Научная статья на тему 'ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТ ДАВОМИДАГИ ДА ЮКЛАМА МЕЪЁРЛАРИ ТАҲЛИЛИ'

ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТ ДАВОМИДАГИ ДА ЮКЛАМА МЕЪЁРЛАРИ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
16
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ЮКЛАМА ҲАЖМИ / ТЕХНИК МАҲОРАТ / МАШғУЛОТ ЮКЛАМАСИ / ҲАЖМ / ШИДДАТ / МУШАК КУЧИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Тоштурдиев Ш.Х.

Мақолада юқори малакали оғир атлетикачиларнинг машғулот юкламаларини ҳажми таҳлил этилганВ статье проанализированы объемы тренировочных нагрузок тяжелоатлетов высокой квалификации.The article analyzes the volume of training loads of highly qualified weightlifters.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТ ДАВОМИДАГИ ДА ЮКЛАМА МЕЪЁРЛАРИ ТАҲЛИЛИ»

Подготовка педагогических кадров

ларнинг бошлангич даврида югуришда успирин ва цизларнинг даврий юкламасини умумий хажми мос равишда 2078 ва 2065 км. га, чанги учишда 3467 ва 2814 км. га етиб боради. Мазкур абсолют катталик-ларни циёслашда турли спорт йуналишларида тай-ёргарликнинг бир хил босцичида талабларнинг яго-налигига цатъий риоя цилинаёт-ганлигини аницлаш мумкин эмас. Агар юцорида келти-рилган даврий юклама хажмлари курсаткичларини нисбий катта-ликлар тизимига утказиб хусусан чуцурлаштирилган машгулот босцичининг якуний даври параметрларга келтирсак, у холда уларнинг успиринлар ва цизлар учун сон мицдори мос равишда цуйидагича булади: урта масофага югуришда 63,4 ва 73,1 узоц масофага югуришда 60,5 ва 61,4%. Олинган натижалар баъзи хулосаларни чицаришга имкон беради. Аввало, турли спорт йуналишларида шугулланаётган усмирликнинг тайёрловни муаян босцичида, юкламалари хажмининг деярли тенглиги хацида айтиб утиш мумкин. Урта масофага югурувчи ёш спортчи цизларнинг юкламаси хажми эса чанги цизларда анча куплиги яццол куриниб турибди. Абсолют курсаткичлар тахлил ёрдамида бундай хулосаларга келиб булмас эди.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев XXXII ёзги Олимпия уйинларида иштирок этган спортчи ва мураббийлар билан учрашувидан нутки // "Хаlq so'zi". 2021 йил 13 август.

2. Олимов М.С. Киска масофага югурувчиларнинг махсус жисмоний тайёргарлигини шаклланганлик даражаси. Ч. 2021. №5 // Fan - sportga, Ilmiy - nazariy jurnal. Б. 3-6.

3. Солиев И.Р. Токио (Япония) шахрида булиб утган XXXII олим-пияда уйинларида спортнинг енгил атлетика тури буйича утказилган мусобакаларнинг тахлили. - Ch. 2020. №3 // Fan - sportga. Ilmiy-nazariy jurnal. Б. 13-16.

4. Хужамкелдиев F.C. Урта масофага югурувчи спортчиларни утиш давридаги тикловчи воситаларни куллаш самарадорлиги. Ч. 2020. №3 // Fan - sportga Ilmiy - nazariy jurnal. Б. 34-36.

5. Хужамкелдиев F.C. Урта масофага югурувчиларни жисмоний тайёргарлигини такомиллаштириш // Ch. 2020. №6 // Fan - sportga, Ilmiy

- nazariy jurnal. Б. 44-47.

6. Баратов А.М. - Тусиклар оша югурувчиларнинг йиллик тайёргарлик машFулотларини такомиллаштириш самарадорлиги. Ч. 2021. №4 // Fan

- sportga, Ilmiy - nazariy jurnal. Б. 21-24.

7. Акбаров А. Взаимосвязь показателей технических действий и скоростно-силовых способностей на этапе углубленной подготовки молодых дзюдоистов // Теория и методика физической культуры 64 (2), Т. 2021. - С.50-56.

8. Мирзатиллаев И.И. Умумтаълим мактабларнинг енгил атлетика тугаракларида захира спортчиларни тайёрлаш самарадорлиги. Ч. 2021. №2 // Fan - sportga, Ilmiy - nazariy jurnal. Б. 50-53.

9. Керимов Ф., Умаров М. Спортда прогнозлаштириш ва модел-лаштириш. Дарслик // Т.: 2005. -Б.23-25.

Катта укитувчи Ш.Х. ТОШТУРДИЕВ1

^збекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

shuhrat.toshturdiev@bk.ru

ЮЦОРИ МАЛАКААИ ОГИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ МАШГУЛОТ ДАВОМИДАГИ ЮКЛАМА МЕЪЁРЛАРИ ТАХДИЛИ

Аннотация

Annotation

В статье проанализированы объемы тренировочных нагрузок тяжелоатлетов высокой квалификации.

Ключевые слова: объем нагрузки, технические навыки, тренировочная нагрузка, объем, интенсивность, мышечная сила.

Мак,олада юк,ори малакали огир атлетикачиларнинг машгулот юкламаларини хажми тахлил этилган.

Калит сузлар: юклама цажми, техник майорат, машгулот юкламаси, цажм, шиддат, мушак кучи.

The article analyzes the volume of training loads of highly qualified weightlifters. Key words: load capacity, technical skills. Training load, volume, intensity, muscle strength.

Долзарблиги. Барчамизга сир эмаски, олимпия спорт турларида булгани каби, огир атлетикада хам доимий равишда машгулот жараёнини такомиллаштириш, илмий-назарий жихатдан янгилик ва янги услу-блар кенг жорий килинмокда. Машгулот юкламалри устида жиддий ишламай туриб, бугунги кунда юкори натижаларга эришиш кийин албатта. Огир атлетика мусобака машкларини бажаришнинг ягона окилона усулларини тадкик этиш, машгулот юкламаларини спортчи соглигига салбий жихдтларини камайтириш ва шунингдек юкламаларнинг самарадорлик коэф-фицентини ошириш хозирги кунда огир атлетика

мураббийларининг олдига куйилган асосий долзарб масала хисобланади.

Махаллий ва хорижий педагогик тажрибаларда малакали огир атлетикачилар учун машгулот юкла-маларининг тахлиллари тажрибадан утказилган. Шулар жумласидан, муаллифлар (Л.С. Дворкин, 2020; Р.М. Маткаримов., И.П. Сивохин, 2019; А.З. Ходжаев, 2019) юкори малакали спортчилар учун юклама хажм ва шиддатига турли услубларни куллашни тавсия этадилар [3,6,9,10].

Шундан келиб чикиб, махаллий ва хорижий ил-мий-услубий адабиётларда юкори малакали огира

тлетикачилар машгулот юкламаларининг хажм ва шиддатнинг махсус ишчанлик кобиятига таъсирини урганиш буйича ягона фикр йук.

Тадкикот максади. Юкори малакали огир ат-летикачиларнинг машгулот давомидаги да юклама меъёрлари тахлили.

Тадкикотни ташкиллаштириш. Жисмоний тайёргарлик даражасини белгиловчи тадкикот тестла-рида штангани елкага олиб утириб туриш максимал натижаси ва махсус динамометрда бел мушак кучнинг максимал курсаткичларини белгилаб олдик. Бел кучи-ни улчаш 500 кг.гача булган кучайишни улчайдиган махсус индикаторли динамометр ёрдамида белгилан-ди. Улчаш давомида дастлабки холатдан куллар тизза атрофида, оёклар енгил букилган, бел старт холатида машк 3 марта бажарилиб, шулардан энг яхши натижа кайд килинди.

Спортчиларнинг тезкор-куч сифати ва техник махорати бир хил тест билан улчанди, яъни даст кутариш (ДК) ва силтаб кутариш (СК) машкида 100% огирликдаги штангани белгача кутариш баландлиги улчанди. Бу тест, яъни штангани кутариш баландли-ги аник ишонарли ва мустахкам мезон хисобланади [5,9,10].

Огир атлетикачиларнинг асосий мушак гурухлари кучини ривожлантириш юзасидан услубиятлар етар-лича аник хамда илмиц асосланган. Бу услуб ёрдамида улчанган мушак кучининг курсаткичи билан спорт натижалари орасидаги богликлик жуда хам юкоридир.

Тезкорлик сифати эса турган жойда баландликка сакраш машкида кайд килинди (Иштаев Ж.М.-"Спорк" ускунаси ёрдамида). Бу тест спорт натижалари билан юкори богликликка эга хисобланади.

Махсус чидамлиликни аниклаш эса 80% лик огирликда штангани елкага олиб утириб туришнинг максимал сони билан белгиланди.

Шунингдек спорт натижалари Дворкин Л.С то-монидан таклиф килинган формула билан улчанди.

Нв.

x буй100

см см о см

со

го га t

0

W

1

Бу ерда Н нисбий натижа, Н - абсолют натижа.

Спорт махоратини такомиллаштириш жараёнини бахолаш спорт натижаларининг усиш микдори билан эмас, балки усиш эхтимоллиги билан хам бахоланади. Бунда текширилувчининг умумий сонига, дастлаб-ки натижаларини оширган текширилувчилар сони нисбатлариги караб фоизларда ифодаланади.

Спортчиларнинг жисмоний холатлари -махсус иш-чанлик субъектив руйхатга олиш асосида бахоланди.

Жисмоний холатлар машгулотдан олдин, би-ринчи машкни бажаргандан кейин ва машгулот тугаллангандан сунг руйхатга олинди. Спортчи-

Подготовка педагогических кадров

ларга машгулотдан олдин 10 баллик тизим асосида узларининг жисмоний холатларини (махсус ишчан-ликни ) текшириб куриш таклиф килинди. Бунда 10 балл жисмоний холат аъло даражада деб кабул килинди.

Спортчилар машкни бажаргандан кейин штанга огирлигини хис килиб, узининг олдинги бахосига узгартиришлар киритади.

Машгулот юкламалари спортчиларнинг чарчашига таъсир килади, бу эса уз навбатида махсус ишчан-ликнинг пасайишига олиб келади. Биринчи машкни бажаргандан сунг ва машгулотдан кейин баллар орасидаги фарк спортчининг чарчаш даражасини тавсифлайди.

Спортчиларнинг техник махорат курсаткичларини аниклашда ДК ва СК машкларида штангани белгача кутаришдаги (ДК ва СКШБК) кутаришнинг нисбий баландлиги танланди. Буни аниклашда, биринчидан, штангани белгача кутаришнинг мутлок баландлиги улчанди, кейин бу улчовни 100 га купайтириб ва унинг натижасини спортчининг буйига булиб, штанга кутаришнинг нисбий баландлиги % хисобида топилди. йдкшбк _НдкшбкБ х 100; Аскшбк =_ИскшбкБ х 100;

Бу ерда h/дкшбк - ДК да штангани белгача кутаришдаги нисбий баландлик (%).

Н/дкшбк - ДК да штангани белгача кутаришдаги мутлок баландлик (см).

йскшбк- СК да штангани белгача кутаришдаги нисбий баландлик (%).

Яскшбк- СК да штангани белгача кутаришдаги мутлак баландлик (см).

Б - спортчининг буйи (см).

Штангани кутариш баландлигини нисбий шаклда куллаш зарурий чорадир, чунки буй узунлиги турли булган спортчилар техник харакатларининг узгари-шини факатгина нисбий баландлиги оркали аниклаш мумкин. Штангани кутариш баландлиги мазмуний томондан харакат тизимдаги сифат узгаришларни акс эттиради. Штангани кутариш баландлиги пасайишида штангани иргитиш жараёни олдинрок бошланади.

Биз махсус режалаштириш услубияти асосида тузилган машгулот юкламалари хажми ва шиддати спортчиларни тайёрлаш давомида махсус ишчанлик кобилиятларини фараз килган эдик.

Демак, А1 ва Б1 туб гурухидаги спортчилар бир хил махсус ишчанлик даражасида юкламаларни бажарди. Шунингдек, ушбу туб гурухлардаги спортчилар юкори ишчанлик кобилиятига эга эканликлари аникланди.

Машгулот юкламалари хажми ва шиддати дара-жаларининг ишчанлик кобилияти узгаришларига таъсирини машгулотдан олдинги ва кейинги ишчанлик кобилияти уртасидаги курсаткичлар узгариш фарки билан хам аникладик. Б1 туб гурухида куплаб хафталик циклларда машгулотдан кейин машгулотдан олдингига караганда махсус ишчанлик юкори булди.

Ушбу тавсиф шундан гувохлик берадики, машгу-

62

www.fansports.uz

№3-2022

Подготовка педагогических кадров

лотда амалга оширилган юкламалар микдори спортчилар организмида деярли чарчаш холларини (субъектив томондан) юзага келтирмади. Маълумки Б1 туб гурухидаги спортчилар режадаги машгулот юкламасини хеч кийинчиликсиз амалга оширдилар.

Ушбу фаразимиз канчалик амалга ошганлигини машгулот юкламалари хажми ва шиддати динамикаси-ни балларда хисобланган махсус ишчанлик кобилияти динамикаси билан таккослаб тахлил киламиз.

Дафталик цикллар буйича машгулот юкламалари улчови ва махсус ишчанлик кобилияти курсаткичла-рининг узгаришини куриб чикамиз. (1-расмга каранг)

Расмда курсатилишича, 6 хафталик циклда (тажри-банинг иккинчи боскичи) юкламаларининг хажми ва шиддат тулкини умуман бир - бирига карама-карши булган, яъни юклама хажми ошиши билан шиддат камайган ва аксинча натижа берган.

Кейинги 8 хафталик циклда (тажрибанинг учинчи боскичида) хажм ва шиддат тулкини бир-бирига мос келади. Юклама хажми ошганда, купинча махсус ишчанлик камаяди. Юклама хажми бирданига ёки хажм ва шиддат биргаликда камайганда махсус ишчанлик курсаткичи ошади (масалан, 4 хафталик боскичнинг охирида).

Изох:

Юклама хажми (ШКС); 2- юклама шиддати (УНШ); махсус ишчанлик (балл) А1 туб гурухи; махсус ишчанлик (балл) Б1 туб гурухи; махсус ишчанлик (балл) Б1 туб гурухи;

1-расм. 1 - гурухдаги спортчиларда хафталик цикллар буйича юкламалар хажми, шиддати ва махсус ишчанлик

курсаткичларининг узгариши.

Хулоса. Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, утказилган тадкикот жараёнида спортчиларнинг жисмоний холатлари махсус ишчанлик субъектив руйхатга олиш асосида бахоланди.

Жисмоний холатлар машгулотдан олдин би-ринчи машкни бажаргандан кейин ва машгулот тугаллангандан сунг руйхатга олинди. Спорчиларга машгулотдан олдин 10 баллик тизим асосида узла-рининг жисмоний холатларини махсус ишчанликни текшириб куриш таклиф килинди. Бунда 10 балл жисмоний холат аъло даражада деб кабул килинди. Спортчилар машкни бажаргандан кейин штангани огирлигини хис килиб, узининг олдинги бахосига узгартиришлар киритади. Шунингдек, Дафталик минимал хажм ва уртача шиддатда ишчанлик 7,5 балл (урта) ва 8 балл (юкори) атрофида булди. Катта хажм ва уртача шиддатда ишчанлик кобилияти 6,2 балл (уртачадан паст) ва 7,5 балл (урта) курсаткичга эга булди. Уртача шиддатда ишчанлик кобилияти уртачага якин булди.

Утказилган тадкикот шуни курсатдики, хар бир машгулот жараёнида ишчанлик кобилияти усиши ёки машгулотнинг хажми шиддатга богликлиги аникланди.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги ПК-3031-сонли "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлан-тириш чора-тадбирлари туррисища"™ Карори.

2. Баязитов К.Ф. Повышение спортивно-педагогического мастерства в тяжелой атлетике. Т, 2011. 23-24 с.

3. Дворкин, Л. С. Тяжелая атлетика в 2 т. Том 1 : учебник для вузов / Л. С. Дворкин. - 2-е изд., испр. и доп. - Москва : Издательство Юрайт, 2020. - 380 с. - (Высшее образование). 121 с.

4. Ким Д.Ф. Тяжелая атлетика. Программа и учебное пособие. - T.: Лидер пресс, 2007, 134с.

5. Маткаримов Р.М. Отр атлетика назарияси ва услубияти, Т, 2015. 55-56 б.

6. Маткаримов Р.М. Юкрри малакали 0Fир атлетикачиларнинг ишчанлик крбилиятини ба^олашда машрулот юкламаларининг тавсифи "FAN

- SPORTGA" илмий-назарий журнали №6/2020 йил 8-9 бет.

7. Сивохин И.П, В.Ф. Скотников В.Ф, М.С. Хлыстов М.С, А.И. Федоров А.С 4Факторный анализ толчка штанги от груди элитных тяжелоатлетов в условиях соревнований., "Человек. Спорт. Медицина" 2016 г.

8. Сивохин И.П., Скотников В.Ф., Маткаримов Р.М., Калашников А.П., Белегов А.Н. Биомеханические аспекты олимпийской подготовки тяжелоатлетов сборной Казахстана. Чирчик, "Фан Спортга", 2019.

9. Арзикулов М.У. Спорт такомиллашуви боскичидаги 0Fир атлетикачиларнинг машрулот юкламаларини окилона режалаштириш услубияти. Монография: - Тошкент.: "O'ZKITOBSAVDO" нашриёти, 2020. - 19 б.

10. Arziqulov M.O.' "Og'ir atletikachilarning sport takomillashuvi bosqichidagi mashg'ulot vositalar va yuklamalar hajmini optimallashtirish: ped.f.b.f.d. dis. Toshkent-2019. 110-115 b.

11. Ходжаев А.З. Малакали 0Fир атлетикачиларда даст кутариш техникасини такомиллаштириш: пед.ф.б.ф.д. дис. Тошкент-2019. 115 бет.

12. Xodjaev A.Z. Sport pedagogik mahoratini oshirish (Og'ir atletika). Darslik.

- T.: Ilmiy texnika axboroti-press nashriyoti, 2018. - 111 b.

13. Иштаев Ж.М. Тезкор - куч спорт турларида спортчиларнинг портловчи хрракат кобилияти шаклланишининг методологик асосларини такомиллаштириш. Пед. фан. буйича фалсафа доктори (PhD) Диссертация автореферати. 13.00.04-жисмоний тарбия ва спорт машрулотлари назарияси ва методикаси.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.