпишиш нукталари орасидаги узгаришларини чизикли боFликликларини куриб чикамиз (пружина модели). Бу холатда таранглик кучини куйидаги куришимиз мумкин.

р = к, ко - у(0] (12)

бу ерда, V, у ипни кобикдан чикиш нукталаридаги харакати ва кобик

к к

нукталари. к0 = с п кс, кп -пилла ипи ва унинг бикрлик коэффициентлари.

Пилла OFирлик маркази атрофида айланиш бурчаги тенгламаси куйидагича булади:

ф = «(0 = у / Як (13)

Пилладан

ипни чикиш нуктасини доимий тезлик у0 даги харакатланиши холатини куриб чикамиз. (11) ва (12) тенгламаларга мувофик

к = (к - у)[ео8(Р + у)/кт - 6ж]иЯкк/кт - (рк -р,)g/крк (14)

тенгламани оламиз.

Шунлай килиб, (13) ва (14) тенгламалар якка пилла маркази к(^) ни айланиш бурчаги ф = у / як ни OFирлик маркази атрофидаги харакати тизими тенгламасини хосил киладилар. Таранглик кучи (12) формула ёрдамида аникланади.

July, 2022

213

5-pacM. CyB^u My^HTga nu^^a HyKum HyKyp^uru h(m) hh BaKT t(s) Synuna HyKum HyKyp^uru h0 (m) hh HKKa^a KHHMaT^apura SoF^HK^uru

h = 0.02m

h = 0.03m

n(ayl/s)

2.45

2.4

2.35

23

3^4- n(ayl/s)

344

342 34

338 3.36 3.34

0 02

0.04

0 06

0.0 t(s)

0 01 0 02 0 03 0 04 0 05 t(s)

6-pacM. MapKa3 aTpo^nga nnjuia aiijiaHHmHHH ßypnaic Te3jmrH <¿> = y / rk (ayl/s) hh BaKT t(s) SynuHa Som^aHFHH HyKum HyKyp^uru h0 (m) HHHr iiKKa.ia

KHHMaT^apura SoF^HK^uru

5-6-pacM^apga numanap MapKa3iapH h(t) xapaKaTH y3rapumu (4-pacM) Ba añ^aHum Sypnaru m = y/ rk (5-pacM) Ba BaKT SyHHHa AKKa nuina unu TapaHrauruHH y3rapumu (6-pacM) эгpн HroHK^apu KeiTupunraH. XucoSnapga r = 17.5-10-3 m , r = 21.10-3 m, n = 12, ^ = 10-5 Ns/m2, p0 = 1000 kg / m3 h = 0.02m, ; = 0.3N/m KaSyn KunuHraH.

XucoSnap numanapHH cyBiu MyxuTHHHr эpкнн ro3acura eTHÖ Keium MoMemurana SynraH opanuKga onuS SopunraH.

July, 2022

214

h = 0.02m h = 0.03m

A

7-расм. Якка ип таранглиги P(sN) ни вакт t(s) буйича бошланFич чукиш чукурлиги h (m) нинг иккала кийматларига боFликлиги

Графиклар тахлилидан куришимиз мумкинки, курсатилган интервалда барча параметрларни вакт буйича узгариши чизикли характерга эга. Бунда ушбу интервалдаги ип таранглигининг статик киймати 0,3 ^ 0,5 sN дан (3-расм) 3-5 sN гача ортади (6-расм). Бундан вактнинг бошланFич моментларида пиллани сувли мухитдан кутарилиши зарбали характерга эга эканлигини куришимиз мумкин. Пилланинг бошлаетич чукиш чукурлигининг ортиши пиллани сувли мухитдан итарувчи куч кийматини ошишига, хамда пиллани мухитнинг юзасига кутарилиш вактини камайишига таранглик кийматини ошишига олиб келади.

ХУЛОСА

Тут ипак куртининг ингичка толали "Майин тола-1", "Майин тола-2" дурагайи пиллалари коботининг технологик хусусиятлари ва "ЗА" синфига мансуб юкори сифатли хом ипак ишлаб чикариш учун пилла ипи хусусиятлари назарий ва амалий тадкик этилди. Илгич остидаги пиллаларнинг сувли мухитда айлана маркази буйлаб зич тартибда жойлашган тизимининг харакати, пилла ипини кобикдан ажралишидаги таъсир кучларини хисобга олган холда чувиш жараёни назарий томондан тадкик килинди ва дастанинг математик модели курилди. Ингичка толали "Майин тола-1" ва "Майин тола-2" дурагайлари пилла ипларининг умумий узунлиги буйича ингичкаланиши тахлил килинди. Пилланинг пишганлик даражаси курсаткичларига статистик ишлов бериш оркали кобикдан

July, 2022

215

ипни ажралишдаги адгезия кучи назарий томондан хисобланиб, тажрибаларнинг ишончлилиги 98,2% эканлиги аникланди.

REFERENCES

1. Ermatov Sh.Q., Khaydarov S.S., Abrayqulov B.I., Akhmedov J.A., Radjapova D.A., Khasanov J.T. Through Optimization Of Steam Evaporing Modes Raw Silk Quality Improvement Study // International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology Vol. 7, Issue 7, July 2020, P. 14452-14454.

2. https://www.atlasbig.com/en-us/countries-by-silk-production

3. Юсупходжаева Г.А., Умурзакова Х.Х., Юсупходжаева Н.А. Юкори хосилдор пилла етиштиришнинг замонавий технологияси // Тукимачилик муаммолари. -Тошкент. -2018. -№3. -Б. 87-91.

4. Алимова Х.А., Усманова Ш.А. Состояние и совершенствование сырьевой базы и технология кокономотания: Тез. докл. Актуальные проблемы техники и технологии хлопкоочистительной, texm^^^ легкой и полиграфической промышленности, 2006. -№1. -С. -125.

5. Умурзакова Х.Х., Ахмедов Ж.А., Абдурахмонова М.Р. Пилла чувишда сифатли хом ипак ишлаб чикаришнинг асосланган технологик параметр лари // Тукимачилик муаммолари. -Тошкент. -2018. -№4. -Б. 88-94.

6. Sh.Q.Ermatov, J.A.Akhmedov, Q.E.Sobirov, J.Sh.Sharipov, Kh.Kh. Umurzakova "Exploration of the Belly Characteristics of Living Cocoons Grown in Repeated Seasons" Journal "Annals of the Romanian Society for Cell Biology" Annals of R.S.C.B., ISSN: 1583-6258, Vol. 25, Issue 1, 2021, Pages. 4275 - 4282.

7. Alimova Kh., Umurzakova Kh.Kh., Khaydarov S., Nabijonova N., Aripdjonova D. New assortment of natural silk products // J. "IJARSET" International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. Vol. 6, Issue 3. March 2019. -P. 8568-8571.

8. Akhmedov JA., Azamatov U.N., Umurzakova Kh.Kh. Usmanova Sh.A. Improving technology on manufacturing sewing threads from raw silk // J. "IJARSET" International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. Vol. 5, Issue 10. October 2018. -P. 7219-7222.

9. Умурзакова Х.Х, Гуламов А.Э., Мардонов Б.М., Закирова Д.Х. Определение закона движения центра - масс кокона и натяжения нити при переменной скорости мотовила // Проблемы текстиля. -Ташкент. - 2018. -№3. -С.91-98.

10. Исламбекова Н.М., Умурзакова Х.Х. Улучшение свойств и совершенствование размотки дефектных коконов //

SCIENCE AND WORLD". Наука и мир международный

July, 2022

научный журнал. - Волгоград. -Том 1. -2014. -№10 (14). -С. 42-44. и.ф. 0,325.

11. Умурзакова Х.Х., Ахмедов Ж.А. Табиий ипак хом ашёсини етиштириш х,олатлари ва истикболлари // "Техника ва технологияларни модернизациялаш шароитида иктидорли ёшларнинг инновацион FOялари ва ишланмалари" мавзусидаги ОТМ микёсидаги илмий-амалий анжумани, ТТЕСИ. 5-6 май. -2016. -С. 39-42.

12. Умурзакова Х.Х., Закирова Д.Х. Сифатли хом ипак ишлаб чикариш учун пилла ипи хусусиятларини тадкики // "Тукимачилик саноати корхоналарида ишлаб чикаришни ташкил этишда илм-фан интеграциялашувини урни ва долзарб муаммолар ечими" халкаро илмий-техникавий анжуман. I-кисм. МарFилон ш., 27-28 июл 2017 йил. -С. 227-231.

13. Ахмедов Ж.А., Умурзакова Х.Х., Закирова Д.Х. Иккинчи мавсум Хитой дурагай пиллалари технологик курсаткичларининг тадкики // "ФарFOна водийси худудларидаги мах,аллий хом-ашёлардан фойдаланиш асосида импорт урнини босувчи ма^сулотлар ишлаб чикаришнинг долзарб масалалари" халкаро конференцияси. 27-28 октябрь. Наманган. -2018. - Б. 51-54.

14. O'zDSt 3313:2018. "Хом ипак. Техникавий шартлар". Узбекистон давлат стандарт агентлиги. "Fan va texnologiya" нашриёти. -Тошкент. -2018.

15. Ахмедов Ж.А. Янги структурали тикув ва кашта ипларини ишлаб чикариш технологиясини яратиш. Техника фанлари доктори диссертацияси - Тошкент 2018. 62 б.

16. Рубинов Э.Б. Технология шелка. М. Легкая и пищевая промышленность. -1981. -С243. -391с. https ://search.rsl.ru/ru/record/01001044919

17. Q.E.Sobirov B.M.Mardonov, J.A.Akhmedov, Sh.Q. Ermatov and Kh.Kh. Umurzakova "Investigation of the process of removing the thread from the surface of the cocoon in an aquatic environment"// Journal of Physics: Conference Series 2021 June. 1-8 p. p.

18. Лойцянский Л.Г. Механика жидкости и газа. «Наука» М.1973. 847 с.

©

© О

July, 20221

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

217

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.