Научная статья на тему 'ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАР ТЕХНИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА МАХСУС МАШҚЛАРНИНГ ПАРЦИАЛ МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ УСЛУБИЯТИ'

ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАР ТЕХНИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА МАХСУС МАШҚЛАРНИНГ ПАРЦИАЛ МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ УСЛУБИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
29
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТЕХНИК ТАЙЁРГАРЛИК / МАХСУС МАШқЛАР / ПАРЦИАЛ ЮКЛАМАЛАР / ЮКЛАМА ҲАЖМИ / ЎСИШ ДИНАМИКАСИ / РЕЖАЛАШТИРИШ / НИСБАТЛАР / ТАВСИФЛАР

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Маткаримов Р.М.

Ушбу мақолада оғир атлетикачиларнинг машғулот жараёнида махсус машқларнинг парциал юкламаларини режалаштириш орқали мусобақа машқлари техникасини такомиллаштиришга қаратилган машғулот режаси, яъни мусобақа машқларига нисбатан махсус машқлардаги штангани кўтариш сони ва шиддати бўйича машғулот юкламалари тақсимланган.В данной статье представлена методика планирования тренировочной нагрузки, направленная на совершенствование техники соревновательных упражнений. В зависимости от планирования парциальной нагрузки в специальных упражнениях, раскрываются распределение тренировочной нагрузки по количеству и интенсивности подъемов штанги.This article was presented the training plan for weightlifters in terms of the number and intensity of barbell lifts in specific exercises relative to competition exercises, a training plan aimed at improving competitive exercise techniques by planning partial loads of specific exercises during training.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАР ТЕХНИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА МАХСУС МАШҚЛАРНИНГ ПАРЦИАЛ МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ УСЛУБИЯТИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

мослиги ва авзаллиги киради. "СПОРК" мослама-си, спортчилар танловида ва уларнинг махоратини аниклашда хам мухим ахамият касб этиши хам тадкикотларда исботланган [5,6].

Олинган натижалардан тоифали спортчиларни текшириш жараёнида портлаш кобилият спорт махо-рати билан богликлиги ва спортчини огирлик вазни билан боглик эмаслиги хам аникланди.

Хулоса. Юкоридагиларни инобатга олиб, портлаш кобилиятини улчаш ва ривожлантиришда "СПОРК" усулидан хар томонлама фойдаланиш мумкин: бакалаврлар, магистрлар, катта илмий ходимлар, укитувчилар илмий ишларида ва портлаш кобилиятини ривожлантириш билан боглик булган спорт турларида, спортчиларни холатини ташхис этиш жараёнларида кенг фойдаланиш максадга мувофик.

Адабиётлар:

1. Айрапетьянц Л.Р., Пулатов А.А., Исроилов Ш.Х. Волейбол. // Методическое пособие. 2009 - 42 с.

2. Акрамов Р.А. Футбол. // Дарслик. Т.: 2006, С. 189-190.

3. Акрамов Ж.А., Гандбол.. Т.: VORIS-NASHRIYOT. 2007, С.57-59.

4. Бурлачук Л.Ф. "Психодиагностика" учебник ЗАО Издательский дом "Питер" г 2005 ст 158-170.

5. Гаппаров З.Г., Иштаев Ж.М. «СПОРК» спортчининг портловчан кучини янгича улчаш мосламаси. // Фан-спортга, №4, 2011, С.37-39.

6. Gapparov Z.G., Ishtayev J.M., Ishtaev., D. R., Holmurodov L.Z. FFICIENCY DEVELOPMENT EXPLOSIVE ABILITIES AT SCHOOLBOYS OF 12-13 YEARS "Solid State Technology. Volume: 63 Issue: 4. Publication Year: 2020" is a SCOPUS Indexed Journal 348-354.

7. Керимов Ф.А. Спорт кураши назарияси ва усулияти. Т.: 2005.- 92 с.

8. Матвеев Л.П. Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси .Тошкент 1975-175 б.

9. Марищук В.Л., Блудов Ю.М., Плахтиенко В.А., Серова Л.К. "Методики психодиагностики в спорте" учебное пособие. Москва просвещение год 1990 ст 33-35.

10. Романова Е.С., "Психодиагностика" 2-е издание учеб пособие ООО "Питер Пресс" год 2009 ст 67-82.

УУК (УДК, UDC): 796.015.132:32

Педагогика фанлари номзоди, профессор Узбекистан Республикасида хизмат курсатган спорт устози, Огир атлетика буйича халкаро тоифадаги хакам Р.М. МАТКАРИМОВ1

1Жисмоний тарбия ва спорт илмий тадкикотлар институти, Чирчик шахри, Узбекистан

Муаллиф билан богланиш учун:

matkarimov71@list.ru

ОГИР АТЛЕТИКАЧИЛАР ТЕХНИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА МАХСУС МАШЦЛАРНИНГ ПАРЦИАЛ МАШГУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ УСЛУБИЯТИ

Аннотация

Annotation

В данной статье представлена методика планирования тренировочной нагрузки, направленная на совершенствование техники соревновательных упражнений. В зависимости от планирования парциальной нагрузки в специальных упражнениях, раскрываются распределение тренировочной нагрузки по количеству и интенсивности подъемов штанги.

Ключевые слова: техническая подготовка, специальные упражнения, частичные нагрузки, объёма нагрузок, динамика роста, планирование, соотношения, описания.

Ушбу маколада огир атлетикачиларнинг машгулот жараёнида махсус машкларнинг пар-циал юкламаларини режалаштириш оркали мусобака машклари техникасини такомиллашти-ришга каратилган машгулот режаси, яъни мусобака машкларига нисбатан махсус машклардаги штангани кутариш сони ва шиддати буйича машгулот юкламалари таксимланган.

Калит сузлар: техник тайёргарлик, махсусмашцлар, парциал юкламалар, юклама цажми, усиш динамикаси, режалаштириш, нисбатлар, тавсифлар.

This article was presented the training plan for weightlifters in terms of the number and intensity of barbell lifts in specific exercises relative to competition exercises, a training plan aimed at improving competitive exercise techniques by planning partial loads of specific exercises during training.

Key words: technical training, special exercises, partial loads, load capacity, growth dynamics, planning, ratios, descriptions.

Долзарблиги. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 9 мартдаги ПК-2821-сонли "Узбекистон спортчиларини 2020 йилда Токио шахрида (Япония) булиб утадиган XXXII ёзги Олимпия ва XVI Паралимпия уйинларига тайёрлаш тугрисида"ги карорида, "Биз халкаро майдонларда Узбекистоннинг нуфузи ва обру-эътиборини оши-ришга катта хисса кушган спортчиларимиз билан фахрланамиз. Шу билан бирга, олий спортда эри-шилган ютуклар билан чегараланмасдан, оммавий спортга катта эътибор беришимиз керак". Мустакил-

лик йилларида мамлакатимизда жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш хамда оммавийлаштиришга алохида эътибор каратиб келинмокда [1].

Республикада жисмоний тарбия ва спорт сохасида малакали кадрлар тайёрлаш сифатини тубдан оши-риш, укув жараёнини замонавий талаблар ва халкаро стандартларга мувофик ташкил этиш каби устувор вазифалар белгилаб берилган. Барча сохаларда олиб борилган чукур ислохотлар каторида жисмоний тарбия ва спортни ривожлантиришга хам алохида эътибор каратилмокда [2,3].

см о см

го та t

0 Q. W

1

с го

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см о см

го га

О ю

Ишнинг долзарблиги шундан иборатки, огир атлетикачиларни тайёрлашда машгулот жараёни самарадорлигини ошириш учун даст кутариш машкидаги штанга кутариш баландлигини оширишга йуналтирилган махсус- машклардаги парциал юкла-малар таъсирини урганиш ута долзарб дисобланади [2,4,5,6,7,8,9].

Тадкикотнинг максади. Огир атлетикачилар-нинг даст кутариш техникасини такомиллашти-ришда, махсус машкларнинг парциал машгулот юкламалари юзасидан таклифлар ва тавсиялар ишлаб чикиш.

Бугунги кунда купгина тадкикотларда аниклани-шича, махсус машкларнинг окилона кулланилиши огир атлетикачининг спорт натижаси ва техник мадоратининг усишига, жисмоний сифатлари ривож-ланишига ёрдам беради.

Огир атлетикачилар тайёргарлигининг ун икки дафталик циклидаги юклама дажми динамикасини тадкик килиш натижалари 1.1-1.5-расмларда, шу-нингдек, 1.1-1.3-жадвалларда берилган.

Тайёргарлик циклида мусобака ва тизза ба-ландлиги даражасидан даст кутариш машкларига умумий 80 марта штанга кутариш сони (ШКС) таксимланган. Тайёргарлик циклида мусобака даст кутариш машкига биринчи дафтадан туртин-чи дафтагача 32 марта ШКС, бешинчи ва олтинчи дафталарда 36 марта ШКС, охирги икки дафтада 40 марта ШКС режалаштирилган. Тизза баланд-лиги даражасидан даст кутариш машки тайёргар-лик циклининг биринчи ва иккинчи дафталарида 40 марта ШКС, учинчи ва туртинчи дафталарда ШКС 8 мартага ШКС камайтирилди, бешинчи ва олтинчи дафталарда ШКС яна 8 мартага камайтирилди, ет-тинчи ва саккизинчи дафтада камайиш эса катта эмас 4 марта ШКСни ташкил этди.

Мусобакага 4 дафта колганда машгулот юклама-сининг ШКСда таксимланиши мутахассисларнинг (К.Ф.Баязитов, 2011; Л.С.Дворкин, 2018; А.В.Паков, 1985; В.Олешко, 2007; Р. А.Роман, 1986; В.И.Фролов, 1977; А.В.Черняк, 1978 ва бошк.) тавсияларига зид, юкламаларнинг вариантлилиги йук, ойлик юклама дажми тайёргарлик цикли билан таккосланган-да тизза баландлиги даражасидан даст кутариш машкидаги юклама дажми мусобака даст кутариш машкига утказилганлиги туфайли деярли узгаргани йук. Мусобака олди циклининг биринчи дафтасидан туртинчи дафтасигача мусобака даст кутариш машки юкламаси бир хил таксимланган, тизза даражасидан даст кутариш машки умуман машгулот режасидан чикариб ташланди. Малакали огир атлетикачиларда мусобака даст кутариш машкларидаги машгулот юкламаси дажмининг ШКСдаги окилона таксимла-ниш меъёрларининг йуклиги огир атлетикачиларнинг мусобакаларда катнашиш натижаларига салбий таъ-сир курсатиши мумкин.

Огир атлетикачиларнинг ун икки дафталик тайёргарлик циклидаги даст кутариш машкларидаги юклама дажми динамикаси 1.3-расмда, шунингдек, 1.2-жадвалларда берилган.

48 48

40 40 40 40

40 32 32 36 32 36 32

III

0 0 0 0

^АФТАЛАР МДк ТДк

1.1-расм. Тажриба гуру^и малакали огир атлетикачиларининг ун икки дафталик тайёргарлик циклидаги даст кутариш машкларидаги юклама ^ажми динамикаси Изо^: МДк - мусобака даст кутариш, ТДк - Тиззадан даст кутариш.

1.1-жадвал

Тайёргарлик циклида тажриба гуру^ининг даст кутариш машкларидаги машгулот юкламаси (ШКС) дажмининг таксимланиши

Мезоцикл

Параметр - Тайёргарлик цикли Мусобака олди цикли

лар Хафталар

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ШКС 80 80 72 72 68 68 68 68 80 80 80 80

Мусобака даст кутариш (МДк) машкига тайёр-гарлик циклининг биринчи дафтасидан туртинчи дафтасигача 32 мартадан ШКС, бешинчи ва олтинчи дафталарда 36 ШКС, еттинчи ва саккизинчи дафталарда 40 марта ШКС режалаштирилган. Тизза ба-ландлиги даражасидан даст кутариш (ТДк) машкига биринчи ва иккинчи дафтада 48 тадан ШКС, учинчи ва туртинчи дафталарда 40 мартадан ШКС дамда бешинчи ва олтинчи ТДк.га 32 мартадан ШКС, еттинчи ва саккизинчи дафталарда 28 марта ШКС режалаштирилди. Тизза баландлиги даражасидан даст кутариш машкига нисбатан мусобака машкидаги ШКС сони ортиб борди. Умумий дажм эса камайиб борди. Мусобака олди циклида ТДк машки машгулот режасидан чикарилди унинг ШКС МДк машкига утказилди. Турт дафтада 80 марта ШКС бажариш режалаштирилди.

Жисмоний тайёргарликда утириб-туришлар ва тортишлар, "ХМ4геп"да ва сакровчанлик учун машклар машгулот юкламасининг асосий дажмини ташкил килади, чунки улардан фойдаланиш эвазига шахсан-куч курсаткичларининг усиши содир булади, зеро куч курсаткичлари огир атлетикада спорт тако-миллашуви учун жуда мудим.

Утириб-туришлардаги парциал юкламалар даст кутариш ва силтаб кутаришдаги натижалар штанга билан утириб-туришлардаги натижаларга боглик, шунинг учун огир атлетикачилар барча махсус-ёрдамчи машклардан айнан шу машкка купрок эътибор каратадилар.

Утириб-туришларда юклама дажми машгулот юкламасининг умумий дажмида етакчи урин эгал-лайди, чунки бу машк оёклар ва танани ёзувчи (бел) мушаклари гурудининг куч курсаткичларини мак-симал самара билан оширишга имкон беради, зеро бу мушаклар гуруди огир атлетикачи организмида асосий машгулот юкламасини кутарувчи энг мудим бугин дисобланади. Шунингдек, бу машк огир атле-тикачи техникасининг шаклланиши дамда мустадкам булишига ёрдам беради.

Бизнинг машгулот жараёнини тадкик килишимиз-

80

80

80

80

10

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

да спорт такомиллашуви боскичида елкада штанга билан утириб-туришлардаги юклама хажмининг уртача курсаткичи тайёргарлик циклида 370та штанга кутаришни ташкил килди, бу асосий юкламанинг умумий хажмига насбатан -13,4% ни ташкил этди, мусобака олди мезциклида эса ШКС 160 мартани ташкил килди (1.2-жадвалга каранг).

Утириб-туришларда (1.2-расмга каранг) ун икки хафталик тайёргарлик цикли доирасида 1-дан 12-хафтагача юклама хажмлари 5 дан 20 штанга кутариш атрофида узгариб туради. Утириб-туриш огир атлетикачининг мушаклари кучни тарбиялашнинг асосий воситаси хисобланади, утириб-туришларда тугри танлаб олинган юклама куч хамда спорт-техник курсаткичларнинг усишини таъминлайди. Кайд этилганидек, машгулот юкламасини таксимлашда вариантлиликнинг йуклиги нохуш мослашишни келтириб чикариши мумкин.

1.2-расм. Тажриба гуру^ининг малакали огир атлетикачиларида саккиз хафталик

тайёргарлик циклида утириб-туришлардаги юклама *ажми динамикаси

Ун икки хдфталик тайёргарлик циклларида утириб-туришлардаги юклама хажмини тадкик килиш натижаси цикл хафталари орасида таккосланаётган сайланмалар буйича Стьюдеш1-мезонига асосан ишончли фарк аникланди. Демак, малакали огир атлетикачилар утириб-туришларларда уч ойлик тайёргарлик цикли доирасида хафтадан-хафтага режалаштирилган юкламани бир хил бажарадилар.

Даст кутаришли тортишларда парциал юкламалар даст кутаришли тортишларни спортчи I спорт дара-жасига эришганда машгулотларга киритиш максадга мувофик. Кичик разрядли спортчиларда куч даст кутаришда ярим утириб олиш ва кукракка кутаришда ярим утириб олиш каби машклар хисобига етарли даражада ривожланади ва шунинг учун тортишларни уларнинг машгулотига киритиш зарурати йук. Аммо малакали огир атлетикачиларда тортишларни макси-мал вазнларга булган эхтиёжларни мослаштириш ва техникани такомиллаштириш учун куллаш самара беради.

Даст кутаришли тортишлар штангани утириш холатигача кутариш техникасида такомиллашиш ва огир атлетикачининг куч (танани ёзувчи мушак кучи) кобилиятларини ривожлантириш учун кулланилади.

Даст кутаришли тортишларда машгулотларда минимал огирлик мусобака даст кутаришдаги нати-жага нисбатан тахминан 70%ни, максимал огирлик эса 120%ни ташкил этади.

Штанганинг турли хил вазни техника ва кучнинг ривожланишига хар хил таъсир килади. Даст кутариш техникасида такомиллашишга даст кутаришдаги энг катта натижага нисбатан 91-100% ва 101% ва ундан юкори огирлик билан даст кутаришда тортишларни куллаш оркали эришиш мумкин.

Даст кутаришли тортишлар мусобака даст кутаришда спорт натижасининг ошишига катта таъсир килади, бунда танани ёзувчи мушаклар-нинг куч имкониятлари ривожланади ва ушбу машкдаги техника такомиллашади. Даст кута-ришли тортишларда юклама хажми ва шиддати 1.2-жадвалда берилган.

1.2-жадвал

Тажриба гуру^ининг малакали огир атлетикачиларида тортишлар ва утириб-туришлардаги машгулот юкламалари (ШКС) хажмининг таксимланиши

Пара-метрлар

Дк

тортишлар

Дк тортишлар + ЕУт

Тайёргарлик цикли

Мусобака олди цикли

Хафталар

1 2 3

5 6 7 8 9 10 11 12

Жадвалда, хусусан, 61-70% юкори вазнлардаги штангаларни кутариш сонида берилган. Тортишлар-ни спортчилар хафтада деярли уч марта бажарадилар, бунда битта машгулотга даст кутаришли тортишлар, бошкасига силтаб кутаришли тортишлар киритилади. Тортишлар одатда машгулот уртасида ёки охирида, баъзи вактлар машгулот бошида (машгулот вазифаси-га караб) бажарилади. Даст кутаришли тортишларда ун икки хафталик цикл орасида 1-хафтадан 8-хафта-гача ва 9-хафтадан 12-хафтагача юкламалар хажми узгармайди. Мусобака олди циклида мусобакаларга 4 хафта колганда огир атлетикачилар штанга кутариш сонини аста-секин 8 марта ШКСга камайтирадилар. Айтиб утилганидек, мутахассислар мусобака олди тайёргарлик боскичида юкламаларни диккат билан таксимлашни тавсия этадилар.

1.3-расм. Тажриба гуру^ининг малакали огир атлетикачиларида ун икки хафталик тайёргарлик циклидаги тортишларда юклама ^ажми динамикаси

Мусобакаларга тайёргарлик куришнинг охирги туртта хафтасида огир атлетикачиларда юклама хажми бироз камайтирилади. Бирок айтиш жоизки, умуман, ун икки хафталик циклда машгулот юкла-маси хажми хафталар буйича етарлича вариантли тарзда таксимланган.

Тажриба жараёнида куллар мушак кучини оши-ришга йуналтирилган махсус "ХМ4геп" тренажерида умумий 430 марта бажариш режалаштирилди. Тай-ёргарлик циклида 376 марта: 1-хафтадан 6-хафтагача 50 мартадан, 7-хафтадан 8-хафтагача 38 мартадан бажариш режалаштирилган. Мусобака циклида умумий 54 та: 1-2-хафталарда 27 мартадан бажариш режалаштирилган, 3-4-хафталарда бажариш режа-лаштирилмаган (1.4-расмга каранг).

о

см

со

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

■Е

0

а

СО

1

с

сп

ХАФТАЛАР

4!

4!

4!

41

40

40

50

50

50

50

45

40

40

40

98

9!

9!

9!

9^

9^

88

88

И

И

М

М

см о см

со сл ■с

0

ΠW

1

С

со

1.4-расм. Тажриба гурухининг малакали огир атлетикачиларида ун икки дафталик тайёргарлик циклида "XM-tren" тренажеридаги юклама хажми динамикаси

ОFир атлетикачиларда сакровчанлик (портловчан куч) кобилиятини намоён килиш асосий жихатлардан бири хисобланади. Спорт машFулотларида портловчи харакат кобилиятини ошириш учун турган жойдан гимнастика отига сакраб чикиш машки бажарилган ва унинг юкламаси 1.5-расмда келтирилган.

1.5-расм. Тажриба гурухининг малакали огир атлетикачиларида ун икки дафталик тайёргарлик циклида юкорига сакраш машкидаги юклама хажми динамикаси

Ун икки хафталик тайёргарликда умумий 540 марта такрорлаш режалаштирилди. Ундан тайёргарлик циклига 480 марта ва мусобака олди циклига 60 марта таксимланди. 8 хафталик тайёргарлик циклида хар бир хафтада 60 мартадан машFулот якунида бажариш режалаштирилди. Мусобака олди циклининг факат 1-2-хафталарида 30 мартадан бажарилди ва 3-4-хаф-таларида машFулотдан умуман чикариб ташланди.

Тадкикот жараёнида OFир атлетикачиларнинг мусобакаларда ун икки хафталик тайёргарлиги давомида мутлак шиддатнинг уртача катталик-лари акс эттирилган (3.8-жадвалга каранг). Тажриба гурухининг машFулот режасида юклама хажмининг умумий шиддат зоналари буйича 51-60% - 138 марта ШК (3,9%), 61-70% - 156 марта ШК (4,4%), 71-80% - 402 марта ШК (11,4%), 81-90% - 486 марта ШК (13,7%), 91-100% - 176 марта ШК (5.0%) ва 101 хамда ундан катта шиддат зонасида 198 марта ШК (5,6%) режалаштирилди.

1.3-жадвал

Тажриба гурухининг тайёргарлик ва мусобака олди циклларида махсус-ёрдамчи машклардаги машгулот юкламаларининг шиддат зоналари буйича парциал хажми (ШКС)

Шиддат зоналари

51-60% 61-70% 71-80% 81-90% 91-100% 101 ва ундан юкори

Тайёргарлик циклида

180 144 304 472 216 110

Мусобака олди циклида

30 12 6 134 80 112

Жадвалда тайёргарлик циклида махсус-ёрдамчи машклардаги (сакраш машкларидан ташкари) умумий машFулот юкламаларига нисбатан 1-шиддат зонасида -12,5%, 2-зонада 10,0% 3-зонада 21,0%, 4-зонада - 33,8%,5-зонада - 15,0%ва 6-юкори зонада -7,6%ни ташкил килди. Мусобака олди мезоциклида бу -8,0%, 3,2%, 1,6%, 35,8%, 21,4% ва 29,9% таксим-

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ланди. Натижада юклама хажмининг шиддат буйича таксимланиши меъёрий таксимланиш конунига (математик нуктаи назардан) якин булиб чикди.

Тайёргарлик циклида тизза баландлиги даражасидан Дк машкининг машFулот юклама шиддати 1-хафтадан 4-хафтагача хар бир хафта ичида умумий 48 тадан ШКС бажариш режалаштирилган. Ундан, 1- ва 2-хафталарда 2-зонада 16 мартатадан ШКС ва

3-зонада 32 мартадан ШКС, 3- ва 4-хафталарда 3- ва

4-зоналарда бажариш режалаштирилди. 5- ва 6-хаф-таларда хар бир хафта буйича умумий 3- ва 4-зоналарда 32 марта ШКС, 5- ва 6-хафталарда 3- ва 4-зоналарда 28 марта ШК амалга ошириш режалаштирилган. Мусобака олди циклида мусобака машкларида тайёргарлик олиб борилиши белгиланганлиги сабабли тизза баландлиги даражасидан Дк машки машFулот режасидан чикарилди. Унинг юкламаси мусобака даст кутариш машкига утказилди.

Даст кутаришда тортишлар машкининг машFулот юклама шиддати тайёргарлик циклида хар бир хафта ичида 48 тадан ШКС бажариш режалаштирилган. 48 та ШКСдан 1- ва 4-хафталарда 3,4,5-зоналарда 16 мартадан ШК 5- ва 8-хафталарда 4,5- ва 6-зоналар-да амалга ошириш режалаштирилган. Мусобака олди циклида хар бир хафта ичида 40 ШК режалаштирилган. Ундан, 4-зонада 16 та ШК, 5-зонада 8 марта ШК ва 6-зоналарда 16 мартадан ШК.

Елкада штанга билан утириб-туришлар машкининг машFулот юклама шиддати тайёргарлик циклида 1- ва 4- хафталарда хар бир хафта ичида 50 тадан ШКС бажариш режалаштирилган. 2- ва 3-зоналарда 12 тадан ШК ва 4-зонада 26 ШК. 5- ва 6-хафталарда 5 мартага камайтирилди ва юкори шиддат зонала-рида ишлаш белгиланди. 4-зонада 12 ШК, 5-зонада 23 та ШК ва 6-зонада 10 та ШК. 7- ва 8- хафталарда ШКС 5 мартага камайтирилди. Шиддат зоналарида узгартиришлар киритилди. Демак, 4-зонада 6 та ШК, 5-зонада 22 та ШК ва 6-зонада 12 та ШК режалаштирилди. Мусобака олди циклида тайёргарлик циклига таккосланганда 1- ва 2- хафталарда 10 та ШК ва 3-4-хафталарда ШК 15 тага камайтирилди. Бу эса 1- ва 4- хафталарда ШК 40 мартани ташкил этди. Юкламалар шиддат зоналари буйича куйидагича таксимланди: 1- ва 4- хафталарда 4-зонада 16 тадан ШК, 5-зонада 8 тадан ШК ва 6-зонада 16 тадан ШК режалаштирилди. Мусобака куни якинлашган сари ШКС 101% ва ундан юкори шиддат зонасида ишлаш максадга мувофик деб топилди.

"ХМ-tren" тренажерида 1- ва 6-хафталар ичида 50 ШК режалаштирилган. Х,ар бир хафтада белги-ланган ШКС шиддат зоналари буйича куйидагича таксимланган: 1-зонада 24 та ШК, 2-зонада 8 та ШК, 3-зонада 6 та ШК, 4-зонада 12 та ШК. 7- ва 8-хафталарда ШК 12 мартага камайтирилди. 1-зонада 18 та ШК, 2-зонада 8 та ШК, 3-зонада 6 та ШК, 4-зонада 6 та ШК. Мусобака олди циклида факат икки хафтада бажариш режалаштирилди - 27 тадан ШК, колган икки хафтада мусобакага якинлаштирувчи цикл мазмунида булганлиги сабабли мазкур машкни бажариш режалаштирилмади. 91-100% OFирликдаги

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

штанга кутаришлар сони иккита цикл (тайёргарлик ва мусобака олди) йигиндиси буйича уртача 176 та ШК 101% ва ундан юкори булган шиддат зонасида 198 ШКни ташкил этди. Х,озирда малакали огир атлеткачилар томонидан субмаксимал ва максимал вазндаги штангани кутариш сони тавсия этиладиган юклама хажмига таккосланганда купайтирилган.

Хулоса. Тажриба жараёнида иккала гурух спорт-чилари режалаштирилган машгулот юкламаларини деярли тулик амалга оширдилар.

Машгулотларни утказиш жараёнида ойлик цикл-ни режалаштириш услубиятида кулланилган янгича таксимаш услубиятининг устунлиги аникланди. Биз томонимиздан кулланилган янги режалаштириш услубияти хафталик циклларни етарлича самарали тузиб чикиш имконини берди.

Огир атлетикачилар икки гурухга (тажриба ва назорат) ажартилди: иккала гурух жисмоний, техник ва спорт курсаткичлари буйича бир хил даражада эди. Иккала гурухда ойлик цикллардаги машгулот юкламалари хажми ва шиддати, шунингдек, ШКС хар хил эди. Машгулот жараёнининг микдорий жихатига келсак, тажриба гурухида у жиддий тарзда узгартирилди. Бунда машгулот жараёнининг микдорий томонига таъсир курсатиш факат шахсий тадкикотлар натижаларидан келиб чикиб амалга оши-рилди, лекин бошка муаллифларнинг тадкикотлари натижасида олинган техника ва харакат сифатларини такомиллаштиришга доир услубий тавсиялардан хам фойдаланилди (А.В.Паков 1985, К.Б.Баязитов 2011, А.В.Черняк 1978, В.И.Фролов., Л.С.Дворкин 2018,

А.С.Медведев., Р.А.Роман., Д.Ф.Ким ва бошк).

Тадкикотимиз кузатуви натижалари шуни курсата-дики, назорат гурухи енгил вазндаги (тизза баландлиги даражасидан даст кутариш машкида максимал натижага нисбатан 70% ва 75%) штанга билан машк бажаришни максадга мувофик деб топишган. Тажриба гурухида 81-90%, тортишлар ва утириб туришлар 101% ва ундан катта шиддат зоналарда бажариш режалаштирилди. Амалиётда биринчи бор даст кутариш машкининг финал тезланиш фазасидаги харакатга ухшаш хара-катда куллар мушаклар кучини, штангани кутарилиш баландлиги ва тизза бугимининг ёзилиш бурчаги оширишга йуналтирилган хамда штанганинг харакат траекториясини бошкаришга ижобий таъсир курсатув-чи "ХМ-tren" тренажерида асосий машгулот якунидан сунг 1,2,3,4-шиддат зоналарида 1-4 хафтада 200 марта, 5-8 хафталарда 176 марта, мусобака олди циклининг 9-12 хафталарида 54 мартадан бажариш татбик этилди.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 9 мартдаги ПК,-2821-сонли "Узбекистон спортчиларини 2020 йилда Токио шахрида (Япония) булиб утадиган XXXII ёзги Олимпия ва XVI Паралимпия уйинларига тайёрлаш т^рисида"ги карори.

2. Баязитов К.Ф. Повышение спортивно педагогического мастерства в тяжелой атлетике. Т, 2011.

3. Дворкин Л.С. Тяжелая атлетика 2005.

4. Дворкин Л.С. учеб, Тежелая атлетика, методика подготовки юнного тяжелоатлета. 2-изд., М.«Юрайт»-2017 г.- ст. - 336.

5. Ким Д.Ф. Тяжелая атлетика. Программа и учебное пособие. - Т.: Лидер пресс, 2007- ст-141.

6. Маткаримов Р.М. ОFир атлетика назарияси ва услубияти, Т, 2015.

7. Иванов А.Т. Зависимость результата в толчке от силы мышц ног// Тяжелая атлетика: Ежегодник - 1974. М.: ФиС, 1974. -с.28-29.

8. Ходжаев А.З. Малакали 0Fир атлетикачиларда даст кутариш техни-касини такомиллаштириш. Дисертация. Чирчик, 2019.

9. Арзикулов М.У. ОFир атлетикачиларнинг спорт такомиллашуви боскичидаги машFулот воситалари ва юкламалари хажмини оптималлашти-риш. Дисертация. Чирчик, 2019.

УУК (УДК, UDC): 796.093.62:4

Информация для связи с автором:

m.umarov@uzdjtsu.uz

Кандидат педагогических наук, профессор М.Н. УМАРОВ1

'Узбекский государственный университет физической культуры и спорта город Чирчик, Узбекистан

РАСПРЕДЕЛЕНИЕ ИНФОРМАТИВНЫХ ПРИЗНАКОВ В ОТДЕЛЬНЫХ ВИДАХ ГИМНАСТИЧЕСКОГО МНОГОБОРЬЯ

Аннотация

Annotation

В представленной статье рассматривается проблема организации и управления подготовкой к соревнованиям по спортивной гимнастике в различных ситуациях. Определена необходимость формирования конкретной структуры и содержания "внутренней" и "внешней" тренировочной и сореновательной нагрузки в зависимости от уровня и времени проведения каждого соренования.

Ключнвые слова: спортивная гимнастика, модельные характеристики, «ударные» виды многоборья, специальная физическая и техническая подготовка, контрольные упражнения, информативность.

Введение. Важная особенность технико-эстетических видов спорта, в особенности гимнастики, - громадное изобилие структурно разнообразных и

Ушбу маколада - спорт гимнастикаси буйича турли мавкега хос мусобакаларни ташкил килиш ва утказиш жараёнларини бошкариш муаммолари тахлил этилган. Турли муддат даво -мида кечадиган хар бир мусобака аник фаркланадиган «ташки» ва «ички» машк ва мусобака юкламалари жихатидан узига хос муайян тизимига эга эканлиги аникланди.

Калит сузлар: спорт гимнастикаси, модел хусусиятлар, куп курашни "зарбли" турлари, махсус жисмоний ва техник тайёргарлик, назорат машклари, ахборот.

The presented article deals with the problem of organizing and managing preparation for competitions in sports gymnastics in various situations. The need for the formation of a specific structure and content of the "internal" and "external" training and eventing load, depending on the level and time of each event, has been determined.

Key words: sport gymnastics, model characteristics, "percussion" types of all-around, special physical and technical training, control exercises, information content.

бесконечно разных по сложности и трудности движений [1,2,3,5,6,8]. В связи с этим весь многолетний процесс подготовки высококвалифицированного

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.