Научная статья на тему 'ЁШ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАР МАШҒУЛОТИДА МАХСУС ЁРДАМЧИ ВА РИВОЖЛАНТИРУВЧИ МАШҚЛАРНИНГ ОПТИМАЛ НИСБАТЛАРИ'

ЁШ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАР МАШҒУЛОТИДА МАХСУС ЁРДАМЧИ ВА РИВОЖЛАНТИРУВЧИ МАШҚЛАРНИНГ ОПТИМАЛ НИСБАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
14
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
МУСОБАқА МАШқЛАРИГА МАХСУС ЁРДАМЧИ ВА РИВОЖЛАНТИРУВЧИ МАШқЛАРИ ГУРУҲИ / МАХСУС ЁРДАМЧИ МАШқЛАР / МАХСУС РИВОЖЛАНТИРУВЧИ МАШқЛАР / ОПТИМАЛ НИСБАТ / ОРТИқЧА МАШқЛАНИШ / ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ КЎРСАТКИЧЛАРИ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Норқулов З.Ч.

Ушбу мақолада бошланғич тайёргарлик босқичидаги 12-13 ёшли оғир атлетикачилар машғулот юкламаларини режалаштиришда тайёргарлик босқичи спецификасини яъни классик даст ва силтаб кўтариш машқларини бажаришда ихтисослашув, жисмоний сифатлар ривожланишининг сенситив (сезувчан) даврлари ҳамда ҳаракат қобилиятларининг ёшга хос табиий ривожланиши инобатга олинган. Махсус ёрдамчи ва ривожлантирувчи машқларни гуруҳга ажратиш ҳамда оптимал нисбатларини аниқлаш орқали 12-13 ёшли оғир атлетикачиларда жисмоний ривожланиш ва жисмоний тайёргарлик даражасини оширилишига ҳамда классик даст ва силтаб кўтариш машқларини бажариш техникасини пухта ўзлаштирилишга эришилди.В этой статье расскрываются естественное возрастное развитие двигательных способностей тяжелоатлетов 12-13 лет группы начальной подготовки, а также сенситивные (перцептивные) периоды развития физических качеств при планировании тренировочных нагрузок учитывали специфику подготовительного этапа, а именно специализацию в выполнении классических упражнений по поднятию тяжестей рывок и толчок. Доскональное овладение техникой выполнения классических упражнений рывок и толчок, разделив специальные вспомогательные и развивающие упражнения на группы и определив их оптимальное соотношение, у тяжелоатлетов 12-13 лет был достигнут уровень физического развития и физической подготовленности.This article reveals the natural age related development of motor abilities of weightlifters aged 12-13 years of the initial training group, as well as sensitive (perceptual) periods of development of physical qualities when planning training loads took into account the specifics of the preparatory stage, namely specialization in performing classical weight lifting exercises jerk and push. Thorough mastery of the technique of performing classic jerk and push exercises, dividing special auxiliary and developmental exercises into groups and determining their optimal ratio, weightlifters aged 12-13 years have achieved a level of physical development and physical fitness.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАР МАШҒУЛОТИДА МАХСУС ЁРДАМЧИ ВА РИВОЖЛАНТИРУВЧИ МАШҚЛАРНИНГ ОПТИМАЛ НИСБАТЛАРИ»

�ез-куч ^ машклар хамда нортловчи куч имкониятларини оширишда Ьрасм> Даст ва силтаб КуТариш машклари техникасини тако-машгулотда машкларни оптимал нисбатларда куллай миллаштиришга каратилган машклар гуру^и. олиш мураббий учун мухимдир. Тайёргарлик даврининг хафталик циклларида Тадкикот максади. Бошлангич тайёргарлик махсус ёрдам берувчи ва ривожлантирувчи машклар гурухидаги 12-13 ёшдаги о?ир атлетикачилар машгу- хажми 1- жадвалда хамда 2-расмда келтирилган. лотида махсус ёрдам берувчи машкларнинг оптимал 2 ойлик тайёргарлик циклида даст кутаришга ёр-нисбатларини илмий асослашдан иборат. дамчи машкларда куйгичдан ва тизза баландлиги Тадкикот вазифалари: даражасидан даст кутариш машкларига умумий 336±7 - ёш огир атлетикачилар машгулот воситалари ва марта штанга кутариш сони (ШКС) режалаштирил-юкламаларининг режалаштириш юзасидан илмий-а- ган. Шундан 1-хафтадан 6-хафтагача хар хафтасига малий тавсияларни урганиш; 48±4 маротабадан, 7-8-хафталарда 48±4 маротаба - мусобака машклари техникасига ургатиш ху- (ШКС) амалга оширилиди. Штангани даст кутариш сусиятидан келиб чикиб махсус ёрдам берувчи ва кенглигида юкорига кутаришда умумий 150±7 марта ривожлантирувчи машкларни гурухга ажратиш; (ШКС) режалаштирилган. Шундан 1-хафтадан 6-хаф- - махсус ёрдам берувчи ва ривожлантирувчи тагача 120±6 марта, 7-8-хафталарда 30 марта (ШКС) машкларнинг режалаштириш ва оптимал нисбатла- амалга оширилган. Даст кутаришда умумий 192±5 рини аниклаш; марта (ШКС) режалаштирилган булиб, хафтасига - тайёргарлик даврида мусобака машкларига мах- 24 мартадан ШКС амалга оширилган. Паст холатдан сус ёрдам берувчи ва ривожлантирувчи машкларнинг даст кутаришда умумий 88±4 марта (ШКС) режа-парциал улушини тадкикотда исботлаш. лаштирилган булиб, 1-хафтадан 6-хафтагача 72 марта, Тадкикот натижалари ва унинг му^окамаси« 7-8-хафталарда 16 марта (ШКС) амалга оширилган. 2022 йил январь ойидан бошлаб тадкикот олдига Силтаб кутаришга ёрдамчи машкларда Кукрак-куйилган максадга эришиш учун 4 ой давомида педа- га кутариш машкида умумий 136 маротаба штанга гогик тажриба ташкил этилди. Тажриба ишлари Чир- кутариш сони (ШКС) режалаштирилди. Шундан чик шахар спорт мактабининг бошлангич тайёргарлик 1-хафтадан 6-хафтагача 120±4 маротабадан, боскичидаги 12-13 ёшли огир атлетикачилар гурухида, 7-8-хафталарда 16 маротаба (ШКС) амалга оши-турли тайёргарликдаги сп°ртчилар машгулотларида рилди. куйгичдан ва тиззадан кукракга кута-олиб борилди. Турт ойлик тажриба боскичи охирида ришда умумий 252±8 марта (ШКС) режалашти-назорат мусобакалари ва спортчилар жисмоний тай- рилди. Шундан хафталар кесимида 1-хафтадан ёргарлиги узгаришларини билиш максадида назорат 2-хафтагача 36 маротаба, 3-хафтадан 8-хафтагача машкларини утказилди. ^афталик циклдан 5 та 216±7 маротаба (ШКС) амалга оширилди. Силтаб машгулот режалаштирилди. кутаришда 8 хафта давомида умумий 192±5 маротаба Махсус педагогик тажриба учун 12-13 ёшдаги огир (ШКС) режалаштирилди. Устундан олиб кукракдан атлетикачилар танлаб олинди ва хар бир жамоадан 12 ва бош оркасидан силтаб кутаришда умумий 300±7 тадан тажриба гурухига ва 12 тадан назорат гурухга маротаба (ШКС) режалаштирилди. Шундан 1-хафтада ажратилди. 2-хафтагача 48 маротаба, 3-хафтада 6-хафтагача хар Тадкикот жараёнида классик машкларни бажа- хафтада 48 маротабадан (ШКС) ва 7-8-хафталарда 60 ришда йул куйиладиган камчиликларни йук килиш маротаба (ШКС) амалга оширилди. хамда машкларни бажариш техникасини бехато даст кутаришда ривожлантирувчи машкларда даст узлаштириш учун даст ва силтаб кутариш машкла- кутариш кенглигида штангани белгача кутариш машки

www.fansports.uz №6-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

умумий 324±8 маротаба (ШКС) режалаштирилди. 1-хфтадан 6-дафтага кадар дафтасига 48 маротабадан, 7-8 дафталарда 36 маротаба (ШКС) амалга оширилди. Елкада ва кукракда штанга билан утириб туришда умумий 368 маротаба (ШКС) режалаштирилди. 1-2- дафта ичида 80 маротаба, 3-хафтадан 6-дафтагача 240±4 марта ва 7-хафтадан 8-хафтагача 48 марта (ШКС) амалга оширилди. Ётган долатда кукракдан сикиб кутаришда умумий 272±6 маротаба (ШКС) режалаштирилди. Шун-дан 1-2-дафталарда 48 маротаба, 3-хафтадан 6-хафтагача 192±4 маротаба, 7-8-дафталарда эса 32 маротаба (ШКС) амалга оширилди.

Силтаб кутаришда ривожлантирувчи машклар-

да силтаб кутариш кенглигида штангани белгача кутариш машки умумий 240±6 маротаба (ШКС) режалаштирилди. Дар дафтада тенг нисбатда 30 маротабадан (ШКС) бажарилди. Кукракда ва елкада штанга билан утириб туришда умумий 288±7 маротаба (ШКС) режалаштирилди. Шун-дан, 1-дафтадан 6-дафтагача 240±5 маротаба, 7-8-дафталарда 48 маротаба (ШКС) бажарилди. Тик турган долатда кукракдан сикиб кутаришда умумий 2 ой мобайнида 192±4 маротаба (ШКС) амалга оширилди. Сакраш тайёргарлигида баландликка ва узунликка сакраш машкида умумий 612±14 маротаба сакраш режалаштирилди.

1-жадвал

Бошлпи нч тайёргарлик босцичида ёш ошр атлетикачиларнинг тайёргарлик даври учун 2 ойлик машгу.юч дастури

ИНОЭ Махсус ёрдамчи машклар гурухи Махсус ривожлантирувчи машклар гурухи Сакраш машклари Умумий хажм (хафталар кесимида)

Даст кутаришга ёрдам берувчи машклар гурухи Силтаб кутаришга ёрдам берувчи машклар Даст кутари ривожланти] машкла шда >увчи р Силтаб кутар ривожлантир машклар ишда >увчи

Куйгичдан ва тиззадан даст кутариш Штангани даст кутариш кенглигида юкорига кутариш Даст кутариш Паст ^олатдан (подставка) даст кутариш ш и р рат у га кг а р рук и Куйгичдан ва тиззадан кукракга кутариш Силтаб кутариш Устундан олиб кукракдан ва бош оркасидан силтаб кутариш Даст кутариш кенглигида штангани белгача кутариш Елкада ва кукракда штанга билан утириб туриш Ётган ^олатда кукракдан сикиб кутариш Силтаб кутариш кенглигида штангани белгача кутариш Кукракда ва елкада штанга билан утириб туриш Тик турган ^олатда кукракдан сикиб кутариш Узунликка ва баландликка сакраш

1-хафта 4 б2 4 5т 4 бт 3 4_ 5 4Т 3 бт 4 бт 4 б2 6 42 4 52 4 бт 5 32 4 52 4 бт 4 бз 468±6

2-хафта 4 б7 4 5Т 4 бт 3 4Т 5 4Т 3 бТ 4 бт 4 б7 6 47 4 57 4 бт 5 37 4 57 4 бт 4 бз 468±6

3-хафта 4 б7 4 4Т 4 бт 3 4Т 5 4Т 3 б7 4 бт 4 б7 6 47 4 5з 4 б7 5 37 4 57 4 5Т 4 5з 534±8

4-хафта 4 б7 4 4Т 4 бт 3 4Т 5 4Т 3 б7 4 бт 4 б7 б 47 4 5з 4 б7 5 37 4 57 4 5Т 4 5з 534±10

5-хафта 5 б7 4 5Т 4 б7 3 4Т 5 4Т 3 б7 4 бт 4 б7 б 47 4 5з 4 б7 5 37 4 57 4 бт 4 бз 566±8

6-хафта 5 б7 4 5Т 4 бт 3 4_ 5 4Т 3 б2 4 бт 4 б2 б 42 4 5з 4 б2 5 37 4 52 4 бт 4 бз 566±10

7-хафта 4 37 5 37 4 2з 4 2Т 4 2Т 3 б7 4 2з 5 37 б Зт 4 37 4 4Т 5 37 4 37 4 бт 3 10з 395±6

8-хафта 4 37 5 Зт 4 23 4 2Т 4 2Т 3 б7 4 2з 5 37 б 37 4 37 4 4Т 5 37 4 37 4 бт 3 10з 395±4

Умумий хажм (машклар кесимида) 360±6 142±4 192±4 88±2 136±2 252±4 192 ±4 300±4 324±6 368±5 272±4 240±4 288±6 184±4 588±10 3926±19

И (о\: 6 4/2 ; 3-штангани кутариш сони (ШКС); 4-уринишлар сони; 2-^афталик циклда машцдан фойдаланиш сони.

4 ойлик тайёргарлик циклида махсус ёрдамчи ва ривожлантирувчи машкларда жами 3926±19 маротаба (ШКС) амалга оширилди. Шундан даст кута-ришга махсус ёрдам берувчи машклар жами 782±11 маротаба (ШКС), силтаб кутаришга махсус ёрдам берувчи машклар жами 880±10 маротаба (ШКС), даст кутаришга махсус ривожлантирувчи машклар жами 964±12 маротаба (ШКС), силтаб кутаришга махсус ривожлантирувчи машклар жами 712±8 маротаба (ШКС), сакрашларда жами 588±10 маротаба (ШКС) амалга оширилди (2-расм).

200 150 100 50

1-хафта 2-хафта З-хафта 4-хафта 156

2-расм. Дафталик циклларда махсус ёрдамчи ва ривожлантирувчи машклар гурудида штанга кутаришлар сони (ШКС).

www.fansports.uz

33

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

200 150 100 50

5-х;афта 6-х;афта 7-х;афта 8-х;афта

71 128 98 1

даст кутаришга силтаб кутаришга даст кутаришга силтаб кутаришга сакраш машклари махсус ердам махсус ердам махсус махсус

берувчи машклар берувчи машклар ривожгантирувчи ривссклантирувчи машклар машклар

2-расм давоми. ^афталик циклларда махсус ёрдамчи ва ривожлан-

тирувчи машклар гурухида штанга кутаришлар сони (ШКС).

Жисмоний тайёргарликда штанга билан ути-риб-туришлар, тортишлар, сикиб кутаришлар хамда сакраш машклари ривожлантирувчи машклар си-фатида машгулот юкламасининг асосий хажмини ташкил килади, чунки улардан фойдаланиш эвазига тезкор-куч хамда портловчи-куч курсаткичларининг максимал усишига эришилади. Утириб-туришлар-даги парциал юкламалар даст кутариш ва силтаб кутаришдаги натижалар штанга билан утириб-тури-шлардаги натижаларга боглик, шунинг учун махсус ривожлантирувчи машклардан айнан шу машкка купрок эътибор каратилган. Утириб-туришларда юклама хажми машгулот юкламасининг умумий ха-жмида етакчи урин эгаллайди, чунки бу машк оёклар ва танани ёзувчи (бел) мушаклари гурухининг куч курсаткичларини максимал самара билан оширишга имкон беради, зеро бу мушаклар гурухи огир атле-тикачи организмида асосий машгулот юкламасини кутарувчи энг мухим мушак хисобланади. Шунингдек, бу машк огир атлетикачида классик машклар техни-касининг шаклланиши хамда мустахкам булишига ёрдам беради.

Хулоса. Утказилган тадкикотлар ва педагогик тажриба натижаларининг киёсий тахлилига асосида куйидаги хулосалар олинди:

Биринчидан, илгор тажриба ва илмий-услубий адабиётлар тахлили натижаларига кура ёш огир ат-летикачиларнинг машгулотида мусобака машкларига махсус ёрдам берувчи (воситалар) юкламаларининг хажмини режалаштириш замонавий восита ва ур-гатиш методларини такомиллаштириш юзасидан етарлича илмий-тадкикот ишлари утказилмаганли-ги, хамда назорат килиш буйича объектив ва тезкор усуллар мавжуд эмаслиги, мазкур тадкикот ишининг долзарблигини белгилаб беради.

Иккинчидан, машгулот давомида махсус ёрдам берувчи ва ривожлантирувчи машкларнинг парци-ал улушини: даст кутаришга махсус ёрдам берувчи машклар 19,9% ни, силтаб кутаришга махсус ёрдам берувчи машклар жами 22,4% ни, даст кутаришга махсус ривожлантирувчи машклар жами 24,6%, сил-таб кутаришга махсус ривожлантирувчи машклар жами 18,1%; сакрашларда эса 15% нисбатларда ре-жалаштириш мусобака машкларини бехато бажариш ишончини оширганлиги исботланди.

Учинчидан, Иктидорли ва истикболли ёш огир атлетикачиларни боскичма-боскич саралаш механизмини аниклаш, шкастланишлардан холи

равишда гурухдан-гурухга утиш ва уларнинг захира имкониятларини намойиш килиш хамда машгулот юкламаларини хажми ва шиддати параметрларининг вариантлилигини рационаллаштириш, эришилган натижаларни саклаб колиш учун ёш хусусияти, спорт-даги кизикиши ва индивидуал хусусиятларни инобатга олган холда машгулот воситаларини максадли танлаб олиш бошлангич тайёргарлик боскичидаги устувор йуналишлар эканлиги аникланди.

Туртинчидан, Машгулотда илмий асосланган ва танлаб йуналтирилган махсус ёрдамчи ва ри-вожлантирувчи машклар гурухи умумий 15 дона машкдан иборат булиб, машкларнинг фоиздаги улуши: куйгичдан ва тиззадан даст кутариш 9,1%, штангани даст кутариш кенглигида юкорига кута-риш 3,7%, даст кутариш 4,8%, паст холатдан даст кутариш 2,3%, кукракга кутариш 3,5%, куйгичдан ва тиззадан кукракга кутариш 6,4%, силтаб кутариш 4,9%, устундан олиб кукракдан ва бош оркасидан силтаб кутаришда 7,6%, даст кутариш кенглигида штангани белгача кутариш 8,3%, елкада ва кукракда штанга билан утириб туриш 9,3%, ётган холатда кукракдан сикиб кутариш 6,9%, силтаб кутариш кенглигида штангани белгача кутариш 6,1%, кук-ракда ва елкада штанга билан утириб туриш 7,3%, тик турган холатда кукракдан сикиб кутариш 4,7% хамда узунликка ва баландликка сакраш 15,1% нисбатда режалаштирилиши энг юкори самарадор-ликка олиб келиши уз исботини топди.

Бешинчидан, тажриба ишлари ёш огир атле-тикачиларда олиб борилганлигини инобатга олиб ишлаб чикилган махсус ёрдамчи машкларда ШКС 1662±11 маротабагача (бу фоиз хисобида 42,3% ни ташкил этди) режалаштирилиши классик даст ва силтаб кутариш машкларини бажариш техникасини камчиликларсиз бажариш махоратини ошириши аникланди. Шунингдек, ривожлантирувчи машкларда ШКС 1676±12 маротабагача (бу фоиз хисобида 57,7% ни ташкил этди) режалаштириш хисобига оёк ва бел мушаклари кучи ривожлантиришга ва портловчи кучни ривожлантиришга ижобий таъсири аникланди.

Адабиётлар:

1. Маткаримов Р.М. ОFир атлетикачилар куп йиллик тайёргарлик тизимининг илмий-назарий асослари: Монография. Т.: O'ZKITOB SAVDO NASHRIYOTI MATBAA IJODIY UYI. 2021. - 239 б.

2. Маткаримов Р.М. Оммавий разрядли 0Fир атлетикачилар машрулот юкламалари щжми ва шиддатининг оптимал нисбатлари самарадор-лигини аниклаш // FAN - SPORTGA илмий-назарий журнали. Т., 2020. -№2. - Б. 34-38.

3. Маткаримов Р. М. ОПТИМИЗАЦИЯ ПРОЦЕССА ПОДГОТОВКИ ВЫСОКОКВАЛИФИЦИРОВАННЫХ ТЯЖЕЛОАТЛЕТОВ В ГОДИЧНОМ ЦИКЛЕ //Проблемы и перспективы физического воспитания, спортивной тренировки и адаптивной физической культуры. - 2021. - С. 361-365.

4. Маткаримов Р. М. ВОПРОСЫ ВРЕМЕННОЙ АДАПТИЦИИ ТЯЖЕЛОАТЛЕТОВ К РАЗЛИЧНЫМ КЛИМАТОГЕОГРАФИЧЕСКИМ УСЛОВИЯМ //Fan-Sportga. - 2020. - №. 3. - С. 4-7.

5. Тоштурдиев Ш.Х. Велосипедчиларнинг куч сифатини 0Fир атлетика воситалари оркали ривожлантириш услубияти/A'FAN - SPORTGA» илмий-назарий журнали 2020.- № 1. C. 39-45.

6. Тоштурдиев Ш.Х. (2022). Ёш 0Fир атлетикачиларнинг даст кутаришга ёрдам берувчи махсус машкларини илмий-назарий тавсифлари. Fan-Sportga, (2), 37-39.

7. Норкулов З.Ч. (2022). БошланFич тайёргарлик гурух,идаги 0Fир атлетикачиларнинг машрулот юкламаларини режалаштириш. Fan-Sportga, (5), 41-44.

98

156

34

www.fansports.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.